Basisvorming: een uitdaging voor docenten

recensi e p r r didactisch is het boek te karakteriseren als instrumentele handleiding voor de leraar nederlands in de basisvorming p 1 3 ruud jansen doelgroepe n eva m tol verkuyl het boek is bestemd voor drie doelgroepen leraren in het voorgezet onderwijs die seri e us basisvorming een werk willen maken van de basisvorming stu denten aan lerarenopleidingen en nascholers uitdaging voor docente n nederlands maar ook voor andere lezers zoals toetsontwikkelaars en schoolboekauteurs hoopt men richtinggevend te zijn uitgangspunte n helge bonset martien de boer en tiddo ekens nederlands in de basisvorming een prakti de stof in het boek is georganiseerd vanuit de sche didactiek coutinho muiderberg 1992 2 75 visie dat onderwijs voor leerlingen doelgericht blz f 39 5 0 en zinvol kan zijn het is te beschouwen als een goed doordachte uitwerking van het leren toepassen van vaardigheden in onderlinge we kenden normaal functioneel onderwijs en samenhang we hadden moedertaaldidactiek 1986 als hand daarnaast geeft het het boek e e n vertaling van boek we hebben nu de basisvorming snvo de kerndoelen nederlands voor de onderwijs en er is een nieuw handboek voor de didactiek praktijk inhoudelijke accentverleggingen zijn van het nederlands in de bavo b e langrijk maar zo mogelijk nog belangrijker veelgehoorde verzuchtingen zijn waarom is de aandacht die de didacti sche ve rwerking moet het nu weer allemaal anders maar ook van stof in dit boek krijgt zo is er grote aan die bavo is die wel zo nieuw we doen dit dacht voor vaardigheden die ook bij andere toch allemaal al jaren schoolvakken een rol sp e len het oefenen van anderen vinden de kerndoelen van de basis deelvaardigheden staat nadrukkelijk in dienst vorming te vaag om er iets aan te hebben van totaalvaardigheden integratie van vakon vage kerndoelen maken het mogelijk er j e derdelen wordt bevorderd waar dat maar mo eigen invulling aan te geven en dat is ook de gelijk is bedoeling wij vinden dat de basisvorming wel de auteurs geven aan hoe de produktgerich degelijk nieuwe accenten aangeeft voor het te aanpak kan worden ve rvangen door een vak nederlands en wij vinden dat het nieuw produkt en proc esgerichte aanpak dat wil verschenen handboek een goede gids is voor zeggen dat de systemati s che aandacht voor het omgaan niet de snvo het boek maakt strategisch handelen een van de belangrijkste docenten duidelijk welke mogelijkheden voor didactische uitgangspunten van het boek is interpretatie en uitwerking van de kerndoelen er zijn opbouw van het boek karakterisering van het boek in hoofdstuk t geven de auteurs een verant woording van hun kader hun inhoudelijke en de ondertitel karakteriseert het boek het is didactische principes geven zij aan hoe het een praktische didactiek voor het onderwijs in boek gebruikt kan worden en verantwoord e n het vak nederlands daarbij wordt onderwijs zij hun ideeen in het nederlands inhoudelijk gekenmerkt als in de hoofdstukken 2 tot en met 7 passeren taalvaardigheidsonderwijs onderwijs in het respectievelijk het leesonderwijs list 2 het beschouwen van taalgebruik fictie onderwijs schrijfonderwijs list 3 het geintegreerde onderwijs in taalvariatie en media onderwijs spreek en luisteronderwijs list 4 het om 1993 4 m o er 145 gaan met fictie hst 5 taalvariatie hst 6 en informatiekunde als hulpvak bij schrijven het gebruik van de massamedia hst 7 de re maar ook als middel om deelvaardigheden te vue de hoofdstukken hebben een syste oefenen en wellicht ook als medium voor matische opbouw de vakonderdelen worden creatievere toepassingen wordt op meer dan aan de orde gesteld vanuit de optiek van de een plaats genoemd daarmee doen de auteurs le erling vanuit de betreffende kerndoelen en recht aan de kerndoelen 18 t9 en zo vanuit de leerstof elke leerstofkern wordt ine auteurs besteden terecht vrij veel aandacht behandeld in drie onderdelen eerst geven de aan onderwijs dat de media centraal stelt en auteurs aan welke basisvaardigheden noodza aan beeldtaal bij de overdracht van kennis en kelijke voorwaarden voor het onderdeel zijn culturele waarden spelen visuele media een dan behandelen zij de deelvaardigheden en steeds belangrijker rol de school kan niet tenslott e beschrijven ze de totaalvaardigheden voorbijgaan aan de functie die de tv en beeld van elk vakonderdeel lessuggesties enkele taal voor leerlingen heeft in de toekomst zul uitgewerkte voorbeeldlessen en suggesties len de leerstofgebieden niedia en beeldtaal voor toetsing ronden de behandeling van elk ongetwijfeld een grotere plaats in onze curri onderwerp af bij de hoofdstukken 6 en 7 ont cula innemen breekt het onderdee l toetsing naast creatief taalgebruik is er aandacht voor in hoofds tuk 8 behandelen de auteurs het lezen van fictionele teksten wij vinden de schoolboeken die redelijk tot goed aansluiten grote aandacht die fictie krijgt doordat er een bij de kerndoelen voor een uitvoerige analyse apart hoofdstuk aan wordt besteed terecht de van vier nieuwe methoden voor de basisvor auteurs wijken hier welbewust van de kern ming verwijzen we naar witte 1992 doelen af wij zijn het niet de auteurs eens dat fictie niet als een minimaal onderdeel van le bespreking van enkele punte n zen moet worden beschouwd in de basisvor ming ligt de nadruk over het algemeen op h et is ondoenlijk het boek in zijn geheel te technische en cognitieve aspecten van taalge b e spreken omdat de geboden informa t ie op bruik daarom is enig tegenwicht in de vorni vrijwel elk onderdeel zeer gedetailleerd is van aandacht voor emotionele beleving van daarom beperken we ons tot enkele grote lij teksten noodzakelijk dat fictie in de andere nen we gaan eerst in op wat volgens ons en kerndoelen overigens ruim aan bod kan ko kele sterke kanten van het boek zijn daarna men laat hawinkels 1 992 p 18 overtuigend geven we aan wat minder sterke punten zijn zien hij zegt hierover aa ngezi en het boek op een evenwichtige te midden van de andere kerndoelen stnn i r nt c heel manier aandacht aan inhoudelijke en aan di iaat opmerkinyeii die rechtstreeks ofiiidirett ook met d a ctische aspecten van het vak nederland s be het onderwijs in ieuqdliterntuur te maken liebberr s teedt zullen we ook op deze beide a specten het is de uitdrukkelijke bedoeliiw van de commisie van het boek ingaan eindtermen basisvorming r j e t 1 qqivpqst om naij te geven dat jeuqdliterntuur veel minder dan inhoudelijk sterke punte n in het verleden een apart onderdeel van het curricu lum zou zijn de commissie heeft herhaaldelijk ge inhoudelijk sterk vinden we de uitvoerige zegd te liebben ttestreefd naar opname van fictie in aandacht voor geintegreerde vormen van s pre zoveel mogelijk onderdelen van het vak ke n en lui steren spreek en luisteronderwij s vervolgens gaat hij in op de kerndoelen die worden in een hoofdstuk behandeld eerst ko een groter of kleiner direct verband vertonen men de deelvaardigh eden van spreken en lui s met fictie en dat zijn er nogal wat de kern teren aan de orde bij s preken is steeds het lui s doelen 1 2 3 6 y 13 1 5 en 16 teren van de toehoorder of gesprekspartner voorondersteld bij luisteren is op de achtergrond didactisch sterke punte n de sprekende ander aanwezig in paragraaf 4 4 3 bijvoorbeeld worden deze deelvaardigheden in een buitengewoon sterk punt van het boek i s sam enhang geoefend bij het zorgvuldig opge de nadruk op een systematische aanpak bij alle bouwde onderdeel g esprekke n v oe ren onderdelen van het vak nederlands 146 moe r 1 3 4 spreken en luisteren b as i svaa rdi gh ed e n tec h n i sc h sp rek en arti cu l a ti e in tonat i e vo l ume tempo en concen trat i e deel vaardigh ede n orientatie bijv vaste vragen die ook gelden voor schrijven zoals wat ga ik ve rtellen aan w i e h oe pa k ik da t aan wa t wi l ik berei ken verkennen van de deeltaak zoal s waar gaat het over en wa t weet ik d aar al van voor bere i den van h et sp r e ken aan de h and va n een lijs tj e aandachtsp un ten i n l og ische vo l gorde verd er v ragen a l s voor welk publi ek spreek ik hoeveel in forma t ie geef ik uitvoeren van de deeltaak reflecteren vragen als is de boodschap overgekomen wat k an de volgende k eer i an d ers b e t er en hoe d an totaal vaardi gh ed en on d e r andere een korte mono l oog ho u den bijv een boe k presenteren lu i s teren naar instructies en leerstof i de vaste opbouiv per hoofdstuk geillustreerd aan spreken luisteren hst 4 de opbouw van le s sen voor de verschillend e en tielemans de rente ven forrnnliteit de mate van vakonderdelen van basisvaardigheden via de e l voorkennis de rnoeilijkheidsgrnad van liet onderwerp vaardigheden naar totaalvaardigheden is uits t e de mate van betrokkenheid vair tiespreksdeebierners kend deze opzet lijkt gein s pireerd door het bij liet ondenverp de iei1qte van de tekst en de lente leermodel van gal perin in de interpretatie van hulk p 24 om de lesstof te ordenen in van van pafferen c99o alle deelvaardigheden toenemende complexiteit alleen de uitwer krijgen hun plaats toegewezen ook spellin g king ervan bij de verschillende vakonderdelen grammatica en woordensch a tuitbreiding dat blijft erg summier hoort ook zo de afwijzing van de gangbare tenslotte noemen we als sterk punt de aan praktijk waarbij sommige deelvaardigh e de n dacht voor onderwijskundige transfer het een geheel eige n leven zijn gaan leiden he eft boek laat op allerlei manieren zien hoe in het ee n wel zeer rigoureuz e inperking van met kader van de basisvorming integratie tot stand name taalkundige onderwerpen tot gevolg ge kan worden gebracht zowel binnen het vak had dat blijkt bijvoorb eeld uit de marginale nederlands als in samenwerking met andere plaats die woordenschatuitbre iding zinsanalyse vakken integratie wordt bevorderd als alle en zinsbouwvaardigheid in het bo e k krijgen vakken op dezelfde wijze gaan werken het de deelvaardighede n worden aangeleerd in d e boek heeft in dat opzicht een voorbeeldfunctie vorm van een stappenplan als het uitvoere n en het vak nederlands kan daarom bij het be van strategische handelingen daardoor i s de vorderen van integratie een belangrijke zo niet nadruk komen te liggen op het proces van het baanbrekende rol spelen bijvoorbeeld door leren elke taak wordt op systematisch e en e f het stimuleren van een taalbeleid voor de hele ficiente wijze uitgevoerd altijd komt eerst het school dit houdt in dat onder andere ten be orienteren op de taak en na het uitvoeren van hoeve van allochtone en taalzwakke leerlingen de taak volgt het beoord e len van leerproce s en bij alle vakken aandacht wordt besteed aan het leerresultaat de evaluati e wordt taa bes chou verband tussen taal en studievaardigheden aan wing of reflectie op het taalg e bruik ge noemd schooltaal en aan instructietaal in schoolboe het bijgevoegde schema zie hi e rboven m e t ken een gedeeltelijke invulling voor het s preek e n luisteronderwijs illustreert de indeling die in de praktijk van het onderwijs lijken veel le voor elk vakonderdeel in het boek gevolgd raren gebukt te gaan onder examendwang wordt ze durven niet met alternatieve werkvormen een ander positief punt is de opbouw van de te experimenteren uit angst dat de examen leerstof over de jaren van de ba s isvormin g het normen dan niet gehaald worden wij zijn er boek gebruikt de z es dimensie s van van peer van overtuigd dat wanneer docenten vanaf d e 1993 4 moe r 147 eerste klas gaan werke n op de manier die in dit het boek is nadrukkelijk niet bedoeld als de boek wordt voorges teld zij er niet b e ducht vervanger van moedertaaldidactiek dat kan voor hoeven te zijn dat de eind ex am e nnorm ook niet daarvoor is het wat te sterk praktisch niet gehaald wordt h e t wo rdt de hoo gs t e tijd gericht en te zeer toegespitst op het aanleren dat de bekend e vici e uze cirkel s do o rbro ke n van vaardigheden door het praktische karak worden d e b asi svo rmin g e n he t ned e rla nds t er van het boek bereidt het boek studenten n a de ba si svorun in g zu llen d an z o nd er a l t e van lerare n o pl e idingen optimaal voor op de veel pr o bl e m en o p elk aar a an s luit e n b e roepspraktijk wij vragen ons echte r af of er naa s t d e z e prakti s che gids op d e n duur toch enkele zwakkere punte n niet behoeft e zal zijn aan een boe k dat verdie ping biedt een boek dat achtergrondinfor een bespreking heeft altijd een balans naast matie ge eft zoal s het antwoord op de vraag sterke punten zijn er minder sterke te noemen we lke visie s zitten er achter gekozen een van onze punten van kritiek op het boek s tandpunten laat fundamentel e discussies is de beperkte aandacht die differentiatie krijgt mo g elijk maakt over het vak n e de rlands het in het boek is ervoor gekozen bij de uitwer b oe k dat in d ez e be hoefte vo orzi et zou de ge king van de basisvorming dicht bij de kern hee l nieuw op ge z e tte opvolg e r van mo e der doelen zelf te blijven dat is misschien mede ta a ldid ac tiek mo e t e n worden het nieuwe gevolg van het feit dat het boek gebaseerd is op boek zou moeten aansluiten bij zowel neder het leerplanvoorstel aso van de slo de boer lands in d e ba si s vorming al s bij n e de rlands na i yyo het goede van deze keuze is dat nu in d e ba s is vorming het didacti ekboek voor de het bijzonder rekening is gehouden met bov e nb o uw dat momenteel door h hui shof de belangen van zwakke leerlingen g rijlaarsdani en anderen wordt vo o rbereid voor ynvo vwo geeft het inhoudelijk soms taalb es cho uwing wordt opgevat al s refl ec tie te weinig bijvoorbeeld doordat de behande o p taal gebruik daarn a a st wordt taalbe ling van theoretische onderwerpen zoals een sc houwin g opgevat als taalvariati e h s t 6 de systematische behandeling van grammaticale wijze waarop in h et boek de t e rm onderwerpen en theoretische achtergronden taalbeschouwing gebruikt wordt roept vra van vaardigheden achterwege blijven deze af gen op d e term is in de eer st e plaat s ambigu wijzing van aandacht voor theorie is een ge doordat het in twee betek e nis s en wordt g e volg van de genoemde keuze wij zijn daar niet bruikt in d e tweede plaats g ebruike n we de geheel gelukkig mee omdat het ontwikkelen term gewo onlijk anders dan hi er ge beurt na van cognitieve vaardigheden op een hoger ni m elijk al s een verzwakte vorm v a n gram veau theoretische bezinning vooronderstelt n ati ca ov e r ta a lb eschouwin g i s het laats te bovendien geeft de beperking tot dit niveau woord no g nie t gesproke n van de basisvorming de indruk dat na het be op pag ina i i verklaren de aut eurs dat taalon halen van de eindtoets een nieuw soort oplei derwij s aa n and er s taligen in dit boek buiten ding gestart moet worden opgezet vanuit de be sc houwin g blijft zij me nen dat de behoef eindexameneisen llat kan de bedoeling niet ten van deze do el gro e p aan ta alond erwijs daar zijn en dat hoeft ook niet zo te zijn voor t e s terk afwijken va n wat n e der op papina 8 7 nemen de auteurs stelling in de land s t a li ge kinderen moeten l e ren wij wijzen discussie over de vraag wie informatiekunde e ro p da t we et wat je lee s t tek stbegrip voor d e moet geven dat hoeft van hen niet de leraar bru g kla s lijmba c h e a tyy o aanvank e lijk was nederlands te zijn al is nederlands een be ge sc hre ve n voo r a nder s talige lee rlin gen maar langrijke afnemer van de informatie vaardig dat het bo e k zeer suc c esvol i s gebl e ken voor heden ze nemen de kerndoelen 1 8 i q en 20 taalzwakke leerling e n in het algemeen dan ook letterlijk het is echter de vraag of het bijvoorbeeld bij het leren werke n m e t leesstra niet ook een belangrijke taak voor de leraar teg i e en wa t dat betreft waren er wel meer nut nederlands is het proces van verwerving van tige tip s en lessuggesties voor taalzwakke informatievaardigheden te begeleiden onder le e rlin g en in dit boek mogelijk gewee s t andere lepeltak en weydeuia t ygc vinden ove r to et s ing blijft het boek noodgedwongen van wel vaa g tot op dit moment is zelfs nog gee n defi 1 48 moer 1993 4 nitief besluit genomen over hoe de basisvor vaardigheden bij te brengen dan zal ook de ming getoetst zal worden wel is bekend dat er kwaliteit van ons onderwijs aantoonbaar zijn voor nederlands een thematisc h e taalge het boek wil een steentje bijdragen aan de bruikstoets zal komen zie daa rvoor het leer verwerkelijking van dit ideaal als de doel plan nederland s verbeek 1 9 9 3 wij hopen dat groepen van het boek deze boodschap weten er niet langer gesprok en zal worde n van een te herkennen zal het zijn doel niet missen eindto e ts basisvorming o mdat d e ba s isvor vanuit onze praktijk als docenten aan een lera ming geen eindonderwijs is de snv o toetsen renopleiding kunnen we zeggen dat de eerste mogen volgens ons sle c hts een diagno sti sche reacties van studenten en collega s nascholing functie hebben de aute ur s benadrukk e n ge positief zijn studenten hebben veel waarde lukki g h e t belang van diagnosti sch e toetsing en ring voor de vele direct toepasbare lessug bieden tal van suggestie s voor b e oord e gesties die het boek geeft zowel bij de deel als lingsvragen en lijsten met beoordelingsc rit e ria bij de totaalvaardigheden docenten in aan in elk geval dienen de diagnostisc h e func nascholingscursussen zijn eveneens zeer te tie van de toet s e n de functie van kwaliteit s spreken over de lessuggesties en over de helde bewaking van het ge geve n onderwij s strikt ge re overzichtelijke uitleg van de basisvorming scheiden t e blijven dat kan gebeur e n door de het boek biedt meer dan voldoende toets als diagnostis ch op te vatten en de res ul discussiemateriaal voor de nascholing taten van d e toetsen los van een b eoord eling het is een verdienste van het boek dat het bij van de con sequ e nti es vo or leerlin ge n op het laagste niveau begint want altijd weer me sonivea u al s instrum e nt voor kwalit e it sbe dreigt het voorbereidend beroepsonderwijs waking en advi sering t e gebruiken vso over het hoofd gezien te worden de leerlingen vormen in feite de belangrijk tot bes lui t ste doelgroep van de basisvorming toch willen we er niet het oog op andere hoewel de auteurs zeggen niet meer te willen leerlingen in het voortgezet onderwijs voor bieden dan een praktische invulling van de ba pleiten ook aandacht te besteden aan funda sisvorming menen wij dat het boek in de dis nnentelere aspecten van nederlands dan alleen cussie over moedertaalonderwijs te plaatsen is vaardigheden en het taalgebruik wie een als een uitwerking van de in moederlnnldidattiek voortgezette studie wil volgen moet de moge en in vele andere publikaties reeds jarenlang lijkheid hebben tot reflectie op een abstracter gepropageerde opvattingen over de organisatie niveau dan de basisvorming biedt aanvulling van onderwijs het boek is een pleidooi om van de basisvorming op een aantal punten is ernst te maken met de analyse van wat leerlin voor havo cl vwo leerlingen zeker ge gen moeten leren in termen van vaardigheden wenst het laat zien hoe onderwijs effectief kan wor den georganiseerd per les en longitudinaal lite rat u ur hoe de samenhang tussen vakonderdelen kan worden bewerktstelligd het maakt overtui boer m de lee basis voor een leerplan fictie in gend duidelijk dat voor leerlingen datgene wat moer 1 992 7 p 2 5 3 2 5 8 ze leren toepasbaar genaakt kan worden voor boer m de nederlands in liet individueel hernep de praktijk van hun persoonlijk leven voor soridenuijs een leerplanvoorstel enschede slc hun toekomstige werk en ten behoeve van 1990 voortgezette scholing 13raet a en t hendrix red het evety rapport vooral het aanleren van strategisch handelen eindversln van de commissie vennieuiviue einciexn is van het grootste belang menprej rnnrin s nederlandse taal en letterkunde het onder woorden kunnen brengen van je uiv n eis h n v o leen haag sdu 1 9 y1 probleem het kunnen stellen van analytische hawinkels k voorstel leerplan jeugdliteratuur vragen het hebben van een probleem in de basisvorming een discussiestuk in le oplossende houding al deze vaardigheden vende talen 467 p 18 24 maakt leerlingen redzaam als het onderwijs leidse werkgroep nioedertaaldidactiek moeder erin slaagt leerlingen zinvolle en bruikbare taaldidactiek een linirrlleitli ie voor liet voor yezet 1993 4 m oer 149 o ndenvijs muiderberg coutinho ry b c recensi e lepertak j en w weydema taalbeschouwin g en informatica in leven de tnlei 461 1991 p x57 zoo lijmbach j m h i hacquebord en k galoma bas kranenburg weet wat je l eest groningen j dijkstra i yyo parreren c f van ontw ikk elend o nden vijs leu een leerplan nederland s ven amersfoort acco tyyo e m tol verkuyl het vak nederlands in het voor de basisvormin g voortgezet onderwijs tussen scylla en cha rybdis in leven d e talen 4 74 1992 p 446 449 e m tol vrrkuyl een nieuwe kans voor taal beschouwing een plaatsbepalin g te verschij nen jan verboek e a bouwstenen voor de bnsisvor verboek j e a le erplan ne derlands gronin gen niiiitt een leerplan nederlands groningen wol wolters noordho ff 199 3 ters noordhoff slo 1 9 9 3 88 blz fzs o o tvs beschrijving 3 dln aliuere procesmana gement basi s vorming 1993 witte th vier nieuwe methoden voor de basis pa sg el e den ver s cheen een leerplan nederlands vorming nederl a nd s in leve n de talen 47 0 van jan verboek e a een publicatie van het in 47 2 en 473 1992 p is5 1 6 305 3 1 en 3 67 stituut voor leerplanontwikk e ling slo niet 375 een h o ofdstuk over toetsin g dat door cito werd verzorgd wat ve rboek e a in hun leer plan hebben ges chreven is bijna van zelfsprekend en zo logi sc h da t iedere l e raar nede rland s de illusie zal hebben dat hij het zelf had kunnen b e denke n to c h bevat het plan een sc hat aan informatie en nieuwe gezichts punte n met b ove ndien ee n te prijz e n creati eve kijk op het omgaan met de kerndoel e n moderniserin g bas is vormin g i s ee n moderni se ring van het vo o rtgezet onderwij s in d e o nd e rbouw in twinti g kerndoelen d e ugdelijkheidseis en is om s chreven wat iedere leerlin g in nederland t e nmin s te gele e rd moet hebb e n kerndoelen g even een so ort o nd erg rens aan voor het on derwij s aan kinderen in de le eftijd van i 2 tot circ a 16 ja a r geen voorschrift kerndoelen vormen geen leerplan ze geven wel een beschrijving van de belangrijkste va kinhouden maar ze doen dat vrij glo baal kerndoel nummer s bijvoorbeeld leer iiiryen kunnen ooit voor hen bestemde mondelinge instructie uitvoeren kerndoelen geven wel richtlijnen maar ze laten scholen tamelijk vee l i 50 m oer 1993 4