Alfabetisering: Bissa of Frans?

ol1dey de loer alfabetisering bissa of frans conny wesdijk af en toe komt u ze misschien tegen in een van de klassen alfabetisering of nederlands als tweede taal een aspirant cursist die geen frans of engels of arabisch spreekt of een andere taal van grotere omvang maar wel blijkt te kunnen lezen en schrijven al dan niet in latijns schrift als u bij de intake navraag doet welke taal men spreekt en in welke taal men kan lezen en schrijven kan het antwoord luiden konkomba of mundu of birifori of er wordt gezwegen als je kunt lezen en schrijven in een taal waarvan de soms al onuitsprekelijke naam geen enkele herkenning bij de gesprekspartner oproept nodigt dat niet uit tot enthousiast vermelden en lijkt het ons eigenlijk ook geen verspilling van tijd en moeite leren lezen en schrijven in een taal die enkele kilometers verderop al niet meer gesproken wordt waarom dus wordt dat in vele landen en vaak met veel enthousiasme toch gedaan in een vorig nummer 2001 1 beschreef ik vooral hoe alfabetisering opgezet werd in het bissa een van de minderheidstalen van burkina faso in west afrika in dit stuk wil ik ingaan op de redenen waarom alfabetisering bij voorkeur in de eigen taal zou moeten plaatsvinden twee gecompliceerde zaken tegelijkertijd het begin in een voor hen nieuwe taal moeten leren is te veel gevraagd leren lezen en schrijven hoeft dan ook geen verbazing te wekken alfabetisering de basis in een vorig nummer van alfa nieuws 2000 4 vaardigheden leren lezen schrijven en reke noemde jeanne kurvers de lastige taak die nen kan het beste gebeuren in een taal die analfabeten in nederland hebben nl het de leerder ook mondeling goed beheerst tegelijkertijd leren van een nieuwe taal en een vanuit het didactisch adagium dat de snelste nieuwe vaardigheid a heli of a job terecht weg om iets te leren is uitgaan van het want het is een combinatie van het leren bekende om over te stappen op iets nieuws spreken en verstaan in een nieuwe taal die de nieuwe leerder al genoeg hoofdbrekens opstapje bezorgt en het leren van een nieuwe vaak ook motorische vaardigheid of eigenlijk zijn mooi gezegd maar niet zo praktisch denkt u het meerdere vaardigheden als je bedenkt wellicht sommige landen zoals soedan of dat zowel motorische als cognitieve papua nieuw guinea herbergen immers vaardigheden in het geding zijn bij het leren honderden talen talen geen dialecten ontcijferen en gebruiken van een schriftcode binnen de landsgrenzen en het lijkt onbe zo bekeken zijn op dit moment echter in gonnen in elk geval onbezonnen werk om pakweg het grootste deel van de wereld in al die talen onderwijsprogramma s op te kinderen van 6 of 7 jaar op alle fronten a heli zetten een paar kanttekeningen in de eerste of a job aan het uitvoeren ze spreken thuis plaats zeker niet alle talen ambieren taal 1 op straat taal 2 in de moskee of kerk onderwijs in de eigen taal van verschillende taal 3 en op de markt taal 4 maar op school talen zijn de sprekers al praktisch tweetalig moeten ze leren lezen en schrijven in taal 5 moedertaal een andere meestal grotere vaak een taal als engels frans of arabisch taal soms wordt dat door de taalsprekers zelf het feit dat er op deze scholen vaak een grote aangemoedigd leer maar frans kind dan tot zeer grote uitval is van kinderen die vanaf kun je vooruit in de wereld in veel andere 19 gevallen willen de taalsprekers zelf juist heel integendeel er is juist een sterk besef dat het graag dat hun taal op schrift gesteld wordt aanvankelijk onderwijs in de eigen taal dient burkina faso 60 talen hanteert het volgende als opstapje naar een andere op grotere beleid elke taalgroep krijgt de vrijheid en schaal gebruikte taal als het arabisch of soms enige subsidie om de eigen taal te frans en zeker ook dat het die stap zal ontwikkelen ontwikkelen wordt hier gebruikt vergemakkelijken uit allerlei onderzoeken in de zin van op schrift stellen spelling blijkt immers dat het goed leren lezen en bepalen lees en schrijfprogamma s maken schrijven in de eigen taal een gunstige mits de taalgroep daarvoor zelf initiatieven invloed kan hebben op het eventuele leren in neemt en in veel gevallen ook de menskracht een tweede taal later zoals dat ook het geval en de middelen levert deze nuchtere aanpak is met het leren spreken van een eerste en werkt ai 20 talen namen zelf de touwtjes in tweede taal met andere woorden eerst leren handen en bepaalden hoe en in welke mate lezen en schrijven in de eigen taal en daarna hun taal op schrift moest komen veel talen overstappen op een andere gaat sneller en hebben in de praktijk ook helemaal niet de met minder schooluitval gepaard dan om pretentie om uiteindelijk alles in die eigen taal meteen in een vreemde taal die niet beschikbaar te hebben onderwijsprogram mondeling beheerst wordt het lees en ma s van kleuterschool tot universiteit en alle schrijfonderwijs aan te vangen literatuur van shakespeare tot umberto eco ali een al wat oudere bissa over de dertig een goede bekende van ons hij heeft als kind de lagere school bezocht maar leerde niet zo gemakkelijk de meester trapte me naar huis en mijn vader trapte me weer naar school toen het na een paar jaar toch niet lukte betekende dat het einde van zijn schoolloopbaan en een enorme aversie tegen alles wat met onderwijs te maken heeft toch gaat hij op aandringen van zijn omgeving naar een alfabetiseringscursus ai bij de eerste les kan hij wat woorden spellen want spellen heeft hij in die paar jaar op school wel enigszins geleerd al ontging hem omdat hij geen frans sprak wat precies de zin was van die onbegrijpelijke klanken nu spelt hij dus weer hi k an naa a a ga sur e m dan is daar een gouden moment de aanvankelijke gelatenheid waarmee hij het hele proces ondergaat maakt plaats voor een brede grijns als de mechanisch geuite klanken langzaamaan betekenis krijgen laten we schoon water drinken ali wordt een belangrijke ambassadeur van het leren lezen en schrijven in de eigen taal emancipatie mannen en vrouwen die niet of nauwelijks regulier onderwijs gevolgd hebben en in een voorbeeld van zo n overstapprogramma alfabetiseringskiassen alsnog hun schade is het gefaseerde onderwijs op basisscholen inhalen de emancipatie van de mensen op in bijvoorbeeld kameroen of ghana of in het platteland is een belangrijke doelstelling proefprojecten in ivoorkust eerst een paar en een sociaal politieke factor in dat jaar les in de eigen taal ook lezen en volwassenenonderwijs schrijven dan een overgangsfase per land of vrouwenbonden landbouwcooperaties per streek verschillend in duur en inhoud kerken en politieke organisaties zien tenslotte instructie en leermateriaal geheel in alfabetisering in de eigen taal als een de grotere taal onmisbaar onderdeel van hun programma s toch komt dit type onderwijs op niet als einddoel dus maar als middel in basisscholen nog maar mondjesmaat voor in burkina faso zette monique kabore in de verreweg de meeste gevallen moet je bij jaren 80 in haar eentje een vrouwen onderwijs in de eigen taal denken aan cooperatie op die inmiddels duizenden leden volwassenenonderwijs onderwijs dus aan telt ontwikkeling op allerlei gebied van 20 gezondheidszorg tot landbouw economische veel oudere maar in toenemende mate ook zelfstandigheid en zelfontplooiing vormen de jongere mensen vinden het belangrijk de inzet en alfabetisering in de eigen taal is culturele erfenis verhalen liederen daarbij het middel monique verwoordde het geschiedenis door te geven aan komende zo generaties die erfenis kan onder andere leren lezen is een venster openen op door het op schrift stellen van de taal veilig de wereld leren lezen in het bissa dat wordt gesteld ook als degenen aan wie het elke vrouw bij dat raam kan komen overgedragen moet worden niet aanwezig of nog niet geinteresseerd zijn ook hierbij is het natuurlijk mogelijk om aan wie moet ik de oude verhalen langzamerhand over te stappen naar een vertellen aan wie moet ik de liederen andere taal als frans of engels maar voor leren mijn zonen zitten allemaal in de velen zal dit geen overstapplaats maar een grote stad mijn neefs lachen erom en eindstation vormen als er een minimum alleen de kleinere kinderen vinden ze aantal titels van boeken en uitgaven in de mooi maar zullen ze ze zich herinneren eigen taal voorhanden is kan men op deze als ik er niet meer ben wijze volledig adequaat functioneren in de hamidu gyebre ca 80 jaar eigen omgeving boekhouden overdracht van dit laatste voorbeeld geeft overigens nog een werk de krant lezen of informatie opdoen op belangrijke cultureel etnische reden voor het gebied van gezondheid of landbouw onderwijs in eigen taal naast opnames op behoren dan immers tot de mogelijkheden cassette en video en het maken van vertalingen is vooral ook het schriftelijk vastleggen in de eigen taal van belang voor zelfbewustzijn en culturele identiteit het bewaren en doorgeven van het culturele erfgoed de rijke orale literatuurtraditie is in nauw verbonden met het bovenstaande is ook veel streken nog springlevend maar de de notie dat het spreken van en in het waarschuwing van de afrikaanse schrijver verlengde daarvan het lezen en schrijven in ahmadou hampate ba is wel op z n plaats de eigen taal gezien wordt als een belangrijk als een van onze ouden sterft is dat een onderdeel van de eigen identiteit alleen al uit boekenkast die afbrandt dit kleine taalgebied noteerde ik uit de mond van vooral oudere bissa s talloze anekdotes taalbehoud over de manier waarop ze zich door de franse koloniale regering tot 1960 was burkina een franse kolonie van hun vrijheid en hun taal talen komen en gaan ze sterven uit worden beroofd voelden de frustraties uit die tijd zijn ingewisseld voor een grotere en of nuttiger zelfs buiten het bissa gebied in een recente geachte taal worden vergeten of stijgen juist regeringsrapport terug te vinden in aanzien ook meertaligheid is in veel onze talen zijn sinds de koloniale periode gebieden een normaal verschijnsel het slachtoffer van een permanente agressie verhaal van de ezelskop laat echter zien dat neem het voorbeeld van die ezelskop die die eigen taal aanvankelijk helemaal niet zo n men vroeger op de lagere school ieder duidelijke drager van identiteit was en dwong te dragen die men op heterdaad misschien wel vervangen had kunnen worden betrapte bij het spreken van de eigen door een andere taal maar die juist door de in taal zo iemand moest de hele dag die dit geval franse taalpolitiek van onderdrukking vernedering ondergaan om op het eind van belangrijk geworden is voor de identiteit van de dag voor het zelfde vergrijp nog eens het betreffende volk een verschuiving in de afgeranseld te worden ai op die jonge richting van eentaligheid ligt daardoor minder leeftijd werd hem zo het zeer negatieve voor de hand bovendien zal ook het op schrift beeld over zijn taal en zijn cultuur stellen van een taal het proces van verdwijnen ingepeperd het is overbodig om op deze en uitsterven in aanzienlijke mate vertragen of plaats al die vormen van agressie tegen tegenhouden onze talen op te noemen die ook nog of men de huidige taalversnippering gerechtvaardigd werden door de koloniale nu betreurt of toejuicht feit is dat in veel vooroordelen bijvoorbeeld dat onze talen landen het proces van codificatie en ongeschikt zijn voor wetenschappelijk standaardisering van minderheidstalen in gebruik gang is gezet en dat dit wordt verwelkomd als 21 middel in de emancipatie van volken die leren lezen en schrijven in die taal is daarvan daartoe nog nauwelijks toegang hadden de slechts een uitwerking taal speelt nu door een gedwongen of natuurlijke ont wikkeling een belangrijke rol in de identiteit van de verschillende volken dilemma s rond alfabetisering in de moedertaal jeanne kurvers waar in een meertalige situatie alfabetisering ter sprake komt komt de keuze van een alfabetiseringstaal ter sprake omdat een schriftsysteem ook het onze dat gebaseerd is op het latijnse alfabet nu eenmaal een weergave is van gesproken taal en niet rechtstreeks van betekenissen zoals een afbeelding van een tas rechtstreeks naar een tas verwijst ligt het voor de hand iemand te leren lezen en schrijven in een taal die hij of zij goed beheerst toch is dat lang niet overal even vanzelfsprekend sterker nog wereldwijd leerden en leren waarschijnlijk meer kinderen en volwassenen lezen en schrijven in een taal die ze niet van huis uit verstaan en spreken de docenten waar vijf jaar geleden alfa nieuws voor werd opgericht alfabetiseringsdocenten nederlands als tweede taal kennen die situatie en weten maar al te goed wat daar zoal lastig aan kan zijn toen kim van der zouwen ik eind jaren moedertaal in het onderwijs aan allochtonen in tachtig op verzoek van destijds het ministerie nederland van onderwijs onderzoek deden naar alfa waar niemand kan lezen en schrijven betisering van allochtone volwassenen was maakt het niet uit in welke taal men analfabeet een van de vragen dan ook of het is daar waar algemeen onderwijs voor beleidsmatig niet verstandiger zou zijn iedereen geintroduceerd wordt ligt de vraag volwassenen eerst te leren lezen in hun voor in welke taalonderwijs gegeven zal moedertaal om pas vervolgens daarna de worden dus ook in welke taal mens lezen en overstap te maken naar het leren van het schrijven gaat leren in principe kan dat in nederlands als tweede taal zoals andere meertalige samenlevingen het conflict nieuwkomers die al kunnen lezen en opleveren tussen enerzijds gebruik en behoud schrijven dat ook leren dat bleek iets van regionale talen en anderzijds de vorming gecompliceerder te liggen van een nationale taal als breder en boven elders in dit nummer laat connie regionaal medium van communicatie wesdijk in een tweede bijdrage over alfabetisering in het bissa zien hoe en waarom in burkina faso de keuze is gemaakt europa in de 178 en 188 eeuw voor alfabetisering in de moedertaal van die groepen die dat willen en bereid zijn daar in de meeste europese landen werd in de 178 energie in te stoppen in deze bijdrage wordt en 188 eeuw de keuze gemaakt voor een kort ingegaan op de dilemma s waar nationale taal voor gebruik door overheid en overheden onderwijs en docenten mee te onderwijs een land een volk een taal was maken krijgen als het gaat om de keuze van de leuze in nederland bestond bijvoorbeeld een alfabetiseringstaal in een meertalige zo n nationale taal nog niet en de commissie context daarbij wordt kort teruggeblikt op de die een standaardbewerking van de bijbel keuzes die ooit in de meeste europese landen ging verzorgen de statenbijbel kreeg gemaakt werden wordt vervolgens ingegaan tegelijkertijd als taak te zoeken naar een op de veel gecompliceerdere situatie in de standaard voor het nederlands dat moest er meeste afrikaanse landen en tenslotte wordt niet al te regionaal gekleurd uitzien en nagegaan hoe het zit met alfabetisering in de tegelijkertijd acceptabel zijn voor sprekers van 22