Activerend theater op school

willem mooijma n activerend theater op school theater wat is dat nou weer activerend theater het is een andere naam voor vormingstheater die het voordeel heeft dat het patroniserende luchtje dat het begrip vorming kan heb ben er niet aanzit de aanduiding theater geeft aan dat het wat anders is dan spel of expressie aan spel en expressie is in moer en interkom wel aandacht besteed aan acti verend theater eigenlijk nooit willem mooijman heeft een aantal voorstellingen bekeken en doet daar verslag van zijn maatstaf voor bespreking was kan je er wat mee op school van het begin af aan heeft de von aandacht be opgetreden met stukken die ze op scholen spelen steed aan drama in het moede rtaalonderwijs ik zo heeft de nieuwe komedie dat had je ge noem maar wat het eerste a rtikel in moer daar droomd gespeeld teneeter wie is nou de baas over was van steven ten brinke gezamenlijk to hier en op het laatste congres genesius hersens neelschrijven 1969 70 3 anita koster en paul open koppen dicht maar in moer is eigenlijk van engelen hebben in 1972 4 en 1976 4 be nooit aandacht besteed aan die manier om op langrijke artikelen geschreven over dramatische school bezig te zijn met theater de tijdschriften express i e op het lbo en i n het congresnummer speltribune en toneel teatraal bespreken die 1979 4 biedt de beschrijving van het werkproces stukken geregeld en het laatste blad publiceert van de drama stroom mogelijkheden om een leer maandelijks een agenda van wat het aktiverend plannetje drama in de klas op te zetten op elk toneel noemt ik denk dat het ook goed is o m von congres is er wel op de een of andere ma in moer wat meer aandacht te vragen voor dat ac nier aan drama gedaan en het enige boek dat de tiverend toneel war de wetenschappelijke adviesraad van de von heeft uitgegeven creatief taalonderwijs waarom purmerend 1973 bevat allerlei spelopdrachten en nu zwijg ik maar van spelideeen in allerlei arti n iet ieder durft kan w il d ramatische w erkvor kelen over taal en literatuuronderwijs en in in men in zijn o n derw ijs te ge b ruiken e r zijn thea terkom tergroepen die je daarbij kunnen h el p en op enige von congressen zijn ook toneelgroepen v oorwer k en nawerk bij veel van die produkties 37 geven allerlei mogelijkheden die passen in een dan nog veel minder kunnen spelen want dan thematische werkwijze niet alleen voor het speci gaan de planten eraan fieke moedertaalonderwijs maar voor alle vakken patty en lejo spelen de kinderen en soms ook die de moedertaal gebruiken dus alle volwassenen een mooie slapstick van de gemeen het is leuk ik wil daar nog wat meer over zeg teambtenaren die de bloembakken komen plaat gen in normaal functionele termen moet onder sen bijvoorbeeld maar de meeste volwassenen wijs in het belang van de leerlingen zijn en of in zijn poppen teressant leuk boeiend er is een tijd geweest het is lekker intiem theater de kinderen met wie dat het vormingstoneel een andere naam voor ik het stuk gezien heb reageerden spontaan op activerend of politiserend theater dat belang zo spannende en roerende momenten na afloop van als zij dat zagen wel eens zo liet overheersen dat het stuk krijgt het publiek gelegenheid de poppen de leerlingen er niks meer aan vonden maar de en het decor te bekijken en ermee te spelen en te activerende groepen hebben wel wat geleerd bij praten met de acteurs er is ook nog een boekje voorbeeld dat ze wel een leerproces kunnen star bij met mooie tekeningen en verhalen om voor ten maar het niet tot het eind toe kunnen bege te lezen leiden je moet wel wat aan de school overlaten maccus heeft een nieuw stuk dat ik nog niet ge en als de school het erbij laat zitten dan kan je zien heb dat gaat juist over kinderen die in een daar als acteurs buiten de school toch ook verder slooppand spelen ook hier zijn de volwassenen niks aan doen kleine prikjes zijn soms effectie weer poppen ver dan complete lessen ze hebben ook geleerd tejater teneeter speelt storing kinderen worden dat de vorm van een stuk even interessant moet misbruikt voor een talentenjacht op de tv maar zijn als de inhoud en wat de vormgeving betreft ze weten de uitzending perfect te saboteren ik heeft het theater natuurlijk wel wat in huis wil hier niet meer over het stuk zelf zeggen maar een activerend gezelschap als de internationale iets over de manier waarop teneeter werkt nieuwe scene uit antwerpen heeft met produk ze vertonen hun stukken ook wel sec maar hun ties als mistgiro buffo en ballade voor grote en kracht ligt in het opzetten van een project naar kleine poppen alweer een paar jaar geleden over aanleiding van dat stuk dat gebeurt samen met tuigend laten zien dat een leuke boeiende schit de leerkracht van een klas en dat kan wel acht terende vorm niet schadelijk hoeft te zijn voor de weken duren in dat project kunnen alle vakken boodschap integendeel dat kan je nu dan ook aan de orde komen zien bij veel groepen die op scholen optreden teneeter heeft zo langzamerhand acht jaar erva ik wil hier een paar produkties bespreken die ik ring met deze manier van werken het is zoals de laatste tijd gezien heb en die ik de moeite voor de meeste groepen niet zo gemakkelijk voor waard vond het zullen geen toneelrecensies wor ze om buiten hun regio te werken maar over hun den daar zijn de bladen voor die ik hiervoor ge werkwijze kun je erg veel lezen van ieder project noemd heb en die kan je in de dagbladen lezen maken ze namelijk een uitvoerig verslag dat zo is mijn criterium is zou zo n groep iets kunnen opgezet dat je niet alleen het verloop goed kan doen waar je bij het moedertaalonderwijs wat aan volgen maar dat je er een cursus voor spel in de kan hebben het feit dat ik een heleboel groepen klas aan overhoudt zo zijn er verslagen van aan niet noem betekent alleen dat ik ze niet gezien het werk wie is nou de baas hiert en storing be heb komt er in de toekomst iets wat de moeite stellen bij het adres aan het eind van dit artikel waard is dan zal ik dat zo mogelijk melden in de rubriek agenda of leesvoer voor brugklassers en wat oude r voor de basisschoo l theater op school werkt net als teneeter ook in de klas maar dan anders een speldocenuacteur maccus bestaat uit twee mensen en allerlei soor komt eerst een dubbel lesuur spellessen geven de ten poppen hun voorstelling voor straf gaat thematiek dragen de leerlingen zelf aan uit hun over kinderen in een nieuwbouwwijk ze kunnen eigen leefwereld school vrienden en vriendin bijna nergens spelen en het is er saai de gemeen nen thuis de spellessen zijn erop gericht dat ze te gaat de buurt wat opvrolijken met bloembak wat meer inzicht krijgen in de manier waarop die ken maar voor de kinderen is het resultaat dat ze omgeving invloed op ze heeft en hoe zij die kun 38 nen beinvloeden in de tweede week krijgen de voo rt gezet onderwijs ik heb de voorstelling bij leerlingen een t oneelvoorstelling te zien d ie be centrum thuis gezien met een zaal vol scholieren rust op de onderwerpen waarv an de groep in de maar ik denk zelf dat tweedeklassers er nog niet loop van vijf jaar werken op deze manier heeft zo n boodschap aan zullen hebben gemerkt dat ze van belang zijn voor de leerlingen deze gezelschappen bestaan meestal uit jonge ac d i t jaar is dat ik mag nooit iets geschreven door teurs dat helpt om zo n voorstelling als van ubu paul haenen in de derde week is er weer een een vaart te geven waar je hijgend naar zit te kij dubbel lesuur waarin gespeeld wordt en waarin ken die vaa rt is nog vergroot doordat de spelers de voorstelling wordt geevalueerd voor tweede een acrobatische training gekregen hebben van klassers is er alleen een toneelvoorstelling dat is de como brothers die ook het werktheater trai dit jaar bon voyage van wim t schippers maar nen ik vind het vooral lekker toneel om naar te dat heb ik nog niet kunnen zien kijken maar onder het kijken ging mijn walging ik mag nooit iets heb i k wel gezien ik zal het van die ubu wel groeien op dat soo rt gevoelens verhaal niet nave rtellen de titel geeft al te ver sluiten de spelers aan in de nagesprekken die ze moeden dat het gaat over een scholier die van al na hun voorstelling met leerlingen en leraren heb les niet mag in d i t geval vooral van zijn ouders ben ook bij de voorbereiding van hun voorstel en natuurlijk ook niet van school er komt een ling betrekken ze de school graag zoveel moge lerares in voor die zelf aller l ei problemen heeft lijk maar het daarnaast ook haar taak vindt om pro blemen van leerlingen op te lossen dat gaat na over het onderwijs tuurlijk niet zo best je moet als leerkracht ook naar zo n stuk kijken dit jaar speelt genesius voor het laatst hersens en je moet meedoen met de spellessen dan heb open koppen dicht inderdaad een stuk over het je samen met je leerlingen heel wat materiaal ge onderwijs het is geschreven voor het lbo maar vonden waar je verder mee kan werken ze hebben het meer op havo en vwo scholen ge tot twee jaar geleden liet deze groep geen stuk speeld als op lbo scholen daar zijn ze niet blij ken schrijven maar ontwikkelden de spelers uit mee omdat ze vinden dat daaruit blijkt dat de de een aantal improvisati es zelf een stuk zo we rk mocratiseri ng van de jaren zestig volledig voorbij ten de meeste van deze groepen en sommige doen gegaan is aan het gros van mavo en lbo de dat nog maar dat is een heel arbeidsintensieve schoolleiding bepaalt wat er gebeu rt en wil zo manier van werken waa rv an je bovendien wel min mogelijk onrust dat betekent ook geen to weet waar je begint maar n i et steeds even zeker neel en zeker geen hersens open koppen dicht kan z i jn over de kwal i teit van het eindprodukt zo n houding maakt het moeilijk de scholen bin het is dus wel begrijpelijk dat veel groepen tegen nen te komen wat van belang zou zijn is het op woord ig ook bestaande stukken spelen of een bouwen van een netwerk van wel willende leer toneelschrijver opdracht geven tot het schrijven krachten en ouders schrijven ze in hun verslag van een stuk 1976 1978 ook in deze voorstel l ing acrobatiek lekkere lied voor vijftienjari g e n jes en soms heel schokkende illustraties van de ti tel het stuk biedt volop stof voor het nagesprek de scholengroep van centrum speelt vacantie waarbij het wel van belang is om goed na te gaan 1935 dat uit eigen improvisaties gegroeid is en of het wel verstandig is als er leerkrachten bij dat ubu het roemruchte toneelstuk dat alfred jarry gesprek zijn dat zou de leerlingen kunnen rem aan het eind van de vorige eeuw schreef vacan men de voorstelling van dit stuk op het von tie 1935 heb ik nog niet gezien congres 1979 le idde tot felle d i scuss i es ik had de de eerste versie van ubu had jarry op zijn vijf indruk dat menig congresganger die redelijk te tiende geschreven als schoolvoorstelling waarin vreden was over e i gen progressiv iteit enige een leraar werd gekraakt in de latere versie is het schokken te verwerken kreeg maar ook aan de type ubu veralgemeend tot de karikatuur van het zulken heeft genesius gedacht aan het eind van opportunisme en de machtswellust het is een dit seizoen komen ze met een voorstelling voor waanzinnig stuk dat de scholengroep wil spelen ouders en leerkrachten de titel van dat stuk is voor tweede en derde klassen van beroeps en nog niet bekend 39 proloog speelt voor de bovenbouw ook een stuk kon vragen ja dat vond de rector zelf eigenlijk over de school geen vingers dan gaan we ver ook wel ik zei dat het juist erg interessant was der wat biedt het schoolleven toch een mooie als we nu zijn spontane reacties konden horen titels om zichzelf te typeren maar dat feest ging niet door er waren wel een proloog heeft wel s de naam gehad van wel erg stel leerlingen die erg graag een gesprek zouden abstract met maatschappelijke posities bezig te hebben met de rector over het stuk nou die zijn en geen aandacht te hebben voor individuen moesten dan maar s bij hem langs komen dat dat gaat voor deze voorstelling in ieder geval niet hebben ze nu vier maanden later nog steeds niet op de spelers hebben het stuk samengesteld op gedaan maar hij hoeft ze ook niet te laten weten grond van hun eigen ervaringen en die van hun wanneer hij een uurtje beschikbaar voor ze heeft kinderen en vrienden als flikker als vrouw en als als je als leraar wilt dat dit soort voorstellingen lastpost op school dat instituut dat mensen geen losse incidenten in het rijke schoolleven blij maakt van kinderen ieder vertelt eerst zijn eigen ven zal je rekening moeten houden met dat soort persoonlijke verhaal daarna volgt een reeks mechanismen je zal met zoveel mogelijk geest scetches liedjes muziek van har sanders verha verwante collega s en leerlingen naar de voorstel len die tonen hoe dat mensen maken dan gaat ling moeten gaan je zal de thematiek in je eigen leraar lessen aan de orde moeten stellen en je kan met het gaat niet goed met bjern zijn prestaties met jouw macht eraan meewerken dat de schoollei engels zijn beneden de maat hij is totaal niet ge ding de discussie over zo n stuk niet ontloopt motiveerd geen interesse moeder derde wereld en supermark t dat snap ik niet op vakantie zijn we er altijd ver baasd over met wat een gemak hij met kinderen de nieuwe komedie speelt voor de onderbouw omgaat die een andere taal spreken en hoeveel hij tegenvoeters van kees simhoffer een stuk over daar in korte tijd opsteekt de derde wereld leraar de stampvolle lhno aula gymnastiekzaal waar ik dat is een heel andere situatie de stof wordt hier de voorstelling heb gezien heeft het stuk adem op een schoolse manier aangeboden en het is dui loos en geboeid gevolgd helaas was er door om delijk dat hij daarbij geen aansluiting kan vinden standigheden geen mogelijkheid tot een nage zijn prestaties zijn ronduit bedroevend sprek maar dat zal daar zeker de komende dagen moeder in de lessen gebeuren hij vindt u erg streng u heeft hem pas naar de na de premiere schreef de volkskrant dat het directeur gestuurd stuk teveel overhoop haalt ik ben het daar niet leraar mee eens het lijkt me helemaal niet zo gek om weet u wat meneer gedaan had hij had zijn lek de verbijsterende ingewikkeldheid van de derde kende vulpen aan zijn bloes afgeveegd hij zag er wereldproblematiek in zo n ingewikkelde maar werkelijk niet uit zoiets vind ik in de klas niet te tegelijk flitsende vorm te laten zien de proble tolereren men van de derde wereld worden dicht bij huis enzovoort gebracht doordat er door het stuk een dunne bij de voorstelling van dit stuk heb ik gemerkt draad loopt over drie klasgenoten en een meisje hoe een school de kritiek die zo n stuk levert met haar ouders er zijn leuke liedjes varierend kan wegdouwen de rector was een van de weini van brechtachtige chansons tot een soepele paro ge leraren die de voorstelling bijwoonde ik had die op het wezenloze discowezen lejo dijkgraaf hem herhaaldelijk hard zien klappen bij passages van maccus heeft voor mooie maskers en pop die volgens mij kritiek inhielden op wat er op zijn pen gezorgd er zitten grappige regievondsten in eigen school gebeurde ik was dan ook erg be zodat de voorstelling je van de ene verrassing in nieuwd naar zijn antwoord op de vraag van een de andere brengt leerling bij de nabespreking wat hebt u ervan als je na zo n leuke voorstelling de leerlingen gevonden nou er was heel wat dat hem erg had vraagt om even kort op te schrijven wat ze nou aangesproken wat dan vroeg de leerling voor het meest getroffen heeft dan heb je themastof dat de rector zijn mond open had riep een ande voor weken in huis de voorstelling wordt bege re leerling dat je dat niet zomaar aan de rector leid door het tropenmuseum in amsterdam da t 40 een informatiemap levert en een afrikaprogram veer een k wartier spelen waarin de hoofdper ma in het museum organiseert soon ee n aantal fouten maakt die haar omgeving bij betalen nee van dario fo heb ik ontzettend de k ans geven haar nog meer dan anders te on zitten lachen en ik was niet de enige het is vol derdru kken n a de eerste vertoning spelen ze het maakte slapstick stuk opnieuw maar dan mag ieder die dat wil de het gegeven is bloedserieus winkeldiefstal mag plaats van de hoofdrol innemen om een ander dat wel vrouwen die woedend zijn omdat de verloop van het spel te bereiken d e tegenspelers supermarkt steeds maar weer de prijzen verhoogt hebben zich voorbereid op allerlei soorten in vinden van wel maar hun mannen hebben daar s p ringers en proberen zo lang mogelijk hun on op grond van hun keurige vakbondsethiek be derdrukkende rol te handhaven dat lukt ze zwaar tegen dat klinkt allemaal serieus genoeg meestal goed maar de ongeloofwaardige zwangerschappen het d eze manier van spelen leidt tot heftige discus in mekaar duvelende meubilair de dood en op sies ik ben ervan overtuigd dat het forumtheater standing van een politieman en een politieman op een krachtig leermiddel is voor degeen die rolschaatsen maken er zo n daverende grap van inspringt voor het publiek en voor de spelers dat je waarschijnlijk nauwelijks op het idee komt dat leren gebeurt tijdens het spel en tijdens de dat je naar politiek toneel zit te kijken soms heftige discussie naderhand deze groep dat lijkt me ook helemaal niet erg naderhand speelt ook een forumstuk over onderwijs ver besef je als toeschouwer dat je toch aan het den geeiniet te leren dat ik gauw hoop te zien ken gezet bent over de eerbied voor het bezit daartussendoor is er ook heel wat gerommeld wat kost zoiets aan mannelijk rolgedrag en dat is ook nooit weg de voorstelling is vooral bedoeld voor publiek in het is niet makkelijk om precies te zeggen wat de wijken maar ik denk dat scholieren er ook elke voorstelling kost die kosten worden be heel wat mee kunnen doen behalve lachen paald door de afstand die je school van het thuis van de groep ligt ze worden ook bepaald door vrouwen spelen me e plaatsel ijke en provinciale subsidieregelingen die regelingen bevoordelen vaak de gezelschappen in de antwerpse groep trojaanse paard speelt een de eigen regio dat ligt voor de hand want de gro dag uit het leven van marta koenen een stuk ningse subsidienten van bijvoorbeeld genesius over vrouwenemancipatie het lijkt me een stuk hebben natuurlijk liever niet dat hun gezelschap voor leerlingen van beroepsopleidingen de aan de hele week in het westen speelt duiding over vrouwenemancipatie zegt niets van de prijs van een voorstelling is zo n f 1 000 de manier waarop ze spelen die is heel interes 1 200 een klein gezelschap kan heel wat min sant en kan leiden tot schokkende effecten deze der kosten op de adressen die ik hieronder aan groep experimenteert namelijk met het forum geef zullen ze je graag nader inlichten theater van augusto boal boal is een braziliaan er zijn wel eens schoolleidingen of anderen waar die theatervormen voor onderdrukten ontworpen je van afhankelijk bent die wat opzien tegen de heeft ik kan daar nu niet op ingaan en verwijs ze prijzen ga dan eens met ze na wat zo n voor naar speltribune 4 1 2 oktober november stelling kost in vergelijking met de practicumkos 1979 ten van andere vakken het gaat erom dat de acteurs een kort stuk onge 41 a dressen van de besproken gezelschappen maccus theater voor kinderen nieuwe langendijk 46 maandelijks publiceert toneel teatraal nederlands 48 2611 vl delft tel 015 12297 7 theater instituut postbus 19304 1000 gh amsterdam tejater teneeter knollenpad 104 6533 bj nijmegen tel 020 235104 een agenda van groepen voor active te l 080 56391 8 rend toneel theater op school rijstraat 42 6811 ex arnhem tel bijzondere aandacht aan spel en onderwijs besteedt 085 43765 5 speltribune maandblad voor spel in onderwijs vor scholengr oe p toneelgroep centrum bellevue leidseka mingswerk en gezondheidszorg passeerdersgracht 32 de 90 1017 pn amsterdam tel 020 247359 iedere 1016 xh amsterdam tel 020 242588 elke werkdag werkdag van 10 00 tot 12 00 ingeborg putte r van 9 tot 13 uur theatergroep genesius aquamarijns traat 1 9743 pa geregeld nieuws over activerende groepen in nederland gr on i ngen tel 050 71427 1 en vlaanderen ook in kultureel front nieuws pauw proloog willemstraat 72 eindhoven tel 040 510236 straat 13a utrecht tel 030 317263 nieuwe komedie theater aan de haven westduinweg 230 2583 aj den haag tel 070 547104 trojaanse paard lange winkelstraat 32 antwerpen tel 031 324606 situaties waar geprobeerd wordt taalonderwijs en vorming te integreren de auteurs hebben gedurende twee jaar in het kader van hun doctoraalstudie algemene taalwe tenschap in nijmegen meegewerkt aan het opzet ten van taalcursussen voor het vormingswerk voor werkende jongeren in arnhem en zevenaar deze ervaring levert het meest uitvoerige en meest boeiende hoofdstuk van het boekje op verder komen dezelfde problemen ook aan de orde waar het gaat over bijspijkercursussen al boek lerlei vrouwengroepen die ook iets aan taal doen en de open school besprekinge n vanuit hun eigen praktijkervaring schrijven de auteurs over het vormingswerk met werkende jongeren de cursisten komen zelf aan het woord en vertellen over hun altijd negatieve schooler varingen en geven zelf hun oordeel over hun ei gen taalgebruik allen spreken plat of gewoon wilco kalbfleisch zoals ze zelf hun taal noemen in vrijwel alle si tuaties voelen zij zich daarin het meest op hun taalonderwijs en vormin g gemak en ook alleen in die taal kunnen zij zich goed uitdrukken alleen als het erom gaat zich de hierboven beschreven pogingen om taalon buiten hun woonplaats verstaanbaar te maken derwijs en vorming te integreren zijn niet meer willen zij wel de moeite doen om nederlands of dan voorbeelden van hoe het eventueel zou kun hollands te spreken toch heeft de school altijd nen het is geen blauwdruk voor een taalpro van hen geeist dat ze abn zouden spreken en dat gramma voor kansarme groepen emancipatoi ze zich in allerlei opzichten zouden aanpassen re taalmethodes bestaan eenvoudigweg niet aan de normen van de maatschappij maar de zo beeindigen ans brekelmans bart van der schoolcarriere van deze jongeren is praktisch al leeuw marij smits en eric de vries hun boekje tijd mislukt hun eigen taal is voor hen dan ook taalonderwijs en vorming geen methode dus een belangrijk deel van hun eigen identiteit wel een boekje vol observaties ideeen en ervarin uit een analyse van het spontaan mondeling taal gen steeds over taalonderwijs in buitenschoolse gebruik van de deelnemers aan het vormingspro 42