Anderstaligen en het Nederlandstalig onderwijs

anderstaligen en het nederlandstalig onderwijs diederik vekeman het probleem van de anderstaligen in ons land staat de laatste jaren steeds meer in de belangstelling zo gaven bijvoorbeeld de laatste gemeenteraadsverkiezingen decem ber 1988 in antwerpen een noodsein om haar doordachte oplossingen te zoeken die voor een pluriforme en multiculturele samenleving een leefbaar perspectief op lange termijn bieden een belangrijke factor die voor anderstaligen integrerend kan werken is de kennis van de taal van het grit of verblijfsland waarin zij gehuisvest zijn uiteraard speelt het onderwijs hierin een fundamentele rol in deze bijdrage schetsen we wat het onderricht nederlands voor anderstaligen op dit ogenblik inhoudt we bekijken kort de talen van de twee belangrijkste minderheidsgroe pen in ons land turken en marokkanen en we ronden af met een voorstelling van de verschillende richtingen binnen het onderwijs aan anderstaligen enerzijds is er de groep wiens culturele identiteit te anderstalige definitiren is als nesters dat zijn zowel de west europese anderstaligen die niet van het middel minderheidsgroepen landse zeegebied afkomstig zijn overwegend ne derlanders verder duitsers fransen engelsen en voorwaarde om zich in een land te als noordamerikanen en de laatste decennia integreren is de kennis van de taal van eveneens japanners in het algemeen kan men het land heel wat maatschappelijke pro stellen dat zij in een sociaal economisch gunstige blemen bij minderheidsgroepen komen positie staan niemand zal op de idea komen om immersvoortuittaalproblemen noch over de taalproblemen wat het nederlands be tans kunnen we nietallesdaartoe her reft van deze groep te spreken het nederlands leiden en moeten we hier genoeg nuan is voor hen geen noodzaak het staat eerder ceren door de maatschappelijke positie van an isympathiele wanneer iemand van hen zich loch derstalige minderheidsgroepen in ons land te bekij de moeite getroostheeft onze taal te leren ken we stellen vast dat we grofweg van twee grote de andere groep kunnen we onder een dubbele groepen kunnen spreken noemer samenvatten zuideuropeanen enerzijds viipart dec 1989 19 de jaargang nummer 3 grieken spanjaarden portugezen italianen van hun moedertaal die bijgevolg blijvend geacti en noordafrikanen en aziaten anderzijds overwe veerd en gestimuleerd wordt gend van marokkaanse en turkse national iteit over bij subtractief tweetaligen kunnen we van een het algemeen afkomstig van armere gebieden omgekeerde situate spreken zij zijn verplicht de de culturele identiteit van deze groep is duidelijk meerderheidstaal in dit geval het nederlands te verschillend van de westeuropese en hun maat leren hun t1 wordt in geringe mate of vaak niet schappelijke positie is eerder tegengesteld aan die getolereerd en wordt bovendien als minderwaar van de voorgaande groep voor hen is de kennis dig communicatiemiddel beschouwd voor deze van het nederlands hoe langer hoe meer een groep anderstaligen is er hood aan het stimuleren vereiste om te overleven van de moedertaal waarvan de beheersing tegen uit onze gesprekken met turkse volwassenen 1 alle verwachtingen in niet zo goad is hiervoor zijn bleak dat de beheersing van onze taal een unieke ten minste twee redenen aan te halen een eerste voorwaarde is om sociaal economisch meer kan reden is dat de meeste immigranten van het plat sen te krijgen en zich in het maatschappelijk ver teland afkomstig zijn en over een beperkte over keer te integreren het betekent immers dat men wegend agrarische woordenschat beschikken in de sours verplichte bereidheid toont zich in te deze dorpen volstond bovendien hun dialectisch leven in de norm en van een andere culturele enti taalgebruik dat zij eveneens in ons land zijn blijven teit die in heel wat opzichten verschillend is van de hanteren een andere reden kan gezocht worden oorspronkelijke in het fait dat immigranten door het geringe con voor deze tweede groep anderstaligen is de ken tact met hun thuisland hun moedertaal niet mee nis en het behoud van de minderheidstaal van groot ontwikkelen op het ritme van het land van herkomst belang men is er zich van bewust dat er een redel in vele gevallen verliezen ze hun woordenschat gevaar bestaat dat die taal verloren kan gaan als eerder in plaats van deze te verrijken ten gevolge communicatiemiddel binnen de eigen groep van het gebrek aan een levend referentiekader waardoor een belangrijke bindende factor tussen daarom leren allochtone kinderen die in vlaande de laden van de groep zou wegvallen taalverlies ren geboren zijn in vele gevallen een gebrekkige betekent in dit geval eveneens identiteitsverlies arme en dialectische moedertaal aan wat zonder twiifel invloeden heeft op het leren van het neder lands in de praktijk is dan ook meermaals vast additieve en gesteld dat deze subtractief tweetaligen geen van beide talen volwaardig ontwikkelen men spreekt subtractieve dan van semi linguisme halftaligheid of dubbele halftaligheid daze term ward gelanceerd in 1962 tweetaligheid 2 door nils erik hansegard 3 en verwijst haar een gebrekkige vaardigheid in de moedertaal en de de laden van de eerste groep anderstaligen die taal van het land waar men verbliift het nederlands leren kunnen we tot de additief lweetaligen rekenen dat betekent dat zij een moedertaal ti spreken die sociaal beschouwd turks en marokkaans 4 evenwaardig is aan of huger staat dan het nederlands b v het frans of het engels wan het lijkt ons zinvol een korte whets te geven van neer zij het nederlands leren hoeft hun t1 daar de moedertalen van de twee belangrijkste groe nietonderte lijden voor deze personen is de kennis pen subtractief anderstaligen in belgie namelijk van het nederlands eerder een verrijking van hun het turks en het marokkaans we sommen slechts taalvaardigheid zij hebben onze taal in strikte zin de meest markante eigenschappen van deze talen niet nodig om optimaal te communiceren en ma op om een beeld te geven van mogelijke moeilijk ken in de meeste gevallen overwegend gebruik heden bij het verwerven van het nederlands 19 de jaargang nummer 3 dec 1989vpx op men het gesproken arabisch van marokko dat stark het turks 5 afwijkt van de geschreven variant het modem standaard arabisch msa dat vrijwel identiek is het standaard turks is de taal die door de meeste aan het klassiek arabisch niemand heeft het msa bewoners van het huidige turkije gesproken word als moedertaal het wordt enkel gesproken door het wordt sinds 1928 in het latijns schrift geschre mensen met een hope opleiding bij zeer officiele ven op initiatief van ataturk voorheen werd het in aangelegenheden alle arabische talen zijn geken het arabisch genoteerd merkt door een radicalenstructuur dat betekent het turks is een agglutinerende taal dat betekent dat woorden zijn opgebouwd uit kemen van twee dat veel functie elementen die in het nederlands drie of vier medeklinkers radicalen die samen de met lossewoordjes worden uitgedrukt als een suffix grondbetekenis van het woord dragen achter een naamwoords of werkwoordsstam staan bij de berbers onderscheiden we drie belangrijke er kunnen veel suffixen achter een scam komen berbertalen 1 het tasusit in de kleine zuidelijke bijvoorbeeld okul da yim a letterlijk school in ik helft van marokko 2 het beraber in centraal ik ben op school een ander verschilpunt met het marokko 3 de kleinste groep dialecten met als nederlands is dat het werkwoord in het turks belangrijkste het tarifit of rifberber in enkele meestal achteraan in de zin komt bovendien kept noordelijke delen van het land de berbertalen het turks geen losse persoonlijke voornaamwoor behoren niet tot de arabische taalfamilie en ver den als onderwerp van de zin en heeft het in de schillen structureel stark van het arabisch de onvoltooid tegenwoordige tijd geen koppelwerk meeste marokkanen die in ons land verblijven zijn woorden waar het nederlands voorzetsels heeft sprekers van een berbertaal zijn er in het turks verschillende structuren in de meeste gevallen suffixen die achter het substan tief worden aangehecht of fosse postposities het onderwijs aan de koerden die verspreid leven in turkije iran anderstaligen irak syrid en de sovjetunie vormen een groep van 6 a 8 miljoen sprekers van het koerdisch dat de officrele onderwijswereld heeft zeer laat gerea oorspronkelijk een iraanse taal is den taal heeft geerd op de taalsituatie van anderstaligen in ons nauwelijks een traditie als schrijftaal aangezien land pas in september 1982 werd door het minis het gebruik ervan in het openbaar o a door de terie van onderwijs het experiment elkaar ont turkse autoriteiten officieel verboden wordt in moetend onderwijs e00 ingevoerd waardoor west europa wordt de schriftelijke toepassing aan de eis van de europese gemeenschap werd ervan wel door nationalistische migranten actief voldaan om bi cultureel onderwijs in to richten in gepropageerd een aantal van de turkse immi het e00 worden buitenlandse leerkrachten via granten die in ons land aanwezig zijn hebben het ambassades aangetrokken om les to geven tijdens koerdisch als moedertaal de schooluren in de taal van de migrantenleerlin gen anderstalige volwassenen daarentegen het marokkaans moesten in vele gevallen voor taallessen aanklop pen bij kleinschalige initiatieven in de sociaal cul de marokkaanse bevolking bestaat voor de grote turele sector helft uit arabische marokkanen en voor 40 a 45 andere kenmerken van deze taallessen binnen uit berbers de taalsituatie van deze beide bevol de sociaal culturele sector ze zijn goedkoop en kingsgroepen is geheel verschillend dat met weinig of geen overheidssubsidie de de eerste groep spreekt het zgn marokkaans lesgevers zijn in 68 van de gevallen onbetaalde arabisch ma dat steak verschilt van het klassiek vrijwilligers 6 arabisch de taal van de koran onder ma verstaat tot op vandaag is de situatie weinig veranderd het vs dec 1989 19 de jaargang nummer 3 initiatief ligt nog steeds overwegend aan de leant taal voertaal is maar die voertaal is niet de moe van vrijwilligersorganisaties waarvan alleen de dertaal men spreekt dus van het leren van neder meest uitgebouwde enige vorm van financiering lands als t2 wanneer buitenlandse kinderen in kunnen verkrijgen in het regulier onderwijs komt vlaanderen nederlands leren zeer traag een veranderingsbeweging op gang een vreemde taal blijft dus in hoofdzaak beperkt hiervan getuige het felt dat er nog steeds gees tot een onderwijssituatie veal meer dan een twee aparte dienst of bestuur is op het ministerie van de taal een tweede taal leert men wanneer men onderwijs dat het migrantenonderwijs central iseert regelmatig en veelvuldig contact heeft met de laatstaan coordineert en een soliede gestalte geeft taalgemeenschap waarin die tweede taal de voer taal is en voor de meeste laden van die taalge in het onderwijs aan anderstaligen nemen taalles meenschap is die voertaal eveneens hun moeder sen een belangrijke plaats in taal een tweede taal hoeft men dus niet parse in binnen de taallessen nederlandsworden in de repel een onderwijsleersituatie te assimileren maar juist twee grote stromingen onderscheiden herneder daarbuiten radio televisie straat speelplaats lands als tweede taalonderwijs en de lessen nederlands in intercultureer verband in beide nederlands als tweede taar nt2 is dus een richtingen wordt de verwerving van het nederlands vakbenaming voor het leren van nederlands in een zowel in als buiten het schoolverband gestimuleerd nederlandstalige omgeving door individuen met volledigheidshalve belichten we eveneens de een andere moedertaal dan het nederlands on taallessen in de minderheidstalen onderwijs in de geacht of het nederlands voor hen nu een tweede eigen taal en cultuur omdat men er in kringen van derde vierde of vijfde taal is onderzoekers en lesgevers hoe langer hoe meer in de praktijk zijn er weinig gelegenheden waar van overtuigd is dat een goede kennis van de eigen migrantenkinderen het nederlands als een twee taal niets dan positieve invloeden heeft op de de taal kunnen leren omdat in ons land zo good verwerving van het nederlands alsgeen sprake is van een integratiepolitiek leven de meesten van hen in wijken waar het merendeel nederlands als tweede taal 7 van de bevolking eveneens anderstalig is en dik wijls dezelfde nationaliteit heeft uiteraard is de in het taalonderwijs aan anderstaligen worden een voertaal die daze buurtbewoners onder elkaar aantal termen niet altijd even ondubbelzinnig gebruiken in vale gevallen hun eigen moedertaal gebruikt daarom zetten we hier de belangrijkste en kunnen we niet spreken van een nederlands even bij elkaar zoals ze gebruikt zouden moeten taalbacr daarom beperkt de opbouw van de worden kennis van onze taal zich bij daze kinderen over onder moedertaal t1 verstaan we de taal van de wegend tot het schoolgebouw en in enkele geval omgeving die iedere persoon leert spreken vanaf len het televisietoestelliet nederlands als twee zijn geboorte voor de meeste kinderen in vlaan de taal wordt hierdoor in werkelijkheid geredu deren betekent dit een variant van het nederlands ceerd tot een vreemde taal met de term vreemde taal bedoelt men eentaal die er bestaan verschillende opvattingen over hoe een je leert in een gestuurde omgeving frans engels t2 leerder de doeltaal verwerft in dat verband zijn en duits zoals ze op de middelbare scholen wor er een aantal taalverwervingstheorie en van waar den gegeven zijn in dat opzicht vreemde talen de uit leermiddelen voor anderstaligen ontwikkeld lessen worden meestal door nederlandstaligen worden gegeven dikwijls met behulp van leermiddelen die een eerste theorie is de zogenaamde transfertheo geheel of gedeeltelqk in het nederlands opgesteld tg die beweert dat iemand bij het leren van een zijn buiten daze lessen wordt de vreemde taal niet tweede taal gebruik maakt van de gekende struc als doeltaal gebruikt tuur van zijn moedertaal wanneer de verschillen een tweedetaal t2 leert men in een land waar die tussen de doeltaal en de moedertaal klein zijn 19 de jaargang nummer 3 dec 1989vic 4 ii omdat zij bijvoorbeeld tot dezelfde taalfamilie dit kan geschieden is order de vorm van elkaar be ho ren of zeer vetwant met elkaar zip is er sprake ontmoetend onderwijs e00 waarbij leerlingen van een positieve overbrenging en worden in het van verschillende culturen samen les volgen in taalgebruik geen fouten gemaakt wanneer er dezelfde groep echter wel grote verschillen zijn tussen moedertaal heel wat aandacht gaat daarbij naar de informatie en doeltaal een semitische taal tegenover een verstrekking overdo verschillende cultuurgroepen germaanse taal bijvoorbeeld dan zouden elem en waardoor de leerlingen zich in de anderen leren ten van de moedertaal doordringen in de doeltaal verplaatsen en het anders zijn ervan leren respec en spreekt men van een negatieve transfer de teren het intercultureel onderwijs is dus zowel op fouten die bij deze negatieve transfer gemaakt cognitieve als op socials vorming gericht het worden noemt men interferentiefouten modelvoorbeeld van ico in ors land is naar onze een tweede theorie is de pniversele taalverwer mening het vormings en onthaalcentrum foyer vingstheorie die stelt dat een t2 leerder de taal die v z w to brussel 8 dat sinds 1981 multiculturele hij om zich heen hoort leert organiseren hij stelt projecten in het basisonderwijs opzet waarbij in als het ware hypotheses op over de doeltaal en verschillende talen de diverse vakken worden probeert die vast te leggen in taalregels hier wordt onderwezen deze projecten omvatten negen uitgegaan van de veronderstelling dat er universe schooljaren drie kleuterklassen en de lagers le strategieon zijn die de t2 leerder toepast bij het school verwerven van die tweede taal in de kleuterklassen wordt een begin gemaakt met een laatste belangrijk begrip in het nt2 is dat van het aanleren van het nederlands de helft van de de tussentaal geen enkel nederlandstalig kind tijd brengen de kleuters als etnische groep apart spreekt van de ens dag op de andere perfect door de helft samen met de belgische kinderen nederlands zoals een volwassene dat geldt i in het eerste leerjaar wordt nederlands enkel eveneens voor een anderstalige spreker ook die als levende kommunikatietaal gebruikt lezen maakt een taalontwikkelingsproces door dat in schrijven en rekenen gebeurt in de herkomsttaal verschillende fasen afwijkingen vertoont tegeno in het tweede leerjaar gaan de kinderen ook ver de norm systematische afwijkingen die elk nederlands lezen en schrijven in het derde jaar stadium van t2 ontwikkeling kenmerken noemen begirt men met frans geleidelijk stijgt het aantal we tussentaal uren dat belgische en vreemde kinderen samen les krijgen intercultureel onderwijs foyer model van langzame integratie het intercultureel onderwijs ico richt zich over wegend tot leerlingen van het basis en secundair als etnische vakken onderwijs het uitgangspunt van het ico is dat er groep apart apart een asymmetrische houding bestaat tussen een meerderheid en een aantal minderheden in onze 1 kleuter 50 samenleving waarbij impliciet wordt aangenom en 2 kleuter 50 dat deze minderheden een zwakkere positie in het 3 kleuter 509 0 sociaal economisch even innemen met andere 1 ileerjaar 909 0 eigen taavcultuur woorden in onze samenleving bestaan de verschil wiskunde in eigen taal lende minderheids en meerderheidsculturen niet nederlands naast elkaar maar is de meerderheidscultuur 2 leerjaar 70 eigen taavcultuur dominant en zijn de minderheden daaraan onder nederlands geschikt het ico is erop gerichtdeze ongelijkheid 3 ieerjaar 10 eigen taal op to heffen door emancipatorisch en anti racis frans tisch tewerk tegaan een van de manieren waarop verder i 9 dec 1989 19 de jaargang nummer 3 deze projecten zijn in wezen een gemengd huwe leerjaar belgen buitenlanders lijk tussen ico en onderwijs in eigen taal en cultuur oetc dat we dadelijk aan de orde 1ste 9 96 25 66 stellen 2de 13 53 39 02 3de 14 56 41 55 4de 16 09 44 47 onderms in eigen taal en cultuur 5de 16 67 44 76 6de 17 01 42 44 het onderwijs in de eigen taal en cultuur oetc is gegroeid op initiatief van de overheden van min totaal 14 68 35 58 derheidsgroepen in ons land vanuit verschillende bekommernissen een eerste vaststelling die al gemeen gemaakt kan worden is dat kinderen van tabel 2 aantal vreemdelingen per studierichting anderstaligen in het nederlandstalig onderwijszwak in het 3de jaar secundair onderwijs type i ii presteren en niet dezelfde toekomstkansen heb ben als hun nederlandstalige medeleerlingen als richting aantal men tevens bedenkt dat deze minderheidsgroe pen op de arbeidsmarkt vaak onder racistische algemeen 1 165 27 12 maatregelen te iijden hebben kan men verstaan technisch 949 22 10 waarom de autoriteiten zich zo sterk aan dit oetc kunst 16 0 37 houden het houdt immers een mogelijke terug beroeps 2 165 50 41 keer met eventueel betere toekomstkansen naar het land van herkomst open totaal 4 295 100 00 turkse ouders zeggen i k ben precies zestien jaar in nederland lk heb nog nooit van een turks kind in mijn omgeving gezien dat hij zij hier een grote het goad beheersen van de moedertaal betekent man geworden is en een ander zegt zijn er turkse eveneens het bewaren van de culturele identiteit kinderen die naar betere scholen gaan er zijn er die men juist wil behouden wegens haar inferieure maar een paar zij nederlanders plaatsen obsta positie tegenover de meerderheidstaal kels op de weg van onze kinderen zij voeren altijd oetc legt zich zowel toe op het onderwijzen van de taalproblematiek van onze kinderen als m otiva wat in het land van oorsprong als standaardtaal tie aan hebben alle turkse kinderen te kampen geldt als op het doorgeven van de culturele ach met het taalprobleem lk geloof er niets van tergronden waarden en tradities buiten de lessen onze kinderen hebben hier geen betere toekomst islam in scholen met een hoop vreemdelingenper dan wij als ze hier na de lagere school verder centage worden de meeste lessen in ons land studeren zij worden allemaal gepompt in techni buiten het reguliere onderwijs gegeven verder sche en huishoudelijke scholen daarom wil ik mijn wordt in het oetc aangenomen dat een goede zoon naar turkije sturen 10 beheersing van de eigen taal de verwerving van het nederlands positief benvloedt ter illustratie geven wij verder twee tabellen 11 die de situatie van migrantenleerlingen in ons land in deze bijdrage trachtten we een beeld te schet tijdens het schooljaar 1982 1983 weergeven sen van de situate van anderstaligen in ons land we lijnden twee groepen of en richtten onze aan dacht vooral op de tweede groep de subtractief tweetaligen enerzijds gingen we in op hun talige tabel 1 percentages leerlingen situate anderzijds lichtten we de onderwijsvorm en met schoolachterstand per leelaar toe die tot op heden voor hen warden ontwikkeld diederik vekeman de wittestraat 26 2600 berchem 19 de jaargang nummer 3 dec 1989 noten 1 we hadden gesprekken met turkse volwasse ken met piet van avermaet werkzaam in het nen zowel mannen alsvrouwen allen hebben centrum voor buitenlandse werknemers pro ze kinderen de gesprekken vonden plaats in vinciale materialertank c b w m b van oktober 1988 daelstraat 33 35 to antwerpen borgerhout 2 deze termen zijn overgenomen uit r appel 8 het vormingscentrum foyer is gevestigd op minderheden taal en onderwijs muiderberg het saincteleiteplein 25 1080 brussel alles coutinho 1986 p 19 wat dagschool en beroepsvoorbereidend on detwijs aangaat is hier gecentraliseerd ver 3 w fase voorbij de grenzen van onderwijs in der coordineert en ondersteunt men hier de eigen taal en cultuur meertaligheid op school neclerlandse taallessen het onthaalcentrum in zes landen verkend s gravenhage insti foyer bevindt zich in de werkhuizenstraat 25 tuut voor onderzoek van het onderwijs s v o 1080 brussel hier gebeud de co ordinatie van 1987 p 86 de integratiewerking in de brusselse agglome ratie alle materiaal voor het basisonderwijs 4 we stelden deze paragraaf samen op basis dat door foyer ontworpen werd is er even van informatie in eens beschikbaar limburgse lmmigratie stichting fed taal en thema heerlen l i s 1987 herziene 9 p kongs in bareel jg 9 nr 33 april 1986 uitgave p 196 w p 4 r appel op cit p 45 w 10 uitspraak van turkse ouders in onderwijs in 5 r appel op cit p 45 w eigen taal en cultuur themanummer moer 1 2 1986 p 10 6 e peytier in bareeljg 11 nr 44 dec 1988 p 19 11 l heyerick in a martens f mou laert red buitenlandse minderheden in voor de theoretische ondersteuning van dit vlaanderen belgid antwerpen de nederland onderdeel baseren we ons vooral op gesprek se boekhandel 1985 p 108 vw dec 1989 19 de jaargang nummer 3