Publicatie datum: 1989-01-01
Auteurs: Wietske Miedema, Sibe Soutendijk
Collectie: 20
Volume: 20
Nummer: 4
Pagina’s: 152-160
Documenten
wietske miedema sibe soutendij k meertaligheid begrijpend leze n in de meertalige klas basisonderwij s deze werkgroep hield zich bezig met begrijpend lezen in de mee rtalige klas in de bovenbouw van het basisonderwijs sibe soutendijk van het advies en begeleidingscentrum voor het onderwijs in amsterdam abc verzorgde de ochtendsessie waarin hij de amsterdamse be grijpend leesaanpak plaatste in het kader van de noodzaak tot veelzijdige de mocratisering van het onderwijs juist in multi etn ische onderwijssituaties on derstaande tekst opent met zijn verslag wietske miedema werkzaam bij het centrum voor etnische studies van de universiteit van amsterdam cres en mildred de baas medewerkster van het abc verzorgden het middagprogramma ze gingen in op de achtergronden van meertaligheid en zetten de werkgroepleden zelf aan het werk met een project activiteit wietske miedema schreef het verslag sibe soutendijk onderwijs in de meertalige klas en het na de verslag ochtendsessi e inlei d ing ver zamelen en or d enen van d eze ge d achten in een schema als uitg an g s p unt voor d iscussie blee k een on bevredigen d e en tijdro vooraf ven de werkw ijze te zijn i n dit vers l ag volgt een korte samenvattin g van d e notities tot d e w er kg roep telde vee rtien d eeln em ers z es slot ko men e n kel e speci f i eke as pe cten van b e uit on d erw ijs b e geleid in g e d veelal betro kken g rij p end lezen in multi etnische on d er w ijssitua bij onder w ijsv o or r an g vij f pabo d ocenten ties aan de orde drie bao d ocenten h ieron d er eerst een weer gave van d e algemene inleiding over d e de amsterdamse aanpak a msterdamse aanpa k voortge k omen uit het innovatiep roj ec t am s te rda m ipa he t v a n te beg rij pe nd l ezen in d e mee rtalige k l a s is de voren noteren van eerste gedachten bij demo noemer w a a ronder h et ab c in sa m e nwe rk in g cratiserin g van het on d erw ijs en bij lees taal met c r e s een aant al ontw i kk elin g s e n b ege 152 moer 1989 1 4 p 1 52 160 leidingsactiviteiten uitvoert in de bovenbou w van de daarin verwerkte ideeen en uit va n basissch ol en en d e b ru g j a re n van v o gangspunten moeten we een tweede stap te schole n met een mult i et nisc he l eerlin gbe vo l rug zetten naar het ipa innovatieproject k i ng ove rleg e n p lannin g vin d en plaat s in d e amsterdam met co van calcar als initiator abc beg rij p en d lee sg ro ep n a ast en kele va dat van 1970 tot 1978 werd ontwikkeld en rianten van de begrijpend leesaanpak komen uitgevoerd met basisscholen in amsterdamse daar ook aan de orde het thematisch werken arbeiderswijken met interculturele en mond iale teksten en de aa n p a k voor zij instro me rs i n d e bov e n b ou w v erbre ding van d emocratiseringsdoelen basisonderwijs gericht op het effectief deelne in het i pa men aan het re g uliere lees taa lon derw ijs van leerling en d ie no g g een n e d erlan d s verstaan het ipa beoogde democratisering van het on derwijs daarbij stond het gelijkheidsdoel voor de begrijpend leesgroep wil komen tot een op het met voorrang verbeteren van de onder geintegreerd kader voor lees taalonderwijs aan wijsresultaten van arbeiderskinderen in het meertalige leerlinggroepen in het basisonder ipa werd e rv an uitgegaan dat het daarbij om wijs tot en met de basisvorming in het voort meer gaat dan alleen gelijke kansen het ge gezet onderwijs toegespitst op begrijpend le lijke kansen doel werd en wordt in de regel zen als moeilijkste en voor verdere studie be opgevat als het compenseren van achterstan langrijkste bundeling van taalvaardigheden dit den gemeten naar maatstaven die zijn afge lees taalkader in wording is gebaseerd op een leid van de statusladder van beroepen en di algemener kader van gemeenschappelijke uit ploma s ongelijkheid volgens de statusladder gangspunten geconcretiseerd in het didactisch van hoog naar laag wordt echter niet alleen schema voor een thematisch cursorische be bepaald door werkelijke ongelijkheid in rech grijpend leesaanpak ten materiele omstandigheden en algemeen ontwikkelingspeil de maatstaven van de sta het algemenere kader is kenmerkend voor de tusladder zijn vermengd met de klassicistische am ste rd a m s e aan pak v oo r de be schrijving etnicistische en sexistische vooroordelen van e rvan moeten we een p a a r sta pp en teru g in d e de economische en culturele elites met betrek tijd de eerste sta p l ei dt na a r claire h ulsen king tot de minderwaardigheid van handarbeid b ec k initiator van d e be g rijpen d leesaan p a k niet westerse volken culturen en talen en al vanaf g roe p 5 en de voortz etting d aarvan in het werk dat in meerderheid door vrouwen de brugjaren van h et vervol g on d erw ijs i n wordt gedaan onbetaald moeder werk komt 1985 ontwierp zij het didactisch schema een in de hele statusladder niet voor deze voor schematisch overz icht van lesdoelen en d aar b ij oordelen vinden hun neerslag in de leerstof en passende leeractiviteiten voor een reeks van eisen van het onderwijs als selectiestelsel ai vier tot zes lessen toeleidend naar de verwer leen compenseren gaat niet verder dan het be k in g van verh a len d e en z ake lij k e te k ste n rond ter aanpassen van de leerlingen aan de heer een thema dat wordt verbonden met de eigen sende maatstaven en betekent dus tegelijk ervaringen en referentiekaders van onderschei versteviging van de maatstaven voor ongelijk d e n t aal en e tnische groe p en in d e k las h e t he id volgens de statusladder maatschappelijke d i da ctisc h sc h ema verte g en w oordigt een uit ongelijkheid binnen en na het onderwijs kan op gew er kte vorm van t hematisch cursorisch on deze manier niet worden bestreden d erw ijs w a a r a lles inzit beg rij p end lezen als cu rso risc he ru gge g raat een c om mun ic a ti e v e de brede re ipa opvatti ng van dem ocratis e rin g ta al a an p a k met e en t oesp it sin g op m eert a li g leidde tot een aantal uitgangspunten die ken onderwijs ondersteund door bewuste anti mer k en d z ijn voor de am s terd am se a an p ak ra cistische o p v o e d in gs d oelen g eric ht o p ge lij k zoals w aard i g hei d van etnische g roepen e en nadere bestrijden en uitstellen van selectie tegengaan u i twerk ing van deze aan pa k g eeft w iet ske van de ratrace m iedema in het verslag van de middagsessie verbreding van onderwijsaanbod binnen het lees taalonderwijs gericht op versterking van de deze o pzet is een specif ie ke uitwe rk ing v a n hoofddoelen begrip expressie communicatie d e a msterd a mse aan p a k voor de h e r ko ms t realistische toepassing 153 in vo ering van een grotere ve rsch ei den he i d va n 2b van dit schema de inventarisatie liet zien maa tst a ven d at alle vier d e velden rui m wa ren in g evuld u i tgaan van en aanslu i ten bij eigen erv ar i ngswe h et gelijke k ansen d oel k re eg veel na d ruk reld en e i gen taalgebruik van de leer li ngen maar ook gelijkheid in ruimere z in zeggen opvoedingsdoelen i n overeenstemming met opl e i d i ngsdoelen ge lijkwaard i gheid samenwerki ng in schap of emancipa t ie en de b ij p assen de op p l aats van prestati ecompeti ti e voed ingsdoelen wer d en tot d e m ocra tisering naast prestatiedoelen ook zeggenschapsdoe l en gerekend zou deze werkgroep democratise mondigheid weerbaarhe i d maatschapp i j ren d on d erw ijs ont w erpen d an zou d at gebeu k r it ische penn is ren op basis van de veelzij d i g e op v atti ng van democratiserin g d ie overee n k omt m e t d e uit deze brede opvatting van democratisering leid g angspunten v a n de amste r d amse aanpa k de tot een voortdurend zoeken naar op lossin g en w aarin g elij kh eids en zeggensch aps d oe d e noodzaak tot zo n veel z ijdig e aanpa k is des len b eide uitg e w erkt in zo w el oplei d in g s als te klemmen d er in de multi e tnisc h e sc h o o l en o p voedingsdoelen el kaar kunnen on d ersteu klas in d e m ul t i etnische onderw ijssit ua tie grij nen in plaats van af b reu k te doen aan el kaar pen de onderscheiden democratiseringsdoelen dergelijke integrerende oplossingen moeten nog veel sterk er in el k aar h et een kan niet in de eerste p l aats hun toepassing vinden in zonder het ander gegeven de extreme achter het kernprogramma en dus in het lees taalon stelling van immigranten kinderen in het selec derw ijs daar d emocratisering in ruimere zin tiestelsel van het n ederlandse onderwijs be anders een randverschijnsel blijft zonder heerst door witte middenklas maatstaven invloed dient het gelijke kansen doel p rioriteit t e k rij gen in de zin van verbetering van de school de i pa uitvin d ing van thematisch cursorisch loopbanen b innen h et best aand e stelsel toelei lees taal onderwijs is zo n integrerend e op los dend naar hogere diploma s sin g het thema tische b eoogt zegg enscha p d at vereist echter te g elij k een ster ke relative d oor het w er ken aan een thema of p rojecton rin g van d e select ie maats taven i n d e selectie d erw erp waarb ij word t uitgegaan van de ei voor het voort g ezet onderw ijs w or d en juist gen inbreng van leerlingen en hun ei g en ver meertalig e leerling en extra sterk gesortee rd kenning van de da g elij kse ervaringswereld de vol g ens formele kenmerken va n hun n e d er cursorische aspecten o p lees taalg ebie d beo landse taalvaar d i g hei d zelfs o p mondelin g g e gen d e gelijkere kansen te g aranderen met zo b ie d ter wijl deze kenmerke n voor hun be g rij veel mogelijk nadruk op d e hoofd doelen van pen van nederlands en hun schriftelijke studie onderwijs het k oppelte k en staat voor het vaardigheden die voor hun schoolsucces b in streven het cursorische te verbinden met het nen het voortgezet onder w ijs het sterk st tel thematische on d erw ijs zo d at het w erken aan len juist van w einig b elan g zijn zoals b lijkt uit het thema kan motiveren tot het leren van de binnenkort te p u bliceren ei g en o nde rz oe k n aar volgens het leer p lan beoog d e kennis en vaar het brugklassucces van tur kse en m arok kaan dig heden en tevens d e mog elijkhei d biedt voor se leerlin g en o p tw ee avo scholengemeen functionele oefening van het geleerde door schappen vandaar onze k eus voor begrijpend realistische toepassing lezen gevat in een communicatieve ta alaan pa k het gaat d aarbij om een duidelij k h oofd democratisering i n mult i etnische doel waar dez e l e erli ng en d e scho o l vo or nod i g onderwijss i tuaties hebben d at t egelijk van doorsla ggevend be lang is voor hun k ansen in het vervol gon d er d e brede op vattin g van d emocra t iserin g kan in w ijs schema wor d en gebrach t zie pa g ina 1 5 5 waarbij het t w eevoudige doel g elij kheid en gelijke kansen wor d en voor veel immigranten z egg enschap w ordt gekruist met de oplei kinderen ec hter vroe g tijdig afg esnede n als niet dings en opvoedingsdoelen die men met de tegelijk w or d t g e wer kt aa n het b evorderen v an leerlingen nastreeft soutend ij k 1989 gelijk waardigheid tussen nederlands talig e d e eerste g e dachten over d emocratisering leerlingen en leerlingen uit andere taal en etni van de deelnemers aan d e w erkgroep zijn inge sche g roepen in de klas d it wijst n aar anti d eeld in d e vier vernieuw ingsvelden la t m racistisch ond er wijs in de zin van het af b re 15 4 schema democratisering van onderwijs gericht op gelijkheid en zeggenscha p scholingsdoele n democrat iser ings doelen a opleiding qualificatie b opvoeding socialisatie 1 gel ij khe i d 1a ib tegengaan van gelijke kansen samenwerkin g reproductie van begrip inzicht expressie sociale integrati e ongelijkheid verscheidenheid maatstaven gelijkwaardighei d openbaarheid 2 zeggenschap 2e 2b bestrijding van dagelijks leven funct vaard gelijke rechten solidaritei t onderdrukking en critische kennis democratische vaardighede n achterstelling persoonlijke interessen identiteit autonomi e ken van de dominantie verhoudingen die reeds worden opgeroepen het noodzaakt tot een zijn voorge g even in de d ominante positie van t hematische on d er w ijsaanpak w aarin d e g eko het schoolse nederlands in d e kl a s en van de zen thema s en tekston d er w erp en ver b on d en nederlandse of w esterse referentie kaders in kunnen w ord en met het dagelijkse leven en de d e leerstofinhou den en leestek sten deze ne in b reng vanuit de eigen ervarings w erel d van derlands talig e d ominantie kan slechts w orden de on d erscheiden etnische leerling g roe p en de rechtge trok k en d oor te zoe ke n n aar mo g elij k me ertalige a a n p a k is hier bij functione el o mdat he d en om meertali g e leerlingen in d e on d er de eigen referentie k a d ers in eerste inst a n t ie w ijspra ktijk een voorspron g te g even a an d e meestal slechts goe d ver woord k unnen w or ene k ant vereist gelijk waardigheid een aanpak d en in de eigen talen ver g elijkin g van re feren gericht o p cooperatie communicatie en sociale t ie k aders b ete k ent d an tegelijk vertalin g in integratie o p dat geen enkel k ind uit d e b oot het n e d erlan d s w at voor d e k inderen functio valt of in een geisoleerde of verworpen positie neel is daar nederlands de gemeenschappelij terecht komt aa n d e andere kant is gelijkwaar ke omg an g staal is in de k l a s in p syc h oli n digheid niet mog elijk zonder een grotere ver g uistische z in draa gt d it vertaal p roces b ij aan scheidenheid van maatstaven een meertalige versterking van d e rol van de ei g en taal op het a an p a k om voor alle k inderen de vol waard ig g e b ied van de al g emene taal b ek waamheid zie heid van de andere thuistalen dan nederlands oo k ond erstaand versla g van d e middagses te kunnen demonstreren uitgaan van andere sie in b eg ri psm at i g e zi n draag t he t vert a a l dan nederlands witte referentiekaders om een p robleem bij aan bew us tw ordin g van h et eige g elijk waard i g e vergelij k ing mo g elijk te maken ne van het referentiekader waardoor dit een houvast k a n b ieden om het vreemd e van het d aar de an d ere referentie k a d ers in het n e d er n e derland se schema te kunnen benoemen en land se onder w ijs niet geg even zijn moeten ze b egrijpen 155 een meertalige aanpak verwijst tevens naar weerstanden in het onderwijs h e t gelijke recht van el k e le e rling o p het toe vereisen pr aktijkont wi kkeling p assen van d e ei g en taal in d e k l a s en in de les p ra ktijk een rec ht dat in het gan g bare on uit de inventarisatie van eerste ge d achten d erw ijs bep er kt b lijft tot d e nederlan ds talig e van de deelnemers aan de werkgroep bij leerlingen in d e b e g rijpend leesaanp a k wor d t lees taalonderwijs in de meertalige k las blijkt d it benoemd als ruimte geven aan de andere dat de nadruk sterk ligt op de opleidingsdoe talen en referen tieka d ers w at ertoe m oet lei len de mo ge l ij k e o p voe d in g sd oelen k o men d en dat m eertali g e leerlin g en hun recht g aan mind er uitd rukk elijk n aar voren d at de o p lei waarma k en d oor de ruim te te nemen het eist din g sd oele n b reed w orden opg evat blijkt uit de solidariteit van de n ed erlandstalige leerlingen nadru k o p b e g ri p com m unicatie functionele daa r zij m oeten leren ruimte te laten h et k an toepassing en het verbinden met de eigen er l e i d en tot con fr ontaties in d e k l a s do ord a t varingen v a n l e erlin g en boven dien be st aat er eentalige n ederlandse kinderen de dominantie dui d elijk e voor k eur voor een multi etnische om kerin g niet acceptere n e en v ertrou wde en en of m eertalig e aan p ak en d aarin li gg en de nonconformistische groe pssfeer verkregen opvoed ingsdoelen wel besloten door samen w erking sociale integ r atie en ver b ij inv o ering in scholen van b egrij p end lezen scheidenheid van maatstaven vormt de basis in d e meerta li ge k las b lijkt h et a s pect van de conditie waaronder dergelijke confrontaties tot meertalige a a n p ak o p wee rsta n d te s t ui ten d e bewuste en positieve leermomenten zijn te dominantie van de n ederlandse taal is in het mak en op deze w ijze ka n een antira cistische onderw ijs een moeilij k aanvecht b aar g e g even aanp a k leiden tot k ritische kennis omtrent de dat een meerderheid van de werkgroep kiest bestaande on g elijkw aar d i g heid in etnische ver voor een m eertalig e o p zet is g een vanzelf houding en en tot oefenin g in democratische s p r e k e nd h e i d vaardigheden op het punt van weerbaarheid d e w eers tand in de p ra k tij k is n o g sterk er a ls van m eertali g e leerlin g en en h et re k ening leren het er om ga at opvoed ingsd oelen als g elij k houden met minderheids rechten door neder w aar d i g heid g elij ke rechten en solidariteit se lan d stali g e leerlin g en rieus te nemen de daartoe vereiste antiracisti sche onderw ijsopz et of in a n d ere w oord en persoonlijke in teressen en identiteit autonomie een onder w ijsaanpak die zich richt op het af ten slotte verwijzen naar verder liggende indi breken van de bestaande dominantieverhoudin vid uele doelen be w ust w ord ing van e i g en et g en tussen d e nederlands talig e g roe p en an nische identiteit is een voorwaarde voor de d ere e t nische g roe pen b lij k t het moeilij kst ver ontw i kk eling tot autonomie tot iemand d ie in teerbare as p ect te zijn van de be g rijpend staat is be w ust en k ritisch te kie z en uit de di leesaanp ak verse n ed erlandse en ei g en culturele moge het in d e re ge l o ntbr eken v a n e en concrete di lij k he d en tot inrich ting van h et ei g e n leven de dactiek en bijpassende middelen maakt het b e g rijpend leesaa n pa k k an daaraan bij dra g en moeilij k der g elij ke weerstanden te overw innen door bewust w ording van eigen referentieka ook als de g oede wil aan wezi g is d aarom is ders en de vol w aar d igheid van de eig en taal er in de ontwikkelingspoot van het a bc c r es o nt w i kkelin g v a n p ersoonlij ke interessen is project b e g rij p end lezen in de meert ali g e klas van doorslaggevend belang voor de zeggen voor g e k o zen o m st e r ke na d ru k te le gge n op scha p over ei gen l even 8 n voor het vin d en van het on tw ikke l e n van p ra ktisch uit voer b are w erk of bezighed en die het leven zinvol ma w erkw ij z en voor een meert ali g e aan p a k en een ken het stelt aan de b egrijpend leesaanpak in antiracistische o p zet van he t begrij p en d de meertalige kl as d e voor w aarde d at d ez e leesonderwijs motiveren d moet zijn in t eresse moet w e kken en l even d ho uden en niet m ag ontmoed i g en door het stellen van vreemde eisen waarop leerlin g en niet zijn voor b erei d vandaar d e uit voerige aandacht voor d e leesvoorwaarden 156 wietske miedema kw amen er g e he el nie u we d il emma s en pro blemen bij d ie aanva n kelij k sle cht s mon d verslag middagsessi e jesmaat aandacht kregen de problematiek van de etnische verhoudin vooraf gen van de o ng elijkhei d en d e ac hters telli ng van immi gra nt en op b ijna alle m aatschappe lij k e n adat tijdens de ochtendsessie is ge w erkt aan terreinen ook in het onderwijs deed zijn in d e invullin g van een d e m ocratiseren d taal lees tree binnen de school komt deze tot uiting in k a der voor d e meert alige k las richtte de aan de dominantie van het witte westerse leerplan dacht zich s mi d dags o p d e specifie ke ui twer en de n ederlandse taal maar ook in de daaruit k ing daarvan voor he t b e g rijpen d leeson d er voortvloeiende dominantie van de witte hol wijs l a nd se ar be i de rs kin d eren d it ve r e ist e en g e beide begeleidsters wietske m iedema en m il heel nieuw e aan p a k o nze m anier va n k ijke n d re d d e ba as w erk en al m eerder e jaren aan we r d de ant iracism e o pti ek waa rin rui mte de antiracistische opzet van het begrijpend wordt geeist voor de eigen talen en referentie leesproject zo wel aan d e o nt w i kkelin g ervan kad ers en d e st at usverdelin g in de k l a s te r dis als aan onderzoek naar de effecten van de cussie wordt gesteld aan pa k om de informatieverschaffin g niet uit vanuit d eze optiek ke k en we ook naar t w eede sluitend te beperken tot cognitief gerichte ken ta alverw ervin g v ooral g roeide de aa nda c ht nisoverdracht w erd ervoor gekozen de middag voor de context waarbinnen de verwerving in twee delen te s p litsen het eerste d eel van het n ederlands moest plaatsvinden een b estond uit een inleid in g van w iets ke m iede veilig k limaat een rij k ta a l aa n b od een comm u ma w aarin zij d e onderw ijs k un d ige en lin nicatieve aanpak samen werking tussen kinde g uistische uitgan g s p unten van het p roject ver ren onderli ng onderz oe k doe n denk en en ha n h el d er de toe ges p itst o p het aspe ct v a n d e d elen ko ppelen de e rvarin ge n met h et thema meertaligheid in het tweede deel zou m ildred tisch w erken e n de i d eeen van de a m e ri k aan de baas t w ee werkvormen uitvoeren met de krashen 1982 die daar goed bij aansloten g roe p om de processen d ie zich in de klas af vormden ons ontw ik k elin g s k a d er d aar n aast s p elen ook d aadwerkelij k te doen voelen en o p moesten we het denken over t w eede taalver d ie manier d uid elij k te maken hoe d e verschil w ervin g ko pp elen aan inzichten o m trent het len d e doelen van het project w orden g ereali belan g en d e positie v a n d e eerste t aal a an seerd door de uitgevoerde activiteiten en de ene kant het belang dat de eigen taal heeft werkvormen h et is bij een w erk vorm g e b le voor de betro kken e n zelf a an de a nder e ka nt ven vandaar dat de tw ee d e ge p lande werk de betekenis voor gelij kw a a rd iger verhou d i n vorm in dit versla g slech ts k ort wordt gen en een g oede t w ee d e taalver w ervi ng o ns aangesti p t uit g an g s p unt voor het ont w i kkelin g s w erk w erd dat m eertali g hei d voet wor d en gez ien antiracisme optiek en meert al i gheid als een positief k en m erk zowe l v a n d e mu lti etnische k las als van d e in d ivi du ele leerling zoals hiervoor door sibe soutendijk is opge d eze p rincip iele keus is nodig om d ui d elij k te merkt ko mt d e b eg rij p en d leesopz et voort uit kunnen b re k en met he t d eficiet denken d at d e amsterdamse aanpa k die in d e jaren ze het p robleem van schools falen in d e eerste ventig is gegroeid vooral de ideeen over het plaats toeschrijft aan h et sociale milieu van nij pe n d e dil em ma dat e l ke prog r e ssiev e v er lee rling en aan hun thu issi tu at i e e n hun t a a l nie uw in g sbewe g in g te genkom t de noodz aak gebrui k t ot aan passin g van de leerlingen aan d e selec tiemaatstaven van de middenklasse terwijl de n u w as d o o r sociolin g uisten aanget oond dat kinderen door diezelfde selectienormen worden de eigen talen van etnische groepen in alle op uitg eschakel d zijn vrucht b aar ge b leken d e zichten vol waardige talen zijn oo k w aar het z e ideeen zijn destijds ui tg ewe r kt voor de w it g aa t om ni et gesc h reven t alen maa r somm ige te arbeiderskinderen m et de komst van immi lin g uisten bleven het ons b ehoorlij k m oeilij k g ranten in de n ed erlan d se sa m enleving k re g en maken door m et een denk beeld te komen d at dit dilemma en de bijpassende ideeen en pro in le k enkrin g en maar a l te g raag w er d aan b l e men niet alleen een andere invulling ook vaard er zou een bepaald reservoir voor taal 157 vaardigheid bestaan met een vaste omvang dragen op de andere taal als je bijvoorbeeld w aarb innen de en e t aal de and ere taal i n de tijdens b egrijpen d leeslessen l e ert sam e nv a tten w eg zi t w at de ene taal aan ruimte vult in d it of k ritisch m et t ek s ten le e rt o mg aan dan ver reservoir zou de andere taal niet meer kunnen werf je vaardigheden die ook in de andere taal innemen grof g e zegd als je je eigen taal ont kunnen worden toegepast dit veronderstelt w i kkelt heb je minder mogelij k heden om een w el een even w ich tig e m e erta li g e onderw ijs t w eed e ta al t e ontw i kk el e n en omgek e e r d als aanpak de andere kant van de medaille is na je d e tw ee d e t aal g oe d w il leren kan je m aar melij k da t het ni et functio ne r en van een of b eter je eigen taal vergeten in hun vulg aire van beide talen kan leiden tot beperking van vor m blij ken d it soort opvattin g en sterk ver de cogniti e v e taal ontwikkeling d i t zo u bij b reid te zijn niet alleen in d e onderwijs prak voorb eeld h e t gevo lg kunn e n z ijn van de d ru k tij k maar ook op het niveau van onderw ijsbe die wordt uitgeoefend om de thuistaal te ver leid het nieu w e wrr r app ort 1 989 over mi n vangen door de tweede taal of van motivatie d erhed en b elei d g etu ig t da ar w eer van gelu k probl e men le i d e n d t o t een hoge a ffectieve kig wordt deze theorie binnen de taalweten drempel die de tweede taalverwerving blok schap p en als ach t erhaald beschou wd geluk keert vgl krashen 1982 kig w ant het ong eldig verklaren van ieman d s de cognitie ve ontw ik k elin g h a n g t d us s a m e n moedertaal brengt g rote sociale en psychische m et het k ara kter v an de mee rt ali g e ont w i kke schade met zich mee z e k er als he t ga at om ling op basis van studies van o a skutnabb etnische groe p en vo or w ie de eigen taal wel k an g as en to u k o m aa su gge reerd e c umm ins haast een noodzaak is om te overleven da t een b el a n g rijke verkl a rin g voor het ont staan van een negatief verband tussen meerta de samenhang tussen eerste en tweede taa l li g heid en co g nit iev e ont w i kkeli ng gez ocht moet word en in ee n ge bre kk i g e be hee rsin g taal wetensch app e r s als tove sk ut na b b v a n een van d e talen d e ze g edachten g an g kan gas en jim cu mmins 1988 heb ben d e mondde uit in de drempel hypothese het be laatste jaren onderzoek gedaan dat geheel reiken van een bepaald drempelniveau van nieu we inzichten opleverde in de samenhan g taalbeheersing is voor waard elij k voor een p osi tussen de eerste en de t w eede taal d eze in tie ve co g nit i e ve ontw i kkelin g d aar bij onder zichten boden de b rood nod i g e w etenschap p e scheidt hij drie mogelijkheden ten eerste in lij ke basis voor ons on tw i kkeling s w erk en w a g een van de talen ontstaat een redelij k e taal ren b uitengewoon stimulerend voor het invul be heersing hal fta li gh ei d o f s e milin g u a len van de taal k undige kant van het meertali g lisme ten tweede in een van d e t alen is het heidsbegrip beheersingsnivea u goe d t er w ijl d e an d ere taal cummins stelde als hypothese d at het den ken bijna niet w ordt be heerst ten derd e bei d e zo wel meerdere talen k an stimuleren als zelf talen worden goed beheerst in het eerste ge ook wordt ges t imuleerd d oor meertalighei d de val zien we n e g atieve g evol gen v oor d e cogni ver k larin g hiervoor li g t in het best a an van een tieve ont wik keling in he t t w eed e geval noch onderlig g en d e al g emene taal b ekwaamheid posit ieve noch negatieve ter wij l in het derde common u nd erlying lang u age proficiency g eval duidelij k spra ke is van een positief e ffect die de ontw i kkeling van t wee of meer talen op de cognitieve ontw i k keling gemeten met m o g elijk maak t de on tw i kkelin g va n conc ep bijvoor b eel d intelli g entietests voor pr ob l eem tuele en academische vaardigheden onder o p lossen steunt de ont w i kk elin g v a n beide talen en k an in verband met de co g nitieve taalont w ik keling omge k eerd ook plaa t s vinden door ge b rui k van introduceerd e cummins d e b egr i ppen b ics en een of meerdere talen h et g aat daarbij om d e c a l p b asic interpersona communica tive ont wikkeling van al g e m ene basisvaardigheden s kills en co g nitive a ca d emic lan g uage profi d ie alle t a aluitin gen vo ed en z oals sche matis e ciency door rene appel in het n ederlands ren a nalyseren synt hetiseren categ oriseren b enoemd als da t d ag elij ks e a l g emene ta a l en be g ri p svor m in g en c at co g nitief academische taal een kind zou er bij t w eede taalver w ervin g ongeveer op grond hiervan formuleer d e cummins de t w ee jaar over doen om da t te verw erven interdepentie hy p othese taalvaard ighe d en ge terw ijl het zeker vijf tot zeven jaar no d ig heeft leerd in d e ene taa l k unnen wor de n over g e o m ca t te verwerven de ont w i kkel in g van 158 dat z o w el m ond elin g a ls sc h ri ftelijk v a ngt te hang en d e g roe pering svor m h ier b ij b est on d aan in een cont e xtrij ke leero mg eving w aa r in uit het werk en in zelfge k o zen tweetallen cog nitief w eini g eisen d e t a ken worde n de activiteit duurde ongeveer twintig minuten gesteld gaandew e g w ord en in het onder wijs waarna er w erd nagepraat over ieders ervarin cog nitief hogere eisen gestel d waar b ij re d uc ge n met dez e o pd racht da ar b ij g in g het om tie plaats vin d t van de inform atie uit de con d e vraa g wel ke verschillen de leer d oelen wor text dan wordt er beroep gedaan op taalvaar den behartigd met een zo n activiteit omdat digheden van een veel hoger niveau zoals bij de teksten uit verschillende referentiekaders het lezen van a bstracte te ksten het b lij k t een a fkom sti g zijn k on men z ich voorstellen dat in hardne k kige misvatting te zijn d at het bij kin een multi etnisc h e schoolkl as d e le erlin g e n uit deren d ie da t goed beheersen ook met c at b ijna el k e etnische g roe p zic h k unnen her ken w el goed zal z itten d eze aanname kan leiden nen in een of meer van de oma teksten dit tot een zekere d i d actische verwaarl ozin g ma a kt het gezamenlij k ma ken van het t h e m a w aarvan met name meertalige leerlingen veel mogelijk d oor d at iedereen zich erbij b etro kk en schade ondervinden voor hun onderwijskan voelt de eerste voor w aarde voor een goede sen d e gerichte ont w i kk elin g van c at moet s t artactiviteit d e w erkgroe p beston d voorn a in de bovenbou w van de basisschool dan ook melijk u it w itte nederlan d ers d it g af er met k rachtig ter hand worden genomen een zicht op hoe moeilij k het is teksten te snappen die uit een ander referentiekader ko een didactie k die de doelen integreert men dat d it w el degelij k nodig w as werd d ui d elijk toen bij el k verhaaltje de goede tit el ons begrijpend lees p roject is gebaseerd op bo moest worden gezocht je moet dan eerst glo vengenoemde lin guistische begrippen de ba al lezen om een overzicht van alle t eks ten te meertaallijn o p inzichten omtrent etnische k rijgen en daarna zeer nau wk euri g bijna stu verhoudingen de antiracisme lijn ruimte ei derend lezen om de exacte in h ou d van h et sen voo r ei g en re ferentiekad ers en voorspron g verhaal in de vingers te krijgen omdat je dat geven aan k inderen met la g e status op in in tw eetallen d oet ontsta at er veel ov e rle g zo zich ten in het proces van t weede taalver wer wordt de sam en w er k in g tuss e n l e erling en ving goe d en b e g rij pelij k taalaanbod aan dacht ges timuleerd teksten en taa kverdelin g g eve n voor de inhou d in p laats van de vorm lage af a an leid in g to t veel ge p raa t en d us tot e en rij k fectieve drempel en op ideeen over de didac taalaanbod omdat de activiteit zich zowel af tiek van be g rijpend lezen veel aandacht voor speelt op handelin gsniveau k nippen en pla k tekstvoorbereidin g integratie van taal beheer ken als o p or g anis at ienivea u hoe verd elen we singsgebieden oefenen van verschillende de taken w at moet eerst en laa tst g e b eu ren leesstrategieen stimuleren van lees p lezier hoe pa kk en w e het aan en verklaren d niveau o ns didactisch schema dat van verkennen via waarom juis t d eze titel of fot o bij dit ver verzamelen naar ord enen o p klimt trachten wij haai zitten er in het taalaanbo d oo k versc h il te vullen met zo d anige activiteiten dat d e on len d e as p ecten en niveaus doe l g erich te ta al derscheiden leerdoelen ook inderdaad worden beschrijven d e taal verk lare nd e taal gehaald d e tw ee d e g eplande w erkvorm sloot meer aan m ildred de b aas heeft met de werkgroep een bij d e meertaallijn en het antiracisme doel het activiteit g edaan uit les 1 van het oma met b ehulp van meertali g e woordenlijsten ver project ba a s e a 1988 ru briceren aan d e t a len van m ee rt alig e men gged ich ten d i e d oo r han d van zes k orte leeste k sten over oma s d e k inderen waren g ema ak t h el a as z ijn w e h et zijn te k stjes uit zeer versc h illende referen hier niet meer aan toe g e komen tiek aders die handelen over oma s in zeer ver schillende posities oma is o p bezoe k oma in w e he b ben d e m idda g sessie m et p lez ier ver het b ejaarden tehuis oma zorg t voor je en der zorg d en had den de indruk dat w e iets van gelijke er werden ook zes foto s verstrekt en ons enthousi asme over de meertali ge a ntira een lijs tje met de t i tels van de ver ha altjes de cisme aanpa k h e b ben kunnen over d ra gen b ij opd racht w as o m bij el k verhaaltje d e ti t el en d eze onze dan k voor d e stimulerende deelna de foto te zoeken d eze in de juiste vol g ord e me van de w er kg roe p leden aan elkaar te plakken en d aarna aan de muur 159 literatuu r baas m de b mungra w miedema m jessurun l felter oma laatje n iet in de steek project be gr ijpend lezen in de mee rt a li ge klas projectschr i ft en fotoboek amsterdam abc 198 8 krashen s d principles and practica in second lan guage acquis ition oxford pergamon 1982 m i edema w m m v m de baas begr ijpend lezen in de mee rtal i ge klas i n spec ial bij school 1988 nr 9 p 31 46 skutnabb kangas t j cumm i ns eds minority education from shame to struggie cledon mult il in gual matters 1988 soutendijk s equal ity and parti ci pation the two fold goal of democrati zati on in k jansen s walke r eds towards democratic schooling m il ton keynes open universi ty press 1989 p 174 192 wetenschappelijke raad voo r het regeringsbe l eid a llochtonenbe leid den haag sdu 198 9 160