Achterstanden inlopen

op deze wijze hoopt men d at een doorstroming van ideee n om trent o n derwijs en opvoeding en a an nieuwe hou ding tegenover de scho l en en de l ee r doelen zal worden bewerkstelligd maar ook dat er bij de ouders zelf een grotere maatschappelij k e en c u lturele betrokk enheid ontstaat meer toneelbezoek bui tenlandse re izen meer interesse voor de were l d v a n het boek enz op het ogenblik zijn zes k l e uterscholen en tien ba sissch o len in het project op genomen in totaal 4 000 kinderen h et s treven is door uitbreiding te komen tot tie n kleuter en achttien basisscholen het gehee l staat onder l eiding van het wetenschappelijk b u re au onde rw ijs en volksontwikkeling dat het voorbe reidende werk verricht heeft en de alternatieve l eerprogr a mma s ontwerpt een ma al per veertien da gen v indt een bespreking met de leerk ra chten pla ats teneinde tot een ideeenwisseling te komen en een permanente betrokkenheid van allen bij het geheel te verzekeren de uiterst levendige en pittige voordracht van de heer grandia werd bek r oond met een warm applaus waaruit duide l ijk sprak dat de spreker zijn gehoor had weten te p akken zowel bij de discussies voor afgaand a a n als volgend op de inleiding bleek dat de congressisten nogal geintrigreerd werde n door het sociaal maatschappelijke element in de rotterdamse benaderingswijze men voelde dat het onderwijs hier buiten zijn oevers trad om maa tschappe l ijke ver anderingen te bewerkstelligen die in een functio nele rel at ie tot de onderwijs doelen zelf geplaatst kunnen worden m isschien was het voor so mm ige echter wat teleurstellend later van de heer g ra ndia te vernemen dat ma a tsch appij verandering niet op zich doel was van het project of om he t m et rotter damse kernachtigheid uit te dr u kken ook kin deren van arrebeier s m oeten later een hoop geld kunnen verd ienen el i vroo m achterstanden inlope n dr s c m boll e de leraar in de moedertaal b eschikt over de u itvoer ige di dact i sche ha ndlei ding s a mengeste l d door een com missie onder voo rzittersch a p van dr l m v an d i s door somm igen v oorzien v an he t erepr e dikaat onze moederta alinspecteur deze ha ndl eiding geeft een bibl iogra fie van 100 bl ad zij d en ee n bibl iografie die inmiddels al weer zeer onvolledig genoe m d moet wor den g eb r ek a an in format i e is er du s bepaald ni e t te we i nig stu die dan e nige jaren ge l eden heeft een nijvere geest wie ns n a a m me ontschoten is ee ns een lijst gepubli ceerd in het av mo weekblad van i nstituten en in stanties die zich bezighielden met onderzoek op het terrein v a n de moedertaal en het onderw ij s daarin a ls ik me wel herinner kwam deze speurder tot meer dan 7 0 verschille nde groepen 26 prachtig die energie zou men geneigd zijn te zeggen he t enig bezwaarlijke was dat geen van die in stanties van het werk van de andere ook maar enigs zins o p de hoogte was ook een zich op zijn ta ak voorbereidend moedert a alleraar moet du nk t mij door du izeli n gen b ev angen worde n als h ij zich vol doende re a liseert w at he m te wachten staat d aar is a l l ereerst het feit d at hem van vele zijden wordt voor gehouden dat zijn vak het centrale vak in de school is bedenk de verantwoordelijkheid stel u tege lijkertijd de wra nge deceptie voor bij het erv aren va n de wrede werkelijkheid in de school w aar het cijfer voor machineb a nkwe rken latijn of stofversiere n al naar ge la ng het schooltype meer gewicht in de schaal l egt dan het door onnoemelijk veel compromissen steeds om de 6 ci rkelend cijfer voor nederlands a a nsluitend d a arop doemt het schr ikbeeld van te weinig uren vo or een grootse taak op met nog veel te weinig gecosrdineerde aanpak van de taalbeheersing der l ee rl ingen bij alle vakken te veel is de neerl a ndicus de enigszins a rtis tiek bevlogen lera ar die tot in de nacht opstelle n en tekstverkl a ringen over onderwerpen uit andere vakgebieden co rr igeert en zo leuk de toneelstuk k en kan regisseren de bibliothee k kan verzorgen de schoolkrant kan redigeren de schoolclub kan patroneren enz daa rbij komt dan nog de mer d bolre die de v aklitera tuur lijkt te zijn i k noemde a l de 1 00 blz bibliografie in onze i l andleiding wat moet de aanko mende ler a ar ermee a an ik heb tr ouwens de indruk d a t de laatste tijd een luwte optreedt in de hoeveelheid taaldidactische publ ik at ies waar vroeger de nieuwe taalgids en levende talen b vo door werden opgesie rd de helde n zijn vermoeid en hoe k an het ook a nders waar nog steeds de n eerla ndicus met te weinig tijd moet worstelen te midden van colleg a s die opgeleid als vakidioten elke taaldidactische scholing missen de wet op het voortgezet onderwijs heeft tegenover de onthalzi n g va n de mu zische v a k k en zeker nie t de he rw aardering v an het moeder taalonde rwijs op haar credit kunnen boek en het feit da t nu nederlands bij a lle schooltypen a ls eerste vak genoteerd s ta a t k an nau welijks ee n voordee l genoe m d wor de n zeker niet door het feit da t het als ve rplicht eindex a menvak vo or al le scholen leidt tot vol l e kla ssen e n d aardoor weer te geringe mogelij khede n h et is me trouwens opgevallen welk een respectabel aantal applicatiecursussen is ingesteld voor le r aren die ingevoerd m oeten worden in het n ieuw e systeem voo r wiskunde scheikunde b io l ogie f rans e ngels duits na tuurku n de geschiedenis e n z nog ne r ge ns l as ik een aankondiging v an een a pp l ic atiec urs us nede r l an ds terwijl voor dit vak geen 1 o akte bestaat er zijn twee conclusies mogelij k iederee n kan nederl ands geven of elke cursus is toch onbegonnen werk uit g angspunt v oor ee n verb et er ing v an de situatie z ou moe te n zij n explicite ring van onderwijsdoeleinden voor het vak nederlands nu lezen we nog als doel s t ell ing in h et voorstel leerp la n rij kssch ol e n het on d e rw ij s in de moeder 27 taal moet geri c ht zijn op het vergroten van de taalvaardigheid en van de taal beheersing en op het aanbrengen van enig inz i cht op taalkundig en literair terrein na het lezen van een dergelijke volzin ben je gene i gd te denken daar hoor ik van op na een opsomming van allerlei deelterreinen waarop de moedertaalleraar zich moet bewegen met opmerkingen over eenvoudig e teksten uitbreiding en verfijning woordenschat voortzetting en verdieping v an voora fgaande leer j aar behandelde volgt een i nteressante toelichting w ensel ijk is dat de opdrachten binnen het bereik en i n de interessesfeer v an de j e ugdige st ellers li g gen bij de prod schr taalvaardigh e id oo k de receptief schri ftelijke taalvaardigheid behoeft geen nadere toelich ting maar vooral het leerplan voor hogere leerjaren v w o h a v o en m a v o moet worden aangepast aan de aard van de schoolsoort dit laats te geeft toegang tot een tweede gedeelte van mijn betoog ik wil niet nalaten te zeggen dat ik met zo n toelichti ng geen raa d weet v oorna me lijk niet omdat het verschil tussen de schoolsoorten me voe rt in die vicieuze cirkel eerst selecteren we l eerlingen op bepaalde indic aties in ee n bepaal de school gaan vervolgens op een b epa alde man ier l esgev e n waarm ee we weer s o of meer van de eerst toegela ten leerlin gen wegsel e ctere n en constateren vervolgens dat we een bepaalde schoolsoort b ezitten w aarop dan ook het onder wijs in het nederlands moet zijn a fgestemd het is n iet onnu ttig hier nog eens vast te stellen da t onze schooltypen niet een u itv loe isel zijn v an verschillen in beg a afdheid en interesse v a n de kinderen ma ar van een bep a al de wijze v a n lesgeven en van nive au van bem anning een niet te loochenen feit is dat we in v w o h a v o m a v o en l b o in aflopende reeks verschillende taalniveaus aant r effen het interesseert ons nu minder of dit een kwestie v a n a anleg of milieu is he t is ee n fe i t logische gevolgtre kking zou kunn en zij n dat we d e d eg elij kst op g el ei d e lerar en bij de minst taa l ontwikkel de n zo ude n inzette n we doen echt er in f eite het omgekeerde nog steeds wo rdt in 1 b o en m a v o door onbevoegden het nederl a nds als bijv a k gegeven als er naast een v w o h a v o taalmethode een pare ll elserie voor het m a v o moet ontstaan is de constateerb a re werkelijkheid hier en daar wor den wat moeil ij ke woo rden i n teksten vervangen e en e nke le tek st w or dt vol ledig vervangen ee n dergelijke iets ve rdunde me thode w ordt dan in han de n van niet op g elei de leerkrachten voldoen de geacht kinde re n m et b eperkter taal ontwikkeling te brengen tot optima le ontplooiing ik g e ef toe vanuit een be paal de maatschappijvisie is een de rgelij k e hand elsw ij ze te verde di ge n het ver gt slechts ee n eigen inte rpret atie v an he t woor d opti maal als we v el en bl ij ven u itslu iten van de t a alsfe er van de e sta b lishment kunne n we tenminste rustig slapen u begrijpt d at i k het primai r n o odz ake lij k a cht da t op alle scho len e n voor al bij 1 b o en m a v o grondi g opg eleide lee rkra chte n komen ik wil u op grond van enkele nog niet wetenschappelijk geev al ueerde ervaringen we l 28 ve rt ellen over welke technieken de nieuwe moedertaalleraren zullen moeten beschikken daarbij denk ik niet allereerst aan kennis van het gotisch of een uitgebreide historische grammatica zelfs niet aan kennis van het middelneder lands uit het handboek van van loey het is me nog steeds on du idelijk waar om het studieplan voor de moedertaalleraar gelijk moet zijn aan dat van de wetenschappelijke neerlandist beeldhouwers vormen we n i et door ze kunstge schiedenis te laten studeren en een moedertaalleraar is iemand die meer te maken heeft met problemen van creatieve vormgeving dan met taalbeschou w ing het bezig zijn met taal het spelen ermee het boetseren met taalmate riaal leidt tot taalbeheersing de moedertaalleraar begeleidt kinderen bij hun zoeken naar vormgeving aan eigen gedachten en roerselen in deze zin moet ook het vaklokaal van de neerlandicus een practicum zijn er wordt niet gedoceerd maar gewerkt gespeeld geoefend practicum bedre ven het komt nog steeds voor dat docenten uren besteden aan het uitleggen van grammatica en spellingregels terwijl deze materie voor zover nodig in geprogrammeerde instructie door elke leerling in eigen tempo niet volledig ten koste van de kostbare tijd voor moedertaalonderwijs kan worden bestu deerd het vaklokaal zij taalprakticum wat is daarvoor nodig 1 de leraar moet groepswerk kunnen laten bedrijven een bijzonder effectieve wijze van werken blijkt of lijkt te zijn leerlingen in groepjes van vier opdrachten tekstinterpretaties verslaggeving poezie beoordeling discussie onderwerpen maar ook ontleding laten uitvoeren de oefening in gespreks techniek is bijzonder stimulerend en sorteert meer effect dan het luisteren naar de docent de docent is begeleider springt bij waar het werk stokt helpt een juiste gesprekstechniek te ontwikkelen enz de samenstelling van de groepen vergt aandacht niet een koploper een groepje laten meesleuren maar ook vooral niet vier vluggerds bij elkaar zetten in deze zin missen we bij het 1 b o de v w o h a v o en m a v o leerlingen 2e de leraar moet talloze taalspelletjes kunnen stimuleren en leiden hij zal via dramatiseren rollenspel forums vervaardigen luisterspelen poppenspel marionettenspel de leerlingen moeten activeren tot taalgebruik in de zin van het zoeken naar vormgeving 3 de leraar moet in staat zijn een klassegesprek en een klassediscussie te leiden en te laten leiden dit vergt een vaardigheid die helaas te vele docenten ontbreekt als een categorie docenten training in sociale vaardig heden van node heeft dan zijn dat de moedertaalleraren 4 de leraar moet in staat zijn aansluitend bij de actualiteit op het ontwikke lingsniveau van de leerlingen afgestemde en in het leerproces passende speelse opdrachten die voeren tot mondeling of schriftelijk aktief taalge bruik te verstrekken o a creatief schrijven meer dan een cursorisch op gebouwde leergang behoeft de gemiddelde leraar hiervoor een bronnenboek met ideeen opdrachtmodellen teksten oefeningen gerubriceerd en gemak kelijk vindbaar 29 5 de leraar moet in staat zijn specifieke taaltekorten vormgevingsremmin gen te onderkennen en daarvoor geeigend oefenmateriaal aan te bieden hij zal ook grondig ingeleid moeten worden in de kenmerken van wat we naar sociologisch model de restaicted linguistic code zijn gaan noemen en vooral de wegen moeten kennen om naar vermogen de leerlingen te brengen tot breder taalvermogen 6 de leraar moet op de hoogte zijn van de structuur van de taal van de leeftijd van zijn leerlingen om daaraan zijn werkplan te kunnen relateren als we dan spreken van uitbouw en verfijning dan weet de leraar tenmin ste wat het fundament is waarop hij bouwt als dan ook het dak al op de bouwtekening is aangegeven weet hij ook hoe hoog de muur moet worde n 7 de leraar moet in staat zijn met behulp van o a moderne media zeer ge varieerde taalsituaties aan te bieden de exclusiviteit van de ene spreken de docent moet in het practicum doorbroken worden bandopnemer televi sie film talenpracticum zijn middelen die de docent kunnen helpen maar waarmee hij niet alleen in technische zin maar vooral in didactische zin moet kunnen omgaan 8 van veel belang is ook de moedertaalleraar zal een duidelijke scheiding tussen leerproces en toetsingsproces moeten aanbrengen de leerling moet weten dat gedurende een bepaalde periode gewerkt en geleerd wordt dat er wel controle en correctie plaatsvindt maar geen meetellende beoorde ling al het gepresteerde draagt bij tot zijn vorming hij is bij wijze van spreken voortdurend bezig met vormstudies maar deze leiden niet tot rap portcijfers hij kan vrijuit experimenteren later komt de toetsing 9 voor deze ochtend ten slotte de moedertaalleraar zal coardinator van het werk van een groep docenten in een klas moeten kunnen zijn in feite is alle onderwijs primair taalonderwijs en zullen dus alle leraren o l v de moedertaalleraar voldoende aandacht aan de taalontwikkeling van de leer ling moeten besteden prestaties in andere vakken zullen ook gewaardeerd moeten worden als taalprestaties de moedertaalleraar zal extra uren moe ten krijgen om met andere leraren deze problematiek door te spreken co ordinerend op te treden t a v taalprestaties van de leerlingen en ook deze bij andere vakken te kunnen controleren een spreekbeurt bij geschiedenis van leerling a kan door de neerlandicus mee beluisterd worden en maakt voor deze leerling in dezelfde week een spreekbeurt bij nederlands of aard rijkskunde b v overbodig deze zienswijze vergt uiteraard dat in het studiepakket van elke vakleraar taalbeheersing en taaldidactiek geen onbe treden terreinen blijven gezien de nauwe relatie tussen taal en denken lijkt dit trouwens een logische gedachtengang als op z n m i nst aan e n k ele van genoemde e i sen is vo l da an is zeker taal com pensatie voor ouder e k inderen mogel ij k in de praktijk is reeds gebleken da t een geintegreerde aanpak ook te z a men met han dvaardigheidsv a kken b v bij i t o leerlingen kon leiden tot stijging van w at we kunnen noemen verbal e 3 0 intelligentie uiteraard zal ook nog op deze leeftijd milieubeinvloediag niet achterwege kunnen blijven maar dit gaat deels buiten de enge taak van de moedertaalleraar om en over die moedertaalleraar wilde ik het hebben het is ook opvallend welke correlatie er bestaat tussen de leesinteresse en de schoolkeuze en hoe de leesinteresse ook nog een factor is bij het schoolsucces op de diverse schooltypen deel van de taak van de moedertaalleraar moet dus zeker zijn en blijven stimuleren tot lezen maar dat is het intrappen van een open deur wel relevant zijn ter aanvulling op de mogelijkheden van taalcompensatie bij oudere kinderen nog een tweetal kwesties a het is strikt noodzakelijk geen kloof te doen ontstaan tussen schoolwereld en leefwereld van de kinderen met name denk ik hierbij aan de voorna me plaats die de televisie in het leven van kinderen gaat innemen de stimulerende invloed op taalvaardigheid en leesbereidheid die van de tele visie blijkt uit te gaan moet door de school positief gewaardeerd en ge steund worden veel vaker dan nu het geval is kan televisie aanknopings punten bieden voor taalactiviteiten i n de school misschien verkr ijgen we door een dergelijke aanpak eens het recht om te voorkomen dat bepaalde t v makers slechts kinderen kunnen vermaken door volwassenen zich als imbecielen te laten gedragen b het is zeer gewenst dat in nederland weer een kindertijdschrift gaat ver schijnen dat als het vroegere kris kras maar dan met veel ruimer ver spreidingsgebied bruikbaar is op het terrein van taalcompensatie ik wil besluiten met een viertal opdrachten aan de v o n te v erstrekken 1 de v o n zou een startconferentie voor g ecosrdineerde taaldidactische research moeten organiseren en wel op ko rt e termijn 2 de v o n zou in samenwerking met een uitgeversmaatschappij het initia tief moeten nemen tot uitgifte van een goed jeugdtijdschrift 3 de v n zou het initiatief moeten nemen tot het organiseren van appli o catiecursussen voor moedertaalleraren allereerst bij 1 b o en m a v o 4 de v o n zou het initiatief moeten nemen tot het instellen van ee n v o n keur in de trant van kema keur voor moedertaalmethoden met een klein variant op vondel verwijzend naar het u bekende tijdschrift van de v o n zouden we dan kunnen stellen gelukkig is het kind waar de school zijn moer bemint 31