Publicatie datum: 1988-01-01
Auteur: Thera van der Heijden
Collectie: 19
Volume: 19
Nummer: 3
Pagina’s: 2-11
Documenten
thera van der heijde n compute r en onderwijs beleidsontwikkelingen de moer serie computer en moedertaalonderwijs opende in 1985 met een ar tikel van de hand van thera van der heijden zij gaf daarin na een korte inlei ding op het onderwerp een overzicht van de stand van zaken op dat moment in onderstaand artikel wordt de lijn doorgetrokken wat behelsde het beleid op het vlak van computers en moedertaal onderwijs tot op heden en wat zijn de plannen voor de toekomst een feitelijk overzicht inleiding voorgeschiedeni s de laatste jaren heeft de computer onmisken baar zijn opmars gemaakt in de nederlandse begin 1982 verscheen de nota verder na de onderwijswereld overheid en bedrijfsleven basisschool waarin een nieuwe structuur hebben een groot deel van de scholen voor voor het voo rtgezet onderwijs werd voorge voortgezet onderwijs en een enkele school steld voor basisonderwijs voorzien van computers een van de opmerkelijkste onderdelen van de in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs nota vor mde de opslitsing van het leeraanbod is door de overheid en het bedrijfsleven zelfs in 11 leergebieden een van die gebieden zou zeer veel geinvesteerd daarnaast heeft een informatica moeten zijn flink aantal scholen uit eigen middelen appara in september 1982 kwamen de bewindslieden tuur aangeschaft al was het maar uit concur met een beleidsnota over de implementatie rentieoverwegingen van informatica onderwijs in het gehele neder in dit artikel geef ik de lezer een overzicht van landse onderwijsveld per onderwijssoort ga de beleidsontwikkelingen op het terrein van de ven zij hierin vrij gedetailleerd aan binnen wel informatiekunde en het basis voo rt gezet en ke beheers en ontwikkelingskaders er tot speciaal onderwijs meer specifiek zal ik in 1990 geexperimenteerd kan worden deze no gaan op de ontwikkelingen op het terrein van ta baseerde zich grotendeels op twee dat jaar informatiekunde en moede rt aalonderwijs eerder uitgekomen rappo rt en waarin beleids aanbevelingen gedaan werden het eerste rap po rt is van de hand van de hoogleraren uhlen beck de bruin en levelt 2 zij menen dat er naar gestreefd moet worden alle leerlingen i n 2 de leeftijd van 14 en 15 jaar enig onderwijs in voorlichting ik zal me hier bepalen tot het de informatica te geven in elk denkbaar onderwijsgedeelte schooltype op een manier die aan de school is primaire aandacht ging uit naar het opzetten aangepast dit onderwijs kan naar hun mening van een educatief netwerk en naar scholing het snelst van de grond komen als het gege nascholing en verzorging de overheid stelde ven zou worden als onderdeel van het vak voor de onderwijspoot van het project 270 wiskunde in een schooltype waar wiskunde miljoen ter beschikking niet wordt onderweien zou informatica onder er zijn 28 regionale steunpunten ingericht wijs in administratief of technisch gerichte rsoi s waar docenten zich kunnen informe vakken kunnen worden opgenomen voorts ren hier coordineert men in de regio een zijn zij van mening dat er een instituut moet groot aantal activiteiten op het terrein van het worden aangewezen dat als opdracht zou onderwijs en de informatietechnologie de moeten krijgen informatie te vergaren en ter steunpunten zijn gehuisvest bij de nlo s een beschikking te stellen over de tot op heden aantal pabo s en een aantal schoolbegelei opgedane ervaring dingsdiensten naast deze rsoi s functioneren het tweede rappo rt is dat van de adviescom er momenteel drie zogeheten ontwikkelpun missie voor onderwijs en informatietechnolo ten de rijks pabo in amersfoort voor het ba gie a011 3 onder voorzitterschap van de hoog sisonderwijs de sol in utrecht voor avo vwo leraar onderwijskunde plomp van de th twen en niet beroepsgericht lbo en de nlo in eind te beval deze commissie vooral het leren over hoven voor het beroepsgericht lbo en voor het de informatietechnologie aan burgerinformati mbo deze drie ontwikkelpunten maken zelf ca zou voor alle leerlingen in de leerplichtige geen programmatuur maar kanaliseren en sti leeftijd in een termijn van vijf jaar moeten wor muleren de naar hun oordeel goede ideeen den ingevoerd het zou als apa rt vak op de voor programmatuurontwikkeling in het onder lessentabel van de onderbouw van het voo rt wijsveld zowel de rsoi s als de ontwikkel gezet onderwijs moeten worden opgevoerd punten zullen hun activiteiten alleen vervullen zeker zou het niet zo mogen zijn dat alleen de tijdens de periode van het stimuleringsbeleid docenten van de exacte vakken in de toe aan de ontwikkelingen binnen het basisonder komst een bevoegdheid voor dit vak zouden wijs het algemeen vormend voortgezet onder ontvangen wijs en binnen de volwasseneneducatie wil ik in mei 1983 werd het centrum voor onder in het vervolg van dit artikel wat meer aan wijs en informatietechnologie co1 geopend dacht besteden het centrum ondergebracht bij de th twente moet dienen als doorgeefluik en als co rdina basisonderw ijs en s pe c iaa l onderwij s tiecentrum voor alles wat met de inschakeling van de computer voor onderwijsdoeleinden te in het basisonderwijs wordt tot eind 1988 een maken heeft dieptestrategie gehanteerd enkele lopende het beleid van de nederlandse overheid met projecten konden gecontinueerd worden en betrekking tot deze materie kreeg begin 1984 zestien nieuwe uitgevoerd vorm in het informatica stimuleringsplan een voorbeeld van een onderzoeksproject dat insp inmiddels is afgesloten is het amsterdamse 12 scholenproject 4 uitgevoerd onder leiding van a dirkzwager vijftien jaar geleden begon het informatica stimuleringspla n hij enthousiast teruggekeerd van een studie reis naar de vs een onderzoek naar de didac het insp is een vijfjarenplan 1984 1988 met tische mogelijkheden van de computer in de als inzet begin jaren negentig zover te zijn dat hoogste klassen van het basisonderwijs het alle leerlingen worden onderwezen in en met werd het eerste nederlandse onderzoek op dit de mogelijkheden van de computer aan het gebied het aanbod aan de scholen bestond insp nemen de depa rt ementen van onderwijs uit een pakket van computerlessen dat gericht en wetenschappen economische zaken en was op de training van taal en rekenvaardig landbouw en visserij deel voorts is de be heden trokkenheid van het bedrijfsleven groot het iedere school ontving een terminal die per tele gehele plan omvat onderzoek onderwijs en foon kon worden aangesloten op de centrale 3 minicomputer door middel van vragenlijsten en moet burgerinformatica als vak worden in interviews en experimenteel onderzoek werden gevoerd de scholen hadden de vrijheid om onder andere de volgende zaken nagegaan de binnen deze werkdefinities een eigen inhoud motivatie van leerkracht en leerlingen voor het aan het project te geven werken met de studiemachine de gebruikswij voor de tweede tranche van het project ze en het effect van computergestuurde oefe 1985 1987 adviseerde de slo van burgerin ning formatica een apart vak te maken dat verplicht in het najaar van 1987 verscheen onderwijs zou moeten zijn voor alle leerlingen van alle kundig computergebruik 5 een boek dat dirk schooltypen in de eerste fase van het voortge zwager samen met de onderwijskundige mol zet onderwijs met een minimum aantal uren schreef voor de man of vrouw in het veld van 80 2 jaaruren op de langere termijn voor wat betreft de nieuwe projecten het diende gestreefd te worden naar integratie van volgende burgerinformatica met andere vakken er dien op een beperkt aantal scholen is men met een den taakuren beschikbaar te komen voor do geavanceerde computer apple macintosh centen die zich met burgerinformatica zouden gaan onderzoeken wat de meerwaarde van de gaan bezighouden bij de bevoegdheidsregeling computer in het basisonderwijs zou kunnen diende iedere docent in aanmerking te komen zijn na evaluatie van deze zestien projecten om zo n bevoegdheid te verkrijgen er werden zou de overheid dan na afloop van het insp voorstellen gedaan om te onderzoeken hoe de alsnog tot eventuele invoering op bredere deelname van vrouwelijke leerlingen is en hoe schaal kunnen besluiten hun belangstelling gericht is verder werd beg i n 1985 was al duidelijk dat veel scholen geadviseerd om vrouwelijke docenten bij voor dat niet wilden afwachten steeds vaker werd rang tot nascholingscursussen toe te laten en en wordt nog steeds uit eigen middelen appa om via onderzoek vast te stellen of het wen ratuur aangeschaft begin 1988 beschikte al selijk is om met aparte meisjesgroepen te meer dan 50 van de basisscholen over appa werken ratuur in hoeverre daar ook zinvol gebruik van ik schrijf dit begin 1988 burgerinformatica wordt gemaakt is in het kader van dit over heet inmiddels overal informatiekunde en het zicht niet aan de orde voortgezet basisonderwijs met zijn leergebie over de diepteprojecten is onlangs een eerste den is politiek niet haalbaar gebleken evaluatief verslag gepubliceerd door het coi voor wat we zouden moeten verstaan onder verderop in dit a rt ikel wordt daar op ingegaan informatiekunde volg ik hier de slo definitie in de loop van 1988 zal een eindevaluatie het geheel van kennis van en inzicht in het worden gegeven verwerven de opslag het verwerken en over dragen van informatie en vaardigheden in het avo vwo en niet beroepsgericht lbo gebruik van de hulpmiddelen daarvoor deze kunnen al dan niet van informatietechnolo in het voortgezet onderwijs kent men een gische aard zijn zoals de computer breedtestrategie integrale invoering van infor de stand van zaken op dit moment is dat matiekunde wordt hier nagestreefd in de zo voorlopig informatiekunde als apart vak cur mer van 1983 zijn ruim honderd scholen aan sus van 20 uur op enig moment in het kader gewezen om het nieuwe leergebied vak bur van de basisvorming gegeven zal dienen te gerinformatica 6 vorm te geven zonder proble worden daarnaast wordt gezocht naar het in men is dat tot nog toe niet verlopen er waren tegreren van informatiekunde in andere vak weinig financiele middelen de nascholing ver ken bijvoorbeeld het moedertaalonderwijs liep moeizaam er was onvoldoende goede daarover straks meer software veel werd in de scholen overgelaten in 1986 raakt de discussie over informatiekun aan het enthousiasme van een paar leerkrach de in het voortgezet onderwijs in een stroom ten versnelling het bedrijfsleven begint steeds het burgerinformaticaproject verliep in twee meer interesse te tonen en het insp stelt fasen waarbij in eerste instantie aan de deel daarom voor gezamenlijke inspanning te leve nemende proefscholen een orienterende func ren uiteindelijk op initiatief van het bedrijfsle tie werd toegedacht kernvragen daarbij wa ven komt het project nieuwe informatietech ren wat is de inhoud van burgerinformatica nologie in het voortgezet onderwijs nivo 4 t ot st and door ee n a anta l v akwerk g roepen g e wer kt a an cursuss e n waa rin h et g e b rui k v a n inf orm at ie nivo project techn o log ie in het v akon de r w ijs cent raal s ta at d it w or d en z oge h eten va kge richte nascho h et g aat in d i t p roject om d e implemen t atie lingsmodulen de onderwerpen die in deze van com p uters en in beperkte mate van soft va kg ericht e cursussen b e h ande l d wor d en zijn ware in alle 2 000 scholen voor voortgezet volgens de ontwerpers van de cursus afgeleid on derwijs e en d rie tal be d rijve n i bm n ed er v an d e hui d i ge leerplannen en lespra k tij k oo k lan d phili p s e n tuli p com p u ters dot eerde g e vo or het moe d ertaalon d er wijs worden er o p d it zamenlijk 33 m iljoen en stel d en ac tiviteiten in moment dergelijke modulen ontwi k keld ik het v o oruit z icht om vanuit het overige b e ko m daa r no g op t e ru g d rij f sleven nog eens 8 0 miljoen b ijeen te bren docenten die d e n iv o n a scholin g niet d oorlo gen de overheid brengt vanuit het insp p en heb b en kunnen stra ks toch een va kg e budget 47 miljoen in rich te cursus vol g en w el is gesteld dat enige a ctueel pro b l e em is d at d e sup p ort vanuit het voorkennis van d e ap p aratuur en van informa bed rij fsleven stag neert d e leverin g van appa tiekunde een impliciete vereiste is vast staat ratuur aan d e vol gende 6 00 scholen er zijn er d at cu rsiste n d ie d e basiscursus d oorlo pen inmiddels 1 00 0 b ediend is g edeeltelijk uit hebben ruimschoots aan de eisen voldoen gesteld wegens gebrek a an f on ds e n tij de ns deg enen d ie de vervolgcursus of d e schakel de insp produktendag in 1987 zei de minister cursus doorlo p en he bben w orden veron d at scholen gerust ook zelf b ij b e d rijven zou dersteld niet aan de vakgerichte nascholing d en mo g en a ankloppen 3 4 miljoen m oest toen mee te doen binnen het n ivo project is er no g aan fon d sen ge w orven worden slecht s be perk t ruimte om d e nascholin g in d e w as het 100 scholenproject vooral op hard vakken te realiseren voor 4 500 docenten ware g ericht b ij het n ivo proj e ct he eft men bestaat d e mo gelijk hei d va kgerichte nascholing nu het zwaa rtepunt g ele gd b ij n a scholin g en te k rijg en verdere nascholing zal door de softw are ontwikkeling o naf han k el ijk van de n lo s o pg epakt en in een cursusaan b od ver grootte van d e school k unnen d rie docenten werkt worden waaronder minimaal een vrouw de n ivo scholing volg en o p dit moment bestaat het aa n b od uit d ri e type n cursussen de basiscur d ocenten sus 9 0 uur v oor hen d ie g een w einig of erg zonde srkeni eenzijd i g e ervarin g he bb en met het g ebrui k va n it van de comp uter in het onderw ijs d e gevor docenten derdencursus 15 uur voor hen die elders al me t enig e kennis volledig een volledig officieel nascholingsprogramma van it inageschoolc gevolgd h ebben de sch akelcursus 45 u u r basis sus docente n voor d ocen ten met g e d ate e rde ervarin g d ie meer in de ho bb y sf eer t e plaa tsen valt de cursussen staan h eel d uidelij k in nevenschik didakt ek sc iakel gevordeci kend verband h et is d us niet zo dat de gevor van akgenchte cursus cursus d erd encursus een vervol g is op de basis in ormaue modules cursus kund e 1 1 voo r d oc e n ten die d e basiscursus doorlopen he bb en en les w illen g aan g even in infor m atie k unde zal k omend jaar een vervolgcursus di dactische aspecten van d e informatiekunde nivo nagesc hoold nivo nageschool d worden aangeboden met het doe l d e co mp uter da adwer kelij k e en zinvo lle p l aats binn e n h e t on d erw ijs t e g even w il me n ma t eriaal ontw i kk el e n d at in de k las samenvatten d het zou zo moeten zijn d at in sesitua t ie g oe d br ui kb aar zou k unnen zijn dit de zomer van 1989 van iedere school voor materiaal zou dan een didactische meerwaarde voortgezet onder w ijs drie docenten n iv o moeten hebben op dit moment wordt daartoe na g eschoold zijn 6 000 docenten in to t aal 5 volwa ssenenedu c atie wordt bespaard men zich moet realiseren dat de gewonnen tijd weer wordt besteed aan on bij de start van het insp was de volwassenen derwijs doelmatigheid mag naar het oordeel educatie volledig vergeten pas door ingrijpen van de raad niet uitsluitend gericht zijn op van de tweede kamer kon ze nog meedoen kostenbesparing voorts zou volgens de de achterstand viel echter niet meer in te opstellers van dit rapport van efficiency halen verhoging eerst sprake kunnen zijn indien de bij wijze van inhaalmanoeuvre krijgt deze on leerkracht in staat is de gegevens die de com derwijssector nu een extra insp jaar het gaat puter oplevert om te zetten in passende didac daarbij om een bedrag van 1 miljoen een ach tische methoden tegen deze achtergrond kan teruitgang als je het bedrag afzet tegen de be de raad zich dan ook geen concreet beeld vor dragen van de drie jaren daarvoor namelijk men omtrent de veronderstelde besparingen een jaarbedrag van 1 7 miljoen die het gebruik van de computer in het onder wijs teweeg zou brengen het is de raad be kend dat ook tijdens de behandeling in de beleidsnotitie opsta p ccoo twijfels zijn geuit ten aanzien van de in verdieneffecten door de invoering van de com in 1989 eindigt het insp met het oog op een puter het rendement van het opstap project breder gebruik ervan moeten de verworvenhe ligt zijns inziens vooral besloten in de mogelijk den natuurlijk de komende jaren verspreid en heid in te spelen op datgene wat vanuit de toegankelijk gemaakt worden in de onlangs scholen wordt aangedragen waar het de con uitgebrachte beleidsnotitie opstap8 van mi crete en door de docent als relevant geachte nister deetman lezen we hoe hij een en ander toepassing van de computer in het onderwijs denkt te realiseren er zal een project gestart betreft een en ander met inachtneming van worden met een looptijd van vier jaa r de vrijheid van richting en inrichting het is 1989 1992 waarbinnen sprake zal zijn van daarbij gewenst om door middel van her en drie deelprojecten bijscholing van de docenten de in de school 1 basisonderwijs en speciaal onderwijs 85 2 aanwezige know how te versterken voor miljoen de beoogde integratie van de computer in het 2 avo vwo vso en niet beroepsgericht lbo leerproces acht de raad het dan ook van be 136 9 miljoen lang te appelleren aan de bij de scholen 3 beroepsgericht lbo k mbo en bbo 250 8 bestaande behoeften en interessen een al te miljoen uniforme aanpak lijkt hem hiervoor niet de in de notitie wordt gesteld dat de invoering geeigende weg van de computer niet alleen tot een verhoging na deze meer algemene opmerkingen gaat de van de kwaliteit van het onderwijs doch voor raad vervolgens in op de onderscheiden aan al ook tot een grotere doelmatigheid ervan zou dachtsgebieden moeten leiden de onderwijsraad besteedt aan dit uitgangspunt nogal wat aandacht hij zegt b as is onderw ijs en s pe ci aal onderw ijs hierover de raad wijst erop dat de toepas sing van de computer voor zowel de docent in het na j aar 1987 verscheen een eerste eva als de leerling een bepaalde oefening in het luatie van de insp diepteprojecten daaruit omgaan met een nieuwe discipline vereist blijkt onder meer dat voor het maken van hetgeen de nodige aanpassing en tijd vergt bruikbare onderwijsprogramma s de professio de raad acht het in dit stadium dan ook pre naliteit van de programmatuurmakers een matuur te veronderstellen dat de computer be eerste vereiste is en dat programma s die niet paalde taken van de docent kan overnemen schoolspecifiek zijn in te vullen niet worden waardoor diens taak wordt verlicht in het on gebruikt er is met name behoefte aan raam langs uitgebrachte rapport de insp diepte werkprogramma s die door een school gemak projecten een evaluatie van november 1987 kelijk kunnen worden uitgebouwd hetwelk een rol heeft gespeeld bij het opstel ook programma s die een ingrijpende reorgani len van de onderhavige beleidsvoornemens satie van het lesgebeuren of de gebruikte on valt op dit punt te lezen dat voor zover door derwijsmethode vergen slaan niet aan het inschakelen van de computer leerkrachttijd de programma s en computers moeten voo rt s 6 zeer gebruikersvriendelijk overzichtelijk en betrekking op het volwassenenonderwijs zo hanteerbaar zijn anders worden zij niet of als gezegd voor deze sector zal 1989 een ex maar gedeeltelijk gebruikt tra insp jaar zijn mede door de late betrok op grond van deze gematigd positieve reacties kenheid van deze sector in het insp zijn be en op grond van een autonome ontwikkeling paalde ontwikkelingen niet afgerond en is in scholen zal over een periode van vier jaar naar het oordeel van de minister het zicht op een bescheiden invoering van apparatuur een voortgaande stimulering onvoldoende hel plaatsvinden in alle scholen voor basisonder der om al in 1988 beslissingen te kunnen ne wijs en sommige scholen voor speciaal onder men op basis van medegebruik kan het vol wijs het zal gaan om een industriele micro wassenenonderwijs de komende jaren wel computer waarbij vooral beschikbaarheid over apparatuur beschikken van programmatuur gebruikersvriendelijkheid het computergebruik voor de volwassenen en toepassingsmogelijkheden als maatstaf educatie wordt gecoordineerd vanuit het sve worden gebruikt de levering van apparatuur studie en ontwikkelingscentrum voor de vol zal afhankelijk worden gesteld van deskundig wasseneneducatie probleem voor het sve is heid daarom wordt de nascholing uitgebreid dat er maar weinig educatieve software voor onder andere met cursussen voor schoollei volwassenen is ontwikkeld voorbeelden ontle ders nen de meeste computerprogramma s aan de voor de scholen van lichamelijk en zintuiglijk belevingswereld van kinderen terwijl ze de ge gehandicapte kinderen wordt de evaluatie van bruiker op kinderlijke toon aanspreken het hun diepteprojecten afgewacht eerste project dat het sve op dit terrein zelf ter hand heeft genomen is het maken van avo vwo n iet beroep sgeric ht lbo en v s o courseware bij zijn eigen methode alfabetise ring sve doet dit in samenwerking met de hier wordt het niveau van bekostiging zodanig universiteit twente voor de leertheoretische verhoogd dat vervanging van de in 1984 ver invalshoek de programmeur komt uit het strekte apparatuur mogelijk is met de bedoe tweede taalonderwijs praktijkmensen toetsen ling om op die manier de deskundigheid op de of cursisten uit de voeten kunnen met wat er verschillende toepassingsterreinen te vergroten ontwikkeld wordt wordt de nascholing sterk uitgebreid zowel naar inhoud als naar doelgroep in de basisvor ming zal informatiekunde een 20 uurs vak insp opstap worden daarnaast zullen elementen uit het en moedertaalonderwij s huidige op het slo deelschoolwerkplan geba seerde 40 80 uurs vak informatiekunde in an de afgelopen jaren werd er in moer en in le dere vakken worden opgenomen vende talen regelmatig aandacht besteed aan inpassing van een 40 uurs vak informatica in de zin en onzin van het gebruik van de compu de derde en vierde klas havo vwo wordt mo ter bij moedertaalonderwijs hieronder doe ik menteel onderzocht daa rtoe wordt op een be kort feitelijk verslag van wat er in het kader perkt aantal scholen een experiment uitge van overheidsbeleid tot nog toe tot stand is voerd eind 1988 wordt dit experiment geeva gekomen lueerd met inpassing van informatica elementen in b asisonderwijs en speciaal onderwij s bestaande vakken van de bovenbouw ha vo vwo en de daarbij behorende aanpassing een deel van de produkten die in de dieptepro van de examenprogramma s is op experimen jecten tot stand gekomen zijn zijn ter de teel niveau slechts een begin gemaakt moe monstratie aan de rsoi s aangeboden voor dert aalonderwijs valt daar vooralsnog buiten wat betreft het moedertaalonderwijs gaat het uitbreiding naar meerdere vakken zal plaats dan om de volgende projecten vinden na 1989 1 oefenen en vervoegen van werkwoorden die eindigen op den volwa ss enenedu c at ie 2 leren schematiseren van kernbegrippen in teksten en hun onderliggende relaties ei het opstap heeft vooralsnog niet expliciet genlijk voor leerlingen voortgezet onder 7 wijs 2 moedertaalonderwijs en gegevensverwer 3 toegankelijk maken van een school kende systeme n documentatiesysteem hoe hanteer je gegevensbestanden en hoe zoals hiervoor al vermeld de diepteprojecten zet je zelf een gegevensbestand op hoe in het speciaal onderwijs zijn nog niet geeva kun je via computerverbindingen met ande lueerd er wordt hier onder meer gewerkt aan re instanties communiceren corresponde een programma voor stem spraak training voor ren de toepassing ligt hier bijvoorbeeld op leerlingen met hoor spraak en taalmoeilijkhe het gebied van het werkstukonderwijs en den ook wordt er gewerkt aan de toepas de literatuurlijst singsmogelijkheden van de computer in het educatieve programmatuur courseware onderwijs aan blinde kinderen welke programmatuur is er speciaal voor het taalonderwijs ontwikkeld welke instan avo vwo ni et beroepsger ic ht lbo en vso ties houden zich met courseware ontwikkeling bezig hoe beoordeel je cour binnen het nivo project wordt er op dit mo seware hoe pas je het gebruik van course ment nascholing ontwikkeld het gaat om cur ware in in het werken met je methode sussen van in totaal 45 uur voor moedertaal 4 lezen en informatietechnologi e onderwijs is gekozen voor de volgende modu wat kan het gebruik van speciale program len matuur als storyboard betekenen bij het 0 taalvaardigheid en de informatiemaat leesonderwijs zoals voorspellend lezen sa schappij menvatten commentarieren en tekstbewer wat houdt taalweerbaarheid in de nieuwe ken hoe kun je problemen als dyslexie te informatiemaatschappij in welke specifieke lijf gaan met behulp van de computer taalvaardigheden zijn vereist in een gecom taalbeschouwing puteriseerde omgeving wat betekent de opkomst van de informa 1 schrijven met behulp van de computer tietechnologie voor het onderwijs in taalbe een inleiding in tekstverwerking en tekst schouwing hoe kun je vormen van taalbe verwerkingsprogramma s inclusief hulppro schouwing gebruiken voor het onderwijs in gramma s als spellingscorrectieprogramma de informatiekunde woordenboek synoniemenlijst welke mo mogelijke aandachtsgebieden zijn taal gelijkheden biedt een speciaal voor het on systematiek standaardisatie van communi derwijs ontwikkeld tekstverwerkings catie syntaxis simulatie database en programma spreadsheet taalverwerking en vertaal hoe staat het met de didactiek voor het technologie stelonderwijs wat zijn de gevolgen van implementatie van it in het vak nederlands een meer procesmatige benadering van het in dit hoofdstuk worden problemen behan schrijven en het schrijfonderwijs welke ge deld als de ontwikkeling van toetsen en volgen kan de informatietechnologie hebben toetsenborden teamgerichte nascholing voor de didactiek van het schrijfonderwijs schoolwerkplan en it examentraining en welke programmatuur is beschikbaar en de multimediale leeromgeving denkbaar bij de ondersteuning van het schrijfvaardigheidsonderwijs en het schrijf voor de ontwikkeling van deze modulen heeft proces het nivo vooral gebruik gemaakt van de ken er zal aandacht worden besteed aan het nis en ervaring bij de slo en bij de techni opzetten van een geintegreerde schrijfom sche universiteit twente geving d w z een werkomgeving die volle bij de slo kent men sedert 1985 het zoge dig geoutilleerd is voor het schrijven naamde integratieproject informatiekunde schrijfapparatuur afdrukapparatuur alle on dit project beoogt aspecten van informatiekun dersteunende programmatuur mogelijkhe de te integreren bij andere leergebieden daar den om op verschillende wijzen bronnen te voor zijn gekozen natuuronderwijs maatschap raadplegen mogelijkheden worden onder pijvakken en nederlands het integratieproject zocht om te komen tot simulaties van en de sectie moedertaal van de slo werken kranten kantoor en secretariaatsomge daartoe samen in het werkverband printt vingen het doel van die samenwerking is t e o komen tot het vervaardigen van voorbeeld wijs het gaat in dit project dus uitsluitend lesmateriaal voor het bij nederlands leren ge om software ontwikkeling deskundigheidsbe bruiken van tekstverwerkings en databasepro vordering en verstrekking van apparatuur val gramma s daarbij staat niet voorop het in len er buiten afstemming met educatieve uit technische zin kunnen hanteren van deze pro geverijen voor de noodzakelijke integratie in gramma s maar veeleer het gebruik van deze lesmethoden is wel een belangrijk gegeven programma s in het omgaan met talige infor voor dit project op dit moment wordt ge matie daaraan gekoppeld komt het gebruik werkt aan de eerste educatieve softwarepak van geautomatiseerde externe gegevens ketten deze moeten eind van het jaar gereed bestanden zoals bibliotheekbestanden aan de zijn orde dit vanuit de visie dat vaardigheden in het leren omgaan met kennis en informatie voor het bas isonderw ijs met elkaar in samenhang moeten worden aan 1 aanvankel ijk l eze n gebracht cito is de formatieve evaluatie van 2 toegepaste w i skunde dit project toevertrouwd bij de technische universiteit twente houdt voor het algemeen voortgezet onderwijs de projectgroep spirit zich bezig met de ont 1 taalomgeving fran s wikkeling van een zogenaamde educatieve 2 engels rond thema s schrijfomgeving onder een schrijfomgeving 3 taalomgeving engel s verstaat de projectgroep de omgeving waarin 4 eerste en tweedegraadsvergelijkingen de schrijver zijn taak verricht en die zowel in wiskund e materiele als mentale zin geheel is ingericht 5 educatief bestandsprogramma derde om het schrijfproces optimaal te laten verlo werel d pen een zo gerieflijk mogelijke werkplek met 6 meetomgeving natuurkunde schrijfgereedschappen naslagwerken bron nenmateriaal telefoon enz het doel van spi voor het economisch en administratief rit is voor die schrijfomgeving educatieve pro beroepsonderwijs grammatuur te ontwikkelen die gebruikt kan 1 typing tutorial worden in het schrijfvaardigheidsonderwijs zo 2 leren omgaan met een tekstverwerker als dat gegeven wordt in het nederlandse 3 leren administreren voortgezet onderwijs voor het dienstverlenend en gezondheidszorg onderwijs courseware produkti e 1 modetekene n 2 ziekenhuis informatie systeem op de nederlandse onderwijstentoonstelling not van 1988 namen de leveranciers van voor het technisch en laboratorium onderwijs hardware maar liefst een tiende deel van het 1 toolbox voor meten en regele n vloeroppervlak in beslag bestaat er een gelijke 2 toegepaste mechanica en sterkteleer bedrijfsmatige belangstelling voor educatieve 3 tekening lezen software courseware in de loop van 1986 constateerde het insp dat er te weinig educa het ligt in de bedoeling om zoveel mogelijk tieve programmatuur voorradig was en boven open ended software te maken dit is softwa dien ook niet in voorbereiding om in de ge re waar je niet na een uurtje mee klaar bent dachte behoeften te voorzien daarom is door en die feedback geeft op elke denk of doe de overheid aan het inmiddels geprivatiseerde fout drills wil men dus zoveel mogelijk voor coi nu educational company conso rt ium komen bv gevraagd om in een periode van vier jaar van de kennis en ervaring die bij het cot en tegen een bedrag van 24 miljoen educatieve de drie ontwikkelpunten is opgedaan zal ge software te ontwikkelen voor het basisonder bruik worden gemaakt de stimulerende maat wijs 2 miljoen voo rt gezet onderwijs 10 mil regelen zijn er op gericht dat in de naaste toe joen en mbo 12 miljoen het gaat hier om komst ontwikkeling en produktie door de vrije het zogeheten poco project programmatuur markt zal worden overgenomen daarom wor ontwikkeling voor computers in het onder den educatieve uitgeverijen bij stimulerings 9 activiteiten betrokken leraren in het basisonderwijs en leraren in de vreem hoe kom je nu te weten wat er aan coursewa de tale n daartoe ontw i kkelt i t taa l dr ie s o orte n re is de twee belangrijkste schriftelijke bron activiteiten e r worden stu d i edagen georgan is ee rd r ond een nen zijn crl en scen de centrale registratie th e ma b i nnen het gebied i nfo r m a t ie tec h nolo g ie leermiddelen geeft zowel voor het basis als en taa l deze zij n to eg ank elijk vo o r le d e n e n voor het voo rtgezet onderwijs beschrijvingen bel ang ste ll enden van grote hoeveelheden courseware scen it taa l w il ee n s t i m ul e r end e rol sp elen b ij d e soft en courseware evaluatiecentrum neder o ntw i kkelin g van vakp r ojec te n b in ne n h et g e b ie d land een uitgave van het coi levert beoorde informat iete c hnol og i e e n ta a l d aa rto e wo rd t lingen waarbij de ervaringen die leerkrachten c on tact ond er h ou d e n met d ivers e belei d sins t a n met de programma s hebben opgedaan zijn tie s en in s t elli ng en terza ke betrokken d e ver en i g i ng gee ft i t taal blad uit een tijd sc hri ft voor leden en abonn ees waa rin vier m aal het spreekt voor zich dat beschrijving van wat pe r j aa r ve rsl ag wordt g e d aan va n o ntwi kk eli n er zoal is en beoordeling daarvan door anderen g e n op h e t geb ied v an info r matiet e chno l og ie en onvoldoende is om te kunnen vaststellen of je ta a l een bepaald programma in jouw situatie wilt en kunt gebruiken daarbij zal je eigen visie op no t en wat goed moedertaalonderwijs is ten slotte bepalend dienen te zijn b in n enko rt v ersch ij nt er i n d e t op r eek s een bo e kje o ver moed ertaa londer w ijs e n com pute rs e en bund eli ng v a n eerde r in moer en l evende talen ve rsc hene n a rti ke le n o ve r d it onderwe rp projecte n di t a rti ke l is een geact ualis ee rd e en aan g e p aste versie van computer en m oedertaalonderwijs printt een sta nd van zak en moer 1 985 3 p 3 10 en c o n tactpers on e n j an lepel t ak en d ic k pra k is bestemd om t e wo rden opge nom e n in d i e integ rat ie p r ojec t info rmat i ek unde post bu s 2041 bu n d el 7500 ca ensc hede tel 0 53 840840 t oestel 343 1 onderw ijs en in fo rm atietechnol ogie no ta n r 17546 aan d e tweed e kam er p 1 7 9 s e p t e m sp i r i t ber 1982 c o nt actpersoo n th ea van der g eest u niversi t eit twente to c t post bu s 21 7 75 00 ae 2 uhlenb eck b m n g de b ruin w j m levelt enschede tel 053 899111 co mpu ters in het onder wijs adviezen over on der w ijs e n informat ietech nolo gie nr 1 p 3 20 nivo sta at s u itg everij au gu stus 1982 contactadres nivo poject lomanlaan 83 3502 xc utrecht tel 030 892374 3 p lo mp t j e a leren over in formatietechnolo gie n oo dzaak voor iedereen e e r s te ra pp ort van n i vo omo de advi escommissie voor ond e rw ijs en in for m a in d it p roj ect zijn d e partn er s i bm h e t b ra ban ts e on t ietec hno log ie ao i1 adviezen ov er o n d erw ijs e n d er w ij scong lome raa t o ns m iddel b aar on der w ijs informatietec h nol o gie n r 2 p 5 58 s taat s u it g e omo en de stich ti n g centru m v oo r o nde r z oe k van verij 1982 h e t o nder w ijs sco i n amste rdam h et p roject h eeft a ls doel d e o ntw i kkeli ng van so ftware o p h et 4 di r kzw a ger a e a l eren m et compu ters in het g e b ied van o n de r w ijs i n g ra mm at ic a en s pelli ng onderw ijs h a rli ngen svo r eek s 1984 contac tpe rsonen b as c a r tig n y en g u u s vl asw i nkel bureau omo post bus 5 74 5 000 an t i lbur g tel 5 d i rkzw age r a m m ol o nderw ijskundig com 013 434060 putergeb ruik a mst erd am ad dison wesley 1987 vak vereniging 6 proje c t burgerinformatica 12 16 jarigen e nsc he it taal d e slo 1983 de verenigi n g i t t aa l b eo ogt een va kv e reni gin g te zij n voor allen d ie w er kzaa m zi jn i n het taa londerwijs 7 in formatie kunde en n ederlands k ater n 1 5 uit de en zij n gei nteresseerd in d e on tw ik k elinge n in d e i n ree ks p roj ect informatie ensche d e slo 1987 fo rmatietec h nolo gie dus n iet alleen voor lerare n n e d er la n d s in h et voortg ezet on d erw ijs ma ar ook voor 10 8 b eleidsn ot itie opstap psoi reeks n r 34 staats j aar abonn em e nten adm i n istr at ie g roenp l e i n 24 u itg eve rij 1988 9030 gent wo nde lgem te l 091 260058 abon n e ment 490 re s p 630 fr 9 a dvies onderwijsraad inza ke opstap opge no men i n b eleidsnotitie ops tap zie n oo t 8 co mpu ters op school r edacti esecre ta ri aat p a co i p os tbu s 217 7500 relevante tijdschriften ae e nsc he d e t el 0 5 3 892 7 41 abon neme nte n adm in is t r atie po s tbus 48 4100 aa culemborg tel moer 03450 71315 ve rsc h ij nt 6 maa l pe r jaa r abon tijdsc h ri f t v o or he t o n d erw ijs in h et n e d erlan ds u i t nem ent f 45 per ja ar g ra tis voo r leden van de g ave van de von ve renigin g voor h e t on der w ijs i n ve ren ig in g scope p a coi post bu s 217 7500 ae het nederlands v ersch ijn t 6 m aal p e r jaa r en sch e d e ab onne me nte n a dm inistr a tie w v erh oeve n fr l e ha r la a n 58 2102 gs h ee mste d e tel 023 i t taal blad 286847 abon ne me n t f 7 5 p er ja ar voo r led en o rgaan va n d e veren iging it taa l ver s ch ij nt 4 m a a l per j aa r opg a ve n b ij veren i ging i t ta al p a levende tale n sol t a v d e h eer f c v ries m a n arch i med esl aan m aand b lad van d e v ereni g i ng va n le r aren i n leve n 16 3584 ba utr echt tel 030 525111 l i dm aat d e talen ab onne m en t en a dm i n istratie bureau le sc hap a b on n e m en t f 2 5 p er jaar vend e talen postbu s 51 48 1007 a g am ster d am abonnemen t f 75 per jaar v oor leden scen schrift tweemaand elij kse ui tga ve v an so ft e n co urs ewa re vonk eva lu atiecen tru m ned e r l and p a scen c0 1 postbu s tijdschrift van de vereniging voor het onderwijs in 217 7500 ae enschede tel 053 356972 het nederlands von belgie verschijnt 6 maal per 337935 11