Amnesty op het lbo – Het hoe en waarom van mensenrechteneducatie

harry de ridde r amnesty op het lbo het hoe en waarom onderwijspraktijk van mensenrechteneducatie opkomend racisme en neo fascisme amnesty international jarenlang werkend met havo vwo ontwikkelde nu ook een lespakket voor de bovenbouw van het lbo je mond open doe n als uitgangspunt is de eigen situatie genomen herkenbaar voor alle leerlingen die eigen situatie is een conflictsituatie in de klas daarna gaat het pakket in op een min of meer vergelijkbare situatie in zuid afrika ook de mensenrechten in zuid afrika en de mensenrechtenproblematiek in het algemeen komen aan de orde tot slot komt amnesty zelf met zijn doelstellingen en werkwijze aan de beurt mensenrechteneducatie heeft alleen kans van slagen als het gedragen wordt door de mensen in het onderwijs zelf en opgenomen wordt in het schoolwerkplan er is nog een lange weg te gaan schrijft harry de ridder theori e wat is mensenrechteneducatie ten aanzien van deze problematiek mensenrechteneducatie mre is onderwijs over 3 vaardigheden om op een adequate manier met mensenrechten en mensenrechtenschendingen in deze problematiek om te gaan het algemeen mre gaat mijns inziens uit van een alleen een evenwichtige benadering uitgaande algehele bewustwording en mentaliteitsverande van deze leerdoelen levert voorwaarden voor een ring en behelst meer dan alleen een cognitieve leerproces waarin leerlingen zich met elkaar en benadering van feiten rondom mensenrechten en met hun leerkrachten aanwezige amnesty leden mensenrechtenschendingen het gaat ons als informeren een mening vormen ten aanzien van scholengroep om menings en attitudevorming de problematiek en zich toeleggen op weerbaar van de leerlingen op basis van verstrekte informa heid mondig gedrag en participatie in diverse tie daarbij is van belang dat gewerkt wordt aan maatschappelijke verbanden gezin school 1 kennis over de problematiek van mensenrech ten schendingen het amnesty beleid 2 het ontwikkelen van een kritische houding tot voor kort richtte het officiele amnesty be 50 leid z i ch grotendee ls op kennisoverdracht nieu geringswege zijn en ook in nederland kunnen we generaties kunnen kennis maken met mensen plaatsvinden discriminatie op grond van sekse rechten als een systeem van waarden met interna of huidskleur het herlevend racisme en neo tionale betekenis tevens kan via het onderwijs fascisme enzovoort op grote schaal bekendheid worden gegeven aan schendingen en aan activiteiten van al daarte doelgroep lbo gen in mindere mate richtte het zich op het de groeiende organisatie amnesty nederland ontwikkelen van een kritische houding van der kreeg door landelijke acties steeds meer naams gelijk onderwijs kan mogelijk een preventieve bekendheid na een aantal jaren voorlichtingsles houding uitgaan het draagvlak van mensen sen te hebben gegeven op havo vwo niveau rechtenorganisaties als al kan erdoor worden ver merkten we dan ook dat we steeds meer voor groot bewustwording het beleid richtte zich eigen gemeente stonden te prediken een enkel eigenlijk niet op vaardigheden om met de proble uitstapje naar het lbo of mavo mislukte vol matiek om te gaan bijvoorbeeld door middel van ledig omdat onze opstelling niet goed was te in verwerkingsopdrachten waarin de eigen situatie tellectualistisch en het materiaal niet geschikt van de leerlingen centraal staat was versimpelde versies van het materiaal dat we op havo vwo gebruikten prakt ij k tegelijkertijd kwam er binnen amnesty neder land een discussie op gang mede door de scho verwachtingen van leerlingen lengroep nijmegen aangeslingerd die tot resul vreemd genoeg gaan de verwachtingen van leer taat had dat er in het beleid prioriteit kwam lingen en leraren vaak in de richting van bo voor de schooltypen ibo mavo die tenslotte een vengenoemd al beleid binnen het vredesonder groot deel van het voortgezet onderwijs uitma wijs3 is het al heel gewoon om bij de problema ken tiek van oorlog en vrede naast oorlog in het uit onvrede met het feit dat er op dat moment groot 4 ook over oorlog in het klein te praten bij amnesty geen lbo materiaal beschikbaar was bij mre kijkt een deel van de leerlingen nog al noch in de pen zat is de scholengroep nijmegen tijd raar op als je niet alleen tot hen maar ook in 1981 begonnen een lespakket te ontwikkelen met hen wilt praten over mensenrechten hun voor de bovenbouw van het lbo eerste associatie met het woord mensenrechten is vaak de schendingen van regeringswege ergens ver de opzet van je mond open doen weg in een ander deel van de wereld ons uit uit gesprekken met docenten van het lbo kwam gangspunt dat de naleving van mensenrechten be naar voren dat veel leerlingen van het lbo minde r gint in de eigen omgeving gastarbeidersproble matiek het potenrammen voldoet dan niet aan hun verwachtingspatroon van de les mre kent voor amnestyleden ook beperkingen je door het mandaat dat is gebaseerd op een vijftal artikelen uit de universele verklaring van de rechten van de mens als amnestylid word je ge acht vanuit het mandaat leerlingen te informeren over die bepaalde mensenrechten recht op leven verbod op folteringen geen willekeurige arresta tie of detentie vrijheid van gedachte geweten en mond godsdienst vrijheid van meningsuiting en de daarbij behorende schendingen van regeringswe ge om haar politieke neutraliteit te behouden bemoeit een amnesty afdeling zich ook niet met de politieke situatie in het eigen land 4 v wv t otvnt in de schoolpraktijk is de scheidslijn echter niet te trekken en komen ook vaak schendingen van doen andere mensenrechten aan bod die niet van re 51 voorkennis over mensenrechten en over amnesty j international hebben dan wenselijk zou zijn 6 l daarnaast werd ook uit wetenschappelijke litera 7 tuur duidelijk dat deze leerlingen vanuit hun opleiding weinig gestimuleerd worden tot het vormen van een eigen mening over zaken die bui q p ten hun directe wereld vallen bijvoorbeeld door het lezen van kranten we hebben er daarom voor gekozen om de leer lingen niet van meet af aan met de mensenrech tenproblematiek en de rol van amnesty daarin te overvallen gezien het voorafgaande zou dat ons inziens een muur van onbegrip en desinteresse oproepen als uitgangspunt hebben we de eigen situatie genomen herkenbaar voor alle leerlin gen de eigen klas het pakket je mond open doen 8 bevat dan ook een aantal onderdelen waarbinnen naar onze me ning een logische opbouw is gehanteerd a de eigen situatie een conflictsituatie in de klas b een min of meer vergelijkbare situatie in zuid 4 fi afrika lil c mensenrechten in zuid afrika en de mensen rechtenproblematiek in het algemeen senrechtenschendingen bij de soweto opstanden d de organisatie amnesty international doel in 1976 zijn volgens de vn honderden leerlingen stellingen en werkwijze bij vreedzame demonstraties gevangen genomen deze indeling vereist enige toelichting inhoude gemarteld of zonder pardon door de oproerpoli lijk is het conflict over een proefwerk in de ne tie neergschoten derlandse schoolklas deel a natuurlijk niet echt via de scholierenopstanden deel b wordt de vergelijkbaar met het conflict over schoolunifor discussie opgetild naar de apartheid en mensen men en de taal waarin onderwezen wordt in de rechtenschendingen in het algemeen deel c het zuidafrikaanse schoolklas deel b het conflict abstracte niveau van de mensenrechtenproblema in de nederlandse situatie komt voort uit een tiek in het algemeen is daarmee bereikt dan is botsing van personen en opvattingen het con het ons inziens pas mogelijk in te gaan op de rol flict in de zuidafrikaanse situatie daarentegen van al met als afsluiting de manieren waarop komt voo rt uit de wett elijk vastgelegde ongelijk amnesty zijn doelstellingen tracht te verwezenlij heid tussen rassen in elk facet van het maatschap ken deel d pelijk leven en is dientengevolge veel ernstiger van aard vergelijkbaar zijn de daarbij behorende werkvormen strips dan ook alleen op het niveau van de reac het pakket is opgedeeld in leerlingenbladen en ties van de kant van de schoolautoriteiten hoe begeleidende docentenbladen opgesplitst in ach gaan ze met het conflict om tergrondinformatie en werkwijzebladen waarop is je mond open doen is geen pakket over zuid aangegeven hoe ons inziens de verschillende on afrika zuid afrika is de kapstok waaraan een derdelen het beste gebruikt kunnen worden specifiek lbo pakket is opgehangen en is als voor bij de leerlingenbladen hebben we ernaar ge beeld gekozen omdat in dit land de mensenrech streefd zoveel mogelijk variatie in werkvormen tenproblematiek nogal extreem is rassenschei aan te brengen om beter de aandacht van de leer ding en derhalve makkelijker begrijpelijk te ma lingen vast te houden de keuze van de werkvor ken is daarnaast is zuid afrika gekozen omdat men is ons ingegeven door ervaringen in de prak in dit land ook scholieren van dezelfde leeftijd als tijk en door gesprekken met docenten op een its onze lbo leerlingen zwaar de dupe zijn van men in nijmegen geldt de regel dat leerlingen uit d e 52 bibliotheek van de sectie nederlands als beloning open zijn gelaten en aan leerlingen gevraagd voor het lezen van een boek en het maken van wordt hun mening over de afloop van het verhaal een uittreksel de volgende keer een stripboek mo te geven ook bij een diaserie over de scholieren gen lenen het aantal boeken stijgt navenant on opstanden staat niet de kennisoverdracht cen ze essencyclus laten we dan ook beginnen met traal maar een kritische houding ten aanzien van een tweetal str i ps mede omdat leerlingen teksten de materie aan de dia serie is namelijk een in deze vorm wat makkelijker verwerken onze groepsdiscussie gekoppeld ofschoon lbo leerlin doelgroep kent namelijk enkele heel eigen speci gen veelal niet gewend zijn in klasseverband of in fieke problemen een relatief groot aantal lbo groepen te discussieren de emoties kunnen daar leerlingen heeft leesmoeilijkheden 9 en de onder bij hoog oplopen waardoor dit onderdeel het linge leessnelheid van de leerlingen is vaak nogal moeilijkst te begeleiden en in de hand te houden verschillend10 kennisoverdracht kan echter niet is de begeleider kan bij die discussie enig hou zonder enkele informatieve teksten hoe beperkt vast vinden in een vie rt al cart oons en krantena rt i hun aantal ook is kelen die alle een facet van apa rt heid en of de talige kant van het pakket hebben we zoveel racisme eruit lichten mogelijk proberen te verpakken in een visueel ge door steeds terug te keren naar de leefwereld van heel strips een tiental ca rt oons tussen de tek de leerlingen door middel van strips ca rt oons sten door en een tweetal dia series gedichten en parallellen te trekken proberen we binnen de gekozen werkvormen is de leesstof be leerlingen ook enige vaardigheden bij te brengen perkt hoeven leerlingen hun pen niet aan te ra om met de materie in hun eigen situatie om te ken en proberen we de leerlingen zoveel mogelijk gaan het lespakket wordt dan ook zeer concreet zelf aan het woord te laten dat begint meteen afgesloten met een blad vol tips mat kun je zelf al bij de strips waarin enkele tekstballonnetje s doen het zou echter onrealistisch zijn om va n e r 6een rijks geno ten in mijn dep ov iatfh ze in iaam f 1 1 vfh wrl l r z tm w1 hage v o q zo op eru rm l s sta lt n eje s 53 leerlingen te verwachten dat ze over zulke inge door middel van gesprekken en enqueteformulie wikkelde zaken als mensenrechten in enkele les ren geevalueerd over het algemeen zijn de erva sen een gefundeerde mening en attitude ont wik ringen met dit pakket positief tot zeer positief al kelen we raden docenten derhalve aan het niet moeten we het beeld natuurlijk niet romantise bij deze lessen alleen te laten maar zelf met de ren de leerlingen waarderen het zeer dat we geen materie verder aan de slag te gaan het benodigde drammerig amnesty verhaal afsteken maar ruim materiaal kunnen ze onder andere vinden bij te laten voor andere opvattingen hun waardering amnesty bijvoorbeeld in de vorm van themales gaat zeker ook uit naar de afwisseling van ge sen rond een aspect van het amnesty werk ge bruikte werkvormen wetensgevangenen martelen verdwijningen de opvallend is dat de leerlingen na een half jaar nog doodstraf of bij de leermiddelenverzameling veel weten te vertellen over de inhoudelijke kant m ondiale vorming te nijmegen van het pakket kennisoverdracht maar dat ze nog steeds vrij weinig weten over aanverwante za wat te doen met racistische opmerkingen ken die niet met naam en toenaam in het pakket aangezien het opkomend racisme en neo fascis worden genoemd tijdens de lessen destijds gaven me zich ook op scholen manifesteren worden we de leerlingen veelvuldig blijk van een heel eigen als scholengroep herhaaldelijk geconfronteerd kijk op de zaken kritische houding en liepen de met racistische uitingen van leerlingen de voor emoties soms hoog op helaas lijkt het alsof die beelden die ik kan noemen zijn helaas legio en kritische houding ten aanzien van de materie op soms rijzen daarbij je de haren te berge tijdens houdt zodra de lessen voorbij zijn desalniette de dia serie over de scholierenopstand in soweto min gaf een aantal leerlingen te kennen meer van waarbij zwarte leerlingen door politiekogels sneu amnesty te willen weten en zocht mogelijkheden velden kreeg een zwartgekleurde medeleerling de om zelf aan de slag te gaan vaardigheden onder volgende opmerking naar zijn hoofd geslingerd meer in de vorm van brieven schrijven d aar had jij tussen moeten zitten het blijkt eens te meer dat een mre project als evident onjuiste vooroordelen over gastar b ei je mond open doen vooral gezien moet worden ders zijn ook niet van de lucht zonder enige te als eerste stap op de lange weg van integratie van rughoudendheid vertelde een meisje op een ihno mre in het basis en voortgezet onderwijs ons dat alle turken messentrekkers zijn terwijl ze met een turks meisje in een bank zat contact met schole n a ls stelregel hanteren we dat vooroordelen en directies en scholen op het lbo zien veelal ten on racistische opmerkingen niet uit de weg moeten rechte mre en vredesonderwijs als een zaak van worden gegaan omdat dit naar onze mening ave actiegroepen die op allerlei manieren de school rechts werkt in het lespakket is hier ook reke proberen binnen te dringen uit onderlinge con ning mee gehouden aan de hand van een tweetal tacten van onderwijsgroepen in nijmegen 14 blijkt cartoons kan de leerlingen worden getoond dat dat alle groepen moeilijk toegang tot lbo scholen de problematiek niet zo simpel is als zij wellicht krijgen de amnesty groep gaat het nog het mak zullen denken en dat wij als nederlanders zelf bo kelijkst af scholen zijn blijkbaar gevoelig voor ter op ons hoofd hebben door leerlingen daar het argument dat amnesty politiek neutraal is naast steeds in de plaats te stellen van degene die al is het op sommige scholen moeilijk een ingang ze discrimineren is het misschien mogelijk een te vinden de ervaring leert ons dat als we een aantal vooroordelen te ontzenuwen mentaliteit maal met het pakket je mond open doen ge is echter in een paar lessen niet te veranderen werkt hebben we vaker gevraagd worden en ook m ocht de zaak echt uit de hand lopen dan kan ik andere leraren interesse krijgen in het werk van alleen maar aanraden met lesmateriaal verder te amnesty het blijft echter te vaak een hobbyis gaan dat dieper op dit soort problematiek in me van een of meer leraren in vakken die tradi gaat 3 tioneel toch al niet zo sterk staan in een school vanuit verschillende invalshoeken religieuze reacties van leerlingen ethische historische sociaal economisch geogra een half jaar na een laatste aantal proeflessen op fische taalkundige kanten de botsing tussen een school in acht klassen gegeven hebben we afrikaans engels bantoetalen in zuid afrika bij het pakket met de docenten en de leerlingen voorbeeld landensituaties enzovoort hebbe n 54 we met dit pakket les gegeven in de vakken gods mre is permanente educatie en heeft alleen kans dienst maatschappijleer maatschappelijke bege van slagen als het gedragen w ordt door mensen in leiding geschiedenis aardrijkskunde nederlands het onderwijs zelf die ermee bezig zijn en er vol de talen en dergelijke idealiter is mre maar ledig achter staan p laatselijke actiegroepen ge ook vredesonderwijs en meer in het algemeen subsidieerde onderwijsprojecten kunnen hun er mondiale vorming echter een vakkengeinte varing en materiaal aanbieden 1 5 maar het uitein greerd of vakkenoverstijgend geheel delijke streven dient te zijn dat ze zichzelf over bodig maken of met andere woorden mre is al werken aan de basis of niet binnen het grotere geheel van mondiale er komt steeds meer lesmateriaal beschikbaar uit vorming idealiter zaak van de hele school alle de grijze zone actiegroepen vredesgroepen docenten en is opgenomen in het schoolwerk niet commerciele uitgeverijen maar nog te wei plan zolang dat niet het geval is zijn plaatselijke nig uit de onderwijsverzorgingssfeer zoals bij actiegroepen nodig ja zelfs onmisbaar in het po voorbeeld van de kant van de slo stichting gen het tij van opkomend racisme en neo fascis voor de leerplanontwikkeling mre stimulatie me te keren we hebben dan ook als amnesty via dergelijke kanalen mag echter niet de enige groep als actie of vredesgroep als docent als weg zijn school nog een lange weg te gaan noten 1 mre zonder daarin zaken als de gastarbeidersproble 9 op de hier genoemde its lezen de leerlingen bij de m ati e k en het herlevend fasc isme te bet rekken i s lessen nederlands in de bovenbouw boekjes die ei mijns inziens een doodgebo ren dan wel k re u pel kind genlijk bestemd zijn voor de derde klas lagere school je en een ver van mijn bed show 10 bij een steekproef op dezelfde its bleek de snelste 2 citaten uit een intern stuk van amne s ty nederland leerling twee minuten over een bepaalde tekst te h et b e l eid splan 1983 1985 doen en de langzaamste meer dan tien minuten 1 3 mre en v re desonderwijs zijn mijns inziens verschil 11 respectievelijk vrij en vrij is twee martelen is men lende invalshoeken van mondiale vorming senwerk om niet te zwijgen project doodstraf 4 internationale conflicten kern bewapening zaken alle bij amnesty te bestellen ze zijn echter niet al die buiten de directe leefwereld van de leerlingen val tijd even geschikt voor gebruik op het lbo len 12 de leermiddelenverzameling mondiale vorming 5 ruzie agressie zaken d ie binnen de directe leefwe thomas van aquinostraat 1 postbus 9108 6500 hk reld van de leerlingen vallen nijmegen tel 080 513074 de lmv heeft onder 6 een leerlinge van het ihno vertelde ons dat ze hele meer een themalijst mensenrechten maal achter amnesty stond anders doden ze mis 13 een uitstekend voorbeeld is afschrift 7 de oplos sch ie n wel slle zeehondjes l sing te bestellen bij de anne frank stichting p a 7 onder andere guusta gennemans rob huskens afschriften parkweg 20a 2271 aj voorburg de hans leermakers t is hier wat op school een onder prijs is 4 29 75 zoek naar anti schoolkultuur op een lts ni j megen 14 gezamenlijk brengen ze jaarlijks de brochure nij 1980 meegse aktiegroepen op school u it 8 je mond open d oe n is in amsterdam te bestellen a 15 je mond open doen is zo opgezet dat het zowel f 5 bij het secretariaat van amnesty keizersgracht door een amnesty groep als door de individuele do 620 1017 er amst erdam cent te gebruiken is 55