75 Ideeën voor taalbeschouwingslessen

75 ideeen voor taalbeschouwingslessen d i t i s een l i j s t van l o s s e i n v a l l e n wij hebben ze bij eengesprokkeld v o o r een c o l l e g e v a k d i d a c t i e k aan de uia en we d a c h t e n a c h t e r a f e r een r u i m e r p u b l i e k p l e z i e r mee t e kunnen doen de ideeen komen t e n d e l e u i t ons brein t e n d e l e u i t d a t van s t u d e n t e n en c o l l e g a s t e n d e l e u i t andere p u b l i c a t i e s wij maken geen a a n s p r a a k op o r i g i n a l i t e i t o f op v o l l e d i g h e i d wij hebben ook niet de a m b i t i e een s o o r t van l e e r p l a n t e p r e s e n t e r e n o f een schema v o o r een n i e u w s c h o o l b o e k op t e s t e l l e n voor de o v e r z i c h t e l i j k h e i d hebben we een o n d e r v e r d e l i n g aange b r a c h t maar v e r d e r s t a a t a l l e s i n t o e v a l l i g e orde wie nog meer ideeen v o o r t a a l b e s c h o u w i n g s l e s s e n w i l kan die i n i e t s v e r d e r u i t g e w e r k t e vorm o m v i n d e n i n r ankone e a t a a l g e b r u i k e n d c n c a h i e r 6 w o l t e r s noordhoff groningen 1978 h de j o n g h e z i n z o e k e n 1 2 en 3 van in lier i vormleer f o n o l o g i e s p e l l i n g en s y n t a x i s 2 praten en luisteren 1 vraag bevel enz g e e f 1 b e v e l o f s t e l 1 v r a a g op a l l e r l e i manieren nuanceringen van h e e l h o f f e l i j k t o t keihard a u t o r i t a i r of neem 1 z i n bv h e t i s h i e r e r g warm en p r o b e e r daarmee z o v e e l m o g e l i j k u i t t e drukken verzoek b e v e l vraag e i s door intonatie en o m s t a n d i g h e d e n t e veranderen 2 s p e l e n met intonatie zin u i t bericht bv weerbericht i n a l l e r l e i tonen effect 3 ook omgekeerd een n o n s e n s b e r i c h t b l o e d e r n s t i g v o o r l e zen 4 r e g i s t e r d o m e i n o n d e r w e r p p u b l i e k m e d i u m een grego r i a a n s g e z a n g o f modern b i j b e l l i e d p r e s e n t e r e n op de top 30 een m e e t k u n d e s t e l l i n g u i t l e g g e n aan de t o o g 16 t u s s e n p o t en p i n t h o o r t ook b i j i i i a 5 p r o b e e r z e l f eens s p a a n s r u s s i s c h c h i n e e s t e p r a t e n s c h r i j v e n wat doe j e waarom doe j e h e t zo verge l i j k met e c h t m a t e r i a a l 6 w a a r d e r i n g van s t r e e k t a l e n en s t a n d a a r d t a a l n a a r aan l e i d i n g v a n opnamen een mini enquete i n de k l a s met een eenvoudige s c h a a l m o o i l e l i j k verstaanbaar onverstaan b a a r p l a t b e s c h a a f d p l e z i e r i g d o m enz 7 een s t u k j e d i a l e c t g r a m m a t i c a o p s t e l l e n bv h e t v e r k l e i n woord i n h e t antwerps kommeke p u n t s j e b o e k s k e moeke schrijyen en lezen 8 s c r a b b l e l e t t e r c o m b i n a t i e s en woorden 9 e e n z e l f d e b e r i c h t i n v e r s c h i l l e n d e k r a n t e n v e r g e l i j k e n w o o r d g e b r u i k l e n g t e p l a a t s t i t e l s f o t o s en o n d e r s c h r i f ten 10 v o l l e d i g e z i n n e n open r u i m t e n o p s p o r e n en i n v u l l e n t r o u w a a n i n samenwerking met s o l i d a i r met 11 p a s s i e f waar z i t h e t v e r b o r g e n h a n d e l e n d v o o r w e r p waarom een p a s s i e v e z i n 12 spellingonderzoek schoolboek krant modern t i j d schrift waar l i g g e n de v e r s c h i l l e n ontwerp zelf een nieuwe s p e l l i n g en pas ze c o n s e q u e n t t o e op een bestaande tekst 13 andere talen p i c t o g r a m m e n v e r k e e r s b o r d e n e n z be k i j k e n b e s p r e k e n z e l f ontwerpen e n z 1 4 k r a n t e a r t i k e l h e r s c h r i j v e n n a a r een b e p a a l d p u b l i e k t o e met een b e p a a l d e b e d o e l i n g 15 hoe worden i n s t r i p v e r h a l e n a n d e r s t a l i g e n a a n h e t woord g e l a t e n b v i n d i a n e n nero o o s t e u r o p e a n e n k u i f j e goten en e g y p t e n a r e n a s t e r i x idem v o o r romans 16 een h e e l z e k e r e t e k s t r e l a t i v e r e n modaliteit 17 17 een m o e i l i j k e t e k s t g e m a k k e l i j k maken een g e m a k k e l i j k m o e i l i j k maken 18 l o g i s c h e r e l a t i e t u s s e n a l l e z i n n e n v a n j e e i g e n op s t e l aangeven 19 v o n d e l v e r t a l e n i n hedendaagse d i a l o o g d a r i o fo v e r t a l e n i n het vondeliaans 20 onderzoek n a a r de a a n d u i d i n g v a n de v e r l e d e n t i j d i n s p r e e k en s c h r i j f t a a l welke grammaticale vormen ovt vtt worden g e b r u i k t 21 opgenomen g e s p r e k u i t s c h r i j v e n en d a a r v a n een g e s c h r e ven v e r s i e maken e e n a r t i k e l o f s a m e n v a t t i n g ver schil spreektaal schrijftaal ii betekenisleer semantiek 2 r i d d iyi ieren 22 vaktaal verzamelen b e r o e p e n van o u d e r s f a m i l i e v r i e n d e n en bekenden 23 in s p r e e k w o o r d e n de l e t t e r l i j k e en f i g u u r l i j k e beteken precies omschrijven g e v a l l e n zoeken w a a r i n ze n i e t juist zijn 24 welke b i j n a m e n heb j e a l gehad i n j e l e v e n hoe kwam je daaraan 25 e u f e n i s m e n i n de k r a n t 26 termen u i t k i n d e r l i e d j e s en k i n d e r s p e l e n e i g e n h e r i n neringen etymologie betekenissen 27 wie s p r e e k j e waar en wanneer hoe aan meneer v o o r naam te2 2i riiied ed i 5ed 28 woorden r o n d l i e f d e h e t v e r s c h i l t u s s e n bv m i j n lief m i j n v r i e n d i n d i e van m i j o f l i e f h e b b e n beminnen graag zien 18 29 de m e t a f o r e n i n b e u r s b e r i c h t e n o n t l e d e n wat v e r h u l l e n of vertonen ze 30 sportreportages de t y p i s c h e cliches e r v a n welk wereldbeeld z i t erachter 31 sexisme i n k r a n t en t i j d s c h r i f t voor w e l k e woorden b e s t a a t nog geen m a n n e l i j k o f v r o u w e l i j k 32 v e r g e l i j k de voornamen i n de g e b o o r t e a a n k o n d i g i n g e n en overlijdensberichten e v o l u t i e over tweegeneraties 3 3 waar komen s t r a a t n a m e n vandaan v r o e g e r nu 34 wat b e t e k e n e n cafenamen b i j n a de e n i g e resterende huisnamen i n v l a a n d e r e n 35 t a a l r e g i s t e r s eenzelfde s o o r t mededeling i n v e r s c h i l l e n d e s i t u a t i e s met v e r s c h i l l e n d e b e d o e l i n g e n bv b e r o e p v a n v a d e r wat s t u d e e r j e en waar i n v u l l e n op een f o r m u l i e r gesprek tussen v r i e n d e n b r i e f voorstel ling i n brief enz 3 6 woorden i n een t e k s t v e r v a n g e n d o o r synoniemen wat k a n en wat k a n n i e t hoe v e r a n d e r t de t e k s t wat v e r a n d e r t waarom 37 een t e k s t k l e u r e n door t o e v o e g i n g v e r v a n g i n g van b i j v o e g l i j k e naamwoorden 38 superlatieven i n een t e k s t a l l e s u p e r l a t i e v e n weg l a t e n o f i n een t e k s t a l l e b i j v o e g l i j k e namen i n de superlatief zetten effect 3 9 opsporen v a n een a a n t a l s u p e r l a t i e v e n i n verschillende soorten teksten sport p o l i t i e k ongevallen enz nagaan wat h e t beoogde e f f e c t i s 40 p e r s o o n l i j k e voornaamwoorden n a a r w i e v e r w i j z e n ze precies w i j hen z i j men i e d e r e e n e n z 41 b e z i t t e l i j k e voornaamwoorden m i j n h u n ons a l l e r e n z in hoeverre gaat h e t oneen b e z i t s a a n d u i d i n g m i j n h u i s m i j n man m i j n s c h o o l 42 t i j d s en p l a a t s a a n d u i d i n g e n i n o n g e v a l l e n r u b r i e k en sensationeel nieuws b i j andere b e r i c h t e n welk effect bedoeling 19 43 oorlogsliteratuur a f s t a n d e l i j k h e i d door s u b s t a n t i v e r i n g verzamelnamen e n z h e t bombardement de g e a l l i e e r d e n enz 44 v e r v u i l i n g v a n h e t s e m a n t i s c h milieu apartheid a c c e p t a b l e l o s s s t r a t e g i s c h e wapens e n z 45 naamgeving a u t o t a a i z i e moer 1980 5 ook namen van b o e t i e k s b o t e n stripfiguren 46 persoonsnamen hoe h e e t je h o e v e e l voornamen v e r s c h i l t u s s e n officiele naam en roepnaam hoe zou j e graag heten hoe zou j e j e k i n d e r e n noemen 47 a f g r e n z i n g van begrippen zetel stoel bungalow villa landhuis meesterwoning herenhuis stulp krot woning fruit groente v i s v l e e s g e v o g e l t e o n k r u i d boom struik 48 antoniemen o u d j o n g v e r s s c h o o n nieuw hun g e b r u i k i n de j u i s t e context 49 g e v o e l s w a a r d e v a n woorden o v e r l i j d e n i n d o o d s b e r i c h t roman mop k r a n t 50 k r a c h t t e r m e n i n spreektaal strips roman tv welke worden aanvaard welke n i e t welke z i j w e g e n z i j n e r 5 1 s c h e l d w o o r d e n en hun b e d o e l i n g e f f e c t i n s p r e e k en schrij ftaal 52 taboewoorden s e x v r i j e n l i c h a a m s d e l e n hoe mag j e ze soms toch g e b r u i k e n 53 wie s c h r i j f t wat de paus een e n c y c l i e k de l e e r l i n g een v e r h a n d e l i n g de s c h r i j v e r een boek iii handelingsleer pragmatiek 2 j d d iyi jeren 54 v e r t i k a l e en h o r i z o n t a l e a f s t a n d e e n z e l f d e m e d e d e l i n g v r a a g e n z aan v r i e n d l e r a a r a g e n t k l e i n e k i n d e r e n vreemdeling 55 e e n z e l f d e c o m m u n i c a t i e h e r h a l e n met v a r i a t i e s bv deelnemers man vrouw referentiekader leeftijdsverschillen culturele ver 20 verschillen kanaal bedoelingen en belangen a l l e r l e i andere omstandigheden 56 welke v o o r w a a r d e n z i j n n o d i g om een v i e z e mop te kunnen v e r t e l l e n o f een h o l l a n d e r m o p s c h o o l m o p schoonmoedersmop d o k t e r s m o p p o l i t i e k e mop woord speling 57 welke w o o r d e n b e g r i p p e n z i n n e n z i j n minimaal nodig om een b e p a a l d e mop te v e r t e l l e n welke p r e c i e z e termen i n welke p r e c i e z e volgorde 58 de o b j e c t i v i t e i t van h e t r a d i o n i e u w s van a c t u e e l 59 k r a n t o f t i j d s c h r i f t o f een b l a d z i j d e e r u i t t e r inzage wie h e e f t wat gelezen waarom hoe gekozen hoe gelezen 6 0 o n d e r s c h r i f t e n van f o t o s op f r o n t p a g i n a v e r g e l i j k e n 61 p r e s u p p o s i t i e s b i j z e e r e e n v o u d i g e z i n n e n 62 een s e n s a t i e a r t i k e l h e r s c h r i j v e n t o t een n u c h t e r bericht 63 reclame o n t l e d e n hoe doen ze h e t 64 v e r g e l i j k twee k r a n t e b e r i c h t e n o v e r h e t z e l f d e wat is objectiviteit 65 b e s c h r i j f h e t z e l f d e gegeven de s c h o o l bv objectief en s u b j e c t i e f s c h r i j f het m o e i l i j k gemakkelijk meeslepend k l a s s i e k r o m a n t i s c h m i l i t a i r a d m i n i s t r a tief z i e r queneau e x c e r c i c e s de style 66 een a a n t a l t e k s t e n o v e r e e n z e l f d e onderwerp v o o r welk p u b l i e k i s e l k ervan geschreven 67 b e v e l e n wie aan wie hoe effect doel 68 vragen hoe goede v r a g e n stellen interview leren afnemen 21 i v gemengde 2 er jen en luisteren 69 de g e l e g e n h e i d s t o e s p r a a k g e m e e n p l a a t s e n met een d o e l b2 9iirmyed d i zen 70 een s e n s a t i e a r t i k e l h e r s c h r i j v e n t o t een n u c h t e r be richt 71 het s c h o o l r e g l e m e n t v a n v e r s c h i l l e n d e s c h o l e n v e r g e ft l i j k e n qua s t i j l bv het i s verboden o f het i s i n s t r i j d met de w e l l e v e n d h e i d 72 v e r t a a l o e f e n i n g 73 v e r k i e z i n g s p r o p a g a n d a ontleden 7 4 h o r o s c o p e n o n t l e d e n en z e l f schrijven 75 het w e r e l d b e e l d v a n de t o e r i s t i s c h e folder jef pepermans roger roger 22