Benaderingen in het tweede-taalonderwijs

hanneke de bod e nederlands benaderingen in het als t2 tweede taalonderwijs in verschillende artikelen is ingegaan op het interculturele karakter dat het tweede taal onderwijs kan hebben papatya nalbantodlu spreekt haar voorkeur uit voor audiovisuele taalmethoden siel van der ree benadrukt de audio xicale methode anderen willen apart tweede taalonderwijs wat meer naar de achtergrond dringen hanneke de bode schrijft hoeveel verschillende benaderingen je kunt onderscheiden en geeft enkele suggesties voor t2 onderwijs als het tweede taalonderwijs in ons land van een de schuld maar bij voorkeur natuurlijk de les leien dakje ging was een artikel als het volgende nemers ze zijn dom of hebben ernstige achter niet nodig helaas is dat niet het geval leerkrach standen ten weten zich gewoonlijk geen raad met deze nieuw is dit alles overigens niet een kijkje over materie de grenzen leert dat alle landen met groeperin wie nederlands als tweede taal gaat geven is gen die verschillen in taal of gewoontepatroon daarvoor meestal niet opgeleid weet niet waar met deze problemen te kampen hebben sommi goede literatuur of leerboeken te vinden zijn en ge daarvan zoals bijvoorbeeld canada en de vs komt voor het eerst in haar leven met allochto al heel wat langer dan wij nen in aanraking geld om in de dubieuze onder in de loop der jaren hebben zich allerlei mensen wijssituatie verandering te brengen is er niet en in het vreemde en tweede taalonderwijs verdiept komt er ook niet met bij tijden zeer originele resultaten voor kinderen in de lagere schoolleeftijd zijn er in dit artikel ga ik in op de verschillen en over faciliteitenregelingen bij volwassenen is het twee eenkomsten tussen vreemde taalonderwijs vto de taalonderwijs overwegend liefdewerk oud pa en tweede taalonderwijs t2o vervolgens geef ik pier wetenschapsmensen en taalconsulenten zijn een overzicht van de in de loop der tijd ontstane het onderling niet eens en de resultaten van het benaderingen hierin en tenslotte geef ik aan hoe taalonderwijs zijn bedroevend in verhouding tot je die benaderingen zou kunnen beoordelen en de geinvesteerde energie van die resultaten krij wat hun verband met intercultureel onderwijs is gen afwisselend de leerkrachten en de leerlingen 108 v reemde en twee d e taa l ond erwij s tweede taalomgeving of dat nu een grote stad of het twentse land is door dat anderssoo rt ige sys tweede taalonderwijs is het onderwijzen van een teem is ook de beleving van die omgeving anders nieuwe taal in het gebied waar die taal gesproken dan bij autochtonen tenslotte is de sociaal eco wordt aan teerders die een andere moede rt aal nomische factor van invloed anderstaligen horen hebben en meestal ook niet uit dat gebied afkom vrijwel zonder uitzondering tot de zwakken in stig zijn de term tweede taalonderwijs wordt de samenleving slechte huisvesting slechte ar ietwat misleidend ook gebruikt voor personen beidsomstandigheden of grote werkloosheid die v o or de taal in kwestie al een tweede derde kortom het verhaal dat iedereen zo langzamer of verdere taal geleerd hebben dit geldt bijvoor hand kent vergelijkenderwijs bevindt de groep beeld voor berbers die ook marokkaans arabisch autochtonen aan wie vto gegeven wordt zich en frans koerden die turks en engels en chine veel hoger op de sociale ladder se surinamers die ook sranan en nederlands spre ken doelstellingen vreemde taalonde r wijs is het onderwijzen van er is dus nogal wat verschil in aard en omstandig een voor de teerders nieuwe taal buiten het ge heden van tweede en vreemde taalleerders ook bied waar die taal gesproken wordt bijvoorbeeld belangrijk is het verschil in doelstelling van de frans duits en engels in nederland twee onderwijsvormen het verschil tussen deze twee soo rten onderwijs wat nederland betreft varieren de doelstellingen lijkt puur geografisch namelijk naar de plaats van het vto van het als toerist kunnen aanknopen waar dat onderwijs gegeven wordt t2o op grote van eenvoudige gesprekken tot het kunnen lezen schaal een betrekkelijk nieuw verschijnsel wordt van studieboeken in de vreemde taal zelden of daarom vaak op dezelfde manier gegeven als vto nooit is de doelstelling het bijbrengen van huis dat al een zeer lange traditie had die gemakkelijk tuin en keukentaalgebruik of het omgaan met overgenomen kon worden officiele instanties doorgaans is er ook geen echt harde noodzaak om een vreemde taal te tweede en vreemde taalleerders ieren het blijft een betrekkelijk vrijblijvende naast het geografische zijn er belangrijker ver zaak 2 schillen tussen de twee grondvormen ze betref in het t2o lopen de doelstellingen van het aan fen de aard en omstandigheden van de groepen spreekbaar maken van kinderen en volwassenen die een tweede of vreemde taal leren met betrek via zelfredzaamheid tot het kunnen volgen van king tot het taalonderwijs zijn verschillen in voor vervolgonderwijs en het verrichten van witte opleiding cultuur en sociaal economische positie boordenwerk aanspreekbaar maken betekent het belangrijkst voor kinderen dat ze zoveel nederlands leren t2o wordt namelijk doorgaans gegeven aan anal dat ze ons onderwijs kunnen volgen voor vol fabeten of personen kinderen en volwassenen wassenen betekent het ongeveer dat ze eenvoudi met naar onze maatstaven zeer weinig opleiding ge gesprekken kunnen voeren en zich in de prive dat betekent onder andere dat ze niet geleerd sfeer een beetje kunnen redden zelfredzaamheid hebben te leren en zeker niet op onze manier betekent meestal dat anderstaligen voor zichzelf voorzover zij een schoolhistorie hebben heeft moeten kunnen opkomen en hun eigen zaken die vaak heel andere verwachtingen gewekt ten moeten kunnen regelen dat geldt dan voor zo aanzien van het onderwijs dan hun nieuwe land wel de privesfeer praten met de buren bood zal waarmaken vergeleken hierbij heeft de groep schappen doen vrijetijdsbesteding als voor de die in ons land vto van enige omvang krijgt een openbare sfeer vreemdelingenpolitie huisves veel uitgebreidere en langduriger opleiding geno ting arbeidsbureau medische zorg etc ten in de tweede plaats beinvloedt de culturele laten we eens zien wat anderstaligen allemaal in achtergrond het taalonderwijs je kunt natuurlijk het nederlands moeten kunnen om deze doelstel lang of kort praten over wat cultuur precies in lingen waar te maken zelfs als je even afziet van houdt maar in ieder geval is duidelijk dat groe vervolgopleidingen en witte boordenwerk ont pen allochtonen uit niet westerse samenlevingen kom je niet aan de conclusie dat boodschappen een systeem van waarden normen en gewoonten doen zonder noemenswaardig nederlands nog hebben dat aanzienlijk verschilt van dat van hun wel zal gaan maar dat al het andere een taalvaar 109 digheid verlangt die bijna net zo goed is als die relatie daartussen alle benaderingen gaan ervan van nederlanders in vergelijkbare situaties wie uit dat het taalsysteem geleerd moet worden en een ondoorgrondelijke uitspraak heeft of uitslui alle benaderingen maken in dat taalsysteem on tend in woordstammen spreekt zal het op deze derscheid tussen minstens vier niveaus namelijk terreinen niet ver brengen klanksysteem woordenschat woordvolgorde en anderstaligen zouden dus eigenlijk in staat ge woordvormen ze vatten die niveaus en de rela steld moeten worden om z o goed nederlands te ties ertussen niet allemaal op dezelfde manier op leren spreken en schrijven dat ze in ieder geval en besteden niet aan ieder niveau evenveel aan niet wegens hun gebrek aan vaardigheid in het dacht nederlands geweigerd kunnen worden voor oplei wat de didactiek betreft bestaat er verschil in op dingen banen deelneming in maatschappelijke vatting over leerstofselectie leerstofordening en organisaties clubs en dergelijke de manier waarop de stof aangeboden moet wor den ondanks de schijn van het tegendeel vindt taal als leerobject en taaldidactiek niemand dat er niet geordend of geselecteerd hierboven gaf ik aan dat vto aan een anderssoor hoeft te worden je ziet hier overigens dat de tige groep gegeven wordt dan t2o en dat tweede taaldidactiek heel sterk afhankelijk is van de taal en vreemde taalleerders geacht worden een ver theoretische opvattingen in de benadering in schillend soort activiteiten te zullen ontplooien kwestie in hun nieuwe taal je zou dan verwachten dat er wie het taalsysteem als leerobject het belangrijkst samenhangend hiermee ook systematisch ver vindt heeft meer aandacht voor de vorm van schil zou zijn in wat beide groepen van een taal uitingen hij zal kijken wat voor stof op welke ni moeten leren en op welke manier dat gebeurt veau daarvan aangeboden zou moeten worden en dit is echter niet het geval in de praktijk lopen wat de handigste manier daarvoor zou zijn wie de verschillen in de ordening van het leerobject daarentegen het leren van het taalgebruikssys de nieuwe taal en de wijze van aanbieden van teem het belangrijkste vindt heeft meer aandacht de leerstof de didactiek dwars door beide groe voor de inhoud van uitingen hij zal bekijken in pen heen wat voor sociale situaties taalleerders zouden methodenschrijvers kiezen een benadering voor moeten communiceren dus welke inhoudelijke het taalonderwijs die overeenkomt met hun taal thema s in het taalonderwijs wenselijk zouden theoretische leerpsychologische of didactische zijn uitgangspunten de lesgevers kiezen meestal op de taalsystematische benadering trekt zich ideologische liever gastarbeiders dan de meestal van betekenisvolle inhoud niet zoveel vries 4 of praktische prijs en beschikbaarheid aan de taalgebruiksbenadering tracht inhoud gronden voorop te stellen en bekijkt in tweede instantie wat daarvoor aan talige middelen nodig is de benaderingen in het tweede taalonderwijs tweede soort benadering is dus niet radicaal an ders maar wel uitgebreider dan de eerste het gros van de benaderingen in het t2o is af voor de taalverwervingstheorie ruimen alle bena komstig uit het vto dat is niet verwonderlijk ge deringen een minimale plaats in zien het feit dat het vto een zeer lange traditie over de verwerving van het taalsysteem bestaan heeft en bovendien financieel oneindig veel beter twee hoofdopvattingen namelijk de deductieve bedeeld is d an het t2o die stelt dat je het taalsysteem expliciet kunt uit in de loop der jaren je mag wel zeggen eeuwen leggen en dat het daarna door oefenen in regel hebben een aantal verschillende benaderingen op toepassing geleerd wordt en de inductieve die geld gedaan in het vto die benaderingen op drie stelt dat taalleerders de regels van het taalsysteem hoofdpunten namelijk de taaltheorie de didac langzamerhand opmaken uit het taalaanbod dat tiek en de taalverwervings iheorie ze krijgen bovendien treffen we aan inductieve voordat ik deze benaderingen omschrijf zal ik zijde mensen aan die het taalverwervingsproces eerst deze drie punten wat toelichten kenschetsen met behulp van uitlatingen als net op het gebied van de taaltheorie bestaan er ver zoals kinderen een eerste taal leren aansluiten schillende opvattingen over de aard van het taal bij wat ze al kennen het proces gaat van makke systeem van het taalgebruikssysteem en van de lijk naar moeilijk etcetera 110 de beschrijving van de benaderingen d i e in de vrijwel uitsluitend non verbale aanwijzingen deze aan loop der jaren in het vreemde taalonderwijs ont wijzingen en de uitingen van medecursisten vormen de lefstof vocabulaireuitbreiding is in deze benadering niet staan zijn kan eventueel overgeslagen worden zo belangrijk zie voor verdere gegevens hierover gatteg door wie meer in de lijn van dit betoog geinteres no e en levende talen 9 seerd is 5 total physical response 1 de grammatica vertaalbenadering is de meest klassie deze benadering gaat uit van de taalleerpsychologische theorie dat een tweede taal op dezelfde manier geleerd ke benadering die we kennen hij stamt in wezen al uit de klassieke oudheid en legt het accent op passief schrif wordt als een eerste de omgeving van kleine kinderen manipulee rt met talige uitingen voornamelijk bevelen telijk taalgebruik het kunnen lezen dus de grammatica vertaalbenadering sgaat uit van het taalsysteem en pro de lichamelijke reacties van kinderen die daardoor het taalgebruikssysteem verwerven tweede taalleerders beert dit via het leren van in de moedertaal vertaalde woordenlijsten toepassing van expliciet in de moeder hoeven bij deze benadering niet te spreken als zij dat nog niet willen zie verder asher10 voor deze benadering die taal uitgelegde grammaticale regels en vertalingen vooral overigens in ons land nooit bekend is geworden van de vreemde taal in de eigen taal aan te leren de be nadering besteedt weinig aandacht aan gehoortraining 6 community language learnrng uitspraak en spreekvaardigheid ideeen ten aanzien van deze benadering noem ik slechts voor de volledigheid taalverwerving hebben in deze benadering geen plaats community language learning 11 wordt genoemd in croft 1980 helaas verstrekt hij geen nadere gegevens 2 de le esbenadering de ieesbenaderinge is een slap aftreksel van de voorgaan 7 de directe benadering1 2 in haar puurste vorm was de hij ontstond omstreeks 1930 in de vs en was be doeld om leerlingen die een te ko rte periode vto kregen een soort gestructureerde onderdompeling in de nieuwe taal het vooral mondeling leren gebruiken van de nieu om die taal behoorlijk te leren toch te leren eenvoudige gesprekken te voeren en de vreemde taal vlot te lezen in we taal stond voorop en moest via betekenisvolle inhou den in een tweede taalomgeving geleerd worden net tegenstelling tot de grammatica ve rtaalbenadering be zoals kleine kinderen hun eerste taal verwe rven de steedde deze methode w el vee l aandacht aan gehoo r directe methode gaat uit van het taalgebruikssysteem en training en uitspraak woorden werden niet via een vertaling aangeboden maar in een betekenisvolle context probeert dat aan te leren via veel uitdrukkelijke aan en voor het aanbieden van grammaticale verschijnselen dacht voor gehoortraining en uitspraak legt nieuwe werd vooral veel gebruik gemaakt van schriftelijke woorden alleen uit via hun context en tracht het induc tief leren van het taalsysteem te bevorderen door veel en teksten grammaticale regels werden ook hoofdzakelijk gevarieerd taalaanbod te doen en actief taalgebruik te schriftelijk geoe fend ook deze benadering ging uit van stimuler en de moedertaal wordt in deze benadering het taalsysteem hij is overigens snel in onbruik geraakt niet gebruikt 3 cognitieve code 8 de audio linguale benadering is een moderne versie1 3 een moderne en uitgebreide versie van de grammatica van het voorgaande hetzelfde geldt hier met dien ver vertaalbenadering dat wil zeggen dat er behalve voor passief schriftelijk ook veel aandacht voor mondeling stande dat de nieuwe taal meer vanuit het taalsysteem benaderd wordt het gevolg daarv an is veel aandacht taalgebruik is ook hier worden grammaticale verschijn selen in de moedertaal uitgelegd en toegepast in spreek voor de vorm dus veel structuuroefeningen en weinig oefeningen of vertalingen in de vreemde taal nieuwe voor de inhoud van wat er gezegd wordt woorden worden hetzij via een betekenisvolle context hetzij via een vertaling aangeboden ook cognitieve 9 de audiovisuele benadering is een andere moderne 1 code gaat uit van het taalsysteem variant 4 van de directe benadering de overeenkomst met de audio linguale benadering is groot maar een ver schil is dat hier de betekenis weer op de voorgrond 4 sile nt way deze benadering is in ons land nauwelijks bekend ge treedt daarom zijn er inhoudelijke thema s d i e gevisua wo rden hoewel er aan de universiteit van nijmegen mee liseerd moeten worden als steun voor begrip en geheu geexperimenteerd wordt silent way gaat uit van een gen expliciete grammaticale uitleg i s niet mee r absoluut leerpsychologische opvatting die inhoudt dat men verboden evenmin als het ve rtalen van woorden in de alleen d e kennis en vaardigheden verwerft waarmee moedertaal toch ligt de nadruk meer op taalsysteem men bewust bezig is door het steeds zoeken naar oplos dan op taalgebruik singen voor het p r obleem waarmee men wordt gecon fronteerd in dit geval wordt het probleem vooral ge 10 slggestopedie1 5 zou je kunnen kenschetsen als een vormd door de grammaticale structuren via een geheel mensvriendelijke leertheorie suggestopedie gaat e rvan van gekleurde staafjes blokjes woordkaa rten en ge uit dat het onbewuste geheugen veel meer nieuws kan kleurde rechthoeken lesamen het taalsysteem symbo opnemen als allerlei psychische blokkades u it de weg ge liserend krijgen de cursisten aanwijzingen daarover zo ruimd worden dit gebeurt door een aangename lesom wordt men gebracht tot het reconstrueren eerder dan geving te scheppen compleet met klassieke muziek die als geleider voor de te verwerven kennis moet dienen de afleiden van het taalsysteem de docent geeft hierbij cursisten krijgen een nieuwe en sociaal hoog aangeslage n 111 identiteit aangemeten de leerstof zelf het aa gebruiks male aandacht systeem wordt via dialogen die de docent enige malen voorleest aangeboden en geoefend in rollenspel vooral 13 de functioneel notione benadering 1 e gaat uit van uitbreiding van het vocabulair staat hierbij voorop ver het raalgebruiksaysreem maar op een systematische ma talingen in de moede rt aal zijn gangbaar nier geinventariseerd zijn situaties waarin sprekers van een vreemde taal terecht zouden kunnen komen de po 11 de audio lexicale benadering sitie die zij daarin zouden hebben de bedoelingen de enige vers chijningsvorm die ik hie rv an ken zij n de waarmee ze zouden kunnen spreken en de onderwerpen learnables 7 e die in vertaalde vorm aan twee scholen in waarover ze het zouden kunnen hebben hiervan zijn af amsterdam uitgeprobeerd wordt het is een methode zonderlijke lijsten gemaakt die op verschillende onder die uitgaat van een theorie over de verwerving van het wijsniveaus gehanteerd kunnen worden aan de hand taalsysteem dat moet eerst passief verworven wo den van deze lijsten kunnen situaties gethematiseerd worden via het aanbieden van veel nieuwe woorden in eenvoudi ge constructies de bedoeling is dat de leerlingen luiste ik kan me voorstellen dat de lezer na deze op ren naar aan geboden teksten maar niet proberen die na somming door de bomen het bos niet meer ziet te zeggen dit om uitspraakfouten te vermijden en de aandacht van de teerders op de inhoud van het gebodene daarom zal ik proberen aan te geven wat volgens te fixeren in plaats van op de vormaspecten mij belangrijke kanten ervan zijn 12 de thematische benadering is de benadering zoals die taal en taalgebruikssysteem de taaltheorie in ons land door vrijwilligers wordt toegepast via in houdelijk belangrijke meestal sociale thema s vaak uit benaderingen die uitgaan van het taalgebruikssys gewerkt in dialogen en rollenspelen trachten ze cursis teem bieden het voordeel dat ze uitgebreider en ten het taalgebruikssysteem aan te leren voo rz over dat communicatief zinniger zij n dan benaderingen in hun situatie nodig lijkt impliciet gaan ze e rv an uit die van het taalsysteem uitgaan dat je het taalsysteem inductief kunt verwerv en de be zeker voor het tweede taalonderwijs lijkt het be nadering legt de nadruk op de actieve taalvaardigheid en daarbij vooral op het spreken lezen en schrijven zijn ter om een taalgebruiksbenadering te kiezen ik minder belangrijk aan gehoortraining en luistervaardig kan me echter voorstellen dat voor hoogo pgelei heid wordt weinig aan uitspraak iets meer aandacht be de groepen een benadering die zich meer op het steed de benadering legt meer nadruk op het aanleren verwerven van het taalsysteem richt ook heel van zinsconstructies dan op het uitbreiden van het voca bulair voor gegevens over taalverwerving bestaat mini goed kan werken en de teerders in staat zal stel benaderingen in het tweede taalonderwijs 11 2 len om zich het taalgebruikssysteem vervolgens van onderling afhankelijke subsystemen is dat op eigen kracht eigen te maken volgens een betrekkelijk vastliggende volgorde bij het kiezen voor taalgebruik als uitgangspunt verworven wordt hoewel het voorlopig veel doen zich twee problemen voor het eerste is dat werk zal zijn om uit te zoeken w aa rom we lke terwijl de functioneel notionele indeling de enige elementen uit de subsystemen eerst en andere gesystematiseerde en dus beschikbare is zie voor later verworven worden betekent deze opvatting wat er ontbreekt bijvoorbeeld van der erve in ieder geval dat leerstofordening en selectie 1980 over domeinen g de geldigheid van die moeten afhangen van zowel een taaltheoretische indeling bestreden wordt het tweede dat er bo ordening als van een verwervingsvolgorde vendien voor het nederlands geen bijbehorende uit de recente taalverwervingsliteratuur27 kun je taalbeschrijving bestaat opmaken dat je die zojuist genoemde subsyste wat het taalsysteem betreft zitten we met het men kunt opva tt en als de eerder in dit artikel ge probleem dat dit in de praktijk vrijwel onveran noemde taalniveaus je kunt het verwervingspro derlijk opgevat wordt in de zin van traditionele ces dan heel globaal als volgt opvatten schoolgrammatica die opvatting veroorzaakt eerst leert men in grote lijnen het klanksysteem onder andere dat er in oefeningen relatief te veel van een nieuwe taal kennen dan lee rt men klan nadruk op paradigmatische relaties grammatica ken intonatie etc gebruiken dan lee rt men le rijtjes als ikjij hij of wie wat welke waar ge woordbetekenis en woordsoo rt en kennen en ver legd wordt en te weinig op syntagmatische rela volgens lee rt men vanuit die woorden de gramma ties dat wil zeggen op een normaal verband tus ticale regels dat wil zeggen woordvolgorde en sen woorden en een uiting en tussen uitingen on woordvorming men leert inductief dat wil zeg derling bijvoorbeeld eerst ben ik uit bed ge gen men leidt de regels af uit het taalaanbod in stapt toen ben ik gaan ontbijten en tenslotte ben het begin van dit proce s verwe rf t men natuurlijk ik op m n fiets gestapt de methode nederlands ook al woorden en wat grammaticale regels maar voor anderstaligen20 is een voorbeeld van een waar het om gaat dat het accent tijdens dit pro traditioneel grammaticale aanpak een ander be ces hoofdzakelijk op een niveau ligt tot dat niet zwaar tegen die grammatica is dat haar aanhan meer nodig is en de aandacht van de teerder naar gers nog wel eens begripscategorieen en gramma het volgende niveau kan verschuiven binnen ie ticale categorieen gelijk willen stellen een voor der niveau zijn er dan weer dingen die heel snel beeld daarvan is om het begrip toekomende tijd bijvoorbeeld doordat ze heel duidelijk zijn of door de grammaticaal toekomende tijd met zul veel voorkomen verworven worden en elemen len uit te drukken ik zal morgen naar mijn ten die heel veel tijd nodig hebben bovendien tante gaan in plaats van ik ga morgen naar mijn moeten elementen altijd eerst passief verworven tante zijn voordat ze actief gebruikt kunnen worden we zullen dus een andere kijk op het taalsysteem dit verklaa rt ook waarom tweede taalleerders moeten ontwikkelen waarbij ikzelf mijn hoop over het algemeen passief verder zijn dan actief voorlopig maar op zowel wetenschappelijke taal en waarom sommige zwijgers na tijden blijken beschrijvingen van het nederlands als op de heel aardig te kunnen praten functionele grammatica gevestigd houd voor specifieke gegevens over de verwerving van het nederlands verwijs ik naar anne vermeer 22 taa verwervingsiheorie het is opvallend dat de meeste benaderingen wei concluderend uit het voorgaande zou ik zeggen nig of geen ruimte laten voor ideeen over hoe een dat benaderingen en methoden voor het tweede taal verworven wordt dat is zowel terug te voe taalonderwijs op de volgende punten beoordeeld ren op het ontbreken van een bruikbare taaltheo zouden moeten worden rie als op een didactische overtuiging die er van onderscheidt de methode luisteren spreken uit lijkt te gaan dat je hetzij het taa l hetzij het lezen en schrijven taalgebruikssysteem in willekeurige brokken onderscheidt de methode actief en passief k u nt o pdelen die je vervolgens in een willekeu taalgebruik rige volgorde kunt onder w ijze n onderscheidt de methode mondeling en de laatste jaren wi n t echter steeds meer de over schriftelijk taalgebruik tuiging veld dat taal een ingewikkel d systeem onderscheidt de methode taalsysteem en taal 113 gebruikssysteem benaderingen leertheoretische uitgangspunten ze heeft de methode een visie op het taalsys hebben een opvatting over hoe mensen in het al teem bijvoorbeeld traditionele grammatica gemeen iets nieuws en gecompliceerds leren mijn transformationeel generatieve grammatica bezwaren tegen tpr en suggestopodie zijn niet functionele grammatica temin dat daar een taaltheorie ontbreekt naar onderscheidt de methode niveaus in het taal aanleiding van wat ik van de learnables heb ge systeem met name klanksysteem woorden zien ben ik bang dat daar ten onrechte van de eis schat woordvolgorde en woordvormen van een zinvolle inhoud en context wordt afge maakt de methode onderscheid in taalgebruik zien daar staat tegenover dat het idee van in kor volgens verschillende sociale situaties te tijd veel woorden leren belangrijk is als je be heeft de methode een duidelijke doelstelling denkt dat volgens hun leerkrachten2 4 kinderen op deze punten in de eerste klas van de lagere school al meer houdt de methode rekening met hoe een dan tweeduizend woorden kennen kun je nagaan tweede taal verworven wordt hoe traag methoden zijn die uitgaan van het aan houdt de methode rekening met de achter bieden van maar vijf tot vijftien nieuwe woorden grond van de doelgroepen per les probeert de methode al deze punten te inte in verband met leerstofordening en presentatie greren zal ik nog wat kanttekeningen maken bij die pun ten die volgens mij in het taalonderwijs onderbe wie deze waslijst bekijkt begrijpt dat er geen deeld worden sprake van is dat zulke methoden bestaan 23 en in de eerste plaats is dat het idee dat groepen an dan hebben we het nog niet eens over de didac derstaligen die naar aard en omstandigheden ver tiek gehad schillen ook een verschillend nederlands moeten voor ik daarop inga voorspel ik voorlopig maar leren dat is maar in beperkte mate waar en wel dat hoe meer onderscheidingen een methode op het gebied van taalgebruikssysteem wie geen maakt en dan niet alleen in het voorwoord maar arts of jurist zal worden hoeft de bijbehorende ook in de opbouw hoe beter zij in het algemeen taalstijl niet te leren taalsystematisch gezien zal zijn echter moeten anderstaligen wel allemaal hetzelf de leren iedereen moet onderscheid leren in didacti e k klanken intonatie etc i edereen moet het func tioneren van alle woordsoorten leren en iedereen de opgesomde benaderingen vertonen op dit stuk moet volgorde en vormverschijnselen leren dat duidelijk de meeste variatie aan de ene kant is veel anderstaligen dat alles niet even goed zullen dat goed het betekent dat er veel mee geexperi ieren hanteren als nederlandstaligen mag geen re den zijn om er in het onderwijs dan maar van af menteerd is aan de andere kant laat het een voortdurend onvermogen van het onderwijsveld te zien zien om nieuwe talen op een succesvolle manier gehoortraining en luistervaardigheid zijn dingen te onderwijzen dat ligt niet altijd aan het onder waar bijvoorbeeld snel van wordt afgezien ken wijsveld zelf leerlingen die nooit in de gelegen nis en begrip van het klanksysteem van een taal heid komen om een andere taal te horen of te zijn echter de basis voor alle andere taalactivitei spreken die tegen hun zin onderwijs volgen die ten b ovendien leert de ervaring dat te weinig maar een of twee keer per week les in die taal aandacht hiervoor in de beginfase allerlei latere krijgen of die hun leraren niet zien zitten die ellende veroorzaakt zoals bijvoorbeeld andersta leerlingen kunnen door het taalonderwijs niet ligen die het verschil tussen klanken niet horen goed bediend worden intonatiepatronen niet kunnen interpreteren etc in dat licht bezien lijken didactische methoden in het begin is dus ook veel aandacht nodig voor die rekening houden met de psychische gesteld uitspraak intonatie en accent de gangbare prak heid van de leerlingen het beste ik heb dan ook tijk is vijf tot vijftien minuten hiervoor per les veel sympathie voor bijvoorbeeld total physical dat betekent een paar minuten per leerling per response de audio lexicale benadering en sug week dat is niet veel er is dus alles te zeggen gestopodie omdat ze alle drie proberen daarmee voor een veel individuelere aanpak op dit gebied rekening te houden bovendien hebben deze als grammaticale relaties inductief geleerd wor 114 den vanuit woorden en woordbetekenissen is zelfstan d ige naam woorden heel laat verworven het belangrijk om niet een willekeurige woorden worden wat je ook probeert schat aan te bieden maar ook te selecteren op woordsoo rt tenslotte zijn die woordsoo rt en er i ntercultureel onderwij s omdat ze verschillende functies hebben dat wil zeggen ze drukken verschillende relaties in de als je een voorstander bent van intercultureel on werkelijkheid uit bovendien zijn het er maar on derwijs zoals dat elders in dit nummer beschre geveer dertien dus het valt best mee ven wordt heeft dat consequenties voor de didac woorden kun je gemakkelijker onthouden als ze tiek van het t2o dat wil zeggen als je voor spe in verbinding met elkaar staan op een inhoudelij ciaal t2o bent want daarvan schijnt de zin hie r ke manier dus in het kader van betekenisvolle en daar betwijfeld te worden laat ik beginnen gehelen dat wil zeggen betekenisvol voor de met te zeggen dat ik niet geloof dat anderstali cursist hier ligt dan ook een belangrijk aangrij gen vanzelf goed nederlands leren als je ze in een pingspunt voor intercultureel onderwijs boven nederlandstalige omgeving zet daar is van alles dien kun je makkelijker veel woorden laten leren en zeker begeleiding bij het taalleven voor nodig als ze vertaald zijn bijvoorbeeld op lijsten die als het lijkt me dan ook onverstandig om het specia huiswerk geleerd kunnen worden le t2o overboord te zetten in plaats van het te veel woorden kennen is natuurlijk niet genoeg je verbeteren moet ze ook leren gebruiken hiervoor zijn vrije bovendien vormt de gebrekkige taalvaardigheid gesprekken spreek en schrijfoefeningen het van allochtonen naar mijn ervaring wel degelijk meest gangbaar die oefeningen moeten ook weer een fundamenteel verschil in gelijkheid tussen een zinvolle context hebben dus niet in de vorm hen en nederlandstaligen en vormt ze een aparte van rijtjes worden gegoten reden om anderstaligen te weren van een oplei tweede taalleerders maken de regels op uit het ding of uit een baan bovendien lijkt t2o me een taalaanbod het ligt dan voor de hand om bij dat voorwaarde om andere onderwijsvormen dus taalaanbod de zinslengte in de gaten te houden ook intercultureel onderwijs te laten slagen wat ik leerkrachten regelmatig zie doen is hier zolang leerkrachten en leerlingen elkaar overwe mee rekening houden bij oefeningen en voorbeel gend niet verstaan zal een serieuze poging tot den maar niet bij hun overige taalgebruik tegen wederzijds begrip steeds weer stranden op de anderstaligen daar ligt nu juist een heel belang praktische onmogelijkheid rijk probleem race puzzelen noemt siel van wat wij graag voor communicatie aanzien is vaak der ree het proberen te begrijpen van gesproken schijncommunicatie je denkt dat je anderstali nederlands en niet ten onrechte en dat terwijl gen begrijpt en omgekeerd maar zodra het op het niet begrijpen van het nederlands voor an handelen aankomt blijkt dat een onjuiste taxatie derstalige leerlingen vaak een veel grotere handi te zijn voor een groot deel liggen de redenen cap is dan het niet zo correct spreken daarvoor op het terrein van de cultuurverschillen tenslotte nog iets over grammaticale uitleg ex zoals siel van der ree en irene randoe dat elders pliciete uitleg van grammaticale regels of dat nu in dit nummer aangeven maar voor een ander in het nederlands of in de moedertaal van de deel toch op het terrein van de taalvaardigheid leerlingen is helpt naar mijn ervaring maar in in nauwe zin zeer beperkte mate bij de taalverwerving wat de ik weet niet in hoeverre het t2o zich op dit ter ze uitleg wel doet is het geruststellen van leerlin rein kan en moet begeven aan de ene kant lijkt gen en ze daardoor toegankelijker maken voor het voor de hand te liggen om thematisch te wer het opnemen van de regel als er behoefte aan ken en daarin juist intercultureel hete hangijzers blijkt kun je dus uitleg geven maar nooit als dat te betrekken het lijkt goed om te proberen een meer dan twee keer ademhalen kost en bedenk sfeer te scheppen waarin allerlei cultureel ver wel aan sommige dingen valt niets uit te leggen schillende begrippen aan de orde kunnen komen het gebruik van bijvoorbeeld de en het is aan het lijkt ook goed dat leerlingen samen allerlei bepaalde zelfstandige naamwoorden verbonden sociale vaardigheden kunnen oefenen en samen het heeft niets met betekenis te maken en heeft kunnen werken in de hoop op een ontstaan van zogezegd g ee n regel als gevolg daarvan zal het solidariteit toch ben ik bang dat de impliciete juiste gebruik van de en het bij niet frequente superioriteit die wij nederlanders ten opzicht e 115 van allochtonen voelen een uiteindelijk succes dept de jonge meisjes op etnocentrie gaan met van die benadering zal verhinderen het zal moei jan en alleman naar bed de volwassenen kijken lijk zijn om van die houding af te komen denk s nachts achter zorgvuldig gesloten gordijnen ik en daarom besluit ik mijn betoog met een naar pornofilms op hun televisie mannen slaan er vooroefening voor de lezers in de vorm van een hun vrouwen maar in het geheim in het open leestekst over het eiland etnocentrie baar roepen ze daar schande van ze hebben huis dieren die ze als kinderen en kinderen die ze als etnocentrie ligt in de koude noordzee ten prooi dieren behandelen als die kinderen gro ot zijn aan gure winden de lucht is erze den blauw op gaan ze dan ook zo ver mogelijk van hun ouders het eiland wonen mensen met een ongezond ble vandaan wonen en stoppen die ouders wanneer ke kleur de taal die zij spreken klinkt naar spuug ze niet meer voor zichzelf kunnen zorgen in een en gorge met de hygiene nemen ze het niet zo soort ziekenhuis nauw ze lopen buitenshuis op hetzelfde schoei overdag rennen de etnocentiiers zich gek om op sel als binnen eten van serviesgoed waarop de een vaste tijd bij hun baas aan te komen de ene zeep is opgedroogd en na de stoelgang reinigt helft maakt daar dingen die niemand nodig heeft men zich mei papier in plaats van met water de andere helft krijgt zijn loon om te vergaderen eigen ziektekiemen draagt men in speciaal daar en zich met het leven van andere mensen te be voor bedoelde zaklappen met zich mee moeien hoewel het eiland nauwelijks nog landbouw dit nu is heel problematisch voor een g ro ep grond heeft heeft men er overvloedig te eten immigranten die tegen hun zin maar noodge het voedsel veroorzaakt echter kanker en vanwe dwongen in etnocentrie is komen wonen zij vin ge zijn onevenwichtige samenstelling ook hart en den de einoceniriers maar moralistische en kou vaatziekten ademhalingssioomissen behoren tot de wezens aangezien die echter de macht heb de belangrijkste volksziekten onder andere ben en bijna alle toekomstkansen voor zichzelf omdat de lucht er sterk vervuild is houden moeten de immigranten ze te vriend zintuige i k zijn de etnoceniriers gedegenereerd houden de etnocentriers van hun kant zeggen ze hebben slechte ogen en kunnen niet goed dat ze wel begaan zijn met het lot van de immi horen en ruiken ook hun morele verval is evi granten maar dat het buiten hun macht ligt om de taal die ze spreken klinkt naar spuug en gorgel 116 voor behoorlijke huisvesting en arbeidsomstan het moeilijk om de kwaliteit ervan te bepalen of digheden te zorgen daar ontbreekt het namelijk ze te bekritiseren men moet de hulpverleners nogal aan daarentegen dankbaar zijn wel sturen ze een leger van werklozen op de de immigranten werken hard en sparen hun dag immigranten af voormalige onderwijzers boek komt nog wel als op een dag blijkt dat er met houdsters loodgieters vormingswerkers en huis de bodem van het eiland zo onzorgvuldig is om vrouwen storten zich op de nieuwkomers om ze gesprongen dat het binnenkort in zee zal verdwij de taal van spuug en gorgel te onderwijzen ze nen kopen de immigranten flinke stapels hout leggen uit hoe de samenleving op ernocentrie hiervan bouwen ze een vloot net als ze allemaal werkt en hoe geweldig dat is aan boord zijn begint de boel te zakken geduldig ondergaan de immigranten dit alles ge vanaf de mailing wuiven de immigranten naar de deeltelijk verstaan zo die mensen gelukkig toch etnoceniriers die al bijna tot hun nek in het niet en gedeeltelijk begrijpen ze niet wat ze ver water staan ze roepen dat ze alle begrip voor staan zo schijnt het bijvoorbeeld dat zieke huis hun ellendige situatie hebben maar dat ze er dieren op etnocentrie een uitkering van de ziek niets aan kunnen doen hoofdschuddend zien ze teweikrijgen veel diensten op het eiland zijn etnocentrie in de diepte verdwijnen dan hijsen gratis zodat je verplichtingen niet meteen kan af ze het zeil kopen omdat deze diensten geen prijs hebben is noten en literatuur 1 in belgie is de situatie iets anders frans voor vla 15 lozanov g suggesrology and the outlines of sug mingen en nederlands voor wales is daar eerder gesropaedia new york 1978 tweede dan vreemde taalonderwijs hoewel er 16 the learnables international linguistics corpora een geografische sche i ding is tion kansas city miss 2 in vlaams belgie lag jarenlang de verhouding moe 17 coumou jansen oosterling lesgeven ncb utrecht dertaal en tweede taal enigszins anders de tweede 1981 taal was het frans en men behoorde die taal te leren 18 ek j van the treshold level groningen longman om mee te kunnen in het politieke en officiele leven 1975 en ook om in handels en bedrijfswereld in de hierar 19 e rve e v an d er twe ede taalverwer ving en taalon chie te kunnen opklimmen vooral in brussel is dat derwijs van buitenlandse vrouwen en mannen am nog steeds zo sterdam instituut voor atw 1980 3 nederla nds voor gastarbeiders st i chtin g r ijn m ond 20 egmond van helten h van nederlands voor an rotterdam derstaligen in het voortgezet onderwijs groningen 4 kursus nederlandse taal ncb utrecht 1978 5 rivers w m teaching foreign language skilis chi 21 hatch e second language acquisition rowley cago london 1968 mess 1978 6 idem en 7 carroll in valdman trends in language teaching bode j m de en charlo tte rebach handleiding voor new york 1966 her geven va n intensieve cursussen nederlands aan 8 gattegno c teaching foreign languages in schools volwassen buitenlanders binnenkort te verschijnen new york 1972 22 vetmeer a volgorde in de verwerv ing van het ne 9 levende talen nis 344 354 derlands door marokkaanse kinderen op de basis 10 asher j j learning another language through school amsterdam instituut voor atw ook dit on actions los gates c al if 1979 derzoek lijkt overigens op de traditionele grammatica 11 croft k readings on english as a second language gebaseerd te zijn cambridge mess 1980 23 zie hie rvoor ook coenen j keuze van taalmate 12 zie noot 4 riaal voor anderstaligen in moer 1981 6 13 els t van e a handboek voor de toegepaste taal 24 kohnstamm en de vries streefli s woordenschat ij kunde groningen 1977 muiden 1968 14 idem 117