Beginnen is moeilijk, ophouden moeilijker

beginnen is moeilijk ophouden moeilijke r jos van hest annet van battu m k ennisma k ing groepsvorming warming up ont spanningsoefeningen schrijfoefeningen spel vo r me n het is niet gemakkelijk om achteraf te vertellen hoe het was we geloven ook dat elk van ons nog met een stuk heimwee zit naar die dagen in noordwijkerhout er is zoveel gedaan er is ook zoveel gebeurd we hebben zoveel beleefd samen we hebben gewerkt in drie willekeurige groepen in drie nuchtere klaslokalen met stoeltjes die vastzaten aan de banken je zat er zo in opgesloten dat je lichamelijk al niet uit de weg kon en taal bestaat niet uit woorden alleen alsje kreatief met de taal bezig bent beweeg je niet alleen je mond of je hand maar je hele lijf vanaf de wanden keken uit hun portretlijsten de gezichten van een paar coryfeeen uit de nederlandse literatuur op ons neer ook dat was het niet we zaten er niet als schoolkinderen in een lessituatie evenmin hadden we de pretentie kunst te gaan maken we waren bij elkaar om iets te ontdekken en hoe deden we dat je vormt niet zomaar meteen een groep bijna niemand kende iemand elk van ons was gekomen met een eigen bepaalde verwach ting een eigen achtergrond eigen gedachten en je wilt iets gezamen lijks doen dan moet je elkaar toch ook een beetje leren kennen kennismaking dat deden we in de verschillende groepen op verschillende wijzen bijvoorbeeld je begint een kort gesprek met je buurman of buurvrouw daarna stel je elkaar beurtelings aan de hele groep voor of hetzelfde als hierboven maar tijdens het gesprek teken je elkaar uit of je spreekt af dat je een aantal dingen die een specifieke eigenschap gemeen hebben een kategorie noemt bijvoorbeeld windstreken kleuren dieren huishoudelijke apparaten landen meubelstukken enzovoort nu beschrijf je hoe je degene met wie je hebt gesproken ziet binnen een bepaalde kategorie als jan een dier was was hij een ierse muis omdat hij rossig haar heeft en een wollig grijs pak draagt en als nico een drank was was hij een pilsje blond goudeerlijken lekker zonder jan of nico te vertellen wat je hebt opgeschreven zegje hen dat je als kategorie dieren of dranken gekozen hebt daarna schrijven jan en nico op hoe ze zichzelf zien binnen de gegeven kategorie dan worden alle opgeschreven regeltjes aan de hele groep voorgelezen je zou het ook simpeler kunnen doen gewoon door iedereen zich zelf persoonlijk aan de hele groep te laten voorstellen het onbevredi gende daarvan is dat iedereen gespannen zit te wachten op zijn beurt en als het rondje tenslotte voltooid is heeft niemand kunnen onthou den wat al die anderen verteld hebben maar als je zoals boven beschreven de kennismaking eerst laat plaats hebben tussen twee mensen ik en de ander kom je tot een natuurlijker proces het is ook gemakkelijker om iemand anders voor te stellen omdat er dan niet zo n hoge drempel is voor het voorstellen aan de groep is het niet alleen belangrijk dat jij aan je partner informatie hebt gegeven maar ook dat je van je partner informatie hebt gekregen dus dat je niet alleen hebt gepraat maar ook hebt geluisterd en gekeken en durven kijken of weten hoe wie heet twee personen uit de groep begeven zich naar twee verschillende hoeken van het lokaal elk probeert nu door het afroepen van namen zoveel mogelijk leden van de groep om zich heen te verzamelen als hij goed luistert naar zijn tegenstander kan hij de namen die hij niet kende maar dan hoort ook afroepen en zo men sen van de andere groep aftroggelen uiteraard moet je voor dit spel letje van te voren bepaalde spelregels vaststellen dit is een heel ander soort kennismaking gericht op het weten hoe ze allemaal ook weer heten dat is plezierig als je het woord tot iemand wilt richten want dan kun je hem of haar bij zijn naam noemen en dat geeft een gevoel van vertrouwdheid of je zegt niets maar je houdt je handen voor je ogen en kijkt tussen je vingers door naar de ander het is een gluurspelletje je geeft jezelf niet bloot je hoeft niet brutaal de ander onderzoekend te bekijken van top tot teen je kijkt stiekem maar je kijkt en zo in het spelletje kijkje goed zie je de ander om met elkaar te werken moet je elkaar leren kennen elkaar leren kennen is al bezig zijn met werken immers wanneer ken je elkaar genoeg om te beginnen en het kennismaken is niet een momentane gebeurtenis het is een proces dat doorgaat alle dagen dat je met elkaar werkt en nog lang daarna groepsvorming warming u p balspelletje je hoofd is een bal gooi hem naar een ander waarvan j e 8 kunt verwachten dat hij hem opvangt het is geen fopbal je gooit alleen als je ziet dat de ander attent is op wat je van plan bent in een volgende fase reageren de buren van de vanger als doelpalen door hun hand langs hun oor te leggen je kunt vertraagd of versneld spelen je kunt ook met twee ballen spelen of je begint met een imaginaire bal die je doorgeeft tijdens het doorge ven merk je al gauw dat de bal verandert van grootte en vorm die vormverandering wordt dan bewust gehanteerd begeleid daarna het doorgeven met geluiden vervolgens met woorden er wordt altijd gelachen dat werkt bevrijdend goed en geleidelijk aan ontstaat er taal van bewegen met je handen en taal van woorden door bezig te zijn met je handen met het doorgeven is je aandacht verlegd naar doen je spreekt maar je bent niet primair bezig met taal geluid en beweging iemand zet een geluid in de anderen haken erop in er ontstaat een klankdekor daarna wordt hetzelfde gedaan met woorden en bewegingen bijvoorbeeld de eerste zegt hakke takke en beweegt op het ritme van het woord de volgende zegt seringen een zing woord met een heel ander gebaar enzovoort een volgende fase kan zijn je spreekt af wat je samen gaat uitbeelden bijvoorbeeld een machine iemand begint met de eerste beweging laten we zeggen een groot wiel dat hij aangeeft door met een arm een ronddraaiende beweging te maken en het wiel maakt ook geluid zoemt of piept een ander komt erbij en beeldt een drijfstang uit die omhoog en omlaag gaat maakt er ook een geluid bij weer een ander maakt een klein driftig stoomuitlaatje snel en ritmies bewegend misschien maar met een vinger en geeft daarbij ook een geluid ieder een verzint verder en zo bouw je de machine op vraag en antwoord spel de groep vormt een kring een persoon gaat in de kring zitten en begint vragen te stellen hij stelt zijn vragen vanuit een gespeelde beroepssituatie bijvoorbeeld die van kommissa ris van politie de groepsleden zijn samen een persoon als m dus op een vraag heeft geantwoord dat hij 36 jaar is moet p als hem later weer naar zijn leeftijd gevraagd wordt ook 36 antwoorden als a op een vraag antwoordt dat ze geboren is in schiedam moet k later als er wordt gevraagd naar de eerste levensjaren van de ondervraagde persoon weten en antwoorden dat hij in schiedam was in die tijd zo wordt een persoon gecreeerd als j heeft geantwoord dat hij twee zusters heeft en een broer dat zijn vader dood is dat zijn moeder 65 is en aow heeft dan mag z later niet vertellen dat zijn vader sigaren rookt in plaats van sigaretten en dat zijn twee broers jan en pie t 9 heten iedereen moet opletten en onthouden zich voorstellen wie en hoe de persoon is wordt die ze met de hele groep verbeelden het kan uitsluitend een luister en koncentratieoefening zijn het hangt ervan af wat je wilt wat de groep wil je kunt elkaar proberen erin te laten lopen je kunt ook elkaar aanvullen malle dingen verzin nen iets geks opbouwen samen je kunt de zo gecreeerde persoon gebruiken als uitgangspunt voor een schrijfoefening een verhaal je kunt er ook een spel van maken bijvoorbeeld door te spelen wat er gebeurt als die persoon jou of een ander lid van de groep ontmoet brainstorm via een brainstorm vindt de groep een begrip waarvoor geen woord bestaat vervolgens maakt de groep het erbij passende nieuwe woord bijvoorbeeld een klikklakklaar een fotoapparaat waar de foto s meteen uitkomen spelregels van de hersenhoos 1 stel de beoordeling van wat je hoort tijdelijk uit 2 haak in op elkaars bijdragen 3 hoe meer invallen hoe liever 4 hoe absurder de invallen zijn hoe liever vertrouwensoefeningen de groep vormt een kring dichtbij elkaar staand iemand gaat in het midden van de kring staan sluit de ogen en laat zich vallen de groep vangt hem op en zet hem weer overeind het is geen jonassen je komt telkens weer helemaal op je benen te staan en laat je telkens van daaruit naar de een of andere kant vallen of iemand is in de kring gevangen en moet proberen eruit te breken of omgekeerd hij is buiten de kring en probeert erin te breken of iedereen zoekt een partner en nestelt zich er zo tegenaan dat hij zich komfortabel voelt en geleid kan worden hij sluit zijn ogen is blinde en wordt door de ruimte geleid eerst langzaam en voorzichtig dan sneller tot hollen toe daarna worden de rollen omgedraaid je wilt de ander graag vertrouwen en geeft je over aan de groep of aan je geleidehond omgekeerd schenkt de groep jou vertrouwen doordat hij de verantwoording voor je op zich neemt bij het uitbre ken of binnendringen in de kring gebeurt iets vergelijkbaars je hoort er niet bij of wilt er niet bij horen en het vraagt zelfvertrouwen van je daarnaar te handelen je bent zo lichamelijk met elkaar bezig maar het is een geestelijk proces ontspanning botje voor botje en spier voor spier je hele lichaam doorreizen en geleidelijk aan beginnend bij je tenen eindigend bij je hoofdhuid alles ontspannen dit is een bekende oefening die toege past wordt bij allerlei spel methoden yoga sensitivity training enzo voort 10 ga ontspannen bij elkaar liggen de hoofden naar elkaar toe en vorm zo een ster sluit je ogen voel elkaars aanwezigheid en voel dan met je handen naar elkaar of verduister het lokaal suggereer dat iedereen slaapt en droom samen een droom droom hardop probeer in gedachten te zien wat de ander droomt en droom mee of iemand ligt op de grond geheel ontspannen hij is een slappe pop een of meer personen bewegen alles aan hem mogelijk tillen enkele personen de slappe pop op en laten hem zo een reis maken dit is niet alleen een ontspanningsoefening het is ook een vertrou wensoefening je kunt je pas ontspannen als je de anderen helemaal vertrouwt je vertrouwt erop dat de anderen je geen pijn zullen doen daarvoor zijn ze ook verantwoordelijk schrijfoefeningen schrijf dik met dikke letters hooivork hooivorkerig enzo voort schrijf vervolgens een impressie n a v de woorden die je zo hebt getekend en geschreven maak met behulp van een paar medeklinkers bijv p r s en een willekeurig aantal andere letters een nieuw woord dat een naam is voor een dier plant machine of spel kombineer een groot aantal van de gevonden woorden in een tekst of geef een beschrijving van wat je hebt bedacht maak rijtjes woorden een rijtje gewone woorden een rijtje leuke woorden een deftige woorden een dure woorden een mooie woor den een lelijke woorden een mode of stopwoorden enzovoort kombineer de nummers een van elk rijtje tot een zin kies uit je eigen of andermans zinnen er eentje en gebruik hem als beginregel voor een verhaal of schrijf er een tekst omheen iemand zegt een woord een ander maakt via een beweging duide lijk welke associatie dat woord bij hem oproept een derde associeert met een nieuw woord de vierde weer met een nieuwe beweging enzovoort de groep kiest een of meer woorden ieder schrijft een van deze woorden met een viltstift op een vel tekenpapier en zet er een kringetje omheen daarna schrijft hij associaties op die hij n a v het kringwoord krijgt rond de belangrijkste woorden maak je losse zinnetjes die later in een tekst bij elkaar gezet worden vrije associatie 11 zet een woord in het bovenste hokje van bijgaande figuur associeer langs de lijnen van de figuur breng het bovenste en onderste woord samen in een tekst asso ciatie in het veld maak een vloerkleed van papier schrijf in het midden het kring woord iedereen associeert schrijvend met dikke viltstiften op het kringwoord daarna met dunnere viltstiften associeer je op het ge heel verbindinkjes leggend lege plekken invullend woorden kombi nerend je bent met de hele groep bezig te schrijven aan een ding soms zullen er dialogen ontstaan soms groepscollages in kleine groepjes iedereen schrijft een aantal woorden op leest zijn rijtje voor en kiest tenslotte een woord uit zijn eigen rijtje elk groepje bedenkt een plot of een situatie uit de kombinatie van gekozen woorden de plot of situatie wordt uitgeschreven of gespeeld je kunt met woorden zo verschillende spelletjes doen uitsluitend de gekozen woorden gebruikend kun je met verschillende intonatie ge luidssterkte ritmen een toonspel maken je kunt de woorden ook vatten in zinnen die je speelt als toneelspel ook kun je de woorden begeleiden door gebaren of uitdrukken door bijbehorende bewe gingen uit elk groepje kan een volkomen andere spelvorm tevoor schijn komen vraag en antwoord twee aan twee naast elkaar zittend begint de eerste een vraag op te schrijven de ander antwoordt schriftelijk schrijft vervolgens zelf een vraag op de eerste antwoordt enzovoort wie of wat vragen je spreekt eerst af of het een wat vraag wordt of een wie vraag je maakt twee groepen de ene groep verzint vra gen de andere groep schrijft alleen maar mogelijke antwoorden op als beide groepen klaar zijn leest beurtelings een vrager en antwoor der zijn zin voor bedenk een aantal situaties waarin je je heel goed kunt verplaatsen en schrijf die op doe hetzelfde voor situaties die je je wel zou kunnen indenken maar die toch ver van je afstaan bedenk een aan 12 tal situaties waarvan je weet dat ze bestaan maar waarin je je niet of nauwelijks kan verplaatsen omdat je er geen relatie mee hebt of omdat je er niets van afweet kies met een paar anderen een van de situaties uit die je hebt opgeschreven en waarin meerdere personen voorkomen bedenk sa men zoveel mogelijk dingen die met die situatie te maken hebben bedenk alternatieven kies een rol voor jezelf in die situatie en schrijf vanuit of over die rol een tekst tenslotte maakt de groep een eind spel n a v de gekozen situatie schrijf op hoe je denkt dat een van de veranderingen die je graag zou willen werkelijk tot stand zou kunnen komen wat zou je er zelf aan kunnen doen wat zou je met anderen kunnen doen werk een van je plannen helemaal uit kennismaken groepsvorming en warming up ontspanning schrijf oefeningen spelvormen geen willekeurige volgorde maar ook geen onwrikbaar en onontkoombaar schema de kennismaking zet zich voort en verdiept zich de groep ontstaat al werkend na de eerste gezamenlijke lach voel je dat al na het eerste voorlezen van een woord een regeltje herken je al iets en hoe beter we elkaar kennen hoe duidelijker we een groep worden hoe meer we ontspannen met elkaar kunnen zijn en beleven maar je kunt best al tot een spel komen na de eerste fase als de kennismaking een spel wordt je kunt heel goed tot schrijfoefeningen komen die veel losmaken aan sponta niteit en kreativiteit vanuit het warming up stadium er zijn geen vaste regels er is geen star systeem je werkt zeker ook vanuit het moment je bent niets zonder de groep er is een wisselwerking tussen jou en de groep je werkt situatief en achteraf evalueer je misschien evaluatie in een groepsgesprek een diskussie uiteraard of schriftelijk als aanzet tot een gesprek dan heb je al iets opge schreven wat je ervan vindt hoe het overkwam of het fijn was of niet fijn dat lees je aan elkaar voor je reageert op elkaars schrijfsel tjes beantwoord voor jezelf onderstaande vragen maak een schaal en zet je antwoorden daarop af in hoeverre herken je jezelf wat je ideeen betreft je eigen woord keus houd je rekening met het feit dat je je regels en teksten voor leest in hoeverre herken je de ander in zijn schrijfsels of spel dat was het zo was het en het was fijn zoals han schreef op een vodje von von wat heb je ons aangedaan we kunnen niet meer ophouden met schrijven 13