Alternatieve leesmethoden vergeleken

goof donkersloot ieren alternatieve leesmethoden lezen schrijven vergeleken aan traditionele leesmethoden als caesar en ook letterstad kleven nogal wat bezwa ren in moer 1981 4 en 1983 1 lieten schrijvers daarom mogelijke alternatieven zien de auteur van dit artikel goof donkersloot gaat eerst nader in op lacunes als tradi tionele leesmethodes worden losgelaten vervolgens worden de alternatieve oplossin gen zoals uitgaan van lees schrijfwerkjes van groepsgesprek en van individuele teksten op de keper beschouwd ook daarop valt wat af te dingen de ontdekker van de natuurlijke methode freinet pleitte voor een proces dat veel gelijkenis vertoont met het leren praten op deze leest geschoeid ontstaat een bena dering waarin het leren lezen en schrijven volledig kan functioneren de laatste tijd gaan er meer stemmen op die be school werkt met series boekjes en omdat de zwaren opperen tegen de leesmethoden die gang lees methode de eerste serie is waar de kinderen baar zijn in het integratienummer van moer uit mee in aanraking komen is dit voor hen het sig 1981 somt piet hein van de ven een aantal van naal pas op nu wordt het serieus op die ma die bezwaren op de huidige methoden voor le nier blijft er een duidelijk onderscheid tussen ren lezen vormen een ernstige bedreiging voor de kleuter afde l ing en lagere school afdeling met volgende uitgangspunten van de basisschool in het accent op de laatste gaan op de natuurlijke nieuwsgierigheid van kin er zijn dus allerlei redenen om de boekjes van de deren ze dingen laten leren waarvan ze het nut leesmethode over boord te zetten maar hoe vul inzien die hun interesseren het scheppen van len we de dan ontstane leegte op zinvolle taalgebruikssituaties rekening houden dit a rt ikel probeert de bestaande alternatieven met de ontwikkeling van een kind met de waar op een rijtje te ze tt en er zijn verschillende me den de normen en de taal van thuis wereldorien thoden ontstaan om zonder serie boekjes te le terend leren een selectievrij basisonderwijs ren lezen sommige zijn methodischer dan ande daar komt dan nog bij dat niets het verschil tus re en niet alle zijn even ver uitgewerkt sen de kleuterschool en de lagere school duidelij er kan geen sprake van zijn dat ik alle bestaande ker maakt dan het feit dat men op de lagere werkwijzen in dit a rt ikel laat paraderen om de 38 eenvoudige reden dat ik ze niet alle ken laat taal en dan zowel van het lezen als van het staan dat ik hun werking in de praktijk ken laat schrijven staan dat ik er zelf ervaring mee zou hebben ik vooraf echter moeten we nog wat meer aandacht bedoel alleen in grote lijnen keuzes te beschrij geven aan de gebruikelijke methoden het is vlug ven en ik probeer naar aanleiding daarvan de re gezegd dat er iets aan mankeert en dat we ze denen te achterhalen op grond waa rv an men tot moeten vervangen door iets anders maar gooien die keuzes komt ik meen enige tendenties waar we met dit badwater niet een of meer kinderen te nemen in de oplossingen die men vindt en zal weg die globaal vergelijkenderwijs proberen te analy seren de traditionele leesmethode omdat er voortdurend meerdere keuzes gemaakt worden is een strikte indeling niet mogelijk er een belangrijk voordeel van de gebruikelijke lees zijn mengvormen denkbaar ook is het denkbaar methode is dat die houvast geeft aan leerkracht dat men een geheel andere indeling zou maken en kinderen en ouders laten we die methode ik laat dus terzijde de manieren die bedacht zijn los dan verliezen we ook die zekerheden daar om de methoden wat soepeler te maken zodat om is het goed eens na te gaan op welk gebied ze er individueler gewerkt kan worden bijvoorbeeld liggen met apa rt e spelletjes en werkjes met aparte aan allereerst is er de motivatie hierbij gaat het dacht voor kinderen met speciale leesmoeilijkhe er niet in de eerste plaats om of de kinderen wil den enzovoort len leren lezen want dat spreekt vaak vanzelf ik onderscheid de volgende benaderingen maar hebben ze elke dag zin het daa rv oor beno 1 uitgaan van allerlei lees en schrijfwerkjes die digde werk te doen en dat een hele tijd lang in de kinderen worden aangeboden meestal vinden methoden zijn kosten noch moeite gespaard om ze hun plaats in een leeshoek waarin de kinderen dit werk aantrekkelijk te maken boeiende ver vrij mogen bezig zijn haaltjes aantrekkelijke illustraties afwisseling 2 uitgaan van een groepsgesprek waaruit de van werkvormen met versch i llend materiaal en leerkracht een zin samenstelt die de belangstel zovoo rt zijn er alternatieven om hetzelfde te ling van dat ogenblik weerspiegelt met deze zin bereiken worden dan vaak allerlei technische oefeningen dan is er de leerstof de keuze van de leerstof gedaan maar vooral de volgorde maakt juist het ken 3 uitgaan van door individuele kinderen bedach merk uit van een bepaalde methode kunnen we te verhalen die door de leerkracht worden opge die zorgvuldig opgebouwde leergangen zo over schreven de kinderen doen dan ook individueel boord zett en de methode hantee rt bepaalde verschillende oefeningen hierbij normen voor de vorderingen van de kinderen en 4 uitgaan van situaties waarin de schriftelijke levert vaak ook nog speciale middelen om die taal werkelijk als zodanig in het leven van kinde vorderingen te meten proberen we die normen ren functioneert die situaties worden geschapen toch aan te houden als we de serie boekjes niet en in dat aldus ontstane kader worden ook de bo meer gebruiken en hoe gaan we nu de vorderin venstaande drie werkwijzen geintegreerd gen na of laten we alle normen vallen verder bij het analyseren van deze werkwijzen zal ik let geeft een methode veel herhaling in de opbouw ten op verschillende punten die mij van belang lij en we weten dat er veel oefening en herhaling no ken voor het leren van kinderen in het algemeen dig is om vlot te leren lezen en voor het leren lezen en schrijven in het bijzon dan is er het probleem van de hu pmidde n der wat kunnen wij de kinderen aanbieden moeten h et experimenterend ontdekkend leren we alles zelf gaan maken vooral als we hulpmid h et uitgaan van ervaringen van de kinderen delen willen maken waarin de leergang is opgeno d it komt bij de artikelen van ferre laevers en men is dat een heel werk zeker als we ook nog helma b rouwers in dit nummer uitvoerig ter willen individualiseren deze hulpmiddelen en de sprake aanwijzingen die erbij gegeven worden regelen h et functioneren van de taal het is misschien voor een groot gedeelte hoe de dag ingedeeld wenselijk nadrukkelijk te zeggen dat het hier wordt hoe brengen we op een andere manier gaat om het functionele van de schriftelijke structuur aan inde tijd en het werk 39 verder zijn er allerlei gewoontes opvattingen losser van een methodevolgorde werken en dan en houdingen die de kinderen al doende aanleren controleren met brus of een andere leestoets of meestal onbewust misschien is de schrijver van je kunt ieder kind zelf een woord laten kiezen uit de methode zich er zelfs niet steeds bewust van zijn verhaal en die laten oefenen toch zijn ze van grote invloed op het beeld dat we kunnen nog wel doorgaan met allerlei oplos de kinderen hun leven lang van lezen en schrijven singen te noemen maar dat is minder zinvol en en van school in het algemeen houden en dus op werkt eerder verwarrend uit het voorgaande is het gebruik dat ze zullen maken van de verwor wellicht het volgende gebleken ven vaardigheden 1 het feit dat men geen leesmethode gebruikt b ij het leren lezen volgens een serie methode wil niet zeggen dat men tot een uniforme andere boekjes doen de kinderen bijvoorbeeld de volgen werkwijze komt en die veelvormigheid is niet al de normen op leen het gevolg van andere omstandigheden an lezen doe je uit boekjes dere kinderen andere e rv aringen en achtergron b ij lezen gaat het erom hardop te zeggen wat er den staat 2 de verschillende keuzes die gemaakt worden schrijven doe je om de letters en woorden te hangen voor een groot deel af van verschillende oefenen inzichten in ieder geval van verschillende accen dit zijn maar drie willekeurig gekozen vanzelf ten die men legt het is zelfs mogelijk dat ver sprekendheden en het kind heeft ze niet geleerd schillende inzichten strijdig met elkaar zijn doordat er gezegd wordt dat het zo is maar een voudig omdat het zo gebeurt we moeten ons bij u itgaa n va n l ees e n sch r ijfw e rkje s het kiezen van alternatieven afvragen of we het eens zijn met deze vanzelfsprekende normen of vele bezwaren tegen leesmethoden richten zich dat we liever andere zich zien ontwikkelen zoals tegen de uniforme en strakke leergang en dat is lezen doe je om te weten te komen wat een an te begrijpen hoewel leesmethoden altijd al klas der aan je vertellen wil sikaal zijn geweest lijkt er een tendens te bestaan schrijven doe je om een ander mee te laten bele tot nog strikter werken de methode wordt niet ven wat je zelf beleefd hebt gebaseerd op de praktische mogelijkheden maar op theoretische vooronderstellingen de schrij ve rsc h i ll e nd e op l o ss i ng e n vers overtuigd van de juistheid van hun uitgangs punten onderwerpen alle kinderen aan hetzelfde ieder heeft al lezend waarschijnlijk al oplossingen procede zonder te bedenken dat er meer vooron geformuleerd gebruik makend van eigen inventi derstellingen mogelijk zijn die ook juist kunnen viteit van ervaringen van zichzelf of anderen zo zijn zo wordt het leven versmald tot een model zal de een zeggen de motivatie bereik je als je dat men vervolgens een schijn van leven wil geven de kinderen laat werken met hun eigen ervarin door een aantrekkelijke verpakking gen dat moet het materiaal zijn waarmee ze leren het is in de nederlandse traditie te begrijpen dat lezen en schrijven een ander zal het zoeken in deze bezwaren sterk naar voren komen uit de het spelend bezig zijn van de kinderen en bijvoor kringen van het kleuteronderwijs het spelend beeld stempeldozen ter beschikking stellen waar omgaan met de dingen is een leerwijze die daar mee de kinderen vrij kunnen experimenteren dit veel meer ingang gevonden heeft evenals daar geeft meteen al een aanwijzing voor de hulpmid mee samenhangend een individualiserender delen die er moeten komen moeten die aanslui werkwijze vanuit die gedachtengang ligt het dan ten bij een thema of niet is dat thema een geza ook voor de hand dat men het alternatief ziet in menlijk thema of werkt ieder kind individueel de inrichting van een leeshoek naast de hoeken zo kun je woorden in verband met dat thema la die er al zijn in de leeshoek kan de motivatie van ten oefenen door middel van lotto s of werkbla de kinderen voor lezen en schrijven opgewekt den de keuze van de leerstof en de normen voor worden door er aantrekkelijke boeken te leggen wat betreft het technisch lezen kunnen ook heel ook zelfgemaakte en de kinderen worden tot verschillend zijn je kunt uitgaan van een ervaring experimenteren uitgelokt door stempeldozen van kinderen en daar oefenmateriaal in zoeken losse letters en dergelijke de leidster kan zo dat aansluit bij bijvoorbeeld caesar of je kunt door observatie te weten komen of een bepaal d 40 kind eraan toe is te leren lezen of zichzelf al wat eigen gemaakt heeft de werkwijze kan elemen t n le x e 1 e le u ksf ten ontlenen aan de montessoriaanse aanpak en materialen 3 y 6 1 5 zo wordt er veel meer rekening gehouden met het individuele kind zowel in de verschillen in begin als in snelheid van het proces en ook het ontdekkend leren krijgt ruime aandacht in een b u bb e n later stadium kunnen dingen uit de taal en lees methode in de werkhoeken ingebracht worden in de vorm van opdrachten met behulp van plaat jes en dergelijke ideeen hiervoor kan men ge makkelijk vinden in kringen van de engelse in fantschool die tot 8 jaar gaat en dus het leren le zen in een dergelijke werkwijze geintegreerd heeft men zal dan veel hulpmiddelen zelf moe ten maken en daarbij bedenken hoe men de leer stof daarin aan de orde zal stellen naast alle voordelen moeten toch ook bezwaren of althans gevaren genoemd worden de voor naamste daa rvan is dat de functie van de schrif telijke taal te weinig naar voren komt er is ver schil tussen het experimenteren met letters en bijvoorbeeld met constructiemateriaal in het laatste geval maakt een kind iets dat een functie in zichzelf heeft het kind heeft plezier in het qro op ti construeren e n in het autootje dat er ontstaat zo kan een kind plezier hebben in het manipuleren met letters door te stempelen of te leggen ook volg is van de thuissituatie dan motiveert de kan het met hulp het systeem ontdekken en zo school dus niet meer maar maakt gebruik van echte woorden leggen maar zal het zo ook de een thuis ontstane motivatie we vergroten daar functie van de schriftelijke taal ontdekken iets mee de verschillen tussen de kinderen onderling noteren van zijn eigen gedachten gevoelens en er en degenen die onze steun het meest nodig heb varingen die uitwisselen met anderen die niet ben krijgen die niet aanwezig zijn dit teko rt aan aandacht voor het 2 maar ook voorde kinderen die voldoende ge functionele gebruik van de schriftelijke taal kan motiveerd zijn door het manipuleren of door het twee gevolgen hebben intellectuele spel of door de achtergrond thuis is 1 voor de motivatie voor kinderen van een jaar er een nadeel het accent ligt zozeer op het intel of vier is het experimenterend bezig zijn voldoen lectuele en technische dat het des te moeilijker de motivatie om ook in de leeshoek te werken voor hen wordt lezen en schrijven te zien als een maar toch kan men zich afvragen of kinderen die mogelijkheid tot het uiten van gedachten en ge thuis met boeken in aanraking komen die hun voelens het loopt gevaar een toch tamelijk uiter ouders zien schrijven of typen niet meer feeling lijke zaak te blijven en niet een middel om de zullen hebben voor het verschil tussen het mani persoonlijkheid te verrijken puleren met blokken en het manipuleren met let ters dat dit verschil de communicatieve en ex alle voordelen van deze werkwijze blijven daar pressieve functie van het laatste is e rv aren ze mee natuurlijk bestaan we menen alleen dat al niet maar wel voelen ze dat er een meerwaarde deze bezigheden geplaatst moeten worden in een is aan de manier waarop er thuis mee wordt om ruimer kader waarin het functionele en emanci gegaan als dat zo is kan het gevolg zijn dat het patorische duidelijk aanwezig zijn het experi eraan toe zijn dat de leidster observeert een ge menteren en ontdekken van de kinderen hoeft 41 zich dan niet tot het technische te beperke n ten voor het zelf ontdekken het gevolg was dan ook differentiatie en individualisatie uitga an v an e e n g ro ep sge s p re k in de tegenwoordige tijd is men meer bezorgd voor het decoderingsproces men wil daar gemid een ander bezwaar tegen de gangbare leesmetho deld eerder mee beginnen en er ook strakker lei den richt zich tegen de kloof die er bestaat tus ding aan geven maar het gevaar is dan wel dat sen het leven zoals zich dat afspeelt in de boekjes het technische aspect de beleving gaat overheer en het leven dat de kinderen van deze klas werke sen dit kan verschillende gevolgen hebben lijk leiden 1 de technische oefeningen gaan klassikaal ge als we een leesboekje konden samenstellen dat daan worden onder strakkere leiding daarmee gevuld is met ervaringen van deze kinderen deze komt al spoedig een eind aan het ontdekken en klas in deze wijk zou het veel levensechter zijn experimenteren van de kinderen zelf zo meteen hoop ik terug te komen op de vraag 2 door het klassikale oefenen verschuift de aan of het wenselijk is dat een leesboek het leven van dacht van het gezamenlijke beleven naar het tech kinderen weerspiegelt is de bedoeling van lezen nische lezen al gauw kan de situatie ontstaan juist niet iets te weten te komen over andere ma dat de ervaring alleen nog maar een aanknopings nieren van leven voor het ogenblik is het vol punt is voof het leren lezen zo is het aansluiten doende te beklemtonen dat lezen geworteld moet bij de beleving een didactische truc geworden zijn in het leven van het kind en dat een goed uit eigen ervaring weet ik hoe gemakkelijk je uit middel om dat verband te leggen is de ervaringen glijdt hierin je bent enthousiast bezig de kinde van de kinderen op schrift zetten een gebruike ren zijn geboeid dan kun je nog gauw even dit lijke werkwijze is dan het gesprek dat men dan extra oefeningetje doen of de aandacht vestigen volgens de pedagogische geloofsbelijdenis klasse op die lett erverbinding en dergelijke omdat dit gesprek of kringgesprek kan noemen waaruit alles zo nauw steekt is het goed te lett en op een bepaalde gebeu rt enis kan komen die geza allerlei kleine details in de beschrijvingen zo menlijk geformuleerd wordt en door de leraar op bijvoorbeeld in de zweedse methode d ie piet het bord geschreven hein van de ven in het ko rt beschrijft over het deze richting is begonnen met decroly en is na besproken thema wordt met de groep kinderen de oorlog in nederland bekend geworden en in een tekst gemaakt de kinderen dicteren de le praktijk gebracht onder anderen door n de raar noteert en dan volgt even verderop met boer het grote voordeel is dat de erv aringen van een of enkele woorden uit de tekst gaat de leraar de kinderen niet alleen binnen de school worden aan het werk dit is een boeiende zin nu gaat de toegelaten in het gesprek maar dat de kinderen leraar aan het werk en wat hij doet volgt even zelfs gestimuleerd worden hun ervaringen te ver later hij zij geeft oefeningen zoals in een aan tellen doordat die verhalen de basis voor het va nkelijk leesmethode leesonderwijs vormen zo ontstaat er een levendi zelfs wanneer het lukt de kinderen de tijd te ge ge sfeer in de klas die de motivatie ten goede ven voor eigen ontdekkingen en de uitingen van komt kinderen niet al te bruusk tot oefenstof te ma kijken we naar de manier waarop het leerproces ken dan is er nog wel een bezwaar tegen de dan begeleid wordt dan zien we verschillen op werkwijze in te brengen treden het feit dat er gezocht wordt naar een ge bij nadere beschouwing valt op dat aan het com zamenlijke beleving naar een centraal thema municatieve aspect van de taal ruime aandacht voor de hele groep wijst er al op dat men een ze wordt geschonken in het gesprek maar eigenlijk kere gelijkschakeling wil nu is het heel goed mo niet aan het communicatieve aspect van de schrif gelijk rekening te houden met individuele ver telijke taal waa ro m wordt dit alles nu e igenlijk schillen vooral bij de meer globale aanpak werd opgeschreven misschien om het een volgende daarop gelet er werd meestal gewacht tot een dag voor te lezen maar dan niet als communica kind uit zichzelf het principe van het decoderen tie maar als controle het is nu eenmaal zo dat ontdekte was het nog niet zover dan kon het als je samen met de hele klas een tekst maakt de oefenen in het onthouden van het woordbeeld hele klas ook al weet wat erin staat er valt niets er werd dus zowel ruim aandacht gegeven aan in meer te communiceren het mondelinge taalge houd en begrip de hele woorden als ruimte gela bruik is in dit geval wel functioneel maar he t 42 b pelfl p r 93 do de meneer had mij al boom geleerd en die andere woorden wil ik in de eerste klas leren dan doet hij b oo m in stukjes met een kaartje en dan moetje in je handen klappen z6 b oo ml klapt in zijn handen en er is ook een plaatje bij schriftelijke niet zozeer dit zou duidelijker het zen individueler begeleid worden toch is het ver geval zijn wanneer de organisatie er aanleiding standig de aanpak met gezamenlijke teksten en toe zou geven de teksten later nog weer eens te die met individuele teksten wat nauwkeuriger te lezen niet als oefening maar omdat we werkelijk vergelijken willen weten wat er toen gebeurd is dan blijkt de ervaringen van de kinderen kunnen ze in bei de functie de gevallen kwijt in het eerste geval in het ge sprek in het tweede geval schriftelijk en voor uitgaan van indiv i du e l e te k st en het doordrongen worden van het idee dat je je ervaringen kunt opschrijven zijn de gezamenlij deze richting combineert voordelen van de voor ke teksten toch duidelijk genoeg gaande twee werkwijzen de kinderen dicteren en wanneer we de mogelijkheid bekijken dat bij het schrijven later zelf hun tekst het vergt natuurlijk verwervingsproces van het technisch lezen de kin een zekere organisatie en de grootte van de groep deren individueler en experimenterend te werk is een belangrijk punt in vergelijking met de vo kunnen gaan zien we dat er niet zo n groot ver rige aanpak is hier meer ruimte voor het indivi schil behoeft te zijn we zagen al dat bij de ge duele en in vergelijking met de aanpak die uitgaat zamenlijke tekst de kinderen heel goed zelf ont van lees en schrijfwerkjes is er meer aandacht dekkingen konden doen en aan de andere kant voor de beleving op deze manier kunnen ook in zien we dat men bij het uitgaan van individue dividueler ervaringen op papier komen en wel le teksten er toch toe kan komen het teren lezen licht kan ook de technische kant van het leren le van de kinderen strak te leiden en weinig experi 43 menteren toe te staan voor maar het voorschrijven heeft vanaf het be twee voorbeelden wil ik noemen ten eerste gin meer het karakter van hulp dan van een lesje peter peels die individuele teksten laat schrijven en de werkwi j ze leidt er vaak ook eerder toe dat na het gesprek na een uitvoerige beschrijving van de kinderen zelf gaan schrijven schrijven dan in de gang van zaken hierbij schrijf hij het lezen de betekenis van stellen en spellen niet van na volgt in technisch opzicht de methode caesar schrijven en dit is vanuit emancipatorisch oog de inhoudelijke hoofdzaak is echter de tekst van punt belangrijk het kind dat zelf kan schrijven het kind en we volgen die ontwikkeling minder hoe onvolmaakt ook voelt zich zelfstandiger dan aandacht voor het ontdekken waarschijnlijk het wanneer het onvolmaakt kan lezen het kiest zijn andere voorbeeld is weer uit het a rt ikel van piet eigen formulering zijn eigen woorden desnoods hein van de ven hij beschrijft een school waar zijn eigen spelling de kinderen om beu rten bij de leidster komen en het is dan ook goed als het leren lezen vooraf ge daar komt dan het verhaal tot stand dat de leid gaan wordt door het leren schrijven dan berei ster vervolgens opschrijft voor het kind maar dan ken we daar meteen mee dat ook het schrijven komt het oefenen elk kind kiest een woord dat voor de kinderen de functie krijgt die het be het wil leren schr i jven dit woord sch r ijft rolan hoo rt te hebben namelijk een middel om iets te de in het plakboek met dikke oranje stift enkele onthouden en mee te delen malen spellend en analyserend voor het kind maar wordt dat in de hier aangehaalde voorbeel trekt het woord met de vinger na spreekt daarbij den werkelijk bereikt de kinderen hebben de de klanken uit gaat dit goed dan gaat het kind teksten niet gezamenlijk gemaakt en als de tek terug naar zijn plaats daar leest het zijn zin bij sten bij de leerkracht geschreven zijn is de in de tekening voor aan de oudere kinderen en gaat houd bij de andere kinderen onbekend leder kan zijn woord met potlood ove rt rekken probee rt zijn tekst dus aan de groep voorlezen het maakt het daarna zelf te schrijven de volgende dag het lezen en schrijven levendiger en het laat de leest het kind zijn woord weer hier wordt nauw communicatieve functie van de taal zien maar aangesloten bij de tekst van het kind wanneer het is mondelinge communicatie en de kinderen het om oefenen gaat maar velen zullen ook dit in leren er niet de communicatieve waarde van de dividue l er bezig zijn nog erg geleid v i nden de schriftelijke taal door de schriftelijke commu grote v raag blijft steeds de motivatie waarom nicatie ontstaat zegt piet hein van de ven als de gaat een kind dat een verhaal bij zijn tekening kinderen schrijvend verslag doen van een onder heeft daar een woord uit kiezen en dat spellend zoekje jammergenoeg vermeldt hij er niet bij naspreken en daarna overtrekken en schrijven hoe dat verslag dan gepubliceerd wordt of wordt als je vraagt naar de functie van zijn schriftelijk het gewoon weer voorgelezen taalgebruik dan zal het kind zeggen de juf schrijft het op en ik mag er een woordje uitkie uitg aa n van h et funct i o ne re n va n zen om te oefenen sch rijven en lezen de verborgen doelstellingen van de kinderen ko men niet uit wat wij zeggen of bedoelen maar uit we hebben tot dusverre al een groot aantal be wat er feitelijk gebeu rt zwaren tegen de leesmethode opgesomd die door er behoeft dus tussen de aanpak die uitgaat van verschillende vernieuwende richtingen soms gezamenlijke teksten en de andere die gebruik meer soms minder gedeeld worden zo ontmoet maakt van individuele teksten niet zo n groot ten we het bezwaar tegen de strakke leergang als verschil te zijn als we le tten op het experimente gevolg van een verlangen naar meer experimente rend ontdekkend leren en ook niet als we kijken rend ontdekkend leren ook het bezwaar tegen naar het uitgaan van de ervaringen van de kinde de in de boekjes gepresenteerde teksten die ver ren maar er is lijkt me nog een ander verschil van de ervaringen van de kinderen verwijderd dat belangrijker is zijn met de wens naar ervaringsleren dan het be bij de gezamenlijke tekst schrijft een persoon zwaar tegen het uniforme van de leergang samen meestal de leraar de tekst op het bord wat de hangend met de wil tot differentiatie en ind i vi kinderen dan te doen hebben is voornamelijk le dualisatie en tenslotte het bezwaar tegen de af zen en als ze al schrijven dan is dat naschrijven wezigheid van het stellen in de leesmethoden bij de individuele teksten schrijft de leraar ook omdat men vindt dat juist het stellen het emanci 44 patorisch karakter dat het onderwijs moet heb stappen dat lees werk er is om gelezen te worden ben duidelijker bevordert en schrijfwerk om geschreven te w orden b ij alle aanhangers van de natuurlijke methode nu koes lezen en schrijven zullen w e als eis moeten stel teren al deze bezwaren tegelijkertijd en voegen len we schrijven leeswerk voor anderen en we daar nog een aan toe wanneer we de verhalen lezen schrijfwerk van anderen hierbij moet het in de leesmethoden bekijken kunnen we bezwaar schrijven voorop staan als het kind hier de wer maken tegen het feit dat de kinderen daar een an kelijke zin van begrijpt zal het ook willen weten dere taal in tegenkomen en een andere ervarings wat er staat in door anderen geschreven brieven wereld maar dat is niet het wezenlijke het ech en teksten te probleem is dat die taal en die ervaringswereld de indruk wekken normatief te zijn dit hangt om dit te bereiken moeten we de omgeving voor niet af van de taal en de inhoud van die boekjes bereiden in de eerste plaats ook niet van de bedoeling van 1 we moeten ervoor zorgen dat de kinderen al de schrijvers maar van de unieke plaats die de zeer jong twee a drie jaar in hun omgeving methode heeft het is namelijk het enige mate voo rt durend de schriftelijke taal zien functio riaal waarmee gewerkt wordt en dat verleent het neren verder moeten er materialen zijn waar de status van onaantastbaarheid vervangen we mee ze aan het werk kunnen gaan en tenslo tt e nu deze boekjesteksten door de gezamenlijke of voorbeelden modellen om te weten hoe het individuele teksten van de kinderen dan kunnen moet we het gevaar lopen dat die teksten als norm gaan 2 de kinderen pikken daa rv an op wat ze op dat dienen maar dit gevaar is minder groot en wel ogenblik aanspreekt en ze geven er hun eigen be om twee redenen ten eerste zijn de teksten niet tekenis en zin aan dan gaan ze er vanzelf wel anoniem ieder is erbij geweest dat ze ontstonden mee experimenteren en als de volwassenen hun en kent de schrijvers persoonlijk ten tweede is belangstelling tonen gaan ze daarmee door er allerlei discussie vooraf gegaan aan het samen 3 het moet de kinderen ook duidelijk worden stellen van de tekst er is een gesprek geweest dat je dit schrijven kunt gebruiken om je eigen over de precieze situatie er is verduidelijking ge gevoelens en gedachten te uiten hierin moeten vraagd enzovoort dat is emancipatorisch bezig volwassenen en kinderen samenwerken allerlei zijn als het goed gedaan wordt de ervaringen en dingen waarde kinderen vol van zijn horen we de leefsituaties van de kinderen vergelijken ze vanzelf omdat ze erover praten als we dit nu zelf met die van anderen zodat ze door de optre ook opschrijven zien de kinderen steeds het ver dende overeenkomsten en verschillen hun globaal band tussen hun eigen bezig zijn met schrijven en beleefde ervaringswereld gaan analyseren dit is tekenen en hun eigen wereld emancipatorisch taalonderwijs de ontwerper of misschien liever ontdekker er zijn echter twee dingen tegenin te brengen van de methode freinet legt er steeds de nadruk ten eerste blijft het beperkt tot de klas zelf het op dat het proces zoveel gelijkenis ve rtoont met hangt af van de diversiteit van die klas of er ge het leren praten nieuwere onderzoekingen van noeg verschillen zijn om tot een duidelijke analy het leren praten laten inderdaad frappante over se te komen het zou goed zijn als geheel andere eenkomsten zien met behulp van video opnamen milieus in beeld komen ten tweede speelt het le heeft men ontdekt dat al heel jong soms vijf a zen en schrijven hierbij geen enkele rol die ko zes weken de kinderen klanken nabootsen tus men pas in beeld na deze uitwisseling in de klas sen het voordoen en nadoen ligt een lange tijd anders gezegd in het ongunstigste geval zijn de bij het nabootsen oefent het kind tot de nage ervaringen van de kinderen middel om te leren le bootste klank op de oorspronkelijke lijkt daarna zen en schrijven in het gunstigste geval zijn het lacht het later gaat het kind ook uit zichzelf al lezen en schrijven middel om die ervaringen vast lerlei klanken uiten gaat allerlei combinaties ma te leggen maar we willen ernaar streven dat lezen ken en proberen in een volgend stadium worden en schrijven middelen worden om eigen ervarin ook woorden goed nagebootst als dit alles ach gen en andermans ervaringen uit te wisselen en te ter de rug is komt het begrip de kinderen begrij vergelijken om zo de eigen situatie en die van an pen waar d i e woorden op betrokken zijn daarna deren te analyseren volgt de ontwikkeling van de grammaticaal juiste dat kan in wezen alleen door van het idee af te zin van een e e nwoordzin via twee en meer 45 woordzinnen tot op ongeveer vierjarige leeftijd en lijfelijk contact daarom voegt freinet een ex de grammaticaal juiste zinnen gehanteerd kunnen tern motiverend middel toe de techniek van de worden correspondentie en het dagboek in vele vormen freinet nu nam bij zijn dochtertje eenzelfde ont zo ontstaat een milieu waarin de schriftelijke taal wikkeling waar op het gebied van het omgaan naast de mondelinge natuurlijk volledig functio met de schriftelijke taal nee rt en ook gebruikt kan worden voor emanci een stadium van leren omgaan met schrijfge patorische doeleinden en het kind aldus gemoti rei van krabbelen en tekenen veerd zal experimenterend en ontdekkend gaan een stadium van ontdekking nabootsing en leren niet alleen experimenteert het met de vor vervolmaking van de getekende vormen het men en ontdekt de vormen van de le tters en tekenen is nog geen expressie geen taal woorden maar ook experimentee rt het met het een stadium van ontdekking nabootsing en kijken welk effect de tekst op anderen heeft als vervolmaking van geschreven vormen zonder het die laat lezen of opstuu rt en zo de functie begrip voor de werkelijke functie daarvan van de schriftelijke taal ontdekt en tenslo tt e omstreeks het vijfde jaar is het kind in staat ontdekt het de code door het vergelijken van alle tekst goed na te schrijven dan gaat het klank en le tterteken en gaat experimenteren met zich rekenschap geven van de betekenis van de regels van de spelling intussen moeten wij dan zinspatronen en woordbeelden behulpzaam zijn bij het leggen en voo rtdurend het kind ontwikkelt een geschreven woorden bewaren van het verband van dit alles met het schat en stelt met behulp daarvan en met zelf werkelijke leven van het kind met zijn gevoelens bedachte schrijfsels teksten samen voorname gedachten en e rv aringen zowel dat kleuterleven lijk brieven als de verwoording ervan moeten voortdurend onder invloed van losse drukletters die aanwe worden geanalyseerd en vergeleken met het leven zig zijn krijgt ze interesse voor de afzonderlij en de taal van anderen dit laatste gebeurt ook ke letters en leert de klankwaarde daarvan weer door middel van zowel de schriftelijke als die integreert ze in het schrijven van haar tek de mondelinge taal sten door waar nodig gebruik te maken van het decoderingssysteem of liever gezegd ze be langrijk e technie k en past het principe ervan toe maar vaak volgens zelfbedachte regels verder maakt ze waar mo om dit proces op gang te brengen en goed te la gelijk gebruik van alle steunpunten die ze ten verlopen is een aantal maatregelen nodig daarvoor al ontwikkeld had gekende woorden omdat we er een speciaal doel mee nastreven en zinspatronen spreken we van onderwijstechnieken een paar door voortdurende vergelijking met goede zijn in het voorgaande al genoemd we beschrij modellen geeft ze zich steeds meer reken ven ze hier wat uitvoeriger zonder dat e r echter schap hoewel grotendeels onbewust van de sprake van kan zijn dat deze beschrijvingen vol gangbare spelling en spellingregels doende zouden zijn als aanwijzingen voor de omdat bij dit alles geen enkele dwang werd praktijk uitgeoefend bleek het kind niet te willen le het dagboek de bewarende functie van de zen en ook te denken dat ze het niet kon schriftelijke taal wordt duidelijk doordat er indi eerst na een poos ontdekte ze dat ze het kon vidueel of door de hele groep een dagboek wordt en las daarna dan ook bijgehouden ieder kan daarin iets laten schrij dit hier zeer kort samengevatte proces lijkt zo ven tekenen plakken enzovoo rt binnen de veel op het leren praten dat freinet het de na groep heeft het een functie doordat de kinderen tuurlijke methode noemde hij legde er echter er steeds weer in kijken en zich herinneren wat er de nadruk op dat de schriftelijke taal een zeer gebeurd is ook wordt het aan de ouders ge onnatuurlijk expressiemiddel is dat is ook een toond waarbij de kinderen merken dat die pre reden dat het kind al imiteert het het schrift dit cies datzelfde kunnen lezen als zij bedacht heb toch niet als communicatie en expressiemiddel ben gebruikt het is te vergelijken met het zeer jonge de correspondentie de schriftelijke taal heeft kind dat wel de geluiden imiteert maar voor zijn ook een communicatieve functie de kinderen contact voldoende heeft aan mimiek pantomiek corresponderen daarom met andere klassen indi 46 vidueel of gezamenlijk of beide het correspon al deze technieken en ook het taalgebruik zelf deren vereist een zekere regelmaat omdat de an hebben een ruimere betekenis dan alleen het le dere kinderen op antwoord wachten zo ontstaat ren schrijven en lezen op die manier krijgt de er een structurering in het werk en in de tijd de taal ook de schriftelijke als expressie en com ze bezigheden motiveren de kinderen tot veel la municatiemiddel tal van verbindingen met andere ten schrijven daarom is er ook weinig behoefte bezigheden en wordt het schrijven en lezen deel aan speciaal leesmateriaal de kinderen schrijven van het leven van de kinderen zelf en krijgen brieven van hun correspondenten om deze aanpak volledig tot zijn recht te laten die ontcijferd moeten worden zowel bij het komen is het belangrijk er ruim de tijd voor te schrijven als bij het lezen gaat het in de eerste nemen als op drie of vierjarige leeftijd begon plaats om het onderwerp en niet om de techniek nen wordt is op zevenjarige leeftijd het proces in het kind zal zoveel hulp van de volwassene vra zoverre voltooid dat het kind zelfstandig kan gen en krijgen als het op dat ogenblik nodig schrijven over onderwerpen die hem boeien en heeft we kunnen daarbij de ontwikkeling zien teksten voor zijn leeftijd kan lezen met begrip en zoals we die eerder beschreven kritische zin de onderwerpen die de kinderen willen beschrij het eist van de leerkrachten dat ze open staan ven komen naar voren in gesprekken ook die voor de kinderen dat ze vertrouwen hebben in kunnen weer met de hele groep gezamenlijk of de mogelijkheden die kinderen hebben om zelf met een enkel kind plaatsvinden het vertellen het schrijven en lezen onder de knie te krijgen door de kinderen wordt dan weer gestimuleerd ze moeten ertegen kunnen niet zelf alles in de door het feit dat het wordt opgeschreven en in hand te hebben en regelend op te treden brief of dagboek wordt vastgelegd verder moeten zowel de leerkracht als de ouders de drukkerij de teksten van de kinderen kun tegen een zekere mate van onzekerheid kunnen nen ook door henzelf worden gedrukt met de de vorderingen zijn niet exact te meten door drukkerij krijgen jonge kinderen die nog niet toetsen er is verschil in snelheid tussen de kinde goed kunnen schrijven een middel in handen om ren en zelfs kunnen sommige kinderen van tijd tot hun produkten toch een volwassen uiterlijk te ge tijd een zekere terugval vertonen de onzekerheid ven verder biedt dit vermenigvuldigen de moge wordt echter wel minder naarmate de ervaring lijkheid dat ieder kind in de klas en ook alle cor met deze aanpak groeit respondenten een exemplaar krijgen dat ze dan belangrijk is ook dat ouders en leerkracht de kunnen lezen gezamenlijk of individueel het kinderen werkelijk gunnen dat ze dit werk zon zetten en drukken op zich is een grote hulp bij der speciale inspanning op een natuurlijke ma het technisch lezen omdat het de kinderen met nier doen dat ze niet hun best hoeven te doen letters laat experimenteren om te ieren maar dat ze alleen maar van dag tot door al dit voo rtdurend bezig zijn met schrijven dag geinteresseerd moeten vertellen en schrijven drukken lezen en tekenen is het niet noodzake en dat dan alles vanzelf gaat lijk aan het gesch r evene nog speciale oefeningen in de praktijk wordt aan deze voorwaarden zel te verbinden het schrijven en drukken zelf zijn den of nooit voldaan er zijn zelfs nog veel meer oefeningen waarbij de kinderen veel ontdekken remmende factoren zoals in de materiele sfeer en ervaringen opdoen ook het gezamenlijk bekij te grote groepen onzekerheid over voortbestaan ken van een tekst van de correspondenten geeft van baan of school overwerktheid en spanningen aanleiding tot het uitwisselen en vergelijken van met collega s of ouders daarom moeten er voort de ontdekkingen die elk kind doet de groep durend compromissen gesloten worden om het moet dan ook cooperatief zijn alle kinderen geheel werkbaar en draaglijk te houden hiervoor moeten weten dat ze een eigen inbreng kunnen kan men putten en dit is zeer veel gedaan uit hebben die geaccepteerd wordt hierbij zal de de aanpakken die we hiervoor beschreven heb volwassene zijn grotere ervaring en kennis ter be ben daarnaast moeten we principieel blijven schikking stellen hij zal uitlokken stimuleren denken om ervoor te zorgen dat het compromis helpen en zonodig de richting wijzen maar hij zal niet de gewone gang van zaken voor ons wordt niet manipuleren en de uitingen van de kinderen en om bij alle beslissingen rekening te kunnen voor zijn eigen doeleinden gebruiken houden met het wezenlijke van de natuurlijke methode 47 noo t 1 noot a schaik s van engelse brieven bezoek aan engelse scholen uitgave van het innovatiep ro je ct amsterdam qq e a rn a a na a q lj ed 48