Bij de dood van Co van Calcar (15 december 1986)

si be soutend ijk de abrupte dood va n co maakt me l eeg en moede l oos hou zijn i nsp i ratie en i nzet leven d nu democrati se ri ng van het onderwijs verdubbelde inspanning vergt sib e bij de dood van co van calcar 15 december 1986 in werk en leven is sibe soutendijk nauw met co van calcar verbonden ge weest het in memoriam dat wij hem vroegen te schrijven groeide uit tot een forse terugblik op de jaren zestig wetenschap en onderwijsvernieuwing het werd een boeiend verhaal over een mens en zijn streven naar een inhoudelijk e vernieuwing van het onderwijs moer vroeg me een in memoriam te schrijven schillen over zowel theoretische als praktische voor of over hoe zeg je dat prof dr c van kwesties omtrent de democratisering van het calcar voor mij co onderwijs en de vernieuwing die daarvoor no een moeilijke opdracht daar ik zijn begrafenis dig is niet kon bijwonen plaatste ik bovenstaande hoe eerlijk over co te schrijven in de weten advertentie om te laten blijken dat zijn dood schap dat zijn antwoord moet ontbreken diep snijdt in mijn leven zo n advertentie schept verplichtingen gedrukte woorden moet leegt e je kunnen verantwoorden vind ik wat bedoel ik met leeg en moedeloos en welke inspira mais les cas bont assez rares ou pon che tie en inzet van co moeten we naar mijn rit vraiment sa douleur la raison est tour au overtuiging levend houden tre une des conditions ordinaires de potre ac men kan van mij geen objectief en afstande t ion avant disparu le monde exige de nous lijk verhaal verwachten over leven en werk que nous agissions en lui et sur lui sans elle van co daarvoor zijn de wortels van mijn j p sartre 1939 streven en beroepsleven te nauw verstrengeld met die van de persoon de ideeen en het leeg zowel door d e vr i end s chap d ie n i et meer werk van co een amalgaam van vriendschap her st el d kan worden a l s door h e t wegva ll en de verkoeling daarvan en een toenadering die van e e n van de voor m ij be l angr ijkste bondge nu door een bruut ongeval is afgesneden van noten en wee r sprekers binnen de eens gez i nd een fundamentele eensgezindheid over ver he i d ove r de doe l en deze vormen van leegte nieuwingsdoelen voor maatschappij opvoeding z ij n moei lij k te s cheiden onze vr i endschap en onderwijs maar ook van meningsver onts tond van begin af aan u i t ide e en u i tw iss e 2 ling herkenning van overeenkomstige orienta een zekere gemoedsrust kon begeven in filoso ties op maatschappij politiek en wetenschap fie gewaagde kwalitatieve analyse en het ver gezamenlijke acties en de vaak wilde debatten binden van wetenschap met maatschappelijk en schrijfsels waarmee die gepaard gingen en politiek engagement omdat de voorgeschiedenis bij weinigen be kend is geef ik deze veel ruimte van symbolen naar e s pre sso het decor van een kennismakin g decor kan werkelijkheid worden en werkelijk heid decor wat reeel betekent schijnt iedereen wel zo n coc 1960 beetje te weten jansen vindt zijn banketbak ker een reele vent omdat hij in vrijwel geen de reden waarom we elkaar al snel vonden enkel opzicht met hem van mening verschilt was dat links gekleurde engagement met de coc 1960 2 nadruk op kleur ongevormd en op zoek naar concrete doelen waaraan het zich kon beiden behoorden we tot de eerste lichtingen hechten van studenten uit een niet academisch milieu al op mijn eerste utrechtse college in septem die vanaf halfweg de jaren vijftig de universi ber 1957 van de hoogleraar in de tussen mens teiten binnenstroomden beiden waren we na en dier vergelijkende psychologie buytendijk een korte start aan de universiteit va n kon ik niet heen om die twee opvallende jon amsterdam overgestapt naar psychologie in gens de eerste een springerig mannetje in fel utrecht co naar ik meen na twee jaar studie rode trui met een door openheid kinderlijke frans en ik een jaar later na een jaar amster kop omstraald door witte krullen de tweede damse psychologie wat ons beiden aantrok een autoritair ogende karikatuur van een in de utrechtse psychologie was de rare corps pik die in discussie altijd op een ander combinatie van fenomenologie en een exact wist neer te kijken door de romp achterover wetenschappelijke benadering en de kin omhoog te houden die tweede was in tegenstelling tot de behavioristische psy rob uitgesproken rechts dwepend met de chologie in amsterdam waarin de introspectie fascistoide schrijver ernst jonger en de vol als methode en daarmee het bewustzijn als gens co warrige zeepsop filosoof heidegger studie object waren afgeschreven had co en rob vormden op het oog een span film utrecht de naam fenomenologisch te zijn fe komieken zoiets als laurel en hardy zij wa nomenologie had te maken met existentialisme ren wel de enige studenten die tijdens het col en daardoor met voor ons favoriete auteurs als lege retorische vragen dorsten te stellen aan sartre en de beauvoir tevens meenden we te de eminente hoogleraar in de pauze gingen ze weten dat de amsterdamse beeldvorming van tegen elkaar te keer waarbij sartre merleau utrecht als geesteswetenschappelijke zwe ponty revel en marx in het veld werden ge verij niet klopte de natuurwetenschappelijke bracht tegen jonger heidegger nietzsche en experimentele methode kreeg daar juist veel macchiavelli spannend door onbegrijpelijkheid aandacht de aantrekkelijkheid daarvan had zodat ik om ze heen ging draaien en afluiste voor ons een verschillend karakter co zag ren vanwege de linkse symboolwaarde van daarin het avontuur van een nieuwe heldere uiterlijk kleding en referenties trok ik automa wereld waar door exact onderzoek vaste vorm tisch partij voor co wapende me achteraf kon worden gegeven aan krasse ideeen het met argumenten tegen rob die ik vervolgens bood hem de belofte dat hij zijn flitsende de week daarop natuurlijk niet kwijt kon om maar toch ook vaak warrig associatieve denk dat de discussie al lang over iets anders ging wijze door de objectiverende empirische en de ervaring van steeds achter co aanrennen kwantitatieve methode zou kunnen onderwer zonder hem ooit te kunnen inhalen heb ik de pen aan wetenschappelijke discipline voor mij daarop volgende twintig jaar nog vaak gehad vormden de experimentele methode en de bij passende statistiek juist studie onderdelen die omge k eerd trok i k co s aandacht door een an me door mijn hbs b opleiding en het der s ymboo l i k was de enige s tud en t d i e blee f propedeuse jaar in amsterdam vertrouwd wa z i tten als de p r ofe ssor binnenkw a m bij m ijn ren een bekende basis van waaruit ik me met overstap naar utre c ht had i k e r n i et op gere 3 kend terecht te komen in een universitair kli fundamentele kwesties overhoop aangaande maat beheerst door archaische tradities die me het onderwerp en de methoden van de psy volslagen vreemd waren de amsterdamse chologie en daarmee van elke mensweten psychologie studenten waren toen al in meer schap de verhouding tussen lichaam en derheid spoorstudenten werkstudenten geest bewustzijn en gedrag taal en werkelijk beursstudenten en wat toen heette nihi heid sociale situatie en persoon gezond ver listen niet lid van een of andere gezellig stand en empirische wetenschap wereldbe heidsvereniging voor de belangenbehartiging schouwing en wetenschappelijke theorievor van de grote groep minder gegoede studenten ming theorie en praxis verstehen en verkla was er de asva iets dergelijks ontbrak in ren kwaliteit en kwantificeren stellingnemen utrecht de amsterdamse collegezalen waren en onderzoeken hoewel hij het nooit had over overvol de afstand tussen hoogleraren was in dialectiek demonstreerde hij deze methode het eerste sterk op selectie gerichte studie door het steeds weer zoeken naar overstijgen jaar groot het contact minimaal maar studen de syntheses van dualismen of naar het hel ten hadden ook geen vanzelfsprekend ontzag der tegenover elkaar zetten van de polen voor deze vreemde snuiters en kenden geen waar die synthese niet mogelijk is of niet ge mores opstaan was er niet bij evenmin als wenst omdat juist het bewustmaken en hand het academisch kwartiertje haven van de spanning het wetenschappelijk zoeken in beweging houdt toen ik bij mijn eerste utrechtse college net vanaf 1960 werkte linschoten aan zijn idolen dacht dat het wel niet door zou gaan schoten van de psycholoog zijn colleges benutte hij alle studenten overeind bij de verschijning van door elk concept hoofdstuk ter discussie te buytendijk ik was te verbouwereerd om daar stellen de spanning werd verhoogd doordat aan mee te kunnen doen de rechtvaardiging wij wisten dat linschoten na een hartinfarct volgde direct daarvoor waren we toch niet voor de keus was gesteld zo doorwerken met van de moffen bevrijd de interesse van co grote kans op een vroege dood of het rustig in buitenissigheden leidde al gauw tot geregeld aan doen met kans op een langer leven lin napraten in de espressobar het duurde overi schoten koos ervoor in ieder geval zijn boek af gens nog ruim vier jaar voordat linschoten na te krijgen en overleed aan een hartaanval in een reis naar de vs en na een opmerking in het verschijningjaar van idolen 1964 verschijnsel over dit apengedoe als eerste twee kerncitaten uit dit boek die ons bezig van onze hoogleraren deze pruisische gewoon bleven houden 5 te afschafte wetenschappelijke objectiviteit beoogt niet een eliminatie maar een methodische regle een reele vent linschote n mentering van subjectiviteit nu hoort de psycholoog als onderzoeker niet scherp omlijnd komt mij bij deze gelegenheid te pleiten maar te stellen volgens de huidige het beeld van mijn te vroeg overleden leer stand van wetenschappelijk denken is het zo meester professor linschoten voor de geest of de gemeenschap van deze kennis gebruik steeds meer begin ik te beseffen wat ik aan wenst te maken is niet zijn zaak als onder zijn lessen en aan de persoonlijke ontmoetin zoeker gen met hem te danken heb de discussie over deze vragen wat is objec c van calcar 1967 tieve wetenschap en wat de rol van subjectivi teit daarin hoe verenig je als wetenschapper m e t z inschot en e n v ersc hijnsel no em i k tw ee het objectieve onderzoek stellen met enga fen omenen d ie o nze banden tijden s de s tud i e gement pleiten haakte zich los van lin h ebb en ver s t erkt schoten en plantte zich voort in verschijnsel z i nsc h o t e n kan word e n besc h o uwd a ls on z e bel a ngrij k st e leer me est e r i n d e w e t en s c h a p het verschijnsel een koekoekse i z ijn wors t eling om d e feno m e n olo g isc he p sy c h ol o gie o m te v or m en t ot een ob jec ti e ve en jongens waren we maar aardige jonge n s e mp i r isc h e w e ten sc hap op materia list isc he n escio 1 91 5 8 g r o nd sl a g maakte z ijn c oll e ge s tot een s pan nen d avontu ur h ij h aalde voortdur e nd al l e 4 annemarie kom op dan vegen we ze de her lachend mooi als wit karton senpannen eens u it even zwaar in afweer lea meyboom 1961 maar licht hoi roepend coc a verschijnsel w as het blad van p syche n ikai de utrechtse vereniging van psychologie erg ongepast vond men de politiek i n het studenten vanaf zomer 1 9 5 9 tot voorjaar psychologenblad daa rtoe werd alles gerekend 19 6 2 maakten w ij dit tot ons forum onze dat zweemde naar maatschappelijke en politie wegbereider was oscar de wit een gewichtig ke betrokkenheid utrechtse psychologen en lijkend bestuurslid van p syche n ikai die echter dus ook studenten mochten i n hun ethiek bij zijn aftreden een levendig blad wou achter niet verder gaan dan een hooggestemde be laten en daarom zorgde dat er enkele jonge kommern i s om de indiv i duele mens en het hon d en in de redactie k wamen van wie co kind doordrenkt met christelijke waarden en en ik niet eens lid w aren van psyche n ikai gebracht als de wetenschap der psychologie wij w aren een groep geestverwanten die tot vooral co was sterk in het tinte l end vermen ongenoegen van enkele hoogleraren en een gen van psycholog ie met actue l e wereldpoli groot aantal medestudenten een soort schrifte tiek uit le monde en maatschappel i jke fa its di lijke guerilla voerden de redactie was pas vers uit de hollandse pers ook al moesten w i j compleet in het laatste driedubbel d ik k e num zijn stukken steeds twee maal herschrijven mer waarna ze collectief aftra d en verschijn voordat het ons tenminste duidelijk was wat sel ter ziele was d e redactieleden w aren in hij bedoelde zo ontstond een magnifiek mis volgorde van toetreden sjoerd fortuin hoofd verstand linschotens kritiek op het pleiten redacteur sibe soutendijk co van calcar van de psycholoog als wetenschapper betrof lea m eyboom collectief pseudoniem anne nu j u i st het meesmokkelen van behoudende en marie de vries en tenslotte oscar de w it die re l igieuze waarden ontleend aan de sensus als solidaire aanstichter van het kwaad tot de communis in de in utrecht bedreven verste redactie van het laatste nummer toetrad om hende of personalistische psychologie en de aan het collectieve aftreden deel te kunnen buytendijkse fenomenologie wij namen zijn hebben ik noem ze omdat dit gezelschap en devies echter ser i eus en betrokken het ook op kele jaren later zou worden meegezogen in de ons e i gen engagement we wi l den de zaken door co op gang gebrachte ontwikkelingen scheiden de nummers van verschijnsel herlezend kan algerijnse psychologie men lachen over dat kwaad zelfs in het hui dige tijdperk van weer verstijvende normen in geloof is slaap twijfel is begeerte onder het utrechtse klimaat van 1960 peuterden we zoek is arbeid het getal werklieden is gering echter aan universitaire taboes pas na 1965 multatuli 1861 9 spoelde de democratiseringsgolf ook over utrecht en kon alles verschijnsel was slechts aan de ene kant aan politiek doen niet als een kabbelende voorbode die nog kon worden psycholoog of wetenschapper maar ge w oon ingedamd als staats of w ereldburgers d at culmineerde de vorm werd door velen slecht verdragen in een oproep in verschijnsel tot solidariteit het schertsende toontje waarin bloedserieu met de a lgerijnse bevrijdingsstrijd h et reeds ze zaken werden verpakt onfatsoenlijke gedrukte manifest bracht bij voorbaat zoveel prentjes gedichten in vijftigertrant in het opschudding teweeg dat de ondertekenaars laatste nummer staat trouwens het enige ge door kou dw atervrees w erden bevangen en w e dicht van co dat ik ooit gepubliceerd heb in alle nummers van verschijnsel de namen gezien met een viltstift moesten zwartmaken behalve die van co en mij in p syche n ikai kregen we kruispun t een meerderheid tegen want psychologie studenten dienden zich ver te houden van poli lop op de knop zocht een parker uit tiek w e wisten echter d e r oomskatholieke waarom ben je als de kale stalen studentenvereniging verftas te be w egen tot glansknobbels langs de franse riviera het organiseren van een drukbezochte forum 5 bijeenkomst over de algerijnse kwestie daar een leerstoel voor experimentele sociale psy schaarde zich een meerderheid achter onze so chologie ingesteld tegelijk werkte de aversie lidariteitsbetuiging met de franse studenten die we opriepen er waarschijnlijk aan mee dat bond unef die werd vervolgd vanwege het de kring van studenten rond linschoten steeds verbergen van dienstweigeraars en dese rt eurs kleiner werd de meesten waren immers in uit het franse bezettingsleger in algerije het utrecht komen studeren om quasi literair blad van het utrechtse studentencorps lan hooggestemd en niet gehinderd door cijfers te ceerde daarop de beschuldiging dat verftas kunnen psychologiseren was geinfiltreerd door twee met naam en toe daarbij kwam dat ons streven ons in de naam vermelde crypto communisten de vorst geest terugvoerde naar dat vermaledijde was toen nog zeer streng in de koude oorlog amsterdam waar co en ik overigens ook gin gen wonen daar schreef de groot zijn aan de andere kant betoogden we als weten methodologie waarin hij linschotens me schappers dat maatschappelijke en politieke thodisch reglementeren van subjectiviteit tast gebeurtenissen beschouwd kunnen worden als baar poogde te maken in het forum begrip te onderzoeken psychologische verschijnselen wat in de gedragswetenschappen objectief dat betoog werd kracht bijgezet door zulke mag heten verkregen met objectief bevonden gebeurtenissen te benutten ter illustratie van onderzoeksmethoden wordt in de opvatting onze wetenschappelijke stellingen het mis van de groot uiteindelijk beslist door het ter verstand bestond eruit dat ons streven het zake kundige forum van wetenschappers stellen en het pleiten te scheiden in omge niet dat wij het nu onderling volledig eens wa keerde zin werd opgevat de gangbare ren discussie ontspon zich tussen co en utrechtse vermenging van psychologie met oscar met mij als grensrechter die af en toe aan de sensus communis ontleende behou een vlaggetje opstak co ging het verst in het dende waarden was voor velen zo n van omhelzen van de objectiverende en kwantifice zelfsprekendheid dat men ons zag als dege rende gedragswetenschap en van het forum nen die de menselijke waardigheid door onder idee in het vertrouwen dat binnen het forum zoek wilden aantasten en erop uit waren de de objectieve empirie steeds aan het langste psychologie voor het karretje van links eind zou trekken oscar betwijfelde dat politieke doelen te spannen laatste hij verdacht de groot ervan een soort meerderheidsdemocratie in de wetenschap te pleiten pleiten pleite n willen invoeren waarbinnen de meerderheid van ongetwijfeld middelmatige en behoudende ee n einde maken aan de preten tie van veel wetenschappers kritische en originele ontwik psychologen die ove r all es will en meepraten kelingen zou kunnen afwijzen als onweten en menen dat ze ge lijk hebben omdat ze p s y schappelijk co verdedigde de groot door er c hologen zijn ze mogen ove r alles meep raten op te wijzen dat met het forum geen actueel als s t aatsburgers als doodgewone mensen bestaand wetenschappelijk parlement werd be c o c 19621 0 doeld maar een continu debat tussen weten schappers in verleden heden en toekomst het wetenschappelijk stellingnemen in ver het forum was in co s ogen geen concrete schijnsel werd in feite ervaren als het grootste voorstelling van het democratisch principe van kwaad in het spoor van linschotens pleidooi de open rapportering de geschiedenis zou voor een objectiverende experimentele psy beslissen chologie waarin ook fenomenologische kwali teiten en uitkomsten van introspectie worden wetensc hap als s ociaal gebeuren gekwantificeerd bestreden wij de subjectivisti sche psychologieen van onder meer langeveld iemand die denkt dat wetenschap en engage en buytendijk en bepleitten wij een positivisti ment gescheiden kunnen worden denkt niet sche psychologie beoefening al heette dat wetenschappelijk toen nog niet zo praktisch gezien boekten we oscar 19621 2 succes door onze acties kwamen er cursus sen research methoden en testmethodieken oscars bezwaar bleef dat co s pretentie het voor doctoraalstudenten en werd in utrecht engagement van de wetenschapper en dien s 6 waardenvrije wetenschappelijke arbeid strikt te het accentverschil tussen co en mij kwam kunnen scheiden zou leiden tot onweten naar voren in een debat over vakbondsonder schappelijke verwarring van beide de open zoek co veegde de linkse socioloog pater heid van het wetenschapsbedrijf en het kun hoefnagels de pij uit omdat deze kritiek had nen functioneren van het forum zijn zelf al af op de nederlandse vakbonden die hun plicht hankelijk van een democratie vol waarden zouden verzaken door zich tegen de zin van wetenschap is nooit waardenvrij en de weten hun leden neer te leggen bij een stakingsver schapper dient zich daarvan bewust te zijn bod in het kader van de door de toenmalige zowel co als oscar zouden later gelijk krijgen regering opgelegde bestedingsbeperking van de groot het duidelijkst pas in 1982 in co s bezwaar was niet dat hoefnagels ongelijk derdaad de geschiedenis beslist maar dat zou hebben maar dat hij als socioloog niet on ontslaat je niet van de plicht het actuele forum derzochte waarde oordelen en stellingen ver argwanend te bekijken in zijn boek academie kondigde in plaats van als gewoon burger te en forum betoogt hij door ervaringen wijs getuigen van zijn engagement en solidariteit geworden dat wetenschap nooit puur weten als wetenschapper was co het dan ook volko schappelijk is maar tegelijk een sociaal pro men eens met de socioloog van de vall die ces waarin de betrokken wetenschappers al betoogde dat empirische onderzoekingen de of niet verenigd in allerlei sub fora zoals we enige basis zijn voor het poneren van verban tenschapscommissies adviesraden subsidie den s instanties niet alleen oordelen op grond van van de vall zelf had in dienst van de metaal het wetenschapsbelang maar ook op grond bond van het nvv degelijk empirisch onder van aangehangen waarden politieke voorkeu zoek gedaan naar de geringe participatie van ren en beleids instituuts en subsidiebelan de leden aan hun bond zo moest dat ook gen zijn conclusie het meerderheidsbeginsel volgens co mijn kritiek was echter dat dit on schiet inderdaad principieel tekort als het om derzoek niet was ondernomen vanuit de vraag wetenschappelijk oordelen gaat hoe de leden meer greep op hun vakbond kun mijn bezwaren gingen een stapje verder in de nen krijgen maar vanuit de bezorgdheid van richting van de positivisme kritiek die pas eind de vakbondsleiding over het verlies aan greep zestiger jaren in de volle hevigheid zou los op de leden hoefnagels deed dan wel onwe barsten door mijn aan de studie voorafgaande tenschappelijke uitspraken zijn gezichtspunt beroepservaring met de wijze waarop empi zou tot een geheel andere onderzoeksopzet risch onderzoek werd toegepast in reclame en hebben geleid met andere objectieve uit marketing betwijfelde ik de objectiviteit van de komsten de identificatie van van de vall met objectiverende methode de methoden van on de vakbondstop bleek uit zijn uitspraak de derzoek kunnen nog zo objectief zijn welke vakbondsleiders zijn de slachtoffers van de uitkomsten erkenning vinden als realiteit of apathie van de vakbondsleden zodoende waarheid wordt bepaald door de opdrachtge vroeg ik me af waarom de bonden iemand als ver of degenen die de macht hebben de ver van de vall geen onderzoek lieten uitvoeren worven kennis aan te wenden wat doorgaat naar de zwakke punten in het bedrijfsleven in voor objectieve kennis is niet alleen afhankelijk plaats van naar de malaise in de bonden zelf 16 van de juiste toepassing van onderzoeksme deze kwesties betreffende de verhouding tus thoden maar ook van het doel en de opzet sen wetenschappelijk stellen en maatschap voor en de manipulaties met cijfers en bena pelijk pleiten kwamen in een onverwachte mingen of de interpretatie van uitkomsten na gedaante veel concreter terug toen we zelf de uitvoering van het onderzoek tegelijk onderzoekingen en praktische activitei ten ondernamen in het onderwijs intussen t piepertje van de leiding was co begin 1962 afgestudeerd in de expe rimentele psychologie en deed hij ruim een wat de diepte jongens werkelijk noemen half jaar niets op zijn etage in de romeins spruit niet voort uit wetenschappelijke nood armsteeg totdat geldnood hem dwong te solli zaak maar veeleer uit hun opdrachtgevers citeren naar het eerste het beste baantje dat werkelijk zijn die eigenschappen die het pu zich aanbood dat werd het pedagogisch cen bliek een bepaald produkt doet kopen trum te enschede waar co het leesbusexperi sout 196014 ment moest evalueren door objectief onder 7 zoek u i tsluitend door deze toevalstreffer zijn hoewel het enschedese werk to t overleg we ons gaan bez i ghouden met onderwijs tij noopte duidt de naam o p verderrei kende am dens onze studie wees nagenoeg niets in die bities we wilden een om w enteling in het on r i cht i ng derwijs enschede w as slechts een voor proefje in 1 9 70 zouden w e aan de slag moe retour ams terdam en sc hede club o 70 ten zijn in amsterdam w ant slechts vanuit de ze stad kon een lan d elij k e uitstraling worden wat zijn wij onderzoekers politici of verwacht vandaar de naam o onderwijs 70 beide d aartoe dienden we ons in de eerste plaats in club o 70 19651 7 tensief te scholen een stroom van onder zoekspublikaties vanuit binnen en buitenland we zijn enkele jaren verder co had vanuit het werd uitgetrokken en besproken in de club leesbusexperiment turbulente ontwikkelingen a an een boekje hebben w e e x tra veel aan op gang gebracht in enschede daar co het al dacht besteed vijven en zessen van d e lemaal niet meer kon behappen riep hij begin groot 18 d eze klassieker over selectie in ons 1964 mijn hulp in voor een aantal onder onderwijs is uiterst actueel nu onderzoekers zoekstaken de kans mee te mogen doen met van zogenaamd effectief onderwijs steeds zijn wetenschappelijke actie tot verbetering weer opnieuw in de methodische valkuilen van het onderwijs voor de arbeidersklasse trappen die de groot zo keurig heeft blootge greep ik dankbaar aan legd plannen voor een onderwijskundig tijd zomer 1965 had co zijn onderzoek in de schrift onder redactie van club o 70 waren in eerste klassen afgerond op grond van voorlo de zomer 1966 vergevorderd pige conclusies mondde het uit in een alge meen begeleidingskader voor het leesonderwijs hoe am s terdam van de agenda verdwee n in het eerste leerjaar van de enschedese lagere scholen omdat co er zijn proefschrift van de roeping van den mens is mens te zijn wou maken plukte hij oscar weg uit diens daarheen moeten leiden opvoeding onder werk op een psychiatrische inrichting om co wijs beroepskeuze zedeleer wetgeving in enschede te vervangen voor de invoering godsdienst hierin nu ligt geloof ik een alge van het begeleidingskader voor de eerste klas mene fout dat men veelal het doel voorbijziet sen en de uitvoering van vervolgonderzoek in en hoofdzaak maakt van t middel de tweede klassen een zware klus vermin multatuli 1861 1 9 derde aanwezigheid van co in enschede af stemming van het werk en planning op langere in de praktijk bleek het allemaal wat hoog ge termijn met het oog op onze revolutionaire grepen de ontwikkelingen in enschede verg doelstellingen vereisten intensief overleg dat den overmatig veel aandacht want het liep er toen eigenlijk alleen in het weekeinde in na de eerste stormloop van co niet meer van amsterdam kon plaatsvinden zo ontstond een leien dakje bovendien bleek co de club club o 70 met drie leden die vanaf zaterdag o 70 hard nodig te hebben als klankbord voor 9 oktober 1965 tot in maart 1968 zeventig zijn proefschrift we bespraken elk hoofdstuk keer bijeen kwam en al die tijd nauwgezet uitvoerig voerden berekeningen uit en lever door carine vlaar werd begeleid met uitgetikte den gedetailleerde commentaren over de agenda s en notulen in maart 1966 trad plannen van oscar en mij voor onderzoek in sjoerd toe als vierde lid omdat hij ook aan on het tweede leerjaar raakten we in subsidiever derwijsvernieuwing werkte de ontwikkeling wikkelingen met svo van projectonderwijs aan de universiteit zo tegen de tijd dat co zijn proefschrift in opzet was de verschijnsel redactie weer compleet rond had kende oscar de enschedese scholen op annemarie na zij was van een jongere inmiddels zo goed dat hij wist dat co s prakti lichting en zou zich pas in 1969 opnieuw bij sche conclusies uit zijn onderzoek voor het en ons voegen in 1967 werd co s jongste broer schedese begeleidingsmodel voorbij gingen paul het vijfde lid van de club toen hij mij op aan de meest klemmende problemen en de onvervangbare wijze ging assisteren bij de meest wezenlijke vernieuwingsaspecten die voorbereiding en uitvoering van het observatie oscar aantrof in het lager onderwijs oscars onderzoek in tweede klassen te enschede kritiek kwam op dat moment erg ongelegen 2 0 o m ijn vertrouwen in co w as toen te g root om leen uit op b uurtacties maar opnieu w oo k op goed naar oscar te kunnen luisteren we dien onder w ijs en scholin g met schoolverlaters e n den slagvaardig te zijn en daartoe kon co s werk ende jon g eren e r kw am on der meer het proefschrift geen vertraging velen p as toen ik zw artboek werkende jeugd uit voort o nder kort daarna nauw met oscar in enschede sa redactie van werk groep ge us w aaraan oo k menwerkte kwam ik onder de indruk van zijn oscar mee werk te met te k ening en en tekst en scherpe inzicht in het onderw ijs en be g elei waarin onder meer het i d eaal van de m idden dingsgebeuren en raakte ik overtuigd van zijn school en de d emocratische school w ordt ge gelijk het gekke was dat oscars conclusies schetst 2 1 inhoudelijk de vernieuwingsideeen van co on voor mij b etekende w er kg roep geus een on derbouwden en door co ook uitgebreid zijn be uitwisbare pra k tijkervaring met d e verk eerd g e nut in de opzet van het innovatieproject bak ken eindprodu kten van het lag er onder w ijs a msterdam het waren tactische overwegin maar tevens met het feit dat veel jongeren die gen waardoor co er in de ensche d ese sit uatie tegen w oordig functioneel analfabeet worden geen brood in zag genoemd geen anal f abet en blijken te zijn als hoe het zij oscar paul en ik kregen onze han de aan w ending van het schrijven functioneel den vol aan het tweede klasonderzoek in en voor ze is schede co s proefschrift was af en hij begon co vatte politiek veel breder en tegelijk rea club 0 70 te voelen als een belemmering voor listischer op dan de werkgroep geus r ealisti zijn vrijheid van handelen sjoerd kon de club scher door gematigder idealen en be p erking ook niet meer bij elkaar houden zodat die in tot het onderwijs als zijn vak g ebied m aar op maart 1968 ophield bijeen te komen h et punt dat terrein breder en doelgerichter hij legde amsterdam 1970 was al heel lang van de contacten naar alle kanten in amsterdam en agenda verdwenen en leek voorgoed verge landelijk naar k abouters kritische leraren ten wij vergisten ons dus flin k in co a ktiekomitee a msterdams o n d erw ijs en groepjes als werkgroep geus en naar scholen intermezzo geuzenwer k inspectie universiteit onderzoekers beleids voerders subsidiegevers en k rant en beeld schoolmeester zijn dictors het is de zuiver buis men wou wat alternatievelingen lieten warheld mij school lijk wel een gevangings zich mobiliseren en machthe b bers leenden inpakster 17 jaar 2 1 een willig oor zodoende achtte hij het a msterdamse veld rijp voor zijn kort onder niet dat we nu geheel onderzoekers werden wijsbericht aan het a msterdams publiek in mei de politiek links lieten liggen en amsterdam 1970 22 w aarin hij aan de hand van een door vergaten dat laatste kon niet we woonden kabouters uitgevoerd bliksemonderzoek het er de tijden waren woelig en zeker paul en ik schandaal van de achterstelling van scholen hadden vanaf provo 1965 aan heel wat acties en leerlingen in de oude wijken aan de kaak meegedaan politiek was toen revolutie op stelt initiatief van wim van calcar inderdaad de taalkundige broer van co vormde een zestal noodadv ies dien st enzovoo rt mensen in september 1968 een actiegroepje met twee doelen ten eerste de arbeidersklas het gaat om de nieuwe mens een nieuwe sen in nieuwe arbeiderswijken waar volgens maatschappij elitaire roel van duyn het klootjesvolk zijn tweede bericht van de noodadviesdienst auto s oppoetste tot opstand te brengen en 197023 ten tweede daartoe de versplintering van link se secten op te heffen het tweede doel prak co had mij wel meegenomen naar bijeen tiseerden we doordat elk van ons uit een an komsten met de kritische leraren vanwege dere politieke hoek kwam ken 4e internatio mijn praktijkervaring met leerplichtige school nale socialistische jeugd provo anarchisme verlaters om uit te leggen dat er nog nijpender cpn en nieuw links in de pvda als actieter problemen waren in het vervolgonderwijs dan rein kozen we vrij willekeurig geuzenveld in dat van autoritair onderwijs op het lyceum het verre westen van amsterdam zodat we van de totale omvang van co s acties was ik de werkgroep geus werden het liep niet al echter niet meer op de hoogte totdat oscar 9 e n i k in ee n cafeetj e op de b ui k s l o terd ij k nabij dat de twee in gebouwde po len co e n o scar de a zalea school in amsterdam n oord door co zouden leiden tot een aantal creatieve maar voor h et b lo k w erd en geze t de n oodad vies v a a k oo k o ve r b od ig v e rm oe ien d e s pa n n in ge n d ienst ston d op st ap el ni et all e en in n oord e n tuss e n re sea rchteam en o ntw i kkel ing steam de p ijp maar ook in m ijn w oon b uurt d e k in was t e v er wa c hten ja m mer ge n oeg h eeft d at kerbuurt d eze buurt w as volge ns c o in z ijn e r waa rsc h ijnlij k toe b ijgedrage n dat he t a an strategie onmisbaar van w e g e de vele actie g etoonde succes van de i pa vernieuw ing in groepen d ie zich daar al roerden de nood oud w est in co s eindevaluatie van het ad vi e s d ienst al da ar v ereiste e c ht e r des k un d ige i pa25 ni et uit de ve rf is gekome n waa rd o o r leiding daar h et behalve o m de lut h erschool me n n og alt ij d on ge str a ft kan blijv e n bew eren met he t en thousiaste hoofd willem vers p ut dat het i pa zou zijn mislukt ging om openbare scholen waar het de onder bouwleerkrachten w aren d ie met de nood met deze su bjec t i eve historie tot 1 971 heb i k adviesdienst in zee wilden vaak te g en de zin w ill e n d uide lij k m ake n h oe d i ep de l eegte b ij van het schoolhoof d ma ar we l m et d e stille m ij z it hoe s terk mij n streve n e n werk we rd en s teun van kees van d er eerden de g e meente be paal d d oo r de baa n b re ke r d i e co wa s ins pe cteur m et een anarchistisch hart vooral n oodad viesdienst k inkerbuurt zou d e sleutel moeten word en om de subsidiedeur te openen m oedeloos naar een g ro otsche ep s vernieuwi ng s p roject van l a n g ere d uur w at was ook w eer he t doel begin zeventiger jaren was in eens iedereen van club o 7 07 h et w as 197 0 dus w e moch voor democratisering zelfs lui waarmee ik t e n d e b oot niet missen n aas t stellen en plei nog niet eens op hetzelfde kerkhof zou willen ten was co oo k sterk in het hanteren van de liggen mag ie van h et to eval oscar d e witte ee n moeilij ke be slissin g vo or o sc a r van w e g e zijn vroegere ervaringen m et co b ovendien ondanks alles is de op waartse verschuiving kon z ijn inzet slechts b eper k t z ijn da ar hij nog van de structuur een belangrijk winstpunt vast zat in e nschede i k z at echter thuis met steeds meer mensen beschikken over steeds sv o subsid ie voor het rapporteren van ons e n meer kennis en vaardigheden al worden de re sch ed es e twe e de k l a son de rzo ek e n had d us latieve verschillen in maatschappelijke posities vol g ens co a lle tij d politi ek en a cti e w o g en hierdoor nauwelijks aangetast voor mij natuurlij k het zw aarst v a n d aa r d at i k c van calcar 198627 een m ogelij k p rom overen uit mijn hoofd zette en sinds d ien zel fs niet meer de tijd heb gevon m oe d elooshei d is voor mij een g evoel van den de enschedese rap p ortage volle d ig af te voorbijgaande aard m aar het over kwam me ronden en wat dat betreft nog steeds moet w el heftig toen co s d ood zich stapelde o p de ver w ij zen naar enkele concept rapporten ter andere dingen in een weinig hoopgevend inza ge b ij d e auteur o nd erw ijs kl imaat w at n adien volg de is g rotendeels bek en d d e c o stierf niet alleen een wee k later overleed su bsidie w er d door co uit het vuur geslee pt m arian huiskeus o p veel te jonge leeftijd dat h et innovatie p roject a msterdam i pa ging in samen riep opnieu w wim versput o p die augustus 1 9 71 van start met co als projectlei t w ee jaar geleden net als co w erd gedood d er en te a ml e i de r v an he t rese a rchte a m n ood d oor een auto t e sn e l vielen te v eel vrienden ad vies d ienst k anker b uurt w as al uitg e b rei d w eg ui t de be w egin g d ie h et innova t iep roject naar de st aatslie d enbuurt door acties van ou ook w as het lee k p lotseling erg eenzaam te d ercommissies aldaar d e s p aarndammerbuurt worden voerde zijn eigen actie voor onderwijsver bete ring d eze drie arbeidersbuurten van oud w est co was een initiator die steeds nieu we groe werd en belo o n d met he t e xp eriment v a n p en enthousias t e mensen rond zich verzamel buurt g e w ijze onderwijsvernieu w in g op grotere d e die het w er k verzetten w aara an zijn naam schaal te d u wen en tre kken door het ipa w erd verbonden een te kort van co kan zijn ontw ikkelingsteam met oscar als teamleider dat hij het i pa naar buiten maakte tot het 10 van c alc a r project e n vaak moe i te had i pa striptease wer k t e acc epteren waar ni et het stemp e l v an zijn naam op stond w i m en m aria n z ijn tw ee ik vind da t je grondig tege n wic ht mo e t bieden van de mensen van w ie de namen net zo goed tegen allerlei restauratieve tendensen er onverbre kelij k zijn verbonden met het ipa wordt teveel afgewacht tot he t tij weer keert maar h e t tij ke ert nooit zo dat vroeger wim versput terugkeert co van calcar 198628 wim ver sput ee n van de v r oeg st e e n m eest enthousiaste bondgenoten van co in het in tu sse n maken we h et t ijdv ak v a n de j aren amsterd a m se onder wijs s c h oolhoo fd en ver t achtig mee waarin demo cratis e ring van het nieu w er van d e door mij va n af 19 7 0 be g elei d e on d e rw ijs ee n vl oek l ij kt t e z ijn dat moe st i k lut h ersc hoo l voo rvecht e r va n de n oodadv i e s dus zel f ervaren in mijn boek strip tease van d ie n st e n h et i pa i n d e k inke rbuurt v ervol een valse boodsc h ap h eb i k ui t d e ec hte uit gens de hoofdauteur van de activeringspro komsten van recente onderzoe k ingen een aan g ramma s voor de t w eede kl as een van d e t al a d vie zen geha ald voor de vo rmg e ving va n hoo fd on tw erp ers en tre kk er van de n ieuw e ee n d emocrat isc he vernie uw i ng van h et basis t aalaan p a k voor de b oven b ou w van b asis on der wijs i n voor r an g s g e b ie d en 2 9 schol en i n 1974 uit vi nder va n het be gri p h oe wel i k nog geen e nke l commenta ar heb thematisc h c ursorisch o nd erw ijs wa ar m ee ge zien w aarin m ijn onde rz oek sco ncl u s i es met zo w el de o p zet va n d e n ieu w e taal aanp a k als feit elijk e argumenten wo rd en aangevoch t en of die van de activering sp rogra mma s b eschreven zelf s m aar bet w ijfeld en mij n adviez en toc h kon w orden e n d at tevens richtinggeven d ec h t n iet r ev ol uti o n a ir z ij n m a ar geba see rd op w erd voor veel d aarop vo l g en d e vernieu on der wijspr aktij k en d ie i k uit ervaring k e n w i ngsp ra kt ij ken te g en w oord ig k o m je deze blij kt het b e g ri p d e m ocratisc he sc h ool te ter m tegen o p d e g e k ste p laatsen en is het w e rken a l s een rode la p op stieren m et d oo d een van de meest s p ecifie k n ederland se en doeners als nostalg ie dogmat isc h sloga n daardoor moe i lijkst vertaalbare vernieu w ings vernieu wer g ev aarl ij k o pti m is me en schot begri p pen ge w or d en sc hrift d en kt me n va n m ijn stelle nd e ontle d ing van de on d e rzoe kin gen af te zijn om het marian hu i skans d a arop g e b aseer d e p lei d ooi belachelij k te kun nen mak en marian h uiskans aanvan k elijk als socio l oge w a t d i t b etre ft w as c o een g oe d e g raadm ete r w erkzaa m in h et pa researchteam en d aar i n zijn intreere d e als hoog l eraar een ambigue een van de meest naaste medew erkers van verwijzing ste lde hij zic h ind e rd a ad erg am b i co ontwerpster van brui kb are sociometrie gu o p a an de ene kant p ro beerde h ij r u i m te maten p er sc h ool klas voor d e i pa evaluatie te vin d en voor zijn inh o u delij k e vernieu win g s w aarmee kon w or d en aange toond dat het i deeen a an de ande r e k a nt sloo t h ij zic h ver schoolklas k limaat tijdens d e i pa p erio d e in gaand aan b ij h et heersen d e pleidooi voor een oud west was vooruitgegaan n a 1 9 73 mijn strak gelei d effectie f onderwijs waarin een opvolgster als schoolbegeleidster ve l dwerk st er smal p restatie g e ric hte aan p a k vooro p staa t in d e kin k er b uurt die het vernieuw ings proces d aartoe haalde hij op n i eu w z ijn effectivit eits op de scholen door h aar pra k tische insla g en co n clusies uit zijn e nsche d ese proefschr ift opbeurende o pge w ektheid in een versnelling onderzoek naar voren zonder de door oscar bracht tevens redactrice van tussenstand en gevonden vernieu w ings k e n merken te noemen een opening de ipa verslagen van co door daarbij ver w ees hij naar valse conclusies uit m ijn ervaring met de verschijnsel stukk en en on derzoe k in g en van j un gb lu th m eijnen en het p roef schrift van co w eet i k d at d e lees v an d e r wolf onda nks h et feit d at i k he m van baarheid van deze boe k en voor een belangrij k tevoren had ingelic h t o v er mijn bevindingen deel aan m arian is te dan k en h et duidt erop da t hij slec hts op deze noemer mogelijkheden zag voor de ver w erving van middelen om verder te kunnen wer ken aan de doorvoering van zijn ve rnieu w ingsid eeen o ok een teken van een zekere moedeloosheid 11 per specti ef een inhoudelijke vernieuwing zodanig dat leer lingen gemotiveerd blijven inzicht krijgen in het heeft dus geen zin om te roepen het be functies van de aangeboden kennis en vaardig valt me niet dus stap ik eruit daar rouwt nie heden ervaren dat zij zelf en hun klasgenoten mand om serieus worden genomen er solidariteit ont co van calcar 1986 3 0 staat in de klas in plaats van concurrentie prof dr c van calcar co sprak zichzelf echter moed in door een oktober 19 8 6 32 kort middellang en langer tijdsperspectief te onderscheiden hij putte enig optimisme uit de hierboven staat de laatste zin van het laatste verhoging van het algemene opleidings en artikel van co s hand dat ik ken een artikel ontwikkelingspeil bij opeenvolgende genera over onderwijsvoorrang dat me danig te ties leurstelde nog ondubbelzinniger dan in een co keek terug mij lijkt het verstandig in het ambigue verwijzing roept co de valse conclu wat langere tijdsperspectief ook vooruit te kij sies aan van stellend onderzoek naar onderwijs ken in middellang perspectief gezien dobbe dat effectief zou zijn voor achtergestelde leer ren we nu in het conjuncturele dal van de golf lingen tot en met de terugval naar de te be beweging in het onderwijs bij de huidige ver perkte rendementsweergave van zijn slechtering van onderwijscondities door de be proefschrift onderzoek zodat ik het eindelijk zuinigingen kan er niet van worden uitgegaan nodig vond daar in publiek op te reageren om dat de door co genoemde opwaartse ver hem te wijzen op zijn vergeetachtigheid 33 schuiving vanzelf doorgaat maar vroeger of zelden heb ik een stuk van co gelezen waarin later moeten partijen en regeerders toch ont de kloof tussen stellen en pleiten zo diep dekken dat nederland zich geen verloren ge was want in die laatste zin is het echte plei neraties kan permitteren wellicht onverwacht dooi van co weer helemaal terug die inhoude vroeg bijvoorbeeld als acties van scholieren lijke vernieuwingsideeen voor een beter en ef en studenten daarbij zoals in frankrijk een fectiever onderwijs in arbeidersscholen en ar handje helpen het kan ook langer duren want beiderswijken dat niet blijft staan bij gelijke zonder tegendruk van onderop is onderwijs kansen maar opvoeding tot solidariteit en beleid traag en kortzichtig en wordt het sterk zeggenschap net zo belangrijk vindt dat is bepaald door actuele bedrijfseconomische be wat ik co s inspiratie noem het waren van hoeften daarbij wordt dan vergeten dat de hem geen loze kreten hij wist ze steeds tast kleuters in de basisschool pas zo n vijftien jaar baar te maken in praktische suggesties en had later behoorlijk opgeleid beschikbaar komen een fijne neus voor het vinden van mensen in voor het werk dat dan moet worden gedaan het onderwijs de leraren de echte deskundi door steeds minder jongeren voor steeds meer gen die zulke suggesties op creatieve wijze ouderen hernieuwde prioriteit voor het volks konden omzetten in uitvoerbare middelen en onderwijs ter verhoging van het onderwijspeil werkwijzen voor de onderwijspraktijk voor alle leerlingen lijkt onontkoombaar dan ontstaat opnieuw ruimte voor democratisering de meest inspirerende momenten waren altijd voor een rechtvaardiger breder minder door als co zich vrij voelde voor een open inhoude te vroege selectie discriminerend en voor leer lijke uitwisseling de meest ergerlijke situaties lingen motiverender onderwijs het lijkt me waren die waarin tactische en strategische zaak de vernieuwingsideeen daaromtrent ook overwegingen en de hierarchische posities in in de huidige onderwijspraktijk te bevorderen de door co bedachte besluitvormingsstructuur en levend te houden van de ipa organisatie zo n open inhoudelijke discussie onmogelijk maakten co had er dan terecht voor gekozen zijn overtuigingskracht te inspiratie en inze t richten op de beleidsvoerders en mocht daarbij niet worden gehinderd door zijn achterban alle stenen van de stoep opstapelen en dan het zijn dan ook de wethouders uit de jaren er een strand van maken zeventig met wie co samenwerkte die hem taaldrukwe rkplaats 197731 beschrijven als overtuigend en meeslepend rudi van der velde amsterdam en een fan 12 tastische sjouwer jacques wallage gronin note n gen 3 4 met de inzet die levend moet worden gehou 1 j p sa rtre esqu isse d une th e orie des e motions den bedoel ik niet deze vermenging van cha p aris 1 939 p 36 2 coc co van cal c ar aanhef van waar decor risma tactische en onderwijspolitieke intuitie werkeli j khei d wordt i n versch ijnsel maa rt 1960 inhoudelijke overtuigingskracht en anderen tot p 1 overspanning brengende werkkracht in een 3 idem p 6 persoon niet alleen kan niemand hem dat na 4 c van ca l ca r leren lezen proefschrift gronin doen er zaten ook gevaarlijke risico s aan gen wol ters 1967 voorwoord p ix vast zoals bleek bij de evaluatie van het ipa 5 j z inschoten idolen van de psycholoog u trec h t het gaat om het doel van zijn inzet het stre b ijleveld 1 964 p 57 59 ven naar een tegelijk rechtvaardiger en vrijer 6 nesc io titaantje s in groot nederland jun i onderwijs voor achtergestelde kinderen en hun 1915 7 lea meyboom hoe kom je i n de verschijnsel ouders en leraren en het enthousiasme en de redactie i n vers ch ijnsel feb r ua ri 1961 p 1 volhardende strijdlust om door publieke me 8 coc kru i spunt i n versch ijnsel voo rj aa r 1962 ningsbeinvloeding acties en lobbyen te berei p 1 3 ken dat voor dat doel mensen en middelen be 9 mu l tatu li ideee n ee rs t e bundel 1861 in vo lledi schikbaar komen en het daarbij niet bij voor ge w erken ll am s t er dam van oor sc hot 1973 baat af te laten weten uit angst voor vuile p 629 i dee 425 handen zo n inzet van velen is op dit mo 10 coc kan tt eken i ngen b ij oscar s a rti kel i n ver ment hard nodig nu we voor de opgaaf staan schijnsel voo rjaar 1962 p 12 13 een meertalige vernieuwing van het funderend 11 a d de g root meth o do logie grondslage n van on de rzo ek en denk en in de g e drags we tenschap onderwijs 4 tot 16 jarigen te bevorderen die pen den haag 1961 gelijkere onderwijsmogelijkheden biedt aan de 1 2 o scar oscar de w it a nt woord aan c o c in meest achtergestelde groep de migranten verschijnse l voorjaar 1962 p 13 kinderen35 en etnicistische sommigen zeggen 13 a d de g root academ ie en fo rum ove r hoge r racistische kenmerken 3 e uit het onderwijs onder wijs en we tenschap mepp e l amsterdam bant 3a boom 1982 p 142 14 sout s i be soutendijk wat mens en werke lij k w ill en over mot i vatio n re s earc h i n versch ijn se l oktober 1960 p 24 15 coc pas op voo r f r ankr ijk i n ve rs ch ijnse l voorjaar 1962 p 26 16 sout p i epe rtje van baart i n versch ijnse l v o or j aa r 1962 p 26 17 club 0 70 agenda zi tti ng 7 27 november 1965 agend a p u n t 4 18 a d de groot vijven en zess en gron i ngen wo l te rs 1966 1 9 mu l tat u l i idee 136 i n volledige werken 1 1 id eee n e er ste bundel p 363 20 o sca rs gedegen inho u de lij ke kri ti ek is te vi nde n in zij n versl ag van het tweede kl a svervol g op he t p roefsch ri ft van co o s car de wi t begele iding en begel e idingseffecten in de eerste twee leerjaren van het lager onder wijs amsterdam ove rtoom 321 1977 21 zwar tboek werkende jeugd gezamen lij ke u itga ve va n d e kwj nederl andse stu d e nten raad nvv jong e renkont a kt soc ialis tische je ugd en we r kgro ep geus am s terdam 1964 22 z i e co van ca lca r innovatieproje c t amsterdam dee l ii t ussen s tand amsterdam 1977 p 53 6 1 23 berichten ui t de noodadv iesdien s t no 2 het gaat om de n ie uwe mens een n i euwe maat sc h a pp ij am sterdam nad k a nkerbuu rt 1970 13 tevens verschenen in link nr 10 februari maa rt 30 zie noot 28 197 1 p 73 75 31 u it de grote staa tsliedenwaarheid gemaakt 24 s soutendijk wat kan stimuleringsbegeleiding door kinderen van ons hu is en de taa l drukwerk opleveren een eva luatie van gemeten onderwijs plaats opgenomen in werkwoorden uit de taa l resultaten van het pa in amsterdam oud west drukwerkplaats amsterdam tdwp staatsl i eden 1971 1978 amst erdam 1979 buu rt 1977 p 34 door co overgenomen in 25 co van calca r innovatieproject amsterdam ei nd een opening p 325 verslag een open i ng amsterdam van tiennep 32 p rof dr c van calca r een pro j ect is geen won 1 980 derolie in special bij school nr 2 oktober 1986 26 oscar de wit met koele obsess ie amsterdam de p 40 bez i ge bij 1979 p 108 33 sibe soutend ijk de voorrangsdeskund i gen ver 27 c van calcar een ambigue verwijzing over de gissen zich in school nr 1 december 1986 p mogelijkheden van ontwikke lingskansen van kin 52 54 deren in achterstandss ituaties rede u i tgewerkte 34 in memori am co van calcar in het schoo lblad versie amsterdam sco universiteit van amster 8 januari 1987 p 12 13 dam 1986 p 60 35 zie s soutend ijk positieve aktie voor m igran 28 trudy moerkamp jan ten th i je co van calcar tenjongeren in vern ieuwing nr 6 juli 1986 p over onderwi jsvern ieuw ing en arbeidersk i nderen 1 5 21 het tij keert nooi t zo dat vroeger terugkee rt 36 zi e chris mul lard pl uralisme etn i cisme en i deo i n vernieuwing novembe r 1986 nr 9 p 14 logie i mplikaties voor een t ransformatieva peda 29 s i be soutendi j k striptease van een valse bood gog iek in comen ius 24 w inter 1986 p 40 43 schap of hoe onderzoek aantoont dat demokra tisch bas isonderw ijs beter is nijmegen amster dam abop wpro abcnernieuw i ng sof 1986 p 71 91 14