ANÉLA-studiedag ‘Onderwijs NT2’

daarbij een beroep o p de aanwezige taa lvaar versla g digheid uiteraard kan deze taalvaardigheid gestimuleerd worden maar veel verder gaan de mogelij kh eden binnen een leesme t hode niet een gein tegreerde lees taa l metho d e heeft sietske bongenaar echter weer andere bep erkingen en dat bete kent dat er methodisch altijd keuzen gemaakt joke meijerink moeten worden anela studiedag literatuu r onderwij s n t 2 b aar k de de leeslijn een onderwijsleerpakket voor kindgericht leesonderwijs a msterdam meulen hoff educatief i 9 9o h ol i aparte instructielijn voor taalzwa kke op 14 november i99o organiseerde de neder leerlingen nuttig maar niet afdoende in didak landse vereniging voor toegepaste taalweten tief a i 199 1 p 26 28 schap anela de studiedag onderwijs ne l amme h een goed begin is het hele werk in derlands als tweede taal de stand van zaked moe r i99o 7 p 3 03 315 uitgangspunt voor deze studiedag was de notitie werken aan nederlands als tweede taal van de projectgroep nt2 teunissen i99o deze projectgroep geeft inhoudelijke sturing aan het stimuleringsbeleid van de overheid ten be hoeve van nt2 onderwijs in haar notitie zijn de grondlijnen van een inhoudelijk kader voor de activiteiten van de projectgroep uitgewerkt deze activiteiten vloeien steeds voort uit een aantal vragen die betrekking hebben op de aspecten taal en on derwijsbehoeften stand van zaken leermidde len scholing en onderzoek de organisatoren van de studiedag hebben deze aspecten als kap stok gebruikt voor de verschillende te houden lezingen en daarnaast een onderverdeling ge maakt in vier onderwijssectoren te weten het basisonderwijs het voortgezet onderwijs vol wasseneneducatie en het hoger beroeps en wetenschappelijk onderwijs het programma zag er als volgt uit een plenaire lezing en vier parallelsessies een per onderwijssector met vijf lezingen waarin per lezing in wisselende volgorde een van de eerder genoemde aspec ten centraal gesteld werd door deze opzet was het mogelijk om of een specifieke sector in z n geheel te volgen of een thema te selecteren en te volgen wat hierover per sector naar voren werd gebracht in dit verslag bespreken wij acht lezingen overigens worden alle lezingen gepubliceerd in de aflevering van toegepaste taalwetenschap in artikelen die in het voorjaar i99c zal verschijnen 32 moer 1 99 1 i de plenaire lezing werd op persoonlijke titel zouden de mogelijkheid moeten krijgen de verzorgd door frans teunissen voorzitter van nieuwste ontwikkelingen op dit terrein in te de projectgroep nt2 het nt2 onderwijs is voeren de kennis die hiermee wordt verkre geen bloeiende maar een bloedende zaak con gen kan weer worden gebruikt voor andere cludeerde teunissen na een korte beschrijving scholen van de huidige situatie in de diverse onderwijs met betrekking tot de basiseducatie waar ook sectoren zo is bij voorbeeld nu de eerste op veel uitvallers zijn onder anderstaligen stelde vang van neveninstromers kinderen die in ne hij voor alternatieve leerwegen te ontwikkelen derland zijn komen wonen nadat zij de leeftijd bij voorbeeld door gebruik te maken van video hebben bereikt waarop zij in nederland onder materiaal in plaats van boeken nederlands zou de leerplicht vallen in het basisonderwijs gere ook gecombineerd kunnen worden met het geld via projecten omdat nederland de ko vakonderwijs mende tientallen jaren een immigratieland zal over het onderwijs in eigen taal oet en blijven is het hoognodig dat er een permanente de volwasseneneducatie was nog niet zoveel voorziening voor de opvang van neveninstro te melden omdat beide nog maar sinds kort mers komt tot het takenpakket van de projectgroep beho een belangrijk probleem is de grote kloof ren tussen theorie en praktijk waardoor de ont wikkelingen op nt2 gebied traag verlopen b as i so nd e rw ijs de huidige s itu at i e de door wetenschappers gesignaleerde taal problemen van de onderinstromers kinderen wim van galen opende deze sectie met een van migranten die op vierjarige leeftijd naar schets van de stand van zaken van galen is school gaan in het basisonderwijs worden bij werkzaam bij het projectbureau ovb onder voorbeeld niet voldoende onderkend door de wijsvoorrangsbeleid te rotterdam hij begon leerkrachten het nt2 onderwijs heeft hier zijn verhaal met enkele achtergrondgegevens door ten onrechte geen vaste plaats in het die betrekking hebben op demografische en lesprogramma om de situatie te verbeteren onderwijskundige feiten en toonde daarmee moeten er goede complete nt2 lesmethoden aan dat de problemen zeer nijpend zijn en de ontwikkeld worden en zouden scholen tot een noodzaak het taalonderwijs aan te passen aan taalbeleid moeten komen daarnaast moet de de veranderde populatie op de basisscholen scholing van leerkrachten nauw aansluiten groot is op de praktijk en de begeleiding veel vaker in de vervolgens ging hij in op enkele belangrijke klas plaatsvinden terreinen waarop onderzoek heeft plaatsgevon ook in het voortgezet onderwijs is men zich den en waarvan de resultaten zich lenen voor te weinig bewust van de problemen met de toepassing in het onderwijs hij noemde in dat onderinstromers dit hangt samen met het feit verband achtereenvolgens dat leerlingen met problemen op bij voorbeeld de verhouding tussen receptieve en produk het havo of vwo makkelijk naar een ander tieve vaardighede n lager niveau binnen het voortgezet onderwijs calp bics cognitive academie language profi gestuurd kunnen worden ciency en basic interpersona communicative skills de anderstalige leerlingen in het voortgezet woordenschatonderzoe k onderwijs hebben veel moeite met de zaakvak onderzoek met betrekking op tweetalige op ken geschiedenis aardrijkskunde biologie et van g cetera in het nt2 project is men daarom gein dimensies van taalvaardigheden teresseerd in de vraag welke taalvaardigheden in de wetenschap dat taalreceptie voorafgaat een rol spelen bij deze vakken ook het struc aan produktieve vaardigheden kunnen onder tureel opzetten van leerlingbegeleiding en het wijskundige strategieen beter geformuleerd scholen van leerkrachten heeft de aandacht worden volgens tennissen moet zowel voor het ba het onderscheid c w t p s t c s resulteert in het sisonderwijs als voor het voortgezet onderwijs besef dat er zoiets bestaat als leertaal en praat een projectenbeleid gevoerd worden scholen taal en dit heeft ook al zijn weg gevonden naar die al bezig zijn met activiteiten op nt2 gebied het onderwijs jammer genoeg ging hij niet er g 1 99 1 i moer 33 diep in op het vage karakter van het onder het twee jaar durende programma ziet er in scheid en het feit dat het onderscheid moeilijk grote lijnen als volgt uit er wordt een cursus te operationaliseren is recent onderzoek hier tweede taalverwerving en onderwijs gegeven omtrent kwam niet ter sprake aan interne schoolbegeleiders meestal de di resultaten van woordenschatonderzoek laten recteur en iemand van de onderbouw hierin zien dat de achterstand van allochtone kinderen komen inzichten in rrrz verwerving diagnos ten opzichte van autochtone kinderen groot is tische vaardigheid didactische vaardigheid en bij het begin van het basisonderwijs en dat dit methodegebruik en organisatie aan bod in een niet ingelopen wordt woordenschatonderwijs tweedaagse cursus stellen dezelfde mensen een is daarom hard nodig ook hier ging van galen schoolplan op met betrekking tot verandering niet verder dan signaleren van iets dat velen al van het taalonderwijs zo n plan is schoolspeci weten fiek en kan dus per school zeer uiteenlopende de opbrengsten van onderzoek naar tweeta aandachtspunten opleveren dit alles vindt in lig onderwijs zijn nog niet eenduidig en leve het eerste halfjaar plaats gedurende de rest ren derhalve nog geen blauwdruk om op grote van het programma moet het schoolplan inge schaal toe te passen maar zijn zeker de moeite voerd worden waarbij de scholen begeleiding van verder experimenteren en onderzoeken krijgen er vinden dan nog een aantal bijeen waard komsten plaats met workshops over specifieke vervolgens ging hij in op de toepassingen onderwerpen of methoden ook is het de van deze onderzoeksresultaten in de onderwijs bedoeling dat scholen met overeenkomende praktijk hiervoor staan twee wegen open ten schoolveranderingsplannen met elkaar in con eerste nascholing begeleiding en opleiding van tact gebracht worden zodat ervaringen uitge leerkrachten om tot effectief leerkrachtgedrag wisseld kunnen worden te komen ten tweede ontwikkeling en invoe cohen de lara had zijn gehoor voorzien van ring van programma s als hulpmiddel zijn bij een 13 pagina s tellende hand out waarin onder de structurering van het onderwijs er was toen andere een huiswerkopdracht uit de cursus was nog maar weinig tijd over om zoals aange opgenomen een voorbeeld van een schoolver kondigd de kenmerken van een curriculum anderingsplan en een opzet voor werken met ontwikkelingsstrategie ter sprake te brengen knoop het in je oren van kleef 1 988 en laat wat wellicht dat in het verslag van zijn lezing hier van je horen boers en van kleef i99o beide meer over te lezen is programma s die gericht zijn op woordenschat uitbreiding in de onderbouw tijdens de lezing sc hoo lverand er i ngspl anne n was er geen tijd om alles heel zorgvuldig door te lezen en hij spoorde een ieder aan de boel op hans cohen de lara ging in zijn lezing in op weg naar huis maar eens te bekijken het aspect scholing hij is werkzaam bij het wat niet goed uit de verf kwam was de tijd schooladviescentrum snc te utrecht dat in die een schoolteam erin moet stoppen het lijkt samenwerking met de hogeschool midden ons een intensief project en een schoolteam nederland in 1989 een project startte ter verbe moet behoorlijk gemotiveerd zijn om dat uit te tering van het onderwijs in nederlands als voeren ook niet duidelijk werd wat de theo tweede taal op utrechtse scholen cohen de retische uitgangspunten van de projectleiding lara ging concreet in op de wijze waarop dit zijn en in hoeverre de schoolleiding zelf de project dat probeert te bewerkstelligen de aandachtspunten bepaalt of dat daar ook een twee belangrijkste uitgangspunten voor dit zekere sturing in wordt aangebracht project zijn de lezing was levendig en gaf een goed beeld de schooldirectie is de motor van onderwijs over de werkwijze en inhoud van het project verbetering scholing van individuele leer ook de opening van de lezing een voorbeeld krachten leidt zelden tot coherente veranderin van een leestekst uit taalkabaal project onder gen wijs en sociaal milieu 1981 met de opdracht scholing en schoolbegeleiding gaan hand in eens te kijken waarom die voor anderstaligen hand om ondersteuning te bieden bij het daad wel of niet geschikt was was leuk de luiste werkelijk toepassen van opgedane kennis raars werden zelfs verrast met een beurt iet s 34 moer igqi i wat wij op een nrr tn dag nog nooit hadden lands marokkaanse kinderen zitten wat beide meegemaakt betreft in het midden een goed getimede overzichtelijke lezing d iagnost isch e toets voo r tweetalige kl e ute rs jammer genoeg ging hij niet in op de implica ties van deze uitkomsten voor het kleuteronder de lezing van ludo verhoeven had betrekking wijs maar dat viel feitelijk buiten het bestek van op tweetaligheid verhoeven is samen met go zijn verhaal retti narain beiden werkzaam bij het werkver band taal en minderheden bij de katholieke voor tgezet o nd erwij s d e hu id ige situati e universiteit brabant bezig met de ontwikke ling van een diagnostische toets tweetaligheid ed glijkan projectbureau ov b rotterdam be voor antilliaanse en arubaanse kleuters een sprak binnen deze sector de stand van zaken zelfde toets is in ontwikkeling voor marok het voortgezet onderwijs had tot halverwege kaanse en turkse kleuters hij ging in zijn ver de jaren tachtig voornamelijk te maken met ne haal uitsluitend in op de vroege tweetaligheid veninstromers toen in de tweede helft van de van antilliaanse en arubaanse kleuters jaren tachtig de instroom van deze groep toe verhoeven vertelde dat een belangrijke reden nam werden er in een aantal steden projecten voor het ontwerpen van een diagnostische gestart ten behoeve van de professionalisering toets is dat de mate van tweetaligheid bepalend van het onderwijs aan deze leerlingen die was zou moeten zijn voor het onderwijs aan het be tot dan toe nog steeds niet van de grond geko gin van de basisschool na een korte schets van men zo zijn in amsterdam en rotterdam in de politieke demografische en talige situatie 1989 eerste opvangprojecten opgezet met als van de antilliaanse en arubaanse groep ging doel de opvang van neveninstromers organisa hij in op de toets toetsontwikkeling en de torisch en inhoudelijk te verbeteren en de door resultaten stroom naar het reguliere onderwijs zo goed de toets meet in beide talen klankdiscrimi mogelijk te laten verlopen in het rotterdamse natie cognitieve begrippen kleur vorm project worden leerstoflijnen en voorbeeldma hoeveelheid ruimte en relaties tussen gebeur teriaal ontwikkeld en er worden experimenten tenissen woordenschat actief en passief uitgevoerd met bestaand nra materiaal zinnenimitatie en tekstbegrip het uiteindelijke doel van het project is het over de toetsontwikkeling vertelde hij dat er ontwikkelen van een overdraagbaar model voor elk toetsdomein grote zorgvuldigheid is voor andere scholen glijkan pleitte er voor om betracht bij het selecteren van de items deze als vervolg op de projecten de ontwikkelde moesten zowel inhoudelijk als in moeilijk leerstoflijnen te vertalen in lesmateriaal voor heidsgraad in beide talen overeenkomen zo meerdere scholen en leerkrachten te scholen in zijn bij voorbeeld de cognitieve begrippen het werken met die leerstoflijnen ook noemde geselecteerd op basis van universaliteit in alle hij het van belang dat er speciale scholen ko talen zijner termen voor deze begrippen men met deskundigheid op het gebied van de de toetsresultaten laten zien dat de antil eerste opvang en de begeleiding van doorge liaanse en arubaanse kinderen significant ho stroomde neveninstromers dit is namelijk de ger scoren op klankonderscheiding tekstbe moeilijkste groep in het voortgezet onderwijs grip en twee van de vijf cognitieve begrippen in de tweede helft van de jaren tachtig nam in papiamentu alleen op kleur van het onder ook het aantal onderinstromers in het voortge deel cognitieve begrippen wordt in za neder zet onderwijs sterk toe de problemen van deze lands significant hoger gescoord overigens is leerlingen zijn complexer dan die van de er tussen de totaalscores cognitieve begrippen neveninstromers terwijl het onderwijs nog geen significant verschil nauwelijks aan hen is aangepast de onderin ten slotte zei verhoeven nog dat uit resulta stromers draaien gewoon mee in het reguliere ten van de eerdergenoemde andere toetsen is programma waar ze alle vakken in het neder gebleken dat turkse kleuters relatief de hoog lands moeten volgen hoewel dit voor hen ook ste scores behalen in de eigen taal en de antil nog steeds een tweede taal is liaanse en arubaanse kinderen in het neder er is tot nog toe weinig onderzoek gedaa n 1991 1 moer 35 naar de specifieke problemen van deze leerlin grammering voor het nt2 onderwijs vertra gen en wat er is is volgens glijkan niet altijd ging op en wordt het vaak na de normale les zonder meer bruikbaar in het onderwijs zoals uren gegeven wat een negatieve invloed heeft de theorie rondom de begrippen aics en cnlp op de status ervan ook zijn er geen speciale hij sprak vervolgens zijn tevredenheid uit over leerkrachten voor het rrr2 onderwijs waar recente ontwikkelingen bij de stichting leer door het gegeven moet worden door leerkrach plan ontwikkeling slo te enschede waar ten die tijd over hebben die zijn volgens van men het begrip calp heeft toegespitst op de helvert vaak ongemotiveerd en niet capabel zaakvakken en vertaald heeft met schoolse taal daarbij zijn de niveauverschillen tussen de vaardigheid of taalvaardigheden en wees op het leerlingen erg groot wat het les geven bemoei verschijnen van diverse publikaties van deze lijkt tenslotte is het zo dat de scholen de extra stichting faciliteiten ook gebruiken voor andere leerlin ten slotte stelde glijkan de vraag hoe het gen die moeite met nederlands hebben onderwijs georganiseerd moet worden om te doordat er nog zoveel mankeert aan de rand gemoet te komen aan de problemen van de on voorwaarden van het tvra onderwijs kan er derinstromers volgens hem ligt de oplossing volgens van helvert op dit moment geen zin niet in apart onderwijs maar in aanpassing nig onderzoek worden gedaan naar het func van het reguliere onderwijs waarbij steeds op tioneren ervan zij stelde daarom voor eerst nieuw bepaald moet worden of het beter is de de inhoudelijke aspecten van tvra onderwijs problemen in het reguliere onderwijs aan te verder te onderzoeken pakken of in extra lessen in haar voorstellen hiertoe richtte zij zich op er zijn nog veel vragen op het gebied van de gevorderde tweede taalverwervers het is nt2 onderwijs met name wat betreft de on de vraag wat nu precies het verschil is tussen derinstromers jammer dat glijkan steeds snel een beginnende en een gevorderde tweede ler ging spreken om binnen de tijdslimiet van taalverwerver verder moet onderzocht wor 25 minuten te blijven misschien had hij zijn den wat de relatie is tussen de taalvaardigheid interessante verhaal beter iets kunnen inkorten van een gevorderde tweede taalverwerver en de eisen die het onderwijs aan hen stelt waar m a nkerende r andvoorwaarde n door het onderwijs beter kan worden afge stemd op deze leerlingen met name over korrie van helvert werkverband taal en min schools taalgebruik is weinig bekend ten slot derheden kub ging in haar lezing in op eva te moet volgens van helvert worden gekeken luatief onderzoek naar rrra onderwijs het is naar de verschillende taalleerprocessen die een volgens de spreekster moeilijk dergelijk onder rol spelen bij gevorderde tweede taalverwer zoek uit te voeren omdat iedere school een an vers zodat de vormgeving van het onderwijs dere invulling geeft aan nt2 onderwijs dat hieraan kan worden aangepast dit onderwijs niet duidelijk gedefinieerd is blijkt als je de geldstroom volgt die naar nt2 leermiddelenimplementatie een impass e toevloeit scholen met leerlingen uit minder heidsgroepen en anderstalige leerlingen die de hilde hacquebord instituut voor toegepaste basisschool niet helemaal hebben doorlopen taalkunde rijksuniversiteit van groningen kunnen een beroep doen op een faciliteiten schetste de situatie op het gebied van de leermid regeling van de overheid hiervoor moeten zij delen vanaf ongeveer 1986 het belangrijkste een zogenoemd plan van inzet maken waarin punt van haar lezing werd gevormd door de uiteen wordt gezet op welke manier die facili problemen met de implementatie van leermid teiten besteed gaan worden delen deze worden veroorzaakt doordat het in dit verband noemde van helvert het on nt2 onderwijs geen echt vak is in het voort derzoek van van gurp 1989 naar de daadwer gezet onderwijs en door gebrek aan professio kelijke besteding van de faciliteiten hieruit naliteit op dit gebied hacquebord noemde als kwam naar voren dat de onderzochte scholen mogelijke derde oorzaak de onwillige houding het geld voor de extra faciliteiten ieder jaar laat van de educatieve uitgevers krijgen toegekend daardoor loopt de pro de uitgevers zijn niet bereid om nt2 mate 36 moer 1 99 1 i riaal in hun fonds op te nemen waardoor het begrip en schrijf en studeervaardigheid voor contact tussen ontwikkelaars van lesmateriaal de gevorderde ra eerwervers in de boven en de scholen moeizaam verloopt en de ont bouw moet onderzocht worden hoe groot de wikkeling van het materiaal stagneert het behoefte aan vaktaalonderwijs is materiaal behoeft vaak veel papier wat voor uit niettemin kon de spreekster tenslotte met geverijen commercieel onaantrekkelijk is de genoegen vaststellen dat het recent ontwikkel onduidelijke plaats van het nt2 onderwijs de materiaal steeds meer gericht is op de meer zorgt er ook voor dat ze geen goed beeld heb talige klas ben van de afzetmarkt hacquebord gaf een overzicht van het mate mo lukk ers en tweeta l ig hei d riaal dat momenteel in het voortgezet onder wijs wordt gebruikt een veel gebruikte tra bert tahitu steunpunt educatie molukkers ditionele methode is nederlands voor anderstali utrecht ging in zijn lezing in op de tweetalig gen egmond van helten 1 9 78 compleet met heid van molukkers in nederland molukkers drill oefeningen en oubollige woorden als hebben in het algemeen een lagere nederlandse wandkleed en borduren taalvaardigheid dan moedertaalsprekers van anders nederlands berensi 1987 is de enige het nederlands hun specifieke problematiek methode voor het voortgezet onderwijs die schetste tahitu aan de hand van de geschiedenis sinds 1986 is verschenen het is thematisch van het onderwijs aan de molukkers en onder cursorisch van opzet en bestemd voor meerta scheidde daarin drie periodes lige klassen in de onderbouw men is uitgegaan in de eerste periode circa 195o 70 woonden van een communicatieve benadering met enige molukkers geisoleerd in opvangkampen waar nadruk op het verwerven van woorden en zon de kinderen op kampscholen mede volgens de der traditioneel grammatica onderwijs wensen van de ouders volledig nederlands op het gebied van leesvaardigheid is wat onderwijs kregen van leerkrachten die ervaring meer verschenen een voorbeeld hiervan is weet hadden in nederlands indie in de tweede wat je leest lijmbach e a i99o een brugklas periode circa 1 9 70 78 is het regeringsbeleid methode die bedoeld is voor reguliere meer sterk gericht op assimilatie en verhuisden de talige klassen op lbo en mavo scholen het molukkers naar gewone woonwijken waar uitgangspunt van de methode is het verbe hun kinderen naar buurtscholen gingen hier teren van het tekstbegrip van met name school waren ze feitelijk nog slechter af scholen waren boekteksten de nadruk ligt op het leren van hier niet voor toegerust leerkrachten hadden strategieen en op woordenschatverwerving geen ervaring en de kinderen waren niet meer veel scholen maken gebruik van zelf gemaakt onder elkaar in de laatste periode na 1978 materiaal bij voorbeeld de berlage scholenge is het assimilatieproces tot staan gekomen meenschap deze berlage taalcursus verschijnt en werd men zich meer bewust van de eigen vermoedelijk binnen afzienbare tijd bij een cultuur en taal commerciele uitgeverij deze cursus lijkt op de het niet aan deze groep kinderen aangepaste delftse methode montens en sciarone 1984 en is taal onderwijs en het gegeven dat veel ouders bedoeld voor beginnende tweede taalverwer per se nederlands dat vol zit met fouten wil vers in het voortgezet onderwijs worden ove len spreken tegen hun kinderen heeft volgens rigens ook veel methoden gebruikt die eigen tahitu tot gevolg dat er sprake is van een sub lijk bedoeld zijn voor de volwasseneneducatie tractieve tweetaligheid dat wil zeggen dat het het is duidelijk dat er behoefte is aan meer leren van de tweede taal ten koste van de eigen lesmateriaal dat speciaal bestemd is voor het taal is gegaan voortgezet onderwijs volgens hacquebord is ten slotte ging tahitu nog in op de kenmer het voor de neveninstromers van belang dat er ken van het moluks maleis dat nu gesproken complete intensieve taalmethoden worden wordt en de problemen met onder meer de ontwikkeld met differentiatiemogelijkheden in schrijfwijze van woorden de moedertaal van verband met verschillende niveaus voor de on de molukkers heeft namelijk vele invloeden derinstromers in de onderbouw is er behoefte van het nederlands ondergaan en kent inmid aan materiaal op het gebied van lexicon tekst dels vele varianten er is niet alleen verschi l 1991 1 moer 37 per streek kamp maar ook tussen de genera zijn uitgekomen bij het project nederlands ties daarom is het steunpunt momenteel bezig als tweede taal voor gevorderde tweede een norm vast te stellen voor het geschreven taalverwervers het telefoonnummer van de moluks maleis deze laatste opmerking maak slo is 053 84o8 40 te de tongen los bij verschillende toehoorders waardoor een korte en leuke discussie ontstond berenst j red anders nederlands een serie leer over de zinvolheid van dergelijke normgeving middelen voor taalonderwijs aan anderstalige en men vroeg zich af of het niet verwarrender zal meertalige leerlingen in het voortgezet onderwijs zijn voor kinderen wanneer hun gesproken groningen rijksuniversiteit groningen 1987 maleis op schrift weer anders is terwijl het boers m m van kleef laat wat van je horen leren lezen en schrijven in de eigen taal onder nederlandse taal voor kleuters in meertalige groepen andere voordelig zou moeten zijn tahitu be deel 2 rotterdam i99o sloot met de opmerking dat er in de molukse egmond van helten h m van nederlands voor gemeenschap juist een grote behoefte is aan zo n anderstaligen in het voortgezet onderwijs gronin normering en dat dat daarom eerst maar moet gen 1978 gebeuren een interessante lezing mede van gurp j van nederlands als tweede taal in het voortge wege onze onbekendheid met de problemen zet onderwijs enschede katholieke universiteit van deze groep mensen brabant vnlo m 1989 kleef m van knoop het in je oren nederlandse taal beslui t voor kleuters in meertalige groepen rotterdam 1988 deze studiedag was over het algemeen zeer in lijmbach b h hacquebord k galema weet formatief in korte tijd hebben we een goed watje leest groningen i9go beeld gekregen van de stand van zaken rondom montens f a g sciarone nederlands voor bui nederlands als tweede taal het is duidelijk dat tenlanders de delftse methode meppel 1984 er nog erg veel moet gebeuren voordat het een project onderwijs en sociaal milieu taalkabaal volwaardige plaats inneemt binnen het onder tilburg 198 1 wijs het is te hopen dat alle betrokkenen met teunissen f eindred werken aan nederlands als name de overheid het belang hiervan blijven tweede taal s hertogenbosch katholiek peda inzien zodat het in de toekomst om met teu gogisch centrum i99o nissen te spreken een bloeiende zaak wordt noten en literatuu r nh ft n is de afkorting voor association neer landaise de linguistique appliquee deze ver eniging heeft als doel de toegepaste taalweten schap in de ruimste zin van het woord te be vorderen en organiseert daartoe twee keer per jaar een studiedag over een bepaald onderwerp secretariaat l j a nienhuis vakgroep ro maanse talen en culturen rijksuniversiteit utrecht 030 39 22 0 7 goed beschouwd had deze lezing betrekking moeten hebben op het aspect taal en onder wijsbehoeften maar gaat over tweetaligheid het verband tussen dit aspect en tweetaligheid is ons echter niet direct duidelijk het gaat hier om een nota van piet litjens en jetty jongerius getiteld schoolse taalvaardigheden in de zaakvakken en om twee brochures over schoolse taalvaardigheden in zaakvakken die 38 moer 1 99 1 i