Alle geluk van de wereld. Een buitenschool project met (I)VBO-leerlingen

jan peter houtman om de leerlingen op gang te helpen vrij snel in juni 1997 hadden lilian en e llen een re delijk uitgewerkt idee over een te maken prentenboek waa ri n de spreuken zouden alle geluk van de wereld worden geill u s treerd een buitenschool project met in het begin van schoolja a r i997 1 99 g volgde e e n oproep aan de eerste en tweede klassen i vb o leerlingen om mee te doen aan het proj ect het zou e en speurtocht worden naar g eluks spreuk en uit ve rschill e nd e landen de l eerlingen konden inteke nen voor een van de twee rollen als journ a list of als i ll ustr a tor de journ a listen alle ge luk van de wereld is ee n project dat zo ud e n de spr euke n v e rzamel e n en de illu s samen niet r va o lee rlinge n van het noo rdrand trator en zoud e n zorge n voor d e uitb ee ldi ng college in rotte rdam doo r lilian van too rn e n ervan ellen do mberg bedacht en uitgevoerd is lilian van in het kader van de bred e school zou in e e n toorn is doce nte nede rlands en coiirdiiiato r ta al pe ri od e van acht weken e lke dinsdagmiddag beleid ellen voor be rg wa s gedurende drie jaar bij tw ee uur a a n het project gew e rkt w o rde n de sch oo l b e trok ke n a ls bee ld end kunstenaar in h et lilian b eg e l eidd e s amen m et i emand van kad er va n brede sch oo la ctivite ite n sti c htin g s a m e nl evings opbouw noordrand alle ge luk van de wer eld is inmiddels uitge ss tv d e journali s ten e ll en nam samen me t g roe id to t een s u ccess t ory di e z ich a l enige t ijd mag ee n ass is t e nt oud e r de i ll u strator e n voor ha a r ve rh euge n in de aandach t van media en uitgevers re k enin g hierond e r s taat ee n sch e mati sc h e bovendien s leepte h e t initiati ef aan sp reken de prij ind eling van dit proc es ze n in d e ivach t zo als een pro vin ciale en la nde lijke onde rwijsprijs i nop onde rs taand artikel is voor idee vertaling product namelijk geb asee rd op gesprekk e n niet ellen vom berg he t geeft een beschrijving van de to ts ta nd geluksspreuken brede schoot een werkvor m ko ming van het project en dinge n die eruit v oo rtge verzamelen activiteit vloeid zijn da a rnaas t is aandacht v oo r d e speciale werving journa kijk die elle n t o mb e rq heeft op onder tvijs en lere n listen en va nu it haar ac h te rg ro nd als kunstenaar te ns lott e illustratore n k omen minder roos kle uri ge asp ec ten aan bod di e voo r a n d eren te r leri ng kunn en dien e n de journalisten all es begon m e t e en id ee a an het e inde va n n eg en le e rlin ge n gav en zi c h op als jou rn alist sc hooljaar 19 96 x9 9 7 me rkte lili a n va n de op zich duid e lijke opdra cht het i d ee t o orn do ce nte n ed e rla nds en coordin a tor moes t ook in d e z e gro ep vormg e g e ven w or t a alb ele id in een les hoe h e t onderw e rp d e n hoe v e rzamel je ge luksspreuken de bijgeloof de leerlingen a an s prak w ekenlang l ee rlingen zelf wi s te n er w e l een paar dat bl e v e n de l e erl i ngen met nieuw e voorbe e lden was al tijdens een reguli e re l es gebleken ook kom e n daa r mo e t iets m ee t e do en zijn in was to en al duide lijk ge worden dat v e rsc hil het kader van d e brede school buiten school lend e landen v e rschill ende s preuken k e nden s e a c tiviteiten dac ht lilian zij had al met voor d e broodnodige aanvu lling werden d e leerlingen b es loten h e t onderwerp bijge vers c hi ll ende mogelijkheden bedacht het loof to e t e s pits en op geluk ss pr e uken de me est dichtbij wa s natuurlijk de mogelijkheid n ega tie ve kant van bijg e loo f boezemde de om familiel e d e n te int e rvi e w e n ook kwa l ee rlingen t e veel angst in natuurlijk moest men mogelijkh e de n buiten de directe erv a het idee verd er uitgewerkt worden met ri ngs w ereld van de leer li ngen naar voren een name moest er e en werkvorm worden beda c ht mogelijkheid die werd geopperd was het 1999 3 moer 91 interv iewen van c ursisten van de basiseduca tie gedacht werd aan de bibliotheek e n niet te vergeten het internet voor dit laatste heeft een aantal leerlingen een stoomcurs u s gekregen op het te chnologisch oefenc e n t ru m rotterdam een heel leuk voorstel was ook om ambassades te bellen voor informatie ove r geluksspreuken van het betreffende land al dez e idee en zijn uitge voerd e n ble ke n voor de leerling e n m e te e n al fors e uitdagin gen in te houden afspraken mak en voor een interv iew bijvoorb e eld hoe doe je dat het schrijven van b rie v e n of fax e n durf ik eige n lijk w el e e n a mbassa de te bellen hoe werkt het int e rne t dremp el s die leerlin gen niet zomaa r nem e n maar w el om een project met m e del eerlinge n te late n s la ge n d e l e erling en e rv o e ren z o dat vree md e en form ele me ns en gewoon mensen zijn die meestal s erie us ingaan op vragen en soms zelfs enthousiast reagere n m aar ze le erden ook dat j e soms mo e t aandringen en d at j e wat a a n j e spaan se a c ht e rgrond h e bt bijvoorb ee ld a ls d e cubaanse ambass ade gebeld moet worden idee vertaling product afb eelding i ma ro kkaan se ge luksspre uk trilt je spreuken interviews afnemen kaartenbak me t recht e roog je gaat i emand na lange tijd wee r z ien verzamelen tele oongesprekken korte en beeldend e fo to ellen do mb e rg voeren beschrijvinge n b rieven faxen sociale vaardig ook bij d e z e groep l e erling e n ble e k het om schrijven heden meer te gaan dan om c r e ativiteit om te bekend worden zelfvertrouwe n beginnen was da ar de ervari ng van d e s trijd met interne t me t het witt e vl a k d e r ealis a tie dat h e t ni e t e en s zo gek is wat j e hebt gem a akt da t j e het du s kan ve e l lee rlingen durfden in ee rs te de illustratore n ins tantie niet aan een kunstwerk te be gin nen vomb e rg wijt dat aan het vo ets tuk twe eentwintig le erlinge n wild e n i llustreren waarop kuns t wordt geplaa t s t door hi er op vanw e ge h e t grote aanta l werd de gro e p in sc hool praktis che aandac ht a an t e b ested e n twe een verdeeld de groepen werkt en v e r b er eik je mee r dan bijvoorb e eld d oor e e n volgens e lk vi e r w e k en a an hun i ll ustratie s incide nteel muse umbezo e k elle n ging m e t de l ee rling e n a an de slag z e bo ve ndien bl eken de l ee rlinge n s pel e nde r wist hoe b elangrijk h et voor de i v o wij s m e t taal in de w e er t e zijn wil j e een l e erling en was om ide een te ve rb e elde n een spr e uk goed kunn e n uitbeelden dan moet je ide e begrijp j e pa s e cht als je h e t kunt zi e n eers t w e ten wat h e t bet ek e nt en vrij pre cie s ook hier was s prak e van een ontwikk eling zie afbe e lding i wat is bijvoorb ee ld de van dichtbij hun eige n b e leving na a r die v a n bet ek eni s van e e n oor dat s uist in m a rokko anderen in eers te instantie maakten leerlin b ew ee rt men dat er over j e gesproken wordt gen tekeninge n bij s preuke n uit hun e i ge n als j e oor s uis t een nog moeilijker vraag i s la nd maar na v e rloop va n tijd w e rd dit s t e eds verv olge ns ho e breng j e dat in b ee ld meer losgelaten door h e t aa nbi e den v a n e n wegwij s m a ke n 92 moer 1999 3 in verschi ll ende technieken om de spreuken in beeld te brengen en een stem te geven op papier te vertalen werden tekeningen inmidd els lag er ook al een toezegging van kunstwerken er werd gewerkt met ecoline het mu s eum van volkenkunde om het werk aquarelpotlood acry lverf en stempeltechnie van de leerlingen tentoon te ste ll en zie ken de leerlingen kregen inten s ieve begelei afbeeldin g 2 ding van eerste opzet naar eindresultaat en een eerste vereiste was natuurlijk geld het werden waar nodig van advies voorzien over maken van het boek bleek niet met de bijvoorbeeld kleurst elling verhoudingen bestaande potjes met geld te kunnen worden di e pt e werkin g etcetera ge financierd fondswerv ing dus geheel in overe en s t e mming met de s feer waa ri n het idee vertaling product project tot nu toe was verlopen werden ook hierbij d e leerlinge n betrokken leerlingen illustraties technieken leren uiteenlopend e b e ke ke n het plan en de b e groting e n we ze n bij spreuken materialen leren kunstwerke n op gemaakte reke nfoutjes de aanvraag van maken kennen interesse in ander e subsidie bij de kunststichting was e e n bijzon betekenis van culture n d e rheid op zi c h de b e treffe nde c ommis si e spreuken nagaan zelfvertrouwe n die deze aa nvra ag moest beoord e len had nog verbeelden van kwaliteit ge en e rv a ri ng m et d ergelijke aanvrage n van woorde n uit het onderwijs d e a a nvraag w as daardoor gren s v erl egge nd niet ee n kun s t e naa r maar e e n gro e p jon gere n wilde nu voor subsidie in groepsvorming aanme rking komen de c ommi ssi e zag in d a t hier twe e werelde n bij elkaar kwamen en d a t door d e gro ep e n journali s ten e n illu s tr a tore n n aa r e e n cre atiev e oplos sing ge zocht mo es t kwam en in de z e br e de schoolactiviteit le e r worden voor het krijgen van sub s idie bij de lin ge n bij elka ar die e lkaar voor h et ov ergro kunststi c hting w a s de belangrijkste eis dat h e t te d ee l no g ni et ke nd e n op d e de elnem e rs om e e n ve rni e uw e nd jon geren project zou lij s t s tonden lee rlinge n uit kl assen in tot en gaan bovendien moe s t h e t m e t nadruk gaan m e t k daarbij kwame n ook nog d e lee rlin om kunstuitingen van individu ele jongeren ge n uit de divers e twe e d e klassen bovendi e n en du s ni e t om leerlingen die ee n sc hools kwam e n versc hillende cultur e n bij elkaar projec t uitvoere n naa st de g e plande bezighede n moest van op basi s van deze aanvraag advi s eerde ook de ze verzam eli ng l ee rlinge n ook nog een de commissie deen extern e commis s ie gro ep gema akt worde n brede school de ge m ee nte rott erdam dso in d e groep ont s tond er e en subgro epj e de om de sub s idi e toe t e k e nnen in februa ri hard e ke rn di e eigenlijk gedure nd e het hele 1 99 8 heeft een groep leerlingen de subsidie proje c t e nthou s ia s t acti e f en b e trokke n was aanvraag zelf toegeli c ht op het stadhui s z e d e ze l ee rlinge n func tione e rd e n bij elke ac ti waren go ed op hun taak voorb e r e id zod at d e viteit als voo rt re kkers voor de leerlingen die b e geleiders op het mom e nt s upre m e sle cht s minder a c tief en initi atiefrijk waren elk aanwezig ho efden te zijn op het stadhuis was b e haald s u cces zor g d e vervol ge ns voor ee n men onde r de indruk en d e leerlinge n k rege n v e rsterkt gro e psgevoel h et gel d de subsidie s zijn aangevraagd voor het boek subsidie aanvragen en voor de tentoon s te ll ing in het museum voor volkenkunde ook werd geld gevra a gd omdat duidelijk werd dat het e cht mooi was voor rx activit e iten zoals de ve rvaardiging wat de leerlingen hadden gem aakt ontston v a n prentb rie fkaarten met de geillustreerde den ide e en om er meer mee te doen er s pre uken en e en pos ter om de tentoon s tell ing moest een boek word e n gema akt met daari n aan te kondigen een selectie v a n spreuken met bijbehorende de do elstellingen van het project zoals beeltenis sen bovendien vond e ll en het belang verwoord in de subsidieaanvragen waren rijk om deze jongeren fi g uurlijk en letterlijk jongeren van hoofdzakelijk a ll ochton e af 1999 3 moer 93 komst uit achterstandswijken van rotterdam op vooral praktische wijze dat wil zeggen het proces van be gin tot e ind in aa nraking bren gen met grafische kunst kunst komt d aarbij in diverse fac e tt e n aan bod ma ken sel e ct e ren expo seren reproduc e ren via een tentoons te ll ing en m e t n a me een boek a ll ochtone jongere n i e d e reen geluk la t e n w ens e n via ee n tentoons tellin g e n boek naast het algemene publi e k d e e igen a c hterban van de allo c htone jongeren in a anraking br e n g en me t kuns t muse a boeken en bo venal c ultu re n het vergroten van z e lfwerkz a amh e id e n ze lf v ertrouw e n en h e t bev es tigen v a n h e t gevo e l van eige nwaarde van jui s t deze jongeren door het proj e ct op e en profes si o ne el niveau te till e n me t name door ee n bo ek samenw e rking s timul er en tuss en jongeren uit versc hille nde culturen met b e trekking tot onde rwe rp e n uit nog m ee r ve r schill end e c ul ture n idee ve rtaling product boek maken plan opstellen het benodigde afbee lding z een zo profess i o n eel mogelijke t en tentoonstelling begroting gel d too nte n s te lling door de lee rli ngen fo to elle n controleren sociale o m berg subsidie aanvragen vaardighede n toelichting door zelfvertrouwen er br a k een drukk e p eri od e aan m e t z ee r de leerlingen uit ee nlopend e ac tivit e it e n wa arbij de lee rlin gen s teed s de c e ntr a l e rol hi elden v oor d e b ege leider s b e t e k e nde dit d e inze t va n v eel de wijde wereld in vrij e tijd w aar bij h e t s om s mo eilijk was h e t overzic ht te b e houd en er w as sprak e van e e n duide lijk omslagpunt e e n groep l ee rlinge n ric htt e in april 1998 de op h e t mom ent dat de ac tivit eite n mee r en e tal age in va n een b e k e nd e rotterda m se mee r g ericht war en op de w er eld buiten bo e khandel zie afb eelding 3 e e n and ere school zodra e r produ c te n zoals ans ic ht bijzond e re activit eit wa s ee n int erv iew me i kaarte n e n po s te rs kond e n word e n ge to ond 1 9 98 in d e floorsh ow d e fl oo rs h ow vindt bleek da t ve el mensen e nthousias t te krijgen maand elijks plaat s in theate rc afe fl oor in w a ren d e erva ri ng le e rde d a t ni et a ll een rott erdam en wordt rec hts tree ks uit ge zon i vso lee rlinge n gebaat zijn bij d e conc r e te d e n door d e rotte rd a mse zi e ke no mroep uitbeelding van id ee e n ook bij ande re m e n ook hier w as h e t ee n nieuw e e n e ni gs zins s en die verb aal veel vaardiger zijn bl eken onwe nnige e rva ri ng om jonge ren in h e t niet zo zeer h e t mo o i e verhaa l ma a r h e t pro gramma op te n e m e n d e ande re gas t e n be eld te ove rt uigen in d e kuns twereld is dit waren volw as se n kun s tena a rs die praa tt e n h e el geb ru ikelijk een van de rea c ti es is over een theaterstuk of een b oek s te eva s t ve rbazin g dat c vs o l ee rling e n hi er radio rijnmond zond in a p ri l e n jun i 1 99 8 blijkbaar toe in staat zijn interviews uit op e v e nem e nte n al s poetry international h e t dunyafe s tival juni 1 99 8 94 moer 1999 3 en het hof van verschijnsel augustus 1998 als er net mot in de klas was geweest het werden stands ingericht en bemand door ondersteunend personeel van de school w as leerlingen zie afbeelding 4 en 5 wat dat betreft onmisbaar ook moesten de xvu kwam langs september 1998 om sommige le e rlingen di e tussentijds verhuis opnamen te maken voor het televisiepro den opgespoord worden gramma kaap de goede hoop het betrof een toch ble e f h e t ste eds w e rkb a ar omdat registratie van de voorbereiding de inrichting voordurend de n a druk werd gel e gd op de en de feestelijke opening van de tentoonstel eig en v e rantwoordelijkheid voor het slagen ling in het museum voor volkenkunde van de activiteiten niet door het te zeggen ma a r doordat h e t bij iedere a c tiviteit b ev es bij al d e z e a ctivit eite n moest veel ge re g eld e n t igd werd door d e praktijk instellingen werd b edacht worde n hoe krijg j e le e rlinge n daar bijvoorb ee ld g evr aagd om in hun s ch ri ftelijke waar ze moet en zijn oud ers moesten goed reacties en uitnodigingen niet d e begeleiders worde n in geli c ht midd e ls b ri eve n zij vro e maar d e leerling e n z e lf a a n te schrijv en dit gen zich n a tuurlijk af waarom hun kind s o ort b rie ven kr ege n de le e rling e n ook thuis in ee ns om d e h a verklap de hort op was h e t e n da a rn a kwam e n zij erm ee naar de begelei ge ld v o or e t e n tijde ns de uitj es kwam m ees tal ders uit d e zak v a n de b ege l e ider s z elf e e n me i sje d a t b e k e nd was op s c hool door natuurlijk w as h e t nie t altijd eve n ge makke h aa r g rot e mond e n nukkig g edrag verander lijk o m d e l ee rlinge n c ontinu bij d e l es te d e er g tijde ns h e t proj ec t in h e t b e gin d eed houd e n z e ke r bij d e z e gro e p jon ge ren ka n z e we l m ee ma a r wa s z e niet bijzonder h et kli e rge halt e aan de ho ge ka nt zijn d e enthou s i as t st eed s mee r ging z e a c ti e f m ee b egel e id ers ware n bij dit alles steed s m e t doen e n de nk en na he t proj ec t viel het d e tijdro ve nd e zaken b ezig d e le erlin ge n moes doce nten op ho e ze er ze in positiev e zin ten r ege lm a ti g aan a fsprak e n he ri nn e rd wor verande rd wa s z e gedroeg zich socialer naar de n z e ke r als z e ve rliefd waren geworde n of doce nten en medel ee rlingen een j l9 wwe bowl l i afbeelding 3 leerlingen richten een etalage in foto ellen vornberg 1999 3 moer 95 het museum voor volkenkunde kloof van half s ept ember tot november 1 998 vond maar hoe mo e t j e die groep e n in de m aat e en tentoon s telling van de kunstwerken pl aats sc happij bereiken die niet b e kend zijn in de in h e t rott erda ms museum voor volk e n w ereld van h et ho gere c ultuurgoed leerlin kunde omdat dit dir e ct n a de vakantie op ge n bijvoorb ee ld wier oud ers nog nooit in korte termijn gerege ld mo es t worde n zag en een muse um zijn gew ees t de moeit e die de de begeleiders het al s een proble em om de kuns tw e reld daarmee heeft i s niet zo v er l ee rlin ge n op tijd weer e nthousiast en b etrok wo nde rlijk h e t onderwijs z elf w or s te lt ook k e n te krijge n d a arom w erd beslot e n de d a g elijk s m et de z e klo ve n ho e b e reik e n we le e rlin ge n het bo e k e n d e t e ntoon s tell ing te l ee rling e n voor wie h e t ge woon wordt om lat e n promoten op ee n e ve nem e nt in vl aar wap en s m ee n aar sc hool t e ne me n en om dinge n het h of van verschijnsel a ugustu s 1998 e lk aar t e b edreige n h oe b e re ike n w e m en zo kwame n ze voor h e t b egin van he t ni euwe sen v o or wi e he t a nd e re gesl ac ht n e t ev en i e ts s choolj a ar wee r in de juis te s t emming b el a n grijk er is dan wis kund e om ma ar ee n ove r al waa r d e lee rlinge n kwamen presen dw a rss traat te no e m e n h oe w el aandacht e n t eerde n zij zi c h m e t een rap waa r v e rschi lle n resp ec t voor h et individu s t ee ds m eer in ge bur de geluk sspre uk e n op rijm w e rd e n b e zonge n ge rd raakt in h et onderwij s miste me n tot nu bij de op e nin g v a n d e te ntoons t ell ing de de n to e vaak d e ze gewoonte uit de cultuur va n d e ze dit o ok e e n me i sj e d a t h ee l veel mo e it e kuns tw e r e ld om aandac ht e n respec t t e he bbe n h a d o m haa r illus trati e af t e krij ge n e n vee l voor d e indi v idu el e uiti ng en b el evi ng aanges po o rd mo es t worde n was zi c htb aa r jui s t d e sam e nwe rkin g tu ssen m e n se n uit d e trots t oe n ze h aar s pre uk hoord e op d e kun stwe re ld en uit h e t o nd e rwij s k a n l e iden te ntoonst ellin g wa s ruimte o m all e gemaakt e tot een d eel oplo ss in g da ar hebb e n w e h et kuns tw erke n te lat e n zi e n voorb ee ld v a n ge zi e n b e id e sector en he bbe n vee l e rvaring e n ke nnis ov e r w a t ee n me ns kunst als verbeeldin g b e w eegt o oit heeft b ewo ge n h ee ft uit ge v onde n m en h eeft k e nni s van all erl ei mani e in de ges pr e kke n m e t e lle n vomb erg we rd ren om de we r e ld te be zi e n in t e de l en mij duid elijk d a t ho e w el mi ssc hi e n ni e t zo m a ni e re n dus om vo rm t e geve n aan j e e i ge n explicie t e r we l degelijk ee n v is i e aa n he t l eve n d a t i s nu ne t d e wors t eling van e lke proj ec t te n grond s l a g ligt niet zo e xpli c i e t puber ho e geef ik mij n l ev e n vorm omdat h e t ge h ee l va naf he t b e gin m ee r d a t i s mo oi zo u j e zegge n h et a anb o d sluit geke nme rkt wordt do o r do e n da n door nauw aa n op d e b e ho e fte en to c h lukt h e t d enke n in dit proj e ct h eeft h et w o ord nie t ond erw ijzer s blij ve n onderwijzers kun visie ee n bijna l e tte rlijk e uitw erkin g gekre st e naar s blij ven kun s te naa rs e n jon ger en blij gen vis i e b e te ke nt hie r d e verb ee ldin g le t ve n jonge r e n niks aansluiting he t ge b e urt t erlijk e n fi g uurlijk van ideee n blijkb aar ni et vanz elf er is ee n ka t alysa tor i vs o l ee rlingen e n t e k s t blijkt no gal een s n o di g ee n idee dat de c he mie tot l eve n ka n ni et zo n goed e c ombinati e d e a fs tand tussen bre n ge n volge ns elle n voorb erg is d e b eel h e t zwart op wit e n d e b elev ingsw e r eld van d ende kunst juis t d e bru g di e nodi g is o m de l ee rlinge n is doorgaan s t e groot d aarom nieuwe k e nni s e n e rvari nge n to ega nk elijk t e wordt m eesta l g e d acht d a t j e jui s t bij d e z e mak e n voor jonge r e n jong eren ni e t m e t kunst aan mo e t ko m e n d e gev es ti gd e ins tellin ge n in onz e maa t sc h appij het indi vidu ce ntr aal di e de sec tor kun s t v e rt ege nwoo rdi g en zijn nie t gewe nd buite n hun e ige n de nkkad ers t e de katalysa tor in he t b e sc hrev e n proj ec t lijkt tr eden mu sea muzi ekschole n e tce t era l ev e t e huize n in de na d ru k di e h e t leg t en h et ren do o rga ans a c ti vite iten voor ge m a kke lijk b elang dat h e t h ec ht aan de oorspronke lijk b e r eikb a r e do elgro e p e n zoals volw asse n e n h e id v an h e t individu het blijkt een s te m ee r xnvo vw o l ee rlingen e n basiss chol e n die dat ee n id ee of h e t id eaal v an een p ers oon of de weg weten na ar het aanbod e en kle ine gr o ep mens en aan de b as i s s taat 96 moe r 1999 3 afb eelding 4 ve rk oop v a n affich es op h et dun yafesti va l fo to elle n t omberg va n on verw acht s ucces dit i s wat h e t den m et m e tho den he eft de e indverant ond e rwij s kan le r en va n de w e r eld van d e woord elijk e bijna gee n gezi c ht m ee r kun s te n in de kunstwe re ld i s he t uit ga ngs uit de losse pol s kun j e d e t ege nst ellin ge n punt van het indi v idu een va nze lfspre ke nd tu sse n kun s t e n ond erwij s ond e r elkaar ze tte n h eid h et zit in hun c ultuur inge b akke n zo is zi e afbeelding 6 voor d e duide lijkhe id is e r a ute urs rec ht hier ee n vee l ce ntral e r b egri p gec hargee rd n a tuurlijk prob e r en v el e do cen d a n in h et o nd e rw ij s in h e t ond e rwij s wo rdt ten da gelijks de m e thode n waa r zij me e we r n ogal eens i et s gekopi eerd o f een id ee ge leend ke n aan te passen aan hun l ee rlin gen zo komt h et v oor d a t d es kundi gen n aam m a ken me t de pra ktisc h e id eee n en opl ossin onderwijs in beel d ge n van lee rkrac hte n me n is ni e t gewe nd zi c h d age lijks m e t aut eurs re c ht en be zi g t e d e z e drie woord en ge v e n in mijn oge n d e houde n wi e heeft di t gemaa kt wiens ide e is esse nti e a an van hoe elle n vomb e rg haa r dit dat zijn d e vr a gen wa a r he t om gaa t in d e w e rk op he t noordrandc oll ege ric htin g gaf kun s tw e reld d e be eld ende kuns t w a s voor h aar st ee ds he t in h et o nd erw ij s raakt h e t individu no ga l me dium om d e lee rli n g en te onderwijz e n of e ens zo e k d a t zit ook in ge bakk en e e n b e te r ze t e l a te n l ere n door t e ve rb e eld e n e n symptoom dat welli c ht is te rug t e vo e re n op door te do e n jui s t v oor i vso le erlin ge n h et uitgang s punt d a t ieder een in de ze maat ma a kte de v erbe e ldin g e n h e t uitb eelden he t sc happij gelijke kanse n mo e t h e bbe n en da t abs tra c te c on c r ee t door de z e manier va n het onde rwij s daar het b elangrijkste ins tru w e rken bl ek en z e tot me er in sta a t d a n ieder m ent to e is het individu r aakt zo ek in voor a f zou d e nke n e indt erm e n en examen e ise n er word e n m e tho d e rol van lilian e n elle n al s be gele id e rs i s den gemaakt voor h ele leeftijdsgroe p en ni e hi e rbij van he t b egin af aan cruciaal gew eest mand uit ge zonderd uitgaan van het individu samen met de l e erlingen zorgden zij steed s zou het risi c o van mislukking kunnen inhou voor de v e rtalin g van ideeen in concr et e 1999 3 moer 97 5r y st t r afbeelding 5 een echte stand op poetry international foto ellen vomberg activiteiten in het eerste deel van dit artikel is b etrokkenh e id ve rantwo ord e lijkh e id hoge dat op verschillende plaatsen aangegeven in ve rwac htin ge n en zelfstan di gh eid d oo r n e t een schema als in d e kuns t were ld h e t individu a ls uit de begeleiders zorgden voor de voorwaar ga n gspunt te ne men kwam m en tot ee n den ze maakten het mogelijk dat de leerlin taa kge ri cht e we rkwijz e d e ta k en m oete n gen voor vol werden aangezien in onderne aa n sluit en bij d e b e l evi ngswe r e ld van d e mingen die normaal niet voor hen weggelegd l ee rlin gen waa rbinnen zij le re n doo r te d oe n zijn de begeleiders wisten bijvoorbeeld waar dit b e t e k e nt oo k initiati eve n ne m e n waar en hoe je subsidie aan moest vragen zij va n nie t v an tevore n vast st a at of ze lukken zorgden op de achtergrond dat het contact dit lijkt vooral s n og allee n buit e n sc h ooltijd t e tussen de leerlingen en de buitenwereld zo kunne n omdat binn en sc ho oltijd effi c i ent e n probleemloos mogelijk verliep die buiten e ffec ti e f gewe rkt moe t w o rd e n wereld heeft niet vanzelf een goed beeld van ko rto m kunst k an h et o nd erwij s l e r e n d at deze groep jongeren en moet net als de h et voor de broo dno di ge b etrokk e nh eid n o dig jongeren zelf worden voorbereid op wat van i s o m mee r o nzek erh e id in h e t curric ulum in hen verwacht wordt het is bijvoorbeeld van t e b o uwe n wezenlijk belang om de jongeren als volwaar dige gesprekspartners te zien de kwetsbaarheid van ideale n met deze manier van werken is men in dit project zonder het te weten heel dicht bij de h et is moe ilijk o m serie uz e aa ndac ht t e uitgangspunten van taakgericht onderwijs b est ed en aan n ega ti eve k a nte n va n een pr o gekomen het onderwerp moer 1997 6 j ect w a ar zovee l e ne rgi e e n goe de wil in is g a a n zitten h e t i s e i genlijk zov eel gem a kk e originaliteit en individualitei t lijk e r om he t t e l a t e n bij h e t p os iti eve ve rh aal t oc h is he t jui st b e la n grijk om ook a andac ht d e l ee rlinge n van he t n oo rdra nd college h eb t e he bb en voo r d e z a ken di e mind e r goed zijn b e n tij d e n s dit proj ec t h eel vee l ge l ee rd h e t gegaa n s om s kunn e n de mani e r wa arop g eheim van dit l e re n is t e vatten in t e rme n al s mense n m e t e lkaar omgaan mac htsverhou 98 moer 1999 3 leerlingen de pre s entati e bij deze gelegenhe beeldende kunst onderwijs den maar de prijzen gaan naar de school zelfstandig leerkrachten zoals d e de kunstwereld moeit e heeft ruimte kunstenaar leerlingen te mak e n voor s choolgaand e jongeren zo h eeft de onderwij s wereld moeite met hun beeld tekst creatieve uitingen d e school heeft het nu opgelost door het g eld te rese rv eren voor wat komt er uit wat gaat er in nieuwe brede schoola c tiviteiten bovendien denken kijken maken leren lezen luisteren zijn d e l ee rlingen naar ei g en k euze in ap ril 1 999 naar disney parijs gegaan v an het g e ld maker naam van stof van belang methode dat zij he bb e n verdi end met de verkoop van belang een rembrandt d e produ c te n en het geld van de publi e ksprij s provin ci a l e ve rki e zing alles is mogelijk een antwoord is goed uitgev e rs m elden zich voor all e geluk va n de kwaliteit originaliteit toets cijfer punten wereld een uitgev e r heeft b elang bij korte eigenheid waardering lijne n e n ee n zo g ro ot m oge lijk e oplage erkenning daar zijn het uitgev er s voor voor ee n snelle afivikke ling is h e t dan niet altij d handig om de ander verrassen het eerder behandelde terug met de dir ec t be tr o kk e nen om d e tafel te verwonderen willen zien gaa n zitt en dat d oe j e ni e t dege n e n die b es li ss in ge n kunn e n n e m e n h e t produ c t i s vernieuwend anders herhaling hetzelfd e he e l mooi g eworden ma ar tegelijk e rtijd i s er ingel e verd op h e t b e la ngrijks t e uit gangspunt jezelf verduidelijken met dat van een ande r v a n he t proje ct d a t de jon geren bij alle wat uit jezelf komt verduidelijken dat eerst onde rd el en direct b e trokk e n worden door een ander is heen e en in s t a ntie di e tijd ens h e t proj ec t vanuit gegaan het rotte rdamse w elzijn e e n advise rend e rol h a d h ee ft het proj ec t besc hrev e n in ee n je bent je werk in dienst bij een instantie pro gr a mm a op d e z e wijze kunn e n a nd e r e wat je maakt je naam vaste betrekking waar aa n sc h ol e n i e ts soort gelijks do e n dit lijkt ee n naam en status ontleend contradic tio in t ermini s de krac ht l ag jui s t wordt in een hoge mate va n onvoorsp elbaarheid maar we lli c ht krij g t het ee n go e de fun c ti e grillig bruto inkomen vast inkome n van ee n onv e rwac hte aa rd v a n a f d ez e ontwikkelin ge n zijn de b ege l ei afb eelding 6 tegenstellingen kuns t en onderwijs d e rs e n de leerling e n in es s enti e d e re gie kwijt er zijn nu a nd e re n die met de produc dinge n etce te ra een w a ard e vol id ee d e els te n ve rder g a an ontkr acht e n h e t is go e d om a nd e r en daa r hi erond e r vol gt no g een aanta l zak e n va n voor te waarschuw en een alge me ner karakter die er mis schien voor er zijn nu inmidd el s he el wat mensen dire ct pleit e n bij to ekom s tige proj ec ten toch wat en vee lal indir e ct b e trokken ge raakt bij h e t mee r z e k e rh e d e n in t e bouw e n proj ect wat i s bereikt spre e kt tot d e ver be elding voor de vi e rde ma a l ri cht h e t de vlucht die enthousiasme neem t in s tituut ond e rwij s promotie t tv o r de s chijnwerpers op o ri gi ne l e en ve rra ss ende vanaf h e t moment dat het ide e van geluk s initi a tieve n v an sc hol en n a h e t winnen van spr e uk en po s tgeva t had e n d e l eerlinge n aan de provin c iale prijs krijgt he t noordra ndcol de slag gingen bl ee k e r we ini g tijd en ruimte le ge in j a nua ri 1 999 de l a ndelijke prij s uit ge voor bezinning te zijn juis t door de o riginele re ikt op de nationale onderwijstentoon stel werkwijze kon men dus niet terugva ll en op ling rt o t 99 nog steeds verzorgen de e en draaibo e k dit werd eig e nlijk al doend e 1999 3 moer 99 ge vormd zie afbeelding 7 naast d e po sitie tot twee maal toe we ers ta a n i n een periode ve werking die dit had vooral voor de dat de bekendheid en daardoor de druk van lee rlingen betekende het dat een zware wis niet direct betrokkenen nog niet zo groot sel getrokke n werd op de twee begeleiders wa s zo is bijvoorbeeld een subsidie voor de die voor het ov e rgrot e de el van h et proje c t uit gave van het bo e k gew e igerd omdat werd all ee n verantwoordelijk waren h e t was hun ge eist dat d e vormgeving en de produ c tie in proje c t en ze konden op weinig s teun reke hand e n van de uitgevers zou komen dat was nen uit de dire c te omgeving co ll eg a s had op dat moment e e n ge waagd e be s lis s in g omdat den zelf een druk programma en de me e st en er nog g ee n a ltern atie f in zi cht w as bov e ndie n van hen zat e n niet te wa chten op e xtra werk zou ni emand d e initiatiefn ee ms ters er op a a n de w erkdruk onde r docenten is t ege nwoor gekeken hebben als ze op dit moment wat dig erg groot lilian en e lle n werde n d a n ook water bij de wijn hadde n ge daan regelmatig voor gek ve rklaard uiteinde lijk zijn d e l e erlin gen to c h a anwe g een tijd en ruimte voor be zinning b e t e zig ge w eest bij het drukk e n va n de a nsi c ht k e nt ve e l ad ho c gereg e l e n hope n d a t j e ni e ts ka a rt e n en d e po st er hi e r zage n ze h e t pro ce s vergeet als dat wel zo bleek te zijn mo est er wa ardoor all e kleuren zi chtbaar w e rde n ze ge woon w ee r i e ts worden re c htgeze t uitein vond e n het wond erlijk dat j e me t v i e r kl e u delijk lukte he t steeds ma ar ni e t zond e r r en alle kl euren van de r ege nboog kon mak e n spanning ni e t zonder slapeloze n achte n h e t zel fs goud persone el sge br ek de complexiteit van taken di ve r s e ni e uwe roll e n di e voor de b egele i geen status d e r s opdo emde n het v alle n e n op s taan d e onvoldoende e rvaring e n deskundigh e id door d e kle insc haligheid e n d e s pontan e start maakten het geheel af e n toe tot een werd het du s e en zwar e opgav e om d e bovenm e n s elijke onde rneming d e b esc hik inhoud v an he t project t e b e wake n e n te baa r g es t eld e ure n zijn v el e m al e n o v ersc h re ve rd e dige n he t proje c t g roeide e n gr o eide den ook c o lle ga s va n e lle n uit d e kun st en kr eeg s te e d s me er a a ndacht m eer e n m e er wereld bek eken deze inzet me t ge men g d e ging he t e en probleem worde n dat h e t proj e ct ge vo e len s e e n onduidelijke pl aat s b e palin g ten opzic hte va n sc hool en externe ins tanti es ha d h e el d e ro l van waakhond lan g bleek h e t ge toonde e nth o u s ia s m e vol do e nde om med ew e rking t e krij gen maar d e kleinschaligheid twee begeleid er s e n ee n h oe grot e r hoe formeler en hoe me e r h e t e e n groep jong e re n kent n a a st voordele n ook n a de e l w erd om ee n a m a t euristisc h ge z el n a del e n h e t was in het be gin re lati e f makk e sc hap te zijn als het seri eu s wordt blijk j e lijk om met zijn twee en de rod e dr a ad in d e ee n rec htspositi e nodi g te he bben om j e ste m ga te n te houde n hoe mee r me nsen er echt e r geho ord te krij g en bij b e trokk en r a akt e n hoe me er e r ov e rtuigd mo es ten word en ac ht e r af aan andere n v e r verschillen als bron van strij d tell en over het hoe en waarom i s moeilijke r dan het m ense n zelf te l a ten meemake n h e t al s ve r s chillend e we r e ld e n o f culture n elkaar i s al gezegd d at voor volwass en en eigenlijk ontmo e t e n in dit ge val di e va n de kunsten e n een zelfde s oort prin c ip e ge ldt a l s voor d e di e v an h e t ond e rwij s kunn e n mo oi e dingen t vso lee rling e n echt begri p ec ht le ren geb e ur e n ook dit heeft ec hte r e en ke erzijde ontsta at door t e doen ni e t door er over t e er zijn vele gr enze n ve rleg d door gewoon de horen ontstane ideeen uit te vo eren of het nu ste e ds me e r me n se n raakte n ni et all ee n gebruike lijk was of ni e t jui s t hi e rin ging v e el e nthousiast maar ook ge inter esseerd om een ener gie van de b e g el e id e rs schuil zol ang de rol te spelen in het ontstane circu s de dinge n lukken vormt het r esultaat ee n goede centrale rol van de lee rlingen v anaf h e t begin compen s atie voor de gedane investeri nge n een h a rd uitgangspunt kwam s t ee ds m ee r al s de druk v an derden om het proj ec t in de ond e r druk te staan deze druk is ove ri gens standa ard van b egane w e ge n te krij ge n t e 100 moer 1999 3 afbee lding 7 in docum e nta t ie mappen is h e t proces van b egin to t eind vas tge legd hi e r uitleg a an r o tte rdam se r b band r o m eo fo to elle n vo orbe rg groot wordt gaat h e t mis dan ontstaan succe s c onflicten e n misvers tand e n dan wordt het vasthou de n aan prin cip es ineens ervare n al s h e t samenbre nge n van kunst e n ond erwij s pogin ge n om de voort gan g t e sabot e r e n dan blijkt uit h e t bo v ens t aand e een goed idee te ve rwordt h e t werkzame bestandd eel van he t zijn all e geluk va n de were ld i s duidelijk een proje ct d e motor die alle s mogelijk ma a kte su cces het is me t name ee n succe s omd a t ee n ineens tot een blok aan een been van mens e n groep van on g eve e r de rtig t vso leerling e n die bekoord zijn ge raakt door de uits traling dingen ge daan h eeft di e zijzelf e n ande r en die het proj ect he e ft g ekre gen in h e t onder ni e t voor mogelijk hielde n da a rbij kreeg h e t wij s is me n nog ni e t zo ge w end om waarde project w aa rd ering v a n ande ren in d e vorm toe te ke nn en aan h e t werk van individuen van enthous ias te rea ctie s en prijzen het is nie t voor niets dat men nu zo scherp let het suc ces we rd mog elijk door de bovenge op hoe er met aute ursrechten in scholen midde lde inzet van de twe e b e geleid e rs en wordt omgesprongen en dit betr e ft dan a ndere direc t betrokkenen betrokkenen die officiee l e rk ende sc hrijve rs laat s ta a n dat e r ni et zichz e l f maar d e jongere n voorop s te ld e n aan de re cht en van l ee rlingen e n b e ge leiders het bo ek d e te ntoons t elling de ansichtkaar gedacht wordt natuurlijk is dit niet omd a t ten e n de pos t e r vormen het tastb a r e en men in het onderwij s zo bot is het is omd at profes s ionele b e wijs van de inzet en h e t harde men ni e t gewend is om op deze m a nier over werken c re ati e v e uitingen na t e d e nken er is hi e r het s amenbr e ngen v a n kun s t e n ond e rwij s met a nd e re woord e n sprake van een v erschil is e chter g e en tovermiddel waar tw ee vak in cultuur alleen door dit soort e rva ri ngen gebieden s ame nkomen komen twee cultu kom e n de onderliggende gewoonte s boven ren ieder met een eigen taal bij elkaar de wa t er overh e id he eft g e lijk als ze denkt dat deze verschi ll en een vruchtb a r e bodem vorme n 1999 3 moer 10 1 voor ni e uwe ideeen e n werkwijzen minder literatuu r aand a cht i s e r voor moge lijke probl e men en misverstanden het gevaar i s reeel dat het forumdiscussie uitgesproken taakgericht onderwijs uit gewoonte de kunsten zou forumdiscus s i e ov e r t aa kge ri c ht onderwijs willen inlijv e n als ee n e xtra w e rkvorm in m e t cor a arn out se pe ter bimorel e n koen pla a ts van d a t het er ee n a anleidin g in zi et om ja spa e rt in moe r 1 997 6 blz 37 8 3 8 5 t e reflecteren op het ei ge n denk e n en doen toorn l van e voorberg uitgevoerd door het proj e ct i s ten volle ge slaag d ik he b leerlin ge n van h e t noordrand co lle g e alle ec hte r mijn twijfels o ve r d e mat e w aarin he t geluk va n de were ld geluk b renge rs uit ve rsc hille nde ond e rwij s c q d e school blijv end b einvlo e d landen rotterd a m l e mni sc a a t 1 99 8 tweed e is door d e ve rfrissen d e manier va n w erken d ru k d a n moe t ik te rugdenk e n a a n e e n van d e ges ch e tste bee ld e n van jas p ae rt in h e t the m a numm e r ove r t aa k geric ht ond e rwij s 1 997 h et ond e rwij s is als e en mammo e ttanker die m e t klein e ko e rs c orr ec ti es lange tijd nodi g h ee ft om van ric hting te v e randere n foto ellen domberg 102 moer 1999 3