10 van de 100 in mijn bezit zijnde alles-of-niets-stellingen over schoolboeken Nederlands voor de lagere school

10 van de 100 in mijn bezit zijnde alles of niets stellingen over schoolboeken nederlands voor de lagere school marc stevens ik wil in dit betoog een aantal stellingen poneren over schoolboeken hierbij kijk ik door een wat speciale bril ik wil het namelijk hebben over schoolboeken nederlands voor de lagere school en daarbij kijken vanuit het standpunt van de docent nederlands in de lagere normaalschool eigen ervaringen met absurde pas sages in boeken en kortsluitingen tussen boek en vakdidactiek waarmee mijn stu denten regelmatig af te rekenen hebben brachten mij ertoe om enkele controver siele uitspraken over die boeken op papier te zett en nik moet zeggen dat mijn frus gelijkt met de manier waarop schoolboeken tratie over wat in die boeken anno erin slagen om al die absurde vanzelfspre 1996 nog kan erg groot is mis kendheden keer op keer te bevestigen dan schien heeft het ermee te kan je voor niets anders kiezen dan alles of maken dat wij in onze normaal niets stellingen school op een dynamische en betrokken manier met onderwijs in wat volgt uit ik wellicht frustratie maar ik bezig zijn we durven het bijvoorbeeld wel wil met onderstaande gedachtengang ook aan om met 160 van onze studenten op de mensen sensibiliseren om genuanceerd te boekenbeurs zo n 3500 kinderen te ontvan gaan nadenken over schrijvers en het schrij gen om hen naast het verschaffen van wat ven van schoolboeken voor de lagere leesplezier ook de leeskunst lust en school kunde aan te leren als je zo n aanpak ver stelling 1 schoolboeken mogen niet door amateurs worden geschreven in vlaanderen worden er veel boeken rends met de term amateur want zij zijn geschreven door onderwijzers en inspec met nog veel andere vakken bezig in hun teurs trices voor de lagere school dat zijn beroep in het beste geval kan je hen dus mensen die niet voltijds met het vak bezig kwarttime pro s noemen amateur boeken zijn waarvoor ze het boek schrijven in schrijvers bedoelen het vaak wel goed zo zekere zin moet je het amateurs of liefheb lijkt me en dat zie je ook wel aan de magis bers noemen ik bedoel dus niets denigre trale titels die ze hun boeken meegeven 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 nieuwe taal groeit taal totaal zuid opgesteld in een bijzonder schoolse schrijf taaltrein enz maar zij durven in hun typi taal klinkt zo hoekig als wat en vergeet sche overmoed fouten maken ik toon er het maar dat kinderen er de nieuwe woor een paar de voorbeeldteksten zijn louter denschat mee zouden verwerven blijkbaar toevallig gekozen want van elk euvel kon ik munten de auteurs van de schoolboeken uit tientallen voorbeelden vinden in het niet kennen van aantrekkelijke kinder literatuur zodat ze niet in staat zijn om daaruit knappe passages te lichten voor voorbeeld 1 opname in het schoolboek de conclusie is duidelijk zowel naar fictie als non fictie heb de tekst in bijlage 1 over winterslaap is op ben we te maken met niet belezen auteurs het vlak van structuur een uitermate kreu dat kan niet in een tijd waarin er zich voor pele tekst de inleiding heeft het over iets kinderen een cultuur ontwikkeld heeft die anders dan de titel suggereert alinea s dur best genietbaar en smaakbaar is wie het ven in het midden van een regel beginnen bestaan van boeken voor kinderen ontkent en het slot is te specifiek het gaat hierin en er in zijn taalmethode geen rekening slechts over een dier kinderen die nog niet mee houdt is onherroepelijk een amateur vertrouwd zijn met zakelijke teksten kan je die zware fouten maakt moeilijk met zo n onding confronteren toch gebeurt het en ik heb mooi praten tegen over mijn studenten wanneer ik hen vertel voorbeeld 3 dat zij met betrekking tot lezen concen trisch moeten tewerkgaan en in het derde in de schoolboeken taal vinden we vaak leerjaar moeten zorgen voor overzichtelijke oefeningen waarachter weinig of geen curri teksten met een duidelijke en doorzichtige culair denken schuilgaat met betrekking tot structuur wat moeten zij er niet van denken lezen vinden we in elk hoofdstukje wel een wanneer ze in een oefenschool met deze tekst met vraagjes maar waarom de ene tekst worden geconfronteerd en daarmee tekst geplaatst werd voor of na een andere een leerrijke leesles moeten geven de is helemaal niet duidelijk ik verwijs hier naar enige oplossing is dat ik hen leer afstappen het proefje dat gert rijlaarsdam voorstelt van het schoolboek en hen heil leer zoeken knip een boek in stukken en laat dan in kinderkranten jeugdencyclopedieen en iemand eens proberen om de volgorde van ander informatief materiaal maar op die bijvoorbeeld de leesoefeningen opnieuw te manier rangeren schoolboeken zich uit en bepalen het zal niet lukken en wel omdat dat kan de bedoeling toch niet zijn men zomaar wat teksten na mekaar heeft geplaatst in verscheidene boeken vind je dan ook teksten die zowel naar technische voorbeeld 2 als naar lexicale moeilijkheidsgraad niet op hun plaats staan de vraag is dan of die ook voor fictie ziften we met een dergelijke boeken echt de pretentie hebben om een situatie in heel veel boeken vinden we door leerproces op gang te brengen bij de kinde de auteurs lees amateurs zelfgeschreven ren zie ook bijlage 3 deze tekst wordt teksten waarin vaak zoveel mogelijk moeilij gebruikt aan het begin van het vierde leer ke woorden zijn gestoken helaas leren jaar er hoort geen echte oefening bij de kinderen hiermee wellicht af om te lezen en leesteksten die dan in het boek volgen zijn zeker om graag te lezen zie ook bijlage 2 allemaal gemakkelijker ik vrees ervoor het zijn onechte teksten waarin levenloze personages de moeilijke woorden aan mekaar praten de teksten zijn bovendien maart april 1996 nummer 4 25 jaargang var voorbeeld 4 vandaar de conclusie bij onze eerste stel ling ik vind het verschrikkelijk dat in vlaanderen bij wijze van spreken de eerste vaak is er in de schoolboeken van ieren de beste aan een school verbonden kaart nauwelijks sprake en worden kinderen uit ploeg ook een schoolboek ineen kan bok sluitend beziggehouden met minder leuk sen en mag uitgeven in de schoolboeken tijdverdrijf in bijlage 4 treffen we enkele stel nederlands zit te weinig lijn en te weinig oefeningen aan opvallend is het ontbreken vakdidactiek zoiets is voor normalisten bij van een echte schrijfdidactiek geen zonder verwarrend zij leren in hun oplei opbouw geen visie op schrijven en het ding wat het aanleren van taal inhoudt ieren ervan niets niets niets we hebben maar daarvan vinden zij in de schoolboeken te maken met een te toevallige te vrijblij bitter weinig terug verstaat u mij niet ver vende te oppervlakkige en daardoor letter keerd een schoolboek voor de lagere lijk en figuurlijk doelloze schrijfdidactiek school schrijven vraagt ontzettend veel ook mijn studenten zien de verschillen tus betrokkenheid en inzet en dat hebben de sen de hun aangeboden schrijfdidactiek en schrijvers voorzeker moeten opbrengen wat schoolboeken daarvan durven brou helaas zijn de inspanningen geen waarborg wen voor kwaliteit stelling 2 schoolboeken moeten door professionelen deskundigen geschreven worden maar slechts dan wanneer die daa rv oor echt tijd hebben misschien spreek ik beter niet over een vakliteratuur of verzameld hebben vanuit professional maar over een deskundige persoonlijk opzoekwerk dat is dan iemand die voltijds bezig is met het vak waarvoor het schoolboek moet die maar deze deskundige moet tijd en moge nen in casu nederlands hij of zij moet lijkheden krijgen om vermoedelijk in team kennis hebben van alle aspecten van het verband een methode te ontwikkelen vakgebied kinderliteratuur vaardigheden wanneer het te snel moet gaan elk jaar een taalbeschouwing en de ontwikkelingen deeltje en vooral s avonds of tijdens het daaromtrent volgen historisch perspectief weekend aan de methode werken zal het het moet met andere woorden iemand zijn moeilijk zijn om een gegronde didactische met een evenwichtige en aan tijd en maat visie consequent op papier te krijgen ik wil schappij aangepaste visie wil nog niet zeg met deze een pleidooi houden om mensen gen dat ze ermee overeenstemt op taal en vrij te stellen voor het schrijven van school taalonderwijs visie hebben is dus ontzet boeken zoiets kan wel in nederland maar tend belangrijk voor een schoolboekenau blijkbaar niet in belgie blijkbaar beschikt de teur verder moet hij zij het veld waarvoor minister over genoeg financien om allerlei hij zij dat boek maakt kennen er ervaring onderzoeksprojecten waarvan de relevantie mee hebben en er kunnen gaan boven voor het onderwijs zelfs niet altijd even dui staan hij of zij moet heel veel van leren delijk is te financieren waarom zou hij dan afweten cognitief psychologisch geschoold niet het schrijven van een schoolboek tot of belezen dus ook van het aanleren van een project kunnen maken het zal het een vak vakdidactiek tot slot moet hij zij enige project in vlaanderen zijn waarbij er een waaier van mogelijkheden en een bat door de verkoop van de boeken uiteindelijk terij materialen kennen uit talloze artikels en nog geld in het laatje terugkeert nriii 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 stelling 3 schoolboeken mogen in eerste instantie niet geschreven worden om er geld aan te verdienen ik denk bij deze stelling niet meteen aan de andere woltersen of van innen blijven gage van de auteur want voor de lagere gebeuren over de technische kwalteit van school moet je al een bijzonder goed lopen het vlaamse schoolboek wil ik niet meteen de methode hebben om er iets substan klagen alleen mag de uitgeverij niet uitslui tieels aan over te houden ik denk wel aan tend afhankelijk worden van de verkoop uitgeverijen die moeten met het uitgeven kijkt u maar naar het vlaamse vtm syn van boeken geld verdienen ze zullen hun droom op het moment dat je werk aflevert boeken hun aanbod creeren vanuit de in functie van de kijkcijfers zit het risico vraag die er bestaat en dat is met betrek erin dat de kwaliteit van dat werk uit het king tot onderwijs een niet zo n beste zaak oog wordt verloren en dat lijkt me de kern want de grootste vraag naar schoolboeken van het probleem te meer omdat zo n komt van mensen die niet zelf kunnen vtm effect op zijn beurt repercussies heeft nadenken over het vak en om de zoveel op de kwaliteit van het hele veld de brt jaar hun ideeen aanpassen verscherpen lijkt mij bijvoorbeeld de laatste tijd veel geef toe een onderwijzer es moet zicht moeite te doen om de kwaliteit van de pro hebben op meer dan tien vakken kan dus gramma s zoveel mogelijk tegen te houden niet voor elk vak zelf alle ideeen en materia of zelfs naar beneden te halen len ontwikkelen met alle gevolgen van dien op een of andere manier zou het ach wie weet wordt het boekenlandschap principe van de vrije markteconomie niet wel anders wanneer de eindtermen echt voor 100 mogen spelen bij het aanmaken gaan functioneren op dat ogenblik zullen van schoolboeken er ook aan boeken zelfs door de gebrui kers minimale eisen gesteld worden hopelijk hebt u mij niet horen zeggen dat ik hopelijk blijven boekenmakers handig met deze ook de didactische uitgeverijen genoeg om voor leerlingen aantrekkelijke en wens op te doeken verre daarvan de verrassende werkvormen in hun boeken know how en het uitgeven van verzorgde aan te bieden boeken moet uiteraard door plantyn en stelling 4 schoolboeken die ouder zijn dan 7 jaar moeten onherroepelijk verbrand worden of dienen rechtstreeks aan een of ander schoolmuseum bezorgd elektronisch alternatief in schoolboeken moet een zelfvernietigingsmechanisme wor den ingebouwd dat ten laatste 7 jaar na het verschijnen van het boekinwerking treedt u hoort mij niet zeggen dat wat vroeger op statische maatschappij van weleer die enkel school gebeurde verkeerd was u hoort vroeg om mensen af te leveren met kennis mij wel zeggen dat onze maatschappij bij heeft plaats moeten maken voor een dyna zonder snel verandert de leerlingen veran mische maatschappij waarin vaardigheden deren de wereld verandert de eisen met belangrijk zijn bijvoorbeeld ook de vaardig betrekking tot waar een leerling moet staan heid om te leren en leren is veranderen zo als hij uit de school komt veranderen de is de cirkel meteen rond de wetenschap is maart april 1996 nummer 4 25 jaargang irk zo verscheiden geworden het potentiele schrijven dan zegt onze vakspecialist kennisdomein van het individu zo uitgebreid weer dat zijn intuitie de enige norm is om dat leerlingen toch niet alles meer kunnen onderwijs mee te organiseren en hij of zij kennen doet lekker verder wanneer onderzoek ver telt dat leerlingen wel wat hebben aan een in de meeste vakken past men zich veel meta talige invalshoek indien die maar vol meer dan in het taalonderwijs aan de evolu doende concreet en liefst nog inductief erende wetenschap aan in boeken voor wordt ontwikkeld dan zegt onze vakspe biologie of aardrijkskunde probeert men vrij cialist dat zijn leerlingen beter maar verder snel vernieuwingen uit de wetenschap ook doen met het catalogeren van woorden in toegankelijk te maken voor het onderwijs tien categorieen en het inzichtloos splitsen de leerkrachten van die vakken lijken mij van zinnen en benoemen van de delen via veel meer evoluties binnen hun vak te vol klakkeloos uit het hoofd geleerde regeltjes gen op inhoudelijk vlak toch het vakdidac in een klakkeloos uit het hoofd gekende tische is een ander verhaal alleen voor volgorde en het schoolboek ligt open op nederlands zitten we blijkbaar met evenveel een bladzijde die dat allemaal kan beamen vakspecialisten als er leerkrachten zijn en deze onverantwoorde behoudsgezindheid het noodlot wil dat die onderwijzers of en het denken in cliches en slogans wordt onderwijzeressen die hun deskundigheid door schoolboeken inderdaad mee in stand willen tonen eigenlijk steeds praten vanuit gehouden dat risico moeten we bannen vooroordelen en in slogans via een elektronisch zelfvernietigingssys teem zo zit ik tijdens mijn stagebezoeken vaak met de handen in het haar op het ogenblik 0 ja nog even een uitbreiding voor stelling dat een onderwijzer mij vertelt dat het met 4 voldoende inherente of tijdloze kwali het grammatica onderwijs toch de verkeer teit zal er automatisch voor zorgen dat de kant op gaat ik heb de eer om van het tijdmechanisme van het elektroni opleiding linguist te zijn in de opleiding die sche zelfvernietigingssysteem van ik daartoe genoten heb maakte ik met min schoolboeken niet in werking treedt stens vier of vijf grammatica s kennis die een veel knappere en adequatere beschrij tot slot nog een variant op bovenstaande ving en verklaring gaven voor het stelling schoolboeken moeten er niet nederlands twee van die grammatica s zijn enkel fr is uitzien pas in bad geweest ze ook vertaald voor het onderwijs maar denkt moeten het ook zijn u nou echt dat die gebruikt worden laat staan gekend zijn door die onderwijzer die zoveel commentaar heeft op vernieuwin gen denkt u echt dat onze onderwijzer al materiaal bijeen gezocht heeft om zijn grammatica te vergelijken met nieuwere aanpakken nee hoor zegt onze onder wijzer es geef mij maar de oude grieks latijnse grammatica in een nederlands jasje en dat is voor hem of haar de sim pelste en ook enige oplossing en er is meer wanneer onderzoek vertelt dat je door het leren van die grammaticare geltjes niet noodzakelijk beter zal spreken of viz 25e jaargang nummer 4 maart april 1996 stelling 5 een leerkracht mag slechts een schoolboek gebruiken indien hij compleet begrijpt wat erin staat of het verhaal van de nood aan bijscho student kunnen opsteken is 1000 maal lingen kleiner dan het aantal leerkrachten dat zich te vaak zie je goede ideeen uit schoolboe kwaad maakt omdat hun aanpak niet letter ken kapot gemaakt worden omdat de leer lijk door onze student wordt nagebootst en kracht zelf niet goed door heeft hoe de vork dit is de omgeving waarin schoolboeken in de steel zit ik pleit voor het koppelen van gebruikt worden bijscholingen aan het invoeren van boeken op school bijscholingen door daarvoor vrij ook hier een variant schoolboeken moe gemaakte professionals vaak wordt een ten entmythologisiert worden we moe nieuwe methode op een school ingevoerd ten ze herleiden tot datgene waarvoor ze en gaan leerkrachten ermee aan de slag dienen namelijk een hulpmiddel voor de zonder dat ze de handleiding doorgenomen leerkracht om leerlingen te onderwijzen hebben en hier krijgen we dan het verhaal van de macht der gewoonte de leerkrach schoolboeken lijken dan wat op een potje ten werken bijvoorbeeld met een nieuwe mayonaise op tafel je kan er als leerkracht tekst maar zonder nieuwe didactiek ze van gebruiken en wel zoveel als je nodig blijven de spelletjes spelen die ze al lang vindt maar een waarborg voor een spelen tegen studenten argumenteren ze geslaagde maaltijd is die mayonaise geens in de aard van ik heb mijn eigen manier zins het lijkt beter om te investeren in men om die teksten te behandelen zo leren leer sen leerkrachten dan in methodes boe lingen er meer uit wat de handleiding zegt ken een goede leerkracht zal nog steeds is veel te moeilijk het aantal leerkrachten zinvol omspringen met een middelmatig of dat na een stagebezoek van onze studen slecht boek maar het omgekeerde lijkt een ten zegt ik heb wat van de aanpak van die risico stelling 6 schoolboeken moeten zowel voor leraar als leerling uitdagend inspi re rend en uitnodigend zijn aansluitend bij ides callebaut die beweert te weinig variatie van werkvormen bv dat het onderwijs van vandaag de vleesge lezen worden saaiheid voorstelt wil ik ervoor plei in elk leerjaar terugkerende thema s ten dat we die op alle vlakken bestrijden herfst dood kerst sneeuw de sint de dus ook op het vlak van het schoolboek te blaadjes komen aan de bomen vakan mijden zijn tie ik eis nieuwe brillen en nieuwe invalshoeken bv andere titels maart april 1996 nummer 4 25 jaargang npr stelling 7 schoolboeken mogen niet het synoniem zijn van een reeks toevallig achter mekaar geplaatste oefeningen er moet samenhang zijn er dient met gehelen gewerkt dit is een stelling die vanuit lijfbehoud mijnen secundaire stelling de bladzijden van twege ontstaan is voor hun stage komen schoolboeken worden best niet genum mijn studenten naar me toe met de vraag merd zodat stagiairs van de leerkracht hoe ze een bepaalde les op poten moeten waarbij ze stage lopen geen bladzijden zetten de opdracht die ze daarbij van de opgegeven kunnen krijgen leerkracht krijgen luidt vaak ongeveer als volgt boek blz 43 44 oefeningen b c d en e wanneer we ernaar kijken blijkt dat vanuit visies op taalonderwijs kan het ook het in elke oefening telkens over iets anders niet langer dat een leerkracht dag in dag uit gaat voor mijn studenten betekent het dat oefeningetjes maakt op het vinden van juis zij niet een les van 50 minuten moeten te woorden en het bouwen van correcte geven maar vier lessen van 12 5 minuten zinnetjes leerplannen en eindtermen stel verder zie ik niet in wat een leerling nou leert len eisen die slechts kunnen gerealiseerd als hij in tien nominale constituenten dus worden door met en in gehelen te werken geen zinnen op de opengelaten ruimte een en met gehelen wordt natuurlijk niet gehele bijvoeglijk naamwoord moet invullen met oefeningen bedoeld deze vorm van verkapt onderwijs moet maar eens komaf worden gemaakt stelling 8a schoolboeken moeten op een gevoelvolle manier met taal en de werkelijkheid omgaan wanneer ze pretenderen een complete taalmethode te zijn dan moeten ze ook het ganse gebied van de taal onderwijzen stelling 8b en dit aan leerlingen van uiteenlopende origine met uiteenlopende mogelijkheden ik wil geen taalracisme in ons onderwijs ik ik pleit daarom voor het niet enkel opnemen wil geen taalonderwijsracisme racisten en van versjes in onze schoolboeken maar andere mensbedreigende menssoorten zijn voor het uitbouwen van een duidelijk poe soms bijzonder slim en intelligent aan slim zie onderwijs waarin op allerlei boeiende migheid ontbreekt het de mensheid dan en inlevende manieren met echte gedichten ook niet volgens mij bij heel veel mensen is voor kinderen wordt gewerkt er echter iets niet in de haak met het gevoelsleven dat is ook het probleem met ik pleit voor beresterke passages uit kinder racisten ze kunnen zich niet in anderen literatuur ik heb genoeg van die slappe inleven welnu in het onderwijs moeten we afkooksels of door de reeds genoemde er alles aan doen om het gevoelsleven van amateurs verzonnen nonsensverhaaltjes mensen uit te bouwen om dat inleven waarin koningen problemen hebben met kansen te geven in evenwicht te brengen hun kroon of waarin een dief in een of en te ontwikkelen dus ook in het taalon andere beek sukkelt ik heb in mijn leven als derwijs kind genoeg cliches geconsumeerd ik ben nrili 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 er zeker van dat er betere en genuanceer ik eis dat in een schoolboek niet enkel tech dere teksten bestaan die moeten nou nische taaloefeningen worden opgenomen maar eens in schoolboeken worden aange maar luister lees spreek en schrijfoefe boden goede kinderliteratuur kan leerlin ningen van allerlei aard groot klein zake gen ieren hoe ze met hun emoties moeten lijk creatief gericht op het krijgen of uit omspringen sterke passages uit kinder drukken van emoties deelvaardigheden boeken kunnen naast de broodnodige her oefenend of totaalvaardigheid oefenend kenning van emoties zorgen voor uitbrei communicatie dus en zoiets kan uiter ding of nuancering van de gevoelswereld aard enkel maar vanuit een evenwichtige visie op taal stelling 9 omdat ik op tv beelden van oorlog meestal mannen zie vechten schoolboeken zouden meer door vrouwen moeten worden geschreven of er moet een evenwichtige verdeling zijn tussen het aantal mannen en vrouwen dat samen aan een schoolboek werkt met uitzondering van margaret thatcher dooi om voor meer evenwicht te zorgen in heb ik nooit geweten dat een vrouw de het schoolboek op welke manier dan ook beslissing nam om aan een oorlog te begin ik wil dus geen 50 van plaats en tijd naar nen en dat zegt toch wat over hoe de spelling en grammatica laten gaan nieuwe agressie verdeeld is onder de geslachten taal groeit thema 4 35 blz waarvan 23 let wel u dient deze stelling ook figuurlijk te spelling en grammatica interpreteren ik denk dat er in schoolboe p s u mag deze stelling echt ook wel let ken nog veel andere dingen kunnen gebeu terlijk opvatten ren stelling 9 is dan ook mijn ultieme plei stelling 10 schoolboeken moeten er mee voor zorgen dat de oubolligheid saaiheid eenzijdigheid afstandelijkheid en gevoelloosheid reeds jaren inherente eigenschappen van toevallig die schoolboeken waarmee de meeste van mijn stu denten moeten werken tijdens hun stages definitief uit de school worden gebannen schoolboeken moeten ervoor zorgen dat er meer kwaliteit en gevoelen komt in het onderwijs een kwaliteitslabel krijg je niet zomaar dit beste lezer is in feite mijn conclusie zijn allen achter gaan staan nog wel een veel woorden wil ik er verder niet aan toemaatje besteden we moeten daar nou maar met maart april 1996 nummer 4 25 jaargang stel li ng 96 een schoolboek hee ft best niet het uitzicht van een schoolboek wie weet wordt het mijn studenten op een naam zou meegeven dan zou het zoiets goede dag wel allemaal wat te veel en worden als tinteling of blij droevig trots beginnen ze na het zien van de film dead en nog wat of wat je zegt ben je zelf of poets society die bladen uit hun school ik zou het in ieder geval niet taal op boeken te scheuren welke niet voldoen aan school noemen een authentieke en levende didactiek ik vrees dat de bestaande methodes dan heel dunnetjes zullen worden maar wie weet marc stevens groe it er wel wat op het vlak van taalboeken constant jorislaan 11 in vlaanderen als ik mijn schoolboek een 2100 deume noot met dank aan jef pepermens voor het nalezen en het opperen van enkele boeiende suggesties tussendoor stelling de handleiding bij een schoolboek hoeft enkel de antwoorden op de oefeningen uit het leerlingendeel te bevatten een recept neem drie schoolboeken van verschillende jaren en verschillende didacti sche stromingen stel vast dat oefeningen en opdrachten niet alleen op een willekeurige basis achter elkaar zijn geplaatst maar ook onderling zeer sterke gelijkenissen verto nen en lees vervolgens in de handleiding dat diezelfde oefeningen toch naadloos pas sen in het unieke en heiligmakende didactische gedachtengoed waarop elk van de geselecteerde schoolboeken steunt proeven oordeel oude en vaak zure wijn in nieuwe zakken kris van den branden onderzoeker viz 25 jaargang nummer 4 maart april 1996