Achtergronden en uitgangspunten van ‘Lees je wijzer’

kl ann d elius g sex and language acquisition e bol is there any influence in journal of pragmatics 1981 5 p 1 25 h van wessel k ramer c percep tions of femal e and male speech in language and speech 2012 1977 p i s i i o i l akoff r l anguage and women s place in lan achtergronden en guage in society 1973 2 p 45 80 m acaulay r k s t he myth of female superior uitgangspunten ity in language in journal of child language 197815 1 353 363 van lees je wijzer m altz d n r a b orker a cultural app roac h to male female miscommunication in j j gu m p erz e d language and social identity cam brid ge cambridge university p ress 1982 p rqa 23i van methoden voor begrijpend lezen die gebruik ma naber p te vriendin nen amste rdam vrije uni ken van het verhaaltje met vragen systeem blijken versiteit 1985 pedagogische publi katies maar al te veel kinderen niets te leren wat ze niet al tanz c introduc t ion op dee l tt eender dif wisten van functies van teksten is dat vaak bitter ferences in t he language of chil dred van weinig zo kunnen kinderen soms teksten prima s u phili p s s steele c tanz eds language lezen zonder werkelijk te begrijpen wat ze ermee kun bender sex in comparative perspective cam nen of moeten of wat de werkelijke betekenis van een bri dge cam b ridge university p ress 1987 tekst is een vorm van functioneel analfabetisme dus p 163 177 die niet is voorkomen door de gevolgde methode voor tomase l lo m g conti ramsden b ewert begrijpend lezen gelukkig is er op het gebied van young children s conversations with their begrijpend lezen de laatste jaren flink wat te doen moth ers and fat hers differences in brea kdown zie onder andere het verslag van de ttn rr sympo and repair in jou rna of child language igqo a 7 sium in moer 1 99o 6 ook op het gebied van metho p i i s 1 3 0 den verandert er iets het verhaaltje met vragen lijkt tr mel pl atz s hrsg gewalt durch sp rache gelukkig te hebben afgedaan frank furt am main f ischer taschenbuch ver wij vroegen de auteurs van zo n methode die geba lag 1984 seerd is op een nieuwe leest hoe die nieuwe leest er uit waal m de meisjes een wereld apart m ep p el ziet en waarom zo ook vroegen wij hen aan te geven boom 1989 hoe werkers in niet klassikaal onderwijs met hun toch zimmerman d c c west sex roles inter nog behoorlijk klassikale methode konden werken ruptions and silences in conversation in maar of het antwoord daarop bevredigend is moeten b thorne n h enley eds language and sex die werkers zelf maar bepalen differente and dominante newbury mass row ley 1975 p 105 129 wat gaa t er mis in he t l eeso nd erwijs reeds vele jaren is het begrijpend leesonderwijs een zorgenkindje van de basisschool en het voortgezet onderwijs dat is niet alleen in ne derland zo ook in andere landen zijn er regel matig klachten over de kwaliteit van het begrij pend lezen van leerlingen en volwassenen sar tain stunton 1974 bullock 1975 wesdorp hoeksma 1985 dit vormde reeds in 197t aan leiding voor het psychologisch laboratorium en de afdeling taalbeheersing van de rijksuni versiteit utrecht een onderzoek te starten o p 268 moer 1990 7 het gebied van het begrijpend lezen en het on afleidingen uit tekstgegevens bij zulke lezers in derwijs daarin dit onderzoek nam uiteinde hoge mate zijn geautomatiseerd kan men nau lijk bijna vijftien jaar in beslag de voornaamste welijks zicht krijgen op het precieze verloop conclusies van het onderzoek waren van het leesproces daardoor kan men ten on het grootste struikelblok voor leerlingen van de rechte menen dat een lezer bepaalde dingen niet basisschool is teksten zodanig te lezen en te in doet aangezien deze zeer snel en moeiteloos terpreteren dat er een heldere samenhang tus gaan en zich ook aan het blikveld van de lezer sen zinnen en uitspraken binnen het geheel van zelf onttrekken om zicht te kunnen krijgen op teksten ontstaat bol carpay simons 1971 de componenten van het leesproces van ervaren de oorzaken daarvan moeten niet gezocht wor lezers dient men de ontwikkeling van de taal den in de kwaliteit van het technische lezen van beheersing in de ontogenese te analyseren de leerlingen hoewel dit in het onderwijs de meeste aandacht kreeg en nog steeds krijgt bol d e vroege taalontwikkeling wanneer 1974 ligt hier geen verband men de ontwikke ling van de taalbeheersing bij de destijds meest gangbare taal leesmethoden zeer jonge kinderen bekijkt dan wordt dui hielden geen systematisch onderwijs in het de lijk dat communicatie en samen handelen begrijpend lezen in daandels 1974 voorafgaan aan de hantering van taal b runer deze teleurstellende stand van zaken werd op 1978 waterson snow 1978 trevarthen 1979 basis van de analyses van taal en taalgebruik van wertsch 1979 elbers 1989 i n de eerste fase van vygotsky 1962 rommetveith 1968 en hor de taalontwikkeling is de taal dus ingebed in de mann 1976 toegeschreven aan de volgende concrete situatie van het hier en nu waarin be uitgangspunten die aan het leesonderwijs ten doelingen zichtbaar gemaakt kunnen worden grondslag lagen bol 1982 bovendien gaat het in het begin steeds om ver er werd in het leesonderwijs ten onrechte van trouwde personen en handelingen eten baden uitgegaan dat in de ontwikkeling van kinderen spelen b innen het bekende kan het nieuwe het leren omgaan met geschreven taal recht medium taal begrepen en verworven worden streeks kan aansluiten op hun ervaring met ge dit wordt ook door perfetti en olson erkend sproken taal bol 1 9 76 1978 zie ook van peer zo stelt perfetti 198s dat bij de gesproken taal 1984 inferenties het maken van afleidingen en het zowel in de praktijk van het leeson erwijs als in l eggen van verbindingen tussen uitspraken de theorie over begrijpend lezen vgl shank worden opgeroepen en gestuurd door de con weiler crain 1986 van oostendorp 1988 text van de communicatiesituatie iemand zegt werd ten onrechte aangenomen dat de ontwik bij voorbeeld h oor je die hond die is van de keling van de kennis van de wereld en van de buren ik ben doodsbang voor dat beest in de kennis en beheersing van taal de hoofdpijlers context van de gegeven situatie zal een luis zijn waarop het leerproces van begrijpend lezen teraar andere conclusies trekken wanneer het rust bol 1979 1980 geblaf van de hond een zwaar gebas is dan wan in de gangbare theorie vgl olson 1977 perfetti neer het een hoog gekef is 1985 werd ten onrechte aangenomen dat liter bruner 1978 laat zien dat het aanvankelijk ate dit wil zeggen op geschreven taal geba taa l gebruik een overwegend verwijzend karak seerd taalgebruik berust op een gedecontex ter heeft woorden en woordcombinaties ver tualiseerde vorm van taal waarbij het leggen wijzen naar concrete zaken in de directe om van verbanden en het maken van afleidingen geving zo kan een klein kind bij het horen van uitsluitend door tekstelementen zoals woorden de hond van de buren zeggen hondje boos en zinnen worden opgeroepen bol gresr igt daarbij verwijst het naar een concreet waar 1983 9g6 bol verhelst 1985 neembaar gegeven in de situatie aan de hand men was tot deze onjuiste uitgangspunten waarvan iemand anders kan begrijpen wat het gekomen doordat men bij het onderzoek van kind bedoelt en waarom het zoiets zegt begrijpend lezen was uitgegaan van de leesacti de tweede fase van de taalontwikke l ing viteit van ervaren lezers maar doordat allerlei wordt ingezet wanneer het kind over voldoen componenten van het leesproces bij voorbeeld de woorden en grammaticale structuren be het herkennen van woorden en het maken van schikt om te ontdekken dat taal gebruikt ka n 990 7 moer 269 worden om zaken te beschrijven zo krijgt het werkstelligen maar dit houdt niet in dat een kind de mogelijkheid om in plaats van hondje verhaal los staat van degene die het heeft be boos te zeggen de hond van de buren is heel dacht de maker van een verhaal vormt er inte groot en sterk als hij boos wordt gaat hij altijd graal onderdeel van door de wijze waarop zaken hard blaffen met behulp van taal worden con worden voorgesteld door de stelling die wordt creet voorstelbare zaken opgeroepen vergelijk ingenomen tegenover beschreven zaken door van loon vervoorn 1988 hierdoor ontstaat het taalgebruik door de keuze van het soort de mogelijkheid in een gesprek zaken aan de verhaal enzovoort orde te stellen die buiten het direct gegeven om met verhalen te kunnen omgaan moeten hier en nu van de concrete situatie liggen er kinderen dus een aantal dingen leren en ont kan dus gesproken worden over zaken die zich dekken ten eerste dat ze levendige voorstel elders in tijd en ruimte bevinden dit kan echter lingen moeten maken van de vertelde werke alleen werken indien de gesprekspartners in lijkheid ten tweede dat het erom gaat welke staat zijn overeenkomstige voorstellingen van reacties die voorstellingen bij henzelf en bij zaken te vormen heel belangrijk is derhalve anderen oproepen ten derde dat degene die het dat kinderen leren taaluitingen in het hoofd te verhaal heeft bedacht impliciet in het verhaal vertalen in concrete voorstellingen stel dat aanwezig is en net als in gewone gespreksitua iemand u het volgende vertelt ik had een ver ties de bedoeling heeft bepaalde meningen op schrikkelijke honger ik besloot bij een boerde vattingen en gevoelens te uiten maar voor een rij aan te kloppen uit deze gegevens kunt u deel ook onbedoeld iets zegt over zijn eigen per zich een beeld vormen van de sprek e r die zich soon en ten vierde dat degene die een verhaal ergens op het platteland bevindt en honger vertelt of voorleest niet degene hoeft te zijn die heeft u kunt uit dat beeld dan onmiddellijk af het verhaal heeft bedacht hoewel verhalen dus leiden dat de persoon in kwestie zal gaan pro passen in de structuur van bekende communi b eren aan eten te komen kennelijk is er een catieve kaders waardepartners concreet aanwe boerderij in de buurt u kunt zich voorstellen zig zijn is het bij het verhaal zo dat de maker dat de spreker bedenkt dat hij daar w el eens om ervan als het ware in het verhaal is verscholen eten kan gaan vragen daartoe moet hij naar de om te kunnen begrijpen wat een verhaal is boerderij gaan en op de deur kloppen enzo moet een luisteraar in staat zijn de maker ervan voort in de psychologie wordt gezegd dat in de rol van bedenker en verteller uit het verhaal spreker en luisteraar een soort gemeenschappe te halen lijk scenario opstellen en hanteren ges c hreven teksten bij geschreven tek het mondeling vertelde verhaal de sten is niet alleen de schrijver maar zelfs het derde fase van de taalontwikkeling is wanneer communicatieve kader impliciet bij gesproken een kind leert dat op basis van zulke scenario s verhalen is het nog zo dat volwassenen het kind verhalen kunnen worden gemaakt waarin uit concreet a l s luisteraar aanspreken en op zijn eindelijk verteller en luisteraar geen enkele rol minst aangeven dat het om een verhaal gaat en spelen de beschreven werkelijkheid wordt dan bij voorbeeld niet om een plan morgen te gaan l osgekoppeld van het persoonlijke handelen fietsen bij geschreven teksten ontbreekt die van de gesprekspartners h et verhaal zelf setting volledig maar dat houdt niet in dat deze vormt de gemeenschappelijke handelingscon ontbeerd kan worden zoals bij voorbeeld 01 text de vertelde werkelijkheid wordt geintro son en perfetti ten onrechte menen het kind duceerd als een gegeven dat gemeenschappelijk moet leren het communicatiekader ze l f in het k an worden beleefd dat emoties en spanning hoofd in te vullen het moet bedenken dat het kan oproepen en dat bij verschi l lende personen zelf als luisteraar lezer optreedt dat de tekst tot verschillende reacties kan leiden h ierin door iemand is geschreven met een bepaalde be moet ook de betekenis van verhalen worden ge doeling voor ogen een grap vertellen de lezer zocht namelijk dat de opgeroepen voorstellin iets willen leren de lezer iets willen verkopen gen in de persoonlijke beleving van degenen en dat in de tekst voorstellingen van zaken wor die er k ennis van nemen gemeenschappelijke den gegeven waar het iets mee moet doen maar ook verschillende reacties kunnen be kortom zowel het communicatieve kader al s 2 70 moer 1990 7 de voorstellingen van zaken moeten door een stuur van mijn fiets is grijs van kleur deze lezer bij het lezen en begrijpen van teksten zelf methode kan vervolgens worden gebruikt bij de worden ingevuld zonder een dergelijke invul vergelijking van zaken dit leidt weer tot een ling verliezen teksten hun inhoudelijke samen aantal methoden vergelijkende analyse van hang en hun betekenis hormann 1976 spreekt verschillende zaken jaap is groter dan klaas hier over de sinnkonstanz van teksten name vergelijkende analyse van dezelfde zaak in de lijk dat een lezer bij het begrijpen moet aanne tijd jaap is de afgelopen twee jaar to centime men dat een schrijver iets zinvols te vertellen ter gegroeid en classificatie een arend is een heeft zo kan een schrijver iets zeggen dat lo roofvogel met als bijzondere kenmerken gisch gezien problematisch is zoals je broer op de uitkomsten van deze methoden kan ver zegt dat jij altijd liegt dat klopt hij spreekt de volgens de verklarende methode van beschrij waarheid het antwoord kan bij voorbeeld als ven wotden toegepast een roofvogel heeft ironisch worden gezien waardoor de eerst aan scherpe en sterke klauwen om prooidieren te gesprokene de beschuldiging elegant en zonder kunnen grijpen kleerscheuren op te lopen weerlegt in de com in het bovenstaande is wellicht voldoende ge municatierelatie tussen schrijver en lezer ont illustreerd dat het leesonderwijs ernstige tekor staat de ruimte voor het taalspel wittgenstein ten vertoont wanneer het zich beperkt tot het 1972 dat het mogelijk maakt een loopje te ne ontwikkelen van de technische leesvaardigheid men met de logica of met de normale gang van het uitbreiden van de woordenschat het onder zaken deze ruimte moet zowel door een schrij richt van grammatica en het geven van op ver als door een lezer in het hoofd ingevuld drachten met betrekking tot de inhoud van tek kunnen worden om tot een adequate vorm van sten de kern van het leesonderwijs zal moeten communicatie te kunnen komen zijn het leren hanteren van methoden van be schrijving met het oog op het kunnen vormen methoden van beschrijving naast bo van heldere voorstellingen van de beschreven venvermelde zaken zullen kinderen ook moeten werkelijkheid die begrepen moet worden te leren hoe complexe gegevens uit de realiteit be gen de achtergrond van het communicatieve schreven kunnen worden met behulp van taal kader hiermee is ook de uitspraak dat er in het dit houdt onder meer in dat aan taalonderwijs verleden geen systematisch begrijpend lees de nodige aandacht besteed zal moeten worden onderwijs werd gegeven nader onderbouwd dit is evenwel niet voldoende de taal reikt wel iswaar de linguistische mogelijkheden aan lees je wijze r maar niet de methoden om zaken te beschrijven een belangrijk kenmerk van taal is dat het een in de jaren tussen 1982 en 1987 zijn bovenbe analytisch beschrijvingsmiddel is dat komt schreven theoretische analyse en de uitwerking doordat men in woorden niet alles tegelijk kan daarvan in de experimentele methode veelvul zeggen de werkelijkheid moet in onderdelen dig in publikaties in diverse tijdschriften onder worden ontleed die stuk voor stuk in uitspra andere moer en in voordrachten voor didactici ken kunnen worden weergegeven om deze docenten schoolteams en schoolbegeleiders ontleding te kunnen bewerkstelligen zijn be aan de orde gesteld er ontstond een toenemen paalde methoden nodig bol 1982 kinderen de belangstelling met name vanuit het basis zullen die methoden moeten leren hanteren ten onderwijs voor deze zienswijze vrij algemeen eerste om te kunnen zien hoe een schrijver de was de reactie of de theorie niet uitgewerkt werkelij k heid ontleedt en ten tweede om de kon worden in een methode niet een heldere ontlede werkelijkheid in hun voorstellingen opbouw en didactisch goed opgezette lesma weer samen te kunnen voegen synthese tot terialen uit praktische oefeningen tijdens stu complexe simultaan gegeven gehelen het be diedagen bleek dat de practici de theorie zeer treft hier tamelijk lastige denkoperaties die boeiend vonden en lesvoorbeelden als zeer aan goed geoefend zullen moeten worden sprekend kwalificeerden doch veelal zelf niet bij de hier bedoelde methoden van beschrij in staat waren concrete lessen te ontwikkelen ving kan worden gedacht aan de analyse van za zelfs niet aan de hand van de experimentele ken in kenmerken en samenstellende delen het methode 1 9 90 7 moer 2 7 1 in overleg met uitgeverij dijkstra in zeist het kader van studerend lezen zie schema op werd daarom besloten een auteursteam werk p 28o groep bol samen te stellen uit mensen met een uit het bovenstaande blijkt dat er in lees je zeer goede kennis van de praktijk van het onder wijzer geen onderscheid wordt gemaakt in wijs leraren en schoolbegeleiders onder wie begrijpend en studerend lezen begrijpend en neerlandici dit team kreeg tot opdracht een studerend lezen liggen in elkaars verlengde en methode voor begrijpend lezen uit te werken maken gebruik van dezelfde leesstrategie alle geent op de ontwikkelde leestheorie dit team noodzakelijke aspecten voor het studerend ging eind 1987 aan de slag lezen met uitzondering van secu idaire vaar digheden als alfabetiseren en het gebruik van uitgangspunten en opbouw bij de sa trefwoordensystemen en dergelijke zijn in menstelling van de methode werden de volgen de methode geintegreerd hierdoor en door de uitgangspunten gehanteerd de methode het onderzoeksmatige karakter is de methode moest bij uitstek geschikt in het kader van wereld een methode worden voor de hele basisschool orienterend onderwijs maar het is en blijft dus voor kinderen van 4 tot 13 jaa r natuurlijk wel een methode voor begrijpend inhoudelijk een heldere opbouw hebben met lezen een doorgaande lijn ook voor de leerlingen moest deze lijn helder zij n didactische opzet en inhoud didac voorzien zijn van een goede lerarenhandleiding tisch gezien is de methode zodanig opgezet dat opdat leraren van de basisschool in staat zouden de leerlingen eerst leren handelingen en opera zijn de methode in hun eigen situatie in te pas ties met teksten in de concrete werkelijkheid uit se n te voeren dit daarna te doen met behulp van een goede handreiking zijn voor leraren en verbale beschrijvingen en ten slotte dit te doen scholen om aan de hand van exemplarisch ba in de vorm van denk en voorstellingshandelin sismateriaal eventueel zelf verder lesmateriaal te gen kunnen ontwikkelen volgens de theorie worden opgezet n groep 1 en 2 staat vooral het ontwikkelen van een herkenbaar eindpunt hebben de leerlingen het voorstellingsvermogen en het aanschou moeten zich na acht jaar leesonderwijs een hou welijk denken centraal dat gebeurt via ver ding en een werkwijze hebben eigen gemaakt halen die door de leerkracht aan de kinderen waarmee ze op een zinvolle kritische en actieve worden verteld er komen twee sprookjes manier met teksten en hun communicatieve klein duimpje het lelijke jonge eendje drie kaders kunnen omgaan ze moeten niet alleen fantasieverhalen langoor de gele ballon vragen over teksten kunnen beantwoorden en op een mooie paddestoel en twee verhalen maar moeten zichzelf en de teksten ook vragen over kleuters peter is ziek het grote feest durven stellen aan bod de verhalen worden ingeleid via een op basis van deze uitgangspunten werd een kringgesprekje orientatie en het bekijken van indeling gemaakt in vier hoofdonderdelen die de voorplaat van de snapper een werkboekje elk ruwweg twee leerjaren zouden beslaan voor de oudste kleuters over het verhaal de het eerste hoofdonderdeel is gericht op de ont verhalen worden af en toe onderbroken voor wikkeling van het vermogen van de leerlingen discussie vragen en opdrachtjes dit gebeurt om zich de vertelde werkelijkheid levendig en met de hele groep in de klas of bij sommige gedetailleerd voor te stellen aan de hand van spelletjes en opdrachten in de gymzaal of het door de leraar vertelde of voorgelezen teksten speellokaal luisterspelletjes via de spelle het tweede hoofdonderdeel is gericht op het tjes vindt beleving laat eens zien hoe je doet leren hanteren van de communicatieve setting als je trots bent kijken jullie ook eens streng van teksten bij het beluisteren of het lezen plaats en moeten de leerlingen zich in een van daarvan het derde onderdeel is gericht op het de hoofdfiguren van het verhaal verplaatsen leren hanteren van methoden van beschrij de vragen die tijdens het verhaal worden ge ving en het vierde onderdeel ten slotte is ge steld zijn vragen waarmee de leerlingen verkla richt op het leren toepassen van het geleerde in ringen moeten geven waarom kon de ballon 272 m oe r 1990 7 er komen twee grote platen op het bord spe l k als ik een prater ben dan wil ik de prater va n ciaal uitvergroot een mond en een oor met hou eronder prater respectievelijk hoorder de leraar begint een gesprekje met een va n ll wat is dat de leerlingen in de klas onmiddellijk krijgt de lk dat zal ikje nu uitleggen wat doe je met je leraar het bord van de prater de leerling die oren luistert krijgt het bord van het kind dat hoord ll er vasthoudt vervolgens stelt de leraar vragen ll horen zodat een dialoog ontstaat lk goed zo of stop je er een boterham in om l k dag j hoe is het ermee tx krijgt onmiddel iz uur wat doe je met je mond lijk de prater en ll de hoorder ll praten ll goed de borden worden snel omgewisseld lk met je oren hoor je en met je mond praatje l k wat heb je op je brood heb je een appel bij je beeldt dit uit vorige week heb ik jullie het et cetera steeds worden nu tijdens de dialoog verhaal verteld van de roze beer met de gouden de bordjes verwisseld stippen was ik toen een hoorder of een prater lk zie je de ene keer ben je prater en de andere ll een prater keer hoorder en dat is heel snel omgedraaid de begrippen prater en hoorder komen licht dit nog eens toe in het verhaal komen verder aan de orde twee kinderen komen voor ook een heleboel situaties voor over de prater het bord de een krijgt de plaat van de hoorder en de hoorder wie kan een stuk verhaal naver en de ander de plaat van de prater de leraar legt tellen waarin een prater en een hoorder voor het spelletje uit komen nenkoopman beter naar huis gaan of voorspel drachten en gesprekken met en tussen kinde lingen moeten doen wat zou er met langoor ren alleen vindt de verwerking niet meer gaan gebeuren denk je dat kunnen gesloten plaats in snappers maar in werkboekjes die vragen zijn wat voor beest komt daaraan verwerking bestaat uit kleuren aanstrepen te maar ook open vragen hoe zouden de kinde kenen knippen en plakken geleidelijk wordt ren aan peter kunnen laten zien en vertellen wat echter de communicatieve situatie belangrijker ze meegemaakt hebben waardoor discussie introductie van prater hoorder en van het met de kleuters ontstaat na het verhaal gaan de praatwolkje het hoorwolkje en het praathoor jongste kleuters aan de gang met expressie vin wolkje halverwege dit leerjaar zullen deze gerverven of met andere opdrachten en mogen termen vervangen worden door de term wat de oudste kleuters werken uit de snappers de wolkje dat alles heeft nog betrekking op voor opdrachten hieruit gaan in de regel wat dieper in al mondelinge communicatie zie lesfragment op het verhaal wat is er op deze tekening te hierboven zien hoe kun je iets dat je beleefd hebt aan een het belang van een goede communicatie ander vertellen de verhalen vragen en op wordt duidelijk gemaakt in de lessen t t tot en drachten en de verwerkingssuggesties voor de met 16 communicatie via gebaren communi jongste en de oudste leerlingen zijn opgenomen catieproblemen met mensen die jouw taal niet in de handleiding daarin staan ook de aan spreken in les 1 3 worden twee kinderen via een dachtspunten voor elk les suggesties voor de tijdmachine naar het verleden geschoten en aanpak observatiepunten en andere suggesties pictogrammen les 16 in de dierentuin hierna om met het verhaal verder te werken wordt het woordschrift geintroduceerd onder meer via briefkaarten en dialogen in groep 3 wordt in het begin verder gewerkt aan de ontwikkeling van het voorstellingsver in groep 4 wordt het communicatieve kader mogen zoals in de groepen t en 2 gebruikelijk verder uitgewerkt het model spreker verhaal was vertelde fantasie verhalen de roze beer hoorder wordt vervangen door het model met gouden stippen dikkie piekhaar en fleur schrijver lez er te kst zie lesfragment op p 2 75 knap worden onderbroken door vragen op dit model komt steeds aan de orde via rollen 1990 7 moer 2 73 r5 jij bent ook schrijver heb j e het verhaal van luu k gehoord nog een brief h i e r staa n ee n paa r z i n ne n uit he t v erhaa l lees ze nog maar eens jos en kim vi nd en in ee n o ud huis een k ok er d a a r zit een brie f i n luuk v i ndt een fles aan het st rand in dekles z i t een raar beest er zit ook een b rief i n dejles het beest heeft de b ri ef b ij na opgegeten je kunt haast niet meer lezen wat er staat log 3 vul in lezer j 1 vul in schrijver schrij ver van de brief sch ri jf nu e en bri ef teru g aan jasper lezer van de brief 2 schrijf maar eens op wat er op de brief stond kunjehtlz 2 74 moer 1990 7 er wordt gebruik gemaakt van een strip waarin ll een lezenaar een jongen gebruik maakt van schriftelijke taal ll een lezer de jongen met de pet op gaat een briefje s chrij lk hoe noem je wat er staat in het briefje ven zi e w hoe noem je iemand die zieje ll taal schrijft lk ja zijn er nog andere woorden een spreker ll woorden een s chrijver ll zinnen de leraar legt uit dat de eerste leerling oo k ll letters hoofdletters een beetje gelijk heeft een schrijver is een soort lk heb je ooit hi e rvan gehoord een tekst spreker hij praat op papier 1 en hoe zou die andere jongen heten het schema s c hrijver tekst lezer wordt nu aan ee n kijker de hand van eenvoudige voorbeelden duidelijk een hoorder gemaakt spellen en het schrijven van teksten brieven gens worden de eigenschappen van de spons in boekbesprekingen en het invullen van sche een schema ondergebracht de kinderen leren ma s vooral het zelf schrijven van teksten is zo dat allerlei verschijnselen zowel concrete daarbij zeer belangrijk in dit deel wordt ook voorwerpen als teksten op een dergelijke ma het verschil tussen zakelijke teksten weettek nier beschreven en in schema s weergegeven sten en niet zakelijke teksten fantasieteksten kunnen worden als hulpmiddel daarvoor gemaakt bovendien worden er relaties gelegd wordt de vragenkaart zie hieronder gepresen tussen de tekst en de lezer of schrijver de teerd schrijver is de weter die een bepaalde bedoeling belangrijk is steeds weer dat er over de analyse heeft en de lezer de niet weter die probeert een met elkaar gesproken wordt aan het eind van weter te worden het logische gevolg hiervan is dit leerjaar worden niet alleen onderwerpen be dat in dit deel nog maar weinig verhalen voor keken maar ook met elkaar vergeleken uiter komen en het accent verschuift naar zakelijke aard zijn de schema s dan iets ingewikkelder teksten hoewel in dit deel meer gelezen wordt dan in het begin dan in de vorige delen is het mondelinge ele ment discussie overleg instructie nog zeer be ingroep 6 wordt het proces dat in groep 5 gestart langrijk en dat zal het blijven tot in het achtste is verruimden verdiept de aandacht voor de leerjaar analyse in kenmerken en samenstellende delen blijft in de regel gebeurt dat op een natuurlijk e in groep 5 wordt gedeeltelijk voortgebouwd op de vorige leerjaren er is nog veel aandacht voor de communicatieve situatie en het ontwikkelen de vrag e nkaar t van het voorstellingsvermogen met name in de lessen t tot en met 4 daarnaast wordt begon van mensen dieren planten dingen stoffen kun je nen met methoden van beschrijven dat gebeurt kenmerken te weten komen door te vragen door van voorwerpen en verschijnselen te on hoe ziet eruit derzoeken wat hun kenmerken en hun samen hoe ruikt het stellende delen zijn dat onderzoeken moeten h oe smaakt h et we zeker in het begin vrij letterlijk opvatten hoe voelt het aan zo wordt er in les 5 een spons op allerlei moge watdoet lijke manieren en met behulp van alle zintuigen welk geluid maakt kijken voelen ruiken onderzocht vervol welk gewicht heeft waar kun je het vinden waarvan is gemaakt afbeelding op p 274 een schema oefening uit wanneer kun je het vinden deel 4 1990 7 moer 275 13 waar vind j e het qwy kies uit schrijf de letter in het vakje 1 d it is meika e boek over verre landen me ika wil h aar oma b ellen ze is i n de b ieb ze wil iets opz oeken b boek m et s prookjes me ika wil iets verte lle n over het bo s in we lk soort b oek moet ze zoeken e han dwerkboek me ika wil een taart ba kken d kookboek me ika wil een sprookj e lezen 0 e te lefoonboe k me ika wil een trui bre ien f b oek over de n atuur 13 me ika wil i ets lezen over marokko 2 lee s de zinnen kleur dan d e boeken nellie houdt alleen maar van s tripverhalen carla weet niet zo goed wat het woord ketelhuis kleur het boek dat zij nodig heeft blauw betekent turi a wil graag een trui breien kleur het boek dat zij nodig heeft geel kleur het boek dat zij hie rvoor nodig heeft rood pieter houdt veel van sprookjes wilco heeft twee parkieten hij wil graag weten hoe hij kleur het boek dat zij pakt bruin ze moet ve rzorgen jan wil graag een spannend boek lezen kleur het boek waar hij in moet zoeken groen kleur het b oek dat hij nodig heeft oranje afbeelding op p z 7 6 a77 een voorbeeld van een weerrapport op zijn minst iets te zeggen over de classificatie oefening uit deel 4 temperatuur de bewolking de windrichting via een soort correspondentie worden deze weerrapporten vervolgens uitgewisseld lang en ongedwongen manier zo krijgen de leer zaam verandert de inhoud van de lessen behalve lingen in het begin van het leerjaar een brief kenmerken en samenstellende delen worden v an ee n m e t eoro l o g e c ommuni c ati eve kader de leerlingen geconfronteerd met eenvoudige waarin zij de kinderen vraagt een weerrapport classificatiesystemen veranderingsprocessen samen te stellen omdat dat weerrapport na overeenkomsten en verschillen oorzaak en ge tuurlijk wel nuttige informatie moet bevatten volg dat gebeurt in het begin zeer speels de wordt er gebruik gemaakt van bepaalde sche leerlingen lezen in les 8 een fragment uit het matiseringen het is toch wel nuttig in een dagboek communicatieve kader is duidelijk 2 76 moer 1990 7 3 als je iets wilt weten dan kun je dat natuurlijk opzoeken in dit is de boe k en plank achter ir de klas boeken je moe t natuurl ijk wel weten in welk boek je moet kijken vraag ik moet zoeken in waarom verkleuren regen en wind de blaadjes aan de de gelaarsde kat bomen in de herfst bomen vraag ik moet zoeken in wa3 voor soorten groenten ja lekker appels zijn er fruit snoepen is ongezond vraag ik moet zoeken in jvelke dieren het koekiemonster eefden er uitgestorven dieren vroeger de poe s vraag ik moet zoeke n i n ioe worden poppen rozemarijntje en de boze heks emaakt liesje en haar p op de speelgoed fabriek 4 maak de goede hokjes zwart mat wil je weten in welk boek moet je 5 vul het schema i n zoeken a ls je iets wilt weten over zoek je in ioe hoog i s de dom t o re n de stad utrech t all een de grote rivieren in nederland lette r domme hansj e invull en losveel mensen het ned erlands wo ordenboek ve rstoppe rtje wonen er in nede rla nd nederland en zijn inwoners de bossen van nederlan d spanje volke hondensoorten fikkie h et zwart e hondj e appels en je de dierenvriend leeuwen h ondenrass en m uggen vaarom moet je lachen is gezellig ho nden e tan den go ed de tandart s oetsen zo worden je tanden zie k aardappels vat h eb je nodi g mieke lust geen brood met jam ha ringen im b roo d te maken de bakker bakt brood beuken e n e iken in de supermarkt 31 van professor deslimsteniet die een expeditie gen nu verdwenen is les 5 dieren is er hele heeft gemaakt naar afrika maal aan gewijd en ook in andere lessen wordt e r aanda c ht aan gesc honk e n maar d e voor ingroep 7 verandert het karakter van de methode naamste aandacht gaat uit naar een viertal zaken enigszins de teksten worden langer en zakelij die van belang zijn bij het studerend lezen ker en de opdrachten verschuiven nu wat meer het kunnen herkennen en verklaren van veran in de richting van studerend lezen de leerlin deringsprocessen dat kunnen zowel zichtbare gen zijn in de voorgaande delen voldoende toe en uiterlijke veranderingsprocessen zijn bij gerust en moeten het geleerde in praktijk kun voorbeeld in de kleding les t als veranderingen nen brengen dat wil echter niet zeggen dat de d p iich in het leven van mensen voordoen ver aandacht voor de communicatieve aspecten en huizen veranderen van baan les 2 ook veran het ontwikkelen van het voorstellingsvermo deringen die zich in de mentaliteit of het gedra g 1990 7 moer 2 7 7 10 pinguin s tekst 1 vraag 4 pi nguins zij n wel vogel s maar toch k unnen ze niet vl iegen daar zijn hun vleugels te kort voor maar ze kunnen er wel erg goed mee vraag 5 zwemmen hun vleugels zijn dan net roei spanen ze lopen rechtop als een mens vlug komen 3 streep in de tekst aan waarde antwoorden o p jouw vragen ze ni et vooru it stap voor stap waggelen ze staan dat mogen woorden maar ook stukken van zinnen verder soms moeten ze op die man ier een grote zijn afstand afleggen om een veilige plek te vinden waar het vrouwtje 1 of 2 eieren kan leggen 4 s chrij f de antwoorden nu hieronder kort op p inguins hebben een di kke laag vet daarom kunnen ze goed tegen de kou ook als het antwoord 1 vriest gaan ze zwemmen ze kunnen erg goed onder water zwemmen moet je eens zien hoe hard dat gaat met een antwoord 2 vaart komen ze weer boven water om adem te happen ze kunnen dan tegel ijk wel een of twee me ter omhoog s pri ngen om op de kant antwoord 3 of op het ijs te komen pinguins zij n graag me t een hel eboel gezellig bij el ka ar e r zij n allerlei soorten kleine en antwoord 4 grote de allergrootste z ijnde keizers pinguins d ie wo rden wel een meter hoog antwoord 5 we gaan van deze tekst een samenvatting maken dat doen we in 5 stappen 1 lees ee rst de tekst aandach tig door 5 maak van de antwoorden nu weer een ko rt verhaal een ko rte tekst zet er een titel boven 2 bedenk bij de tekst een paar minstens 3 maar niet meer titel dan 5 zeer belangrijke vragen de antwoorden van die vragen moeten in de tekst te vinden zijn vraag 1 v raag 2 6 we gaan ook van de volgende tekst een samenvatting v raag 3 maken leest eerst de tekst stap 1 en doe dan de andere vier stappen van mensen kunnen voordoen komen aan de zin kiezen die de tekst het best weergeeft les orde dat gebeurt bij voorbeeld in les rs waarin sen 3 en 4 de ontsnapping van napoleon en zijn terugkeer het kunnen invullen en maken van verschil naar parijs wordt beschreven via fictieve krante lend e soorten schema s blokschema s boom koppe n schema s een tijdbalk de schema s maken de het onderkennen en onderscheiden van de leerlingen op basis van d e inhoud maar ook hoofduitwerking en de nevenuitwerking de door te kijken naar bepaalde structuurken leerlingen moeten zich ervan bewust zijn dat m erken in de tekst dat kunnen woorden zijn niet alles in een tekst even belangrijk is zowel als ten eerste maar ook andere uiterlijkhed en van de kant van de schrijver als van de kant van als alinea s en vette koppen dat kijken naar de lezer gezien de leerlingen moeten bij dit structuurkenmerken krijgt overigens geen onderdeel bij voorbeeld een titel verzinnen bij z w aa r acce nt h et make n va n sch e m a s r es ul een tekst zinnen wegstrepen of weglaten de teert ten slotte in het make n van samenva tin 2 78 moer 1990 7 tekst 2 uur en een zomer die maar kort duurt in zo n bijzondere streek overleven alleen p inguins kunn en niet zoals andere voge ls bijzondere d ieren met bijzondere gewoontes hun vleugels opvouwen ze he bb en geen e llebooggewricht ze gebruiken h un vleugels de keizerspinguin is zo n dier met een als roeispanen vli egen k unnen z e niet hoogte van 1 meter en een gew icht van ee n maal op het la nd flapperen h un vleugels gemiddeld 30 k ilo is het de grootste er dan ook wat overbod ig bij wate rvogel hij is m isschi en ook wel de trek ee n ruim zitten de trui ove r je hoofd do e vetste ongtveer de hel ft van zijn je armen niet do or de mo uwen waardoor d e lichaamsgewicht komt voor rekeni ng van een m ou wen als lusteloze slurfjes l angs je lijf dikke vetlaag een aanpa ssing aan de barre bungelen n u weet je hoe belach elijk een omstandigheden want vet houdt de p in guin zich voelt lichaamswarmte vast en dat komt natuurl ijk goed van pas vet is ook rese rvevoedsel en het k an p inguins daarom niets me er schelen dat kan de ke izers pinguin ook goed hoe ze z ich voortbewe gen als ze haa st gebrui ken want hij heeft ook een bijzondere hebben gaan ze plat op hun buik in de manier van broeden sneeuw liggen en zetten ze zich met hun voeten af wat k an het hun schelen in mei legt het vrouwtje haar ei dat is beslist gek als je bedenkt dat het in het d e adelie p inguin d ie op de z uidpool le eft zuidpoolgebied dan herfst is nadat het ei n estelt hoog op d e rotsen m et veel moe ite gelegd is gaat het vrouwtje naar zee het klimt hij tegen de rotse n omhoog naar z ijn mannetje zorgt voor het broeden er is geen nest eraf gaat een stuk makkelijker op de nest het mannetje legt het ei op zijn voeten buik d e helling af a lleen een moeder die een en hangt zijn buik er overheen dat betekent kinderw ag en rennend voortduw t werkt nog dat hij zich bijna niet kan bewegen het ei me er op de lachspieren even weg leggen en wat voedsel zoeken is er in ni euw zeeland zijn beenderen van niet bij het ei zou onmiddellijk bevriezen de pinguins gevonden waaruit blijkt aat pinguin mannetjes pinguin moet dus gedurende de vroeger wel 1 80 meter hoog konden worden hele broedtijd van twee maanden op zijn vet oog in oog met zo n reuzenpinguin staan en teren als het jong in juli het is dan winter uit dan je lachen proberen in te houden het ei kruipt is het mannetje helemaal uitgehongerd hij gaat dan snel naar zee om flink te eten om op krachten te komen tekst 3 het vrouwtje zorgt nu voor het jong dat groeit eerst langzaam maar in de lente en de keizersp inguin vroege zomer gaat het hard er is meer en de herfstmaand mei voedsel en beide ouders zorgen nu voor het jong dan als het jong 5 maand oud is is het de keizerspinguin vind je op antarctica het eindelijk zover het donskleed is vervangen zuidpool gebied een streek met een wat door een echt pinguinpak en het jong zit goed o nv rien de lijk k li maat winters waa ri n het 70 in het vet klaar om het ruime sop te kiezen g raden vri est stormen van 320 kilometer pe r afbeelding op p 278 279 de kinderen leren een worden onder tekst 2 alleen nog benoemd onder samenvatting te maken via een vast sloppenschema bij tekst 3 worden ze niet meer benoemd de kinderen tekst 1 krijgen ze de stappen ter invulling voorgescho moeten ze zelfstandig zetten uit deel 7 teld de viff stappen die de kinderen moeten volge n gen met behulp van een kort sloppenplan les zo aard ook het beoordelen daarvan en het ont het opzetten van een onderzoekje dit onder dekken van kernzinnen dat laatste onderdeel deel beperkt zich vooral tot literatuuronder is in feite een nadere aanvulling op het maken zoek een voorbeeld in les i9 namen moeten van samenvattingen en het onderkennen van de de leerlingen eerst hun naam opschrijven ver hoofd en bijzaken dit jaar wordt afgesloten volgens moeten ze noteren wat ze van hun met het leren van een aantal teksten uit metho naam en andere namen al weten daarna mo den van het voortgezet onderwijs gen ze vijf onderzoeksvragen formuleren dan worden de leerlingen geconfronteerd met een in het bovenstaande hebben we een globaal aantal teksten over namen en moeten ze deze overzicht gegeven van de inhoud even belang teksten op hun informatiewaarde bekijken dit rijk vinden we echter de manier waarop er met soort opdrachten vormt de overgang naar die inhoud wordt omgesprongen in de klas we groep 8 willen vooropstellen dat we het louter indivi dueel beantwoorden van vragen en doorwerken in groep 8 worden nog slechts twee nieuwe on van de boekjes geen goede manier vinden lees derdelen gepresenteerd dat zijn het zoeken en je wijzer is een doe en praat methode er moet analyseren van argumenten in teksten en uiter veel gepraat gediscussieerd en overlegd word t 1990 7 moer 279 lees je wijzer den kend lezen 1 2 3 4 5 actiefrncrntief uitbreiding van actiefen onderscheid in soorten onderzoek van teksten luisteren creatief luisteren communi teksten bedoelingen van aanleren van specifieke catieve functie van teksten schrijvers leesvaardigheden 1 voorbereidende fase a opoouw rommuniratirvt a hohalingrommunitatir a kenmerken driehoek driehoek hfdst l pa g 4 orienteren op het kermerkenschema s verhaal handelend 1 pnmrf hoorder spreker luisteraar ies561z 10e v bezig zijn bijv ii w despon s een ballon opblazen 2 praterhoorder warwolkje ermee spelen enz 111 0 vragenkaart dan een verhaal over praatwolk wordt nu les 7 biz 15 e v een ballon zie betreffende snapper kortom 3 prater hoorder schrijver tekst lezer zelf leren vragen t e voor kennisutiveren stellen niet repro praathoorwolk les o pag 12 ductief 2 vertelfase 4 pra ttrhhoorder b bedoelingen vanst6rij b samenstellingen verhaal vertellen 1 p vers les 7 pag 14 onderbroken door warwolk vragenkaart denkvragen c soorten teksten les 8 blz 17 e v voorspel l en m b v stripverhalen les 10 b1z 24 c v inleven zie resp pag 5 13 17 w cetreksten grip krijgcn op de en 18 les 9 pag 18 c vergelijken subtek st dus o p wa t er nletverteld wordt b taalalsmmmunitatie verhalen onderzoeksthem a maar watje wel weet of middel 24 32 37 les 10 pag 21 les 17 blz 44 c v kunt weten 1 gebaren 24 d beginnen met schema de leerlingen krijge n 3 verwerkingsfase 2 pictogrammen 32 liseren pag 44 steeds een andere rol 3 geschreven teksten somszijnzclczcr soms doe opdrachten voor het bij v briefkaart 37 zijn ze zelfschrijver optimaliseren van het voor soms zijn ze onderzoeker stellingsvermogen voor hiermee leren zij zich te jongste en oudste kleuters identi ficeren met d e schriftelij ke verwerking schrijver van een tekst voor oudste kleuters i n d e snappers speciale lessen speciale lessen speciale lessen evaluatielessen evaluatielessen evaluatielessen praatpalen keuzelessen praatpalen keuzelessen praatpalen keuzelessen voorbereiding op spreker luisteraar hoorder schrijver lezer prater prater hoorde r lj boodschaplwuwolk soort tekst tekst het overzicht van lees je wijzer 2 80 moer 1990 7 u i tge v e rij dij k st ra zeist bv 6 7 8 u itbre id i ng onderzoek van veranderi ngsprocessen argumenteren studiev rd i g tek st e n nieuwe le esv2ardig schematiseren samenvatten hede n hede n a vergelijken herhaling a veranderingsprocessen a irgnmrrurren les 1 t m 10 blz 2 e v mode les 1 blz 2 e v 1es 2blz 4 e v b uitbreiden b schematiseren b smdirimardightdat schemati seren tij dbalk blz 4 brugklasteksten c classifirrrrn bl oksc he m a blz 22 1 leer de tekst vr2ge n les 16 biz 35 e v indelen op kenmerken boorndiagram blz 25 les 1 5blz 3 1 c v leer de teksdstud io k art schema b1 z 41 aanwijzingen les is b1z 38 e v c samenvatten 3 lecrdc te ksdzel f 5 stappen sc h em a vragen st elle n les 1 o b lz 27c v l es i s biz j b e v 1 lecsdctekst 4 leerde tekst gestuurd e 2 be denk vragen hij tekstvrage n de t ekst les 19 blz 42 c v 3 onderst reep in d e t cksunt oordcn o p 5 leer de tekst zel f je vragen ke nn is vergare n 4 schrijfde antwoorden les 20 blz 45 e v k ort o p 5 maak n u een k ort verhaal ove r de te ks t sp rinlr lessen special lessen s pvi dr lessen eval uu ic lcsscn evaluatielessen e v aluatielesse n praatpalen keuzelessen praatpalen keuzelessen praatpalen keuzelessen boomdiagram veranderingsproces t passen van vaardighede n ee rst nu verschil verandering 1 99 0 7 m oe r 28 1 aantekening van 13 september de kwaletok en degolepuk waren ongeveer even vanmorgen had ik toch een vreemde ontmoeting ik groot zoiets als een herdershond het blauwe lijfvan was ijverig op zoek naar de nachtegaalvlinder toen ik degolepuk had een prachtige vacht van krulhaar twee vreemde beesten zag achter een bosje waar ik daarstaken zijn groene poten prachtig bij af ik wilde langssloop zaten ze het waren een kwaletok en een nog dichterbij sluipen om degrote ronde ogen van de golepuk dat wist ik nog van toen ik op de lagere golepuk van dichtbij tegaan bekijken helaas struikel school zat maar ik had ze nog nooit in het echtge de ik over een dikke boomwortel en de kwaletok en de zien golepuk gingen er bliksemsnel vandoor ik zag nog de kwaletok had een rode kop roetgrote hangoren net dat degolepuk een prachtige pluimstaart had op zijn hoofd stond het haar recht overeind bij de golepuk zag ik een paar geweldige flaporen echter bij deze tekst krijgen de kinderen drie opdrach zeilers van de kwaletok zou je bang worden hij ten ze moeten had slagtanden van wel io centimeter de neus van de in enkele zinnen aangeven waarde aantekenin golepuk was een klein slurfje gen over gaan met gebruikmaking van de ali degolepuk had zes poten die waren niet allemaal nea s hetzelfde aan zijn achterste poten zaten grotegraaf de twee dieren in een schema beschrijven en klauwen de vier poten van de kwaletok hadden alle met elkaar vergelijken kop lijf poten en staart maal hoeven met zijn middelste poten met klauwtjes overeenkomsten en verschillen worden dan kon degolepuk zijn harige buik krabben wat me ech duidelijk ter vooral verbaasde waren de steekzakken op de rug van beide dieren een tekening maken volgens van de kwaletok in een van die steekzaken stopte hij de gegeven beschrijving bij dit laatste speelt zijn lange kale staart ook het voorstellingsvermogen weer een rol tijdens de leesles de bedoeling daarvan is eerst melijk veel vrijheid voor de kinderen om tot een te achterhalen wat de leerlingen al weten hoe ze eigen standpunt of visie te komen ook is het aan die kennis zijn gekomen wat ze nog meer mogelijk om naast de methode dus met andere van het onderwerp zouden willen weten of ze teksten voldoende te differentieren ook de bronnen kunnen noemen maar ook het uitwis verwerking in de boekjes kan uiteraard indivi selen van ervaringen en argumenten het kri dueel maar een volledig individuele methode is tisch bespreken van de bedoelingen van auteurs lees je wijzer ook niet daarvoor vinden we het het vergelijken van standpunten en het relateren groepsgesprek een te belangrijk element van de inhoud van een tekst aan de werkelijk heid dat betekent wel dat de leerkracht de be stand van zaken en perspectief de reidheid en de vaardigheid moet hebben om methode wordt op dit moment op zo n duizend met zijn leerlingen te discussieren het doe scholen klassikale en niet klassikale gebruikt karakter van de methode zit niet alleen in het in over het algemeen zijn de ervaringen vrij po vullen van schema s het aanstrepen van woor sitief dat betekent echter niet dat we nu in de den en tekstfragmenten het markeren van luie stoel met de benen op tafel kunnen blijven tekstdelen en het schrijven van teksten maar zitten via reacties van de scholen gesprekken ook in het daadwerkelijk onderzoeken van bij met schoolbegeleiders informatiebijeenkom voorbeeld het weer een fiets een spons en een sten van onder meer het x rc en interviews met paddestoel verder is er uiteraard in de groepen t schoolteams wordt de methode steeds geeva en 2 aandacht voor expressie en spel suggesties lueerd alle kritische opmerkingen worden se voor het hanteren van de methode zijn opgeno rieus bekeken en suggesties voor verbeteringen men in de niet omvangrijke maar wel systema worden geinventariseerd doordat de methode tisch geordende handleidingen als verbruiksmateriaal is opgezet kunnen di de leerstof is geordend in leerjaren maar de verse kleine verbeteringen en suggesties pro methode is niet klassikaal in de traditionele be bleemloos worden opgenomen in een volgende tekenis dat wil zeggen dat alle kinderen hetzelf oplage dat gebeurt overigens al en de scholen de doen en leren op hetzelfde moment er is na kunnen daardoor steeds gebruik maken van de nieuwste versies 2 8 2 moer 1990 7 behalve op basisscholen wordt de methode bol e j a m carpay r simons i 97 t prak ook gebruikt in een diepteproject voor begrij tischetaalkunde in het brugjaar in pedagogische pend lezen op een aantal scholen voor speciaal studien 48 1971 p 119 128 onderwijs hoewel het project nog niet afge bol e m a gresnigt worden leerlingen in sloten is blijkt uit de tussenrapportages en uit het basisonderwijs voldoende voorbereid op logboeken dat de methodiek van lees je wijzer het lezen van leerboekteksten in het vervolgon ook op mlk scholen en op lom scholen goed derwijs in moer 1983 13 4 5 p 176 190 bruikbaar is natuurlijk is voor deze leerlingen bol e m a gresnigt effecten van een leer de lay out wat te druk en zijn de teksten en gang begrijpend lezen in pedagogische studien vraagstellingen soms te moeilijk maar de leer 19 86 13 p 49 60 lijn en de methodiek lijken ook voor deze leer bol e n d verhelst inhoudelijke en statis lingen uitermate geschikt er bestaan dan ook tische analyse van een leestoets in tijdschrift plannen om in de nabije toekomst materialen voor onderwijsresearch i 9 8 5i2 f 49 68 te ontwikkelen en uit te geven die bruikbaar bruner j s berlyne memorial lecture acquiring zijn in het speciaal onderwijs en tegelijkertijd the uses of language in can a dian jo urna oj ps y als zorgverbredingsmateriaal dienst kunnen ch o log y 1 97 8 4 p 204 2 i8 doen in het reguliere basisonderwijs verder bullock a a language for life london depart overwegen we om op basis van dezelfde prin ment for education and science 1975 cipes en uitgangspunten een leergang te ont daand e ls w e en o nderzoek naar h et ond e rwij s wikkelen voor communicatief schrijven stel van het begrijpend lezen utrecht psycholo len daarmee zal de cirkel het communicatie gisch laboratorium 1 97 4 stageverslag schema schrijver tekst werkelijkheid lezer elbers l the cognitive effort of developing a gesloten worden de scholen zullen dan in on first language amsterdam centrum voor ze ogen kunnen beschikken over zeer bruik wiskunde en informatica 1 98 9 dissertatie bare materialen voor communicatief lees en hormann h meinon und i erstehen grundzuge schrijfonderwijs einor psychologischen semantik frankfurt am main suhrkamp 1976 noot en literatuu r loon vervoorn a van eigenschappen van basis woorden amsterdam lisse swets zeitlinger i sommige illustraties zijn aangepast aan dit arti 1988 kel de lay out is in de oorspronkelijke uitgave olson d r from utterance to text the bias of ruimer en ook bepaalde tekstdelen zijn wegge language in speech and writing in harvard laten en in het bijschrift samengevat educational review 47 1977 oostendorp h van regulatieprocessen bij tekst bol e begrijpend lezen onderzoek en onder verwerking amsterdam universiteit van am wijs in nederlands tijdschrift voor de psychologie sterdam 1988 dissertatie 29 1974 p 673 683 peer w van how to do things with text toward bol e begrijpend lezen op de basisschool in pe a pragmatic foundation for the teaching of dagogische studien 53 1976 p 1 12 texts in joi rnal oj app l ied l ang u ag e study 1 9 8 4 i bol e begrijpend lezen in g kanselaar ij j peeck eds strategieen in leer en onderwijsproces perfetti c a reading ability new york wiley sen den haag svo 1 9 78 1985 bol e onderzoeksopzet voor het begrijpend le rommetveith r words meanings and messages zen op de basisschool derde t m zesde leerjaar theory and experi nents in psycholinguistics new in m j c mommers b w g m smits eds york london academie press 1968 lees taalonderwijs in de basisschool den haag sartain h w p e stunton modelar preparati o n sv 0 1979 fvr teaching reading newark del international bol e leren lezen en cognitieve ontwikkeling r e ading a sso c iati on 1974 in tijdschrift voor taalbeheersing 1 98 0 2 3 p aao shankweiler d s crain language mecha z3 i nisms and reading disorder a modelar ap bol e leespsychologie groningen wolters proach in cvg n itivn 2 4 19 86 p 1 39 1 68 noordhoff 1 98 2 trevarthen c communication and cooperatio n 1990 7 moer 283 in early infancy a description of prima ry inter wietske miedem a subjectivi ty in m bullowa ed before speech the beginning of interpersonal communi cation cam bridge cambridge universi ty press 1979 vygotsky l s thought and language new york dagelijks mislukken of wiley 1962 waterson n c snow the development of com status verbeteren munication new york wiley 1978 wertsch j v from social interaction to high over intercultureel psychological procesces a clarification and application of vygotsky s theo ry in human taalonderwij s development a 2 i979 p 1 22 wesdorp h j b hoeksma voorstudie periodieke peiling van het onderwijsniveau deel i lees en schrijfprestaties van zesdekla ssers amsterdam sco 198 5 sco rapport wietske miedema schrijft in dit artikel over een be wittgenstein l philosophical investigations ox langrijk vaak vergeten aspect binnen het onderwijs ford blackwell 1972 aan allochtone kinderen het gaat haar niet alleen om goed taalonderwijs maar om een klimaat waarin racisme slecht gedijt en allochtone kinderen zich geres pecteerd voelen zij beschri ft de theoretische achter gronden van een in ontwikkeling zijnde methodiek voor begrijpend lezen in meertalige klassen de uit gangspunten op basis waarvan antiracistisch onderwijs alle kinderen alfabetiseringskansen kan bieden gelden beslist niet alleen voor begrijpend lezen over de positie van allochtone leerlingen in het onderwijs is de laatste decennia in nederland veel gepubliceerd een aantal zaken heeft daar bij de meeste aandacht gekregen doorstro ming het onderwijs in eigen taal en cultuur in tercultureel onderwijs en de laatste tijd ook de discussie over witte en zwarte scholen terwijl het onderwijs in eigen taal en cultuur een om streden zaak blijft lijkt een ieder het eens te zijn over een ding allochtone leerlingen zijn met name gebaat bij goed onderwijs met hoge kwaliteit en effectiviteit ook de uitspraak dat dat onderwijs op interculturele leest moet zijn geschoeid zal weinig tegenstand ondervinden eveneens lijkt men het eens te zijn over het feit dat kwalitatief goed onderwijs vooral bete kent goed en veel taalonderwijs echter wan neer het erom gaat de uitwerking van een en ander te expliciteren of om beide doelen met elkaar te verbinden ontstaat er een discussie dan wel een diepe stilte hoe maak je nu het hele onderwijs intercultureel of interetnisch heb je het concept van intercultureel taalonderwijs te pakken met andere inhouden denk aan ee n 2 84 moer 1990 7