Alfabetisering

d a a r waar men e l k a a r o n t m o e t z i j n geen t o t a a l onwetenden ook geen v o l m a a k t w i j z e n e r z i j n a l l e e n mensen d i e samen p r o b e r e n om meer t e l e r e n dan z i j a l weten l i n d a van der auwera alfabetisering wie hoort dat vlaanderen nog 200 000 a n a l f a b e t e n telt kijkt verbaasd op n o c h t a n s i s d i t een hard c i j f e r dat ons scherp k o n f r o n t e e r t met een realiteit waarin we o n s nog n a u w e l i j k s kunnen i n l e v e n n i e t kunnen l e z e n o f s c h r i j ven i n een m a a t s c h a p p i j d i e v o o r t d u r e n d e beroep d o e t op deze vaardigheden op de enquete v a n unesco i n 1964 naar het analfabetisme i n de west europese l a n d e n a n t w o o r d d e de b e l g i s c h e rege r i n g nog heel formeel d a t e r b i j h a a r g e e n a n a l f a b e t e n meer zijn s i n d s de v e r a l g e m e n i n g v a n de l e e r p l i c h t i n 1914 de andere landen antwoordden dat ze het n i e t wisten s l e c h t s r e c e n t i s men b e g i n n e n t e d e n k e n o v e r het probleem van analfabetisme groot brittanie h e e f t a l een traditie van 20 j a a r nederland startte i n 1977 met h e t alfabeti seringswerk vlaanderen begon i n het n a j a a r 78 tot nu t o e was d i t e n k e l p a r t i k u l i e r initiatief slechts schoor v o e t e n d o n d e r s t e u n d d o o r de o v e r h e i d alfabetiseringswerk in vlaanderen in a u g u s t u s 1978 kwam een eerste i n i t i a t i e f op gang i n h e t centrum v o o r b e g e l e i d i n g en p s y c h o t e r a p i e t e dendermonde samen met de f e d e r a t i e o r g a n i s a t i e s c a t e g o r i a a l opbouw werk d i t onder impuls van een u i t z e n d i n g van aktueel brt over e x t r a l e s s e n aan analfabete r e k r u t e n i n het 5 leger in maart 79 g i n g men met de e e r s t e begeleidingen van start d i t u i t v o e r e n d werk kon a a n v a n k e l i j k enkel door een v r i j g e s t e l d e btk gebeuren v r i j v l u g werd ook een beroep gedaan op v r i j w i l l i g e r s e i n d 79 erkende het be stuur voor v o l k s o n t w i k k e l i n g van het m i n i s t e r i e van neder landse k u i t u u r het opzet i n dendermonde a l s p i l o o t p r o j e k t binnen het experimenteel vormingswerk en gaf een s u b s i d i e van 600 000 f r voor 1980 het p r o j e k t kreeg een behoor l i j k e b e l a n g s t e l l i n g i n de pers en d i t l e i d d e t o t een aan t a l nieuwe p r o j e k t e n i n vlaanderen d i e i n het begin v o o r a l gesteund en g e s t i m u l e e r d werden door de v r i j g e s t e l d e n u i t dendermonde u i t a l deze nieuwe i n i t i a t i e v e n g r o e i d e dan i n het v o o r j a a r 81 de vzw alfabetisering vlaanderen d i e de i n h o u d e l i j k e en o r g a n i s a t o r i s c h e koordinatie tussen de p l a a t s e l i j k e i n i t i a t i e v e n verzorgde ze h e e f t dus deze taken overgenomen van het p i l o o t p r o j e k t ook t r a c h t ze een s u b s i d i e r e g e l i n g voor de plaatselijke i n i t i a t i e v e n te bekomen van de n a t i o n a l e o v e r h e i d wie z i j n ze het i s d u i d e l i j k dat a n a l f a b e t e n overwegend i n de l a a g s t e k l a s s e n t e r u g t e vinden zijn het z i j n volwassenen d i e vroeger a l s k i n d onregelmatig s c h o o l hebben gelopen z i j waren lang z i e k of ze werden t h u i s opgeeist door het v e l e werk men v e r v i n g een z i e k e ouder of ze hadden geen z i n en s p i j b e l d e n de school was n i e t aangepast aan de l e e f w e r e l d van d i e k i n d e r e n en kon de aandacht n i e t opbren gen om d i e onaangepaste kinderen e x t r a te volgen boven d i e n waren z i j soms armoedig gekleed die kinderen beland den dus achteraan i n de k l a s en bleven daar z i t t e n nie mand keek naar ze om en zo geraakten ze steeds meer a c h t e r op de l e e r k r a c h t e n hadden lage verwachtingen tegenover hen en d i e kwamen dus ook uit nu r u s t op hen a l s volwas senenen een zwaar taboe ze durven er n i e t over te spreken en geraken h i e r d o o r geisoleerd a l s j e n i e t kan l e z e n en s c h r i j v e n dan moet j e wel erg dom zijn n i e t s i s minder waar met a l l e mogelijke middelen proberen ze hun 6 gebrek te verbergen d a a r b i j leggen ze een grote vinding r i j k h e i d aan de d a g sommigen s l a g e n d a a r zo g o e d i n d a t na j a r e n h u w e l i j k hun p a r t n e r nog s t e e d s n i e t weet d a t ze n i e t kunnen l e z e n d o o r hun analfabetisme b l i j v e n ze i n ongeschoolde l a a g g e w a a r d e e r d e en dus laag betaalde ar beidssituaties hun beroepsmobiliteit i s n i h i l promotie b i j s c h o l i n g of omscholing zijn uitgesloten ook hun vrije tijdsbesteding i s b e p e r k t en ze v e r m i j d e n situaties waar gelezen of geschreven zou m o e t e n w o r d e n dus je vindt hen n i e t t e r u g op k u l t u r e l e e v e n e m e n t e n i n de filmzalen bij p o l i t i e k e meetings i n vakbondsvergaderingen thuis kan a n a l f a b e t i s m e v e e l spanningen meebrengen men is a f h a n k e l i j k van een a n d e r v o o r de k l e i n s t e p r u l men z i t v e r v e e l d tegenover de k i n d e r e n d a a r b i j komt nog de e e u w i g e s c h r i k d a t k e n n i s s e n en v r i e n d e n h e t z u l l e n ont dekken a n a l f a b e t i s m e definieren i s p r a k t i s c h o n m o g e l i j k i n deze k o m p l e k s e k o n t e k s t a l s k r i t e r i u m zou men kunnen stellen d a t a n a l f a b e t i s m e i s h e t n i e t o f onvoldoende kunnen l e z e n en s c h r i j v e n z o a l s h e t d o o r de b e t r o k k e n e zelf wordt ervaren de grens t u s s e n a n a l f a b e t i s m e en s e m i a n a l f a b e t i s m e i s nog moeilijk te trekken wel wordt v a s t g e s t e l d dat v e l e n na een m i n i m u m v a a r d i g h e i d i n l e z e n en s c h r i j v e n terugglijden naar a n a l f a b e t i s m e omdat ze na de schoolperiode situaties uit de weg gingen waarin deze vaardigheden aan bod kwamen en w a a r i n ze z i c h o n z e k e r voelden een e i g e n aanpak de ideeen v a n p a u l o f r e i r e hebben h e t vlaams a l f a b e t i s e ringswerk s t e r k beinvloed de o o r z a k e n van analfabetisme zijn n i e t i n d i v i d u e e l maar m o e t e n g e z o c h t w o r d e n i n een samenhang v a n m a a t s c h a p p e l i j k e f a k t o r e n z o a l s de sociale onaangepastheid v a n de s c h o o l een o n v o l d o e n d e s t i m u l e r e n d m i l i e u enz het n i e t k u n n e n l e z e n en s c h r i j v e n brengt a n a l f a b e t e n bovendien i n een s i t u a t i e van maatschappelijke 7 onderdrukking zo i s de c i r k e l rond a l f a b e t i s e r i n g v e r t r e k t v a n u i t deze gegevenheid lezen en s c h r i j v e n i s geen a b s t r a k t i e t s maar z i t ingebed i n h e e l de m a a t s c h a p p e l i j k e s o c i a l e k o n t e k t s t mensen komen n i e t l e r e n l e z e n en s c h r i j v e n maar hebben e l k hun eigen l e e r d o e l e n bv i k w i l z e l f mijn administratieve paperasse rij i n v u l l e n i k w i l me n i e t meer i n de doeken l a t e n doen door m i j n onwetendheid bv a l s i k een k o n t r a k t teken enz deze konkrete f u n k t i o n e l e l e e r d o e l e n vormen het vertrek punt en het programma van het a l f a b e t i s e r i n g s w e r k tege l i j k met het l e r e n l e z e n en s c h r i j v e n wordt de analfabeet z i c h ook m a a t s c h a p p e l i j k bewust deze vorm van l e r e n noe men we ervaringsleren binnen de o p v a t t i n g e n van f r e i r e baseren we ons b i j het op gang z e t t e n van het leerproces van een groep a n a l f a b e t e n op een a a n t a l k r i t e r i a d i e door riet hammen poldermans werden samengevat 1 het f e i t dat j e n i e t hebt l e r e n l e z e n en s c h r i j v e n h e e f t z i j n weerslag op j e h e l e l e v e n de h e l e stroom van s c h r i f t e l i j k e i n f o r m a t i e gaat aan j e v o o r b i j op klimmen i n j e baan i s onmogelijk j e wordt a f h a n k e l i j k van anderen binnen de groep moet gewerkt worden aan het v e r s c h a f f e n van informatie v e r k r i j g e n van inzicht en het v e r s t e r k e n van het z e l f b e w u s t z i j n d a a r b i j wordt uitgegaan van de l e v e n s e r v a r i n g d i e de mensen z e l f heb ben 2 om de kursus t e l a t e n a a n s l u i t e n op de e r v a r i n g e n en be hoeften van de deelnemers i s een onderzoek van de leef en a r b e i d s s i t u a t i e e s s e n t i e e l m a t e r i a a l d a a r u i t ver zameld en door de k u r s i s t aangebracht i s b a s i s voor hetonderwijsprogramma m a t e r i a a l waarin de k u r s i s t z i c h z e l f en z i j n behoeften op het v l a k van lezen en s c h r i j v e n n i e t herkent werkt vervreemdend 3 emancipatie moet het e i n d d o e l z i j n de deelnemer i s geen o b j e k t van het l e e r p r o c e s de k u r s i s t moet g e s t i muleerd worden om vorm t e geven aan z i j n eigen l e e r p r o ces en moet betrokken worden b i j vragen a l s wat wil je 8 b e r e i k e n waar heb j e meer behoefte aan wat heb j e nodig op j e werk o f t h u i s wat v i n d j e m o e i l i j k hoe gaat het b e t e r 4 de deelnemer moet ervaren dat t a a l n i e t i s de t a a l van anderen of t a a l u i t boekjes maar dat t a a l dichtbij is dat de e r v a r i n g e n b e l e v e n i s s e n k o n k l u s i e s d i e j e u i t s p r e e k t naar anderen en l e e r t o p s c h r i j v e n a l s t a a l v e e l waardevoller z i j n omdat ze een n e e r s l a g z i j n van jouw eigen wereld en f u n k t i o n e e l z i j n voor j e bestaan 5 de r e l a t i e s tussen k u r s i s t e n en b e g e l e i d s t e r e r moet een r e l a t i e z i j n d i e o m k e e r b a a r i s een r e l a t i e waarin mensen kennis aan e l k a a r u i t w i s s e l e n ook de deelnemer z i j n kennis aan de b e g e l e i d e r iedereen b e s c h i k t immers over kennis 6 k o d i f i k a t i e s a l s s p i e g e l van de eigen w e r k e l i j k h e i d z i j n een b e l a n g r i j k middel om d i s k u s s i e op gang t e brengen en t o t i n z i c h t t e komen d i t kunnen z i j n schetsen f o t o s herkenbare voorwerpen 7 werken met een groep i s van e s s e n t i e e l belang om t o t u i t w i s s e l i n g van e r v a r i n g e n t e komen in een groep k r i j g t t a a l meer het k a r a k t e r van n e e r s l a g van informa t i e en k o n k l u s i e s van j e z e l f en anderen dan een s i t u a t i e waarin het gevaar d r e i g t dat de techniek van het l e zen en s c h r i j v e n c e n t r a a l s t a a t 8 in een groep worden a c h t e r l i g g e n d e d o e l s t e l l i n g e n zo a l s bv z e l f v e r t r o u w e n b e t e r b e r e i k t de groep i s dan a l s het ware een z e l f h u l p g r o e p om het verlammende gevoel van onvermogen baas t e worden 9 s p e l l i n g s r e g e l s en d e r g e l i j k e moeten n i e t volgens de volgorde van het boekje worden aangeleerd maar worden aangegeven v a n u i t het p r i n c i p e dat een volwassene s p e l l i n g a l s z i n v o l aanvaart wanneer h i j z i j het nodig h e e f t wanneer de r e g e l s i n een eigen t e k s t moeten ge hanteerd worden ook l e s m a t e r i a a l dat n i e t v a n u i t de deelnemer z e l f i s 9 ontstaan moet aanknopingspunten bieden met zijn levens werkelijkheid 10 de begeleider moet zeer s t r a k u i t g a a n van wat de deel nemer z e l f verwacht van de kursus en de wij ze waarop ge werkt wordt er moet erg v e e l aandacht worden besteed aan het v e r d u i d e l i j k e n i n de t a a l van de deelnemer dat d i t s o o r t werken nogal wat i n z e t van de deelnemer vraagt het i s d u i d e l i j k dat men n i e t zo maar de metode voor aan v a n k e l i j k l e z e n u i t het l a g e r onderwijs kan overnemen b i n nen het a l f a b e t i s e r i n g s w e r k inhoudelijk s l u i t e n ze na t u u r l i j k t o t a a l n i e t aan b i j de l e e f w e r e l d van de volwas sene dat doen ze meestal ook n i e t voor k i n d e r e n een leesmetode i s ook a l t i j d gebaseerd op een logisch ge struktureerde e v o l u t i e d i e de l e e r l i n g stap voor stap moet volgen uitgangspunt i s h i e r de metode en de k u r s i s t moet maar v o l g e n a l l e leermoeilijkheden worden g e z i e n i n funk t i e van de vooropgezette s t r u k t u u r en e l k remedieren moet de k u r s i s t op het r e c h t pad brengen alfabetiseringswerk v e r t r e k t p r i n c i p i e e l v a n u i t de k u r s i s t het z i j n z i j n s p e c i f i e k e problemen z i j n l e e r p r o c e s die het uitgangspunt vormen van de l e s s e n zowel op het gebied van technische vaardigheden a l s op inhoudelijk funktioneel vlak een k i n d h e e f t nog n i e t de akute nood aangevoeld om t e kunnen l e z e n en s c h r i j v e n de m o t i v a t i e wordt h i e r v o o r a l gemaakt door de o n d e r w i j z e r en z i j n manier van aan pakken een volwassene echter wordt voortdurend gekon f r o n t e e r d met l e e s en s c h r i j f p r o b l e m e n h i j komt dus n i e t i n de e e r s t e p l a a t s naar een alfabetiseringskursus om te l e r e n l e z e n en s c h r i j v e n a l s a b s t r a k t koncept maar wel om z i c h te kunnen behelpen i n d i e probleemsituaties die konkrete e r v a r i n g e n van de k r u s i s t e n vormen het program ma van elke kursus a l l e e n a l door het e r v a r i n g s l e r e n a l s uitgangspunt te nemen i s het u i t g e s l o t e n te v e r t r e k k e n van u i t een vooraf opgesteld leerprogramma 10 een b i j k o m e n d p r o b l e e m i s d a t de a n a l f a b e t e n d i e i n de p r o jekten s t a r t e n meestal w e l b a s i s o n d e r w i j s hebben gevolgd ze z i j n hier n a t u u r l i j k a l gekonfronteerd met e e n o f a n d e r e leesmetode zo k r i j g j e d a n i n een g r o e p j e mensen bij e l k a a r d i e a l l e m a a l nog r e s t e n h e b b e n v a n de m e t o d e waarmee zij hebben l e r e n l e z e n v o o r sommige k u r s i s t e n i s h e t a a n gewezen hen h i e r i n v e r d e r t e l a t e n gaan anderen hebben dan weer een h e e l andere aanpak nodig het l e e s e n s c h r i j f n i v e a u v a n d e z e mensen v a r i e e r t v a n v o l l e d i g a n a l f a b e e t t o t zgn semi analfabeet de volle d i g e a n a l f a b e t e n kunnen g e w o o n l i j k e n k e l hun naam schrij ven e i g e n a a r d i g g e n o e g h e b b e n de m e e s t e n ook e e n tame l i j k v l o t h a n d s c h r i f t r e s t van het v e l e str afschrijven i n hun l a g e r e s c h o o l p r e i o d e semi analfabeten hebben meestal w e l een b a s i s k e n n i s zodat ze eenvoudige dingen kunnen l e z e n s c h r i j v e n g e e f t d a n w e l meer p r o b l e m e n s c h r i k v o o r f o u t e n maken i s z o g r o o t d a t z e e r n i e t t o e komen i e t s op p a p i e r t e z e t t e n h e t i s d u i d e l i j k d a t men h i e r n i e t a l l e e n moet w e r k e n a a n hun spellingsproblemen maar h e n v o o r a l h e t z e l f v e r t r o u w e n g e v e n en h e n o v e r hun f a a l a n g s t heen brengen een f a a l a n g s t d i e hen i s opgedron gen door een t e normerend t a a l o n d e r r i c h t de t a a k v a n de b e g e l e i d i n g i n e e n a l f a b e t i s e r i n g s k u r s u s i s dan ook de k u r s i s t b i j de s t a a n i n z i j n e i g e n leer en bewustwordingsproces we l e g g e n ook de n a d r u k op de totaal aanpak v a n h e t probleem het gevaar z i t er d i k w i j l s i n dat het overgrote d e e l v a n de t i j d en de e n e r g i e vooral gestoken wordt i n h e t aanbrengen van t e c h n i s c h e vaardig heden l o s v a n i n h o u d e l i j k e en r e l e v a n t e k o n t e k s t we streven ernaar de v e r s c h i l l e n d e n i v e a u s technisch i n houdelijk p e r s o o n l i j k maatschappelijk te integreren een voorbeeld i n een l e e s en s c h r i j f g r o e p l i g t er toe vallig e e n g e n e e s m i d d e l op t a f e l e e n k u r s i s t e en e e n b e g e l e i d e r hebben b e i d e n h e t m e d i k a m e n t a l m o e t e n nemen we t r a c h t e n d a n ook d e b i j s l u i t e r t e l e z e n resultaat natuurlijk nul we s l a g e n e r n a e e n t i j d j e w e l i n om h e t zinnetje immodium i n h i b i e e r t de p r o p u l s i e v e d a r m p e r i s t a l 11 t i e k t e c h n i s c h t e l e z e n maar v e e l b e t e k e n i s had dat voor ons n i e t hierop volgde een d i s k u s s i e over het ge b r u i k van medikamenten en het gebrek aan i n f o r m a t i e h i e r over we namen dan ook de pen t e r hand om de f i r m a janssen pharmaceutica kond t e doen dat we helemaal niet g e l u k k i g waren met hun b i j s l u i t e r s waarop deze f i r m a prompt antwoorddedat z i j h i e r a a n n i e t s konden doen omdat de m i n i s t e r h i e r v o o r v e r a n t w o o r d e l i j k i s een week l a t e r k r i j g t m i n i s t e r dhoore van ons een s c h r i j v e n h i j ant woordt dat de materie t e r s t u d i e i s b i j de bevoegde d i e n s ten t o t daar het v e r h a a l d i t b e z i g z i j n met taal gaf ons de gelegenheid l e e r p r o c e s s e n op t e z e t t e n op alle niveau s zowel l e e s t e c h n i s c h s p e l l e n van m o e i l i j k e woorden a l s op t a a l b e s c h o u w e l i j k t a a l r e g i s t e r s enz en maatschappelijk f u n k t i o n e e l niveau medikatie en informa tie hierover b e l a n g r i j k was dat a l l e s wat we deden ge integreerd was i n een kontekst d i e voor de mensen r e l e vant was m o e i l i j k h e d e n op t e c h n i s c h niveau werden aan gepakt op het moment waarop ze z i c h voordeden leren lezen i s e i g e n l i j k geen probleem er z i j n wel probleemscholen en p r o b l e e m l e r a a r s de meeste mensen d i e er n i e t i n s l a g e n om t e l e r e n l e z e n z i j n het s l a c h t o f f e r van een systeem van k o m p e t i t i e dat het falen vergroot a l s p r a t e n en lopen ook op s c h o o l zouden moeten g e l e e r d worden dan waren er i n onze maatschappij net zo v e e l stom men en kreupelen a l s a n a l f a b e t e n herbert kohl werkgroep antwerps a l f a b e t i s e r i n g s p r o j e k t adressen alfabetiseringsprojekten aalst antwerpen werkgroep a l f a b e t i s e r i n g a l f a b e t i s e r i n g antwerpen p a wereldwinkel en wetswinkel p a antwerpse buurtkern hopmarkt 1 baron d h a n i s l e i 4 9300 a a l s t 053 77 08 83 2000 antwerpen 031 38 64 08 12 antwerpen brugge a l f a b e t i s e r i n g antwerpen werkgroep a l f a b e t i s e r i n g p a sfinks p a stad brugge heuvelstraat 31 dienst maatschappelijke werken 2530 b0ech0ut 031 44 87 21 hoornstraat 6 8000 brugge 050 33 07 46 bp 139 brussel dendermonde werkgroep a l f a b e t i s e r i n g pilootprojekt alfabetisering p a humanitas vzw vlaanderen vzw rogierstraat 134 sas 17 1030 brussel 9330 dendermonde 052 21 92 82 eeklo eeklo begeleidingscentrum rene van helleputte tieltsesteenweg 10 zandestraat 42 9900 eeklo 9850 nevele 091 77 18 61 geel genk theo verdonck werkgroep a l f a b e t i s e r i n g fabriekstraat 7 p a livo 2440 geel 014 58 09 41 hoogstraat 36 bp 176 3600 genk 011 36 39 16 gent vzw de buurt gent sleepstraat 159 vorming t o t bevrijding 9000 gent 091 23 02 54 st lievenspoortstraat 40 9000 gent 091 25 67 31 haacht izegem projekt a l f a b e t i s e r i n g sociaal centrum p a interkommunaal centrum voor kerkplein 4 maatschappelijk werk 8700 izegem 051 30 31 17 wespelaere steenweg 41 2840 haacht 016 60 27 27 leuven st niklaas projekt a l f a b e t i s e r i n g leuven werkgroep a l f a b e t i s e r i n g mechelsestraat 134 p a infojeugd waasland 3000 leuven 016 23 24 81 kleine laan 27 2700 sint niklaas 031 76 72 70 turnhout turnhout f a k u l t e i t voor mens en samenleving denise pauwels stationstraat 82 franz scheerlaan 5 2300 turnhout 014 41 53 98 3180 westerlo 014 21 75 41 13 wetteren werkgroep a l f a b e t i s e r i n g dienst voor g e e s t e l i j k e gezondheidszorg hoenderstraat 53 9200 wetteren 091 69 22 21 14