Bouwstenen voor adaptief taalonderwijs

ludoverhoeve n hoewel het inzicht in leerprocessen op het terrein van gesproken en geschreven taal de afgelopen decennia dankzij een grote interna tionale onderzoeksin s panning met name in bouwstenen voor adaptief de angelsaksische landen sterk i s verbeterd heeft dit nauwelijks enige impact gehad op de taalonderwij s onderwijspraktijk in nederland de didacti sche kwaliteit van het taalonder wijs op de ba s isschool i s in nederland nau welijks ter discussie ge s teld uit de schaarse onderzoeken komt echter een weinig floris uit veel onde rzo ek blijkt dat he t m e t de schriftelij sant beeld naar vor e n in gangbare taalmetho k e taalvaardigheid van kinderen op d e bas issc hoo l des bestaat weinig oog voor authentieke niet b est ges te ld is volge n s ludo verhoeven ko mt leertaken die aansluiten bij de kennis en de dat onde r ande re doordat wete nschappelij k e inzich belevingswereld van kinderen de meeste ten in taallee rprocesse n niet in de schoolpraktijk methodes blijken zi c h vooral te richten op een doordringen er is t e we inig sam e nspraak tu sse n zijdige to etsbare beheersingsdoel en bovendien o nderzo e kers en praktijkm e nsen laten de mee s te methodes weinig ruimte voor effec tief taalonderwijs zou adaptief m oe ten zijn in respon s iviteit van de leerkracht r esponsiviteit zijn bijdrage pro b eert verhoeven aan tege ve n hoe de ve ronde rs t elt da t l eerkrac h te n kinderen in adaptiviteit van h e t taalonde rwijs op de bas issch ool s p ontan e en gepl an d e sit u ati es de ruimt e bie kan worden verbeterd na een korte uitwe iding ove r den om taal op functionele wijz e te hanteren de kerndoel en in h e t bas isonde rwijs gaat hij in op leerkrachten blijken in de praktijk grote h e t actuele taalonde rwijs vervolgens beschriffit hij moeite te hebben met het omgaan met kinde langs welke weg en adaptie ve vormen van taalo nder ren die afkoms tig zijn uit vers chillende sociale wijs mogelijk gerealiseerd kunne n worden he t a rti en culturele groepen zij blijken vooral k e l b es luit m e t e nkele voorbeelden problemen te ondervind en me t het aanpass en van het onderwij s a an kinderen me t s pe cifiek e leerbehoeften d e hui d i ge taalmethodes g even zowel nationale als internationale peilings daarvoor weinig a a nwij z ingen de adaptiviteit onderzoeken geven aan dat de taall eerresulta van het onderwij s i s daa rm ee in het geding ten van nederlandse kinderen als zwak gekwalificeerd moete n worden bij onlan gs kerndoelen door het instituut voor toetsontwikkeling gehouden taalpeilinge n halverwe g e en e inde ta al kunnen we opvatten als een middel tot basisonderwij s is geprobeerd op ba s is van ee n communicatie e n een ins trum ent tot het expliciet criterium een profiel van de sc hrif ord enen van d e eige n gedacht en en gevoelen s telijke taalvaardigheid van leerlingen in kaart als zodanig zijn bij taalgebruik c ommu te brengen zwarts r99o sijtstra 1993 daar ni ca ti eve cogn i tieve e n affec ti eve func ti es in bij is de teneur dat de effectiviteit van het het geding al deze functies zijn van belang onderwijs in schrift elijke vaardigheden te voor het zich ontwikkelende individu aan wensen overlaat een recent e international e functionele taalvaardigheid kunnen we de vergelijking van lee s pre s tati es laat bovendie n volgende de el c ompetenti es onderscheiden zien dat nederlandse kinderen op de leeftijd sijtstra i99i ve rhoeve n 1 994 van 9 en 1 4 jaar qua leesvaardigheid duidelijk grammaticale co mp ete nti e hieronder worden achterblijven bij leeftijdgenoten uit ande re begrepen fonologische vaardigheden woor westerse landen e ll ey 1 99 2 denschat en syntactische vaardigh ed en die elk de gesignaleerde magere opbrengst van het hun eigen regelsysteem kennen taalonderwijs valt vooral te verklaren vanuit tekstu ele compet entie onder tekstuele compe het feit dat de didactiek van het taalonderwijs tentie word e n kennis en vaardigh eden begre op de basisschool in nederland is achter pen die samenhangen met de opbouw van tek gebleven bij internationale ontwikkeling en sten b egrippen als cohesie samenhang i n 1996 1 moer 13 vorm en coherentie samenhang in betekenis wat betreft lezen wordt als algemeen niveau treden daarbij op de voorgrond verondersteld dat leerlingen kritisch teksten strategische compe tentie hierbij wordt het ver kunnen lezen die aansluiten bij hun ervarings mogen bedoeld om met behulp van verbale en wereld en hun ontwikkelingsniveau daarnaast non verbale strategieen e enmaal gestelde com worden zij verondersteld naar aanleiding van municatieve doelen te bereiken fictionele en non fictionele teksten vragen te socioling uistische comp etenti e hierbij gaat het om kunnen beantwoorden inzake de beschreven kennis van socio cultureel bepaalde regels van personages en situatie de relatie tussen tekst en taalgebruik in specifieke contexten werkelijkheid en de waarde van de tekst ook een belangrijke extra component vormt de moeten zij op hen gerichte schriftelijke vaardigheid tot de coderen kinderen leren instructies kunnen uitvoeren de hiervoor genoemde competetenti e s niet wat betreft schrijven wordt ervan uitgegaan dat a ll een toepassen in monde li nge maar ook in leerlingen in staat zijn door middel van schrifte lijke communicatie leren leze n en aantekeningen hun kennis gevoelens en schrijven veronderstelt dat kinderen zich be gedachten te verkennen en te ordenen daar wust worden van de klankstructuur van woor naast zouden zij in staat moeten zijn uiteenlo den en via fonologi s che representaties van pende schrijfopdrachten correct uit te voeren woorden geleidelijk aan visuele woordrepre ten behoeve van hun directe omgeving of sentaties leren vormen adams c99o naar instanties daarbuiten ook zouden zij op basis mate geschreven woordrepresentatie s s n ell er van suggesties en reacties van anderen een beschikbaar komen kunnen kind eren zich eigen tekst moeten kunnen herschrijven beter orienteren op het begrijpen en produ met betrekking tot informatievaardigheden ceren van tekst van belang is dat leren lezen wordt de nadruk gelegd op adequate lees en en schrijven worden gezien tegen het licht luisterstrategieen op de toegang tot informa van de tota le taalontwikkeling onder de bre tiebronnen media bibliotheken gegevens de noemer van taalverwerving leren kinderen bestanden en op het gebruik van tekstverwer niet alleen luisteren en spreken maar ook kingsapparatuur teken s duiden en representeren lezen schrij voor wat het laatste taaldomein taalbeschou ven en dramatische expre ssie daarbij geldt dat wing betreft worden genoemd de kennis en ontwikkeling van een van deze domein e n ook toepassing van spellingregels inzicht in de een ontwikkeling in de ande re domeinen met structuur van uiteenlopende tekstsoorten en zich m e ebrengt zo wordt lezen gemakkelij inzicht in communicatieve situaties ker wanneer er een discussie aan voorafgaat evenzo wordt de kwalit e it van het s chrijven praktijk van het taalonderwij s verbet erd wanneer er een discus sie of een leeste kst aan voorafg aat er zijn duidelijke a anwijzingen dat he t taal in het kader van h et taalonderwijs op de onde rwijs in nede rland a c hterblijft bij inter basis s chool i s het van b elang vast te stell en nationale ontwikkelingen in ons land bor welke kerndoelen voor het vak nederland s duurt het taalond erwij s nog altijd voort op worden aangehouden da a rbij kunn e n we sterk traditionele kaders vernieuwing krijgt ond e rs c h eid maken tussen d e domein en mon nauwelijks enige kan s omdat aan de funda deling taalgebruik l e z en en s c hrijve n infor m e nten van h et onderwijs niet getornd wordt matievaardigheden en taalbe s chouwing de wijze van opzet en organisatie van het wat het mondeling taalge bruik betreft l e gt het taalonderwijs ziet er op ve el scholen nagenoeg basisonderwijs de nadruk op het kunnen identiek uit als die in de jare n vijftig dit komt deelnemen aan dialogen met het doel infor mede doordat er in ons land weinig s amen matie uit te wisselen een eigen me ning we er spraak i s geweest tuss en onderzoe kers en te geven of een voor h e n aanvaardbaar resul praktijkmensen het gevolg was dat in onder taat te bereiken daaraan kunn e n we nog s pe zo e ken de aandacht vooral uitging naar sterk cifieke vaardigheden toevoegen voor luisteren ge controleerde kunstmatige testsituaties aan instructies radio televisieprogramma s en vragen van mensen uit de onderwijspraktijk spreken publiekgerichte monoloog over de complexiteit van het taalonderwijs i n 14 m o er 1996 1 de praktijk van alledag is grotendeels voorbij m et d e lee r mo tivatie van lee rlingen a a n d e hand gegaan van vooraf bepaalde teksten en lesinhouden wordt kinderen geleerd hun repertoire aan wat is er nu precies mis met het taalonder leesstrategieen uit te bouw en en te onderhou wijs den daarbij krijgen kinderen taken voorge in de eerste plaats is het taalonderwijs in zijn schoteld die een steeds groter beroep doen op huidige vorm sterk verkokerd geraakt het hun capaciteit om zelfstandig opdrachten en onderwijs is als het ware verknipt in aspect en of taken rondom begrijp end l e zen uit te voeren domeinen mondelinge taal lezen schrijven op deze manier wordt er impliciet v an uitge woordenschat taalbes chouwing die elk in gaan dat leerling gemotiveerd blijven intrin aparte leergangen worden onderwezen vaak siek vanuit hun taakgeri c hte zelfwerkzaam zijn de hi er genoemde componenten nog ver heid en extrinsiek vanuit d e erkenning van die der verkaveld in te onderwijzen deelaspecten zelfwerkzaamheid door de l e erkracht met het uit recent onderzoek blijkt dat ontwikkeling oog op bevord e ring van de intrinsieke moti in een van deze domeinen ook een ontwikke vatie van kinderen verdient het aanbeveling ling in de andere domein e n met zich mee om zoveel mogelijk uit t e gaan van de leef brengt in de didactiek kan hie rvan gebruik wereld en de interesses van leerlingen door gemaakt worden door juist een integrati e van uit te gaan van interessante leerstof kan de kennis en vaardigh eden na te streven ee n belangstell ing van lee rli ngen worden versterkt gelezen teks t kan in e en groepsdisc ussi e nader bovendien kan het zelfvertrouwen van leerlin worden be s chouwd en worden verwerkt in gen worden versterkt door tijdens h et l ee rp ro ces een over hetzelfde onde rwerp te sc hrijven veelvuldig suc ceservaringen in te bouwen opstel dat vervolgens weer door andere le er een bijkomend punt van zorg in het huidige lingen kan worden gelezen en bediscus s iee rd taalonde rwijs is het gebrek aan ruimte voor op een dergelijke manier kan taal ook in de soc iale intera ctie juist door middel van sam en les als c ommunicatiemedium worden gehan werking tussen leerlingen blijken cognitie ve te erd strategieen versterkt te kunnen worden in een tweede proble em i s dat taal leren in soci ale netwerken leren kinderen geleidelijk hoge mate als een pass ief ve rwerkingsproces hun eigen kennisbronnen en oplossingsstrate wordt gezien in de feitelijke onderwij s prak gie en te expliciteren en te toetsen aan di e van tijk krijge n kinderen in hoge mate materialen ande ren door middel van sociale processen aangereikt die om een receptieve wijze van l e ren kinderen betekenis s en binnen een verwerking vragen daarbij valt te de nken aan b epaald domein af te grenz en hetgeen voor series leesteksten werkboekjes en werkbl a den al voor de woordens chatontwikkeling van waarin me estal wordt uitgegaan van e e n b el a ng i s mogelijke leerroute en een mogelijke oplos voorts ge ldt dat de kwalite it van de materialen sing dit werkt een passieve orientatie van die in het huidige taalonderwijs worden leerlingen sterk in de hand waar het gaat om gebruikt sterk te w e nsen overlaat dit geldt aan te le re n kennis en vaardigheden me t een zowel voor methodische materialen als voor sterk algoritmisch karakter zoals bij het aan het aanbod aan leesboeken er worden boven vankelijk le zen en bij het leren van de spel dien in het onderwijs veel te weinig verbin lingsregels valt een receptieve benad e ring te dingen gezocht met wereldori enterende vak verdedigen bij het aanleren van communica ken en met kinder literatuur zie in dit ver tieve vaardigheden in gesproken en geschre band de bijdrage van piet mooren in dit num ven taal is echter een ac tieve betrokkenheid mer van mo e r daarnaa s t is er weinig zicht op van leerlingen geboden onderzoek laat zien de potentiele bijdrage aan het ta alond erwijs dat hoe meer leerlingen in het taalleerproces vanuit de informatietechnologie leerkrach actief worden betrokken hoe beter de leer ten hebben in het huidige taalonderwijs nog resultaten zijn vrijwel geen notie van de wijze waarop verder ligt binnen traditioneel taalonderwij s mod ern e co mmunica tieme di a co mpute rs het acc ent doorgaans op het aanleren van cd rom cd i op zinvo lle wijze kunnen vaardigheden zonder veel rekening te houden worden ingezet 1 996 i moer 15 verder blijken leerkrachten grote moeite te wereld en aan henzelf in die zin impliceert hebben met het omgaan met leerlingen die van taalonderwijs niet alleen de overdracht van huis uit sterk verschillen in niveau van hun taal kennis en vaardigheden maar ook de vorming ontwikkeling het onderwijs aan allochtone van het individu een en ander stelt naar onze kinderen stelt schoolteams voor grote proble mening hoge eisen aan de authenticiteit van men in het algemeen blijkt dat het niveau van leertaken taalbeheersing van allochtone leerlingen in ten tweede kan taalontwikkeling worden het nederlands bij het begin van jaargroep 3 omschreven als een proces dat bij uitstek nog ver achterblijft bij dat van nederlandse sociaal genoemd kan worden onder invloed leeftijdgenoten verhoeven vermeer 1989 van voorbeeldgedrag van en interacties met en 1996 gemiddeld komen allochtone leer ouderen in taalgebruikssituaties ontdekken lingen in de onderbouw van het basisonder kinderen de betekenis van gesproken en wijs op alle niveaus behoudens de uitspraak geschreven taal in het dagelijks leven vooral lager uit dan nederlandse leeftijdgenoten zij geinspireerd vanuit vygotskij s ideeen over hebben problemen op het terrein van klank taalontwikkeling en leren in het algemeen onderscheiding woordenschat en bij het ontstaat het inzicht dat bij een rijk taalaanbod begrijpen en zelf vormen van grotere tekst een vroege ontwikkeling van gesproken en eenheden zoals zinnen en teksten de proble geschreven taal kansrijk is vygotkskij 1964 men zijn veruit het grootst op het terrein van stelt in het kader van een optimale persoons de woordenschat vorming dat de zin van het leren voor kinde als laatste probleem geldt het gebrek aait con ren continu helder moet zijn het leren moet tinuiteit in het leer en vormingsaanbod in het voortdurend zo veel mogelijk functioneel zijn basisonderwijs er is binnen schoolteams wei voor de school praktijk van alledag zoals kin nig zicht hoe abrupte overgangen in het taal deren die ervaren binnen de ontwikkelings onderwijs tussen voorschoolse socialisatie en theorie van vygotskij staat de interactie tussen de onder midden en bovenbouw van het volwassene en kind centraal vanuit die inter basisonderwijs kunnen worden vermeden er actie kunnen kinderen op zinvolle wijze deel is dringend behoefte aan continue leerlijnen nemen aan de cultuur en ontstaat bij hen de die voor de verschillende inhouden concreet behoefte tot leren hetgeen het kind op een maken hoe het taalonderwijs over de periode zeker tijdstip reeds op eigen kracht kan vol van de basisschool het beste kan worde n brengen wordt aangeduid als het actuele vormgegeven ontwikkelingsniveau van belang is dat naast dit niveau een zone van naaste ontwikkeling kan naar adaptief taalonderwij s worden aangeduid dit niveau geeft aan wat het kind aan kan in geval het sociale onder in antwoord op de vraag hoe het taalonder steuning krijgt van anderen binnen de zone wijs beter kan aansluiten bij de leerbehoeften van naaste ontwikkeling is er voor het kind de van kinderen die verschillen in aanleg en die mogelijkheid om in samenwerking met ande afkomstig zijn uit uiteenlopende sociale en ren op een hoger ontwikkelingsniveau te culturele groepen gaan we uit van de volgen komen die samenwerking gaat uit van het de theoretische uitgangspunten gezamenlijk opnieuw beleven van historisch ten eerste wordt in navolging van bruner gegroeide sociaal culturele activiteiten waarbij 1986 taalverwerving nadrukkelijk gezien als ouderen het kind ondersteuning bieden als een emancipatorisch proces taalverwerving staat zodanig wordt in de interactie tussen ouder en als zodanig in dienst van de persoonsontwik kind de cultuur gereconstrueerd om de keling dankzij een toenemende taalcompe motivatie van kinderen te bevorderen bepleit tentie worden kinderen steeds beter in staat resnick 1 98 7 meer natuurlijke instruc om op kritische en zelfverantwoordelijke tievormen in de geest van de aloude relatie wijze deel te nemen aan het maatschappelijke meester gezel leren definieert zij vervolgens en culturele leven van belang is dat het taal als een sociaal proces waarbij functionele vaar onderwijs aan jonge kinderen is gericht op digheden worden verworven in een rijke en betekenisverlening aan hun fysieke en sociale realistische context 16 moer 1996 1 ten derde wordt taalontwikkeling opgevat keling steeds minder afhankelijk van hun al s een actief proces waarin kind e ren hu n taa l om g eving in het onderwij s kan de zelfcon systeem en hun kennis van de wereld voort trole bij leerlingen worden bevorderd door durend reorganiseren op basis van het taalaan hen t e helpen informatie te organis eren en te bod dat zij tegenkomen onderme er uitgaan structureren cognitief door hen te leren de va n d e th eo rie van het constructivisme van zichzelf te b evragen dan wel te corrig e ren piaget wordt aangenomen dat kindere n tot evaluatief of door hen te help e n bij het ri c h ontdekkingen komen ov er gesproken en t en van hun aandacht het behouden van hun geschreven taal door actief met hun wereld motivatie en het minimaliser en van hun faal bezig te zijn door nieuwe informatie te inte angs t met h et oog op bevorde ring van de greren en op te slaan in het geheug en bre iden intrinsieke motivatie van kinderen is v a n zij hun taal en kenniss ys teem uit door in het b elang uit t e gaan van de leefw e reld en inte onderwijs uit te gaan van rijke cont exten resses van het kind in dez e optiek gaan le er waarbij ruimte wordt gebod e n aan door krachten en leerlingen samen op zoek na ar leerlinge n t e make n keuzes kan de activiteit ke nni s en proberen zij samen de oplo s sing van van leerlinge n worden bevord e rd alleen door b e p a alde probl em e n te zo e ke n d a arbij krijgt ac tief betrokken te zijn leren kinderen a de de le erkrac ht de taak t oebe de eld van het quate aanpakstrategieen hanteren coachen van kl eine groepen l e erlingen in het ten vierde is een belangrijk gegeven dat in exploreren van een b epaald vakgebi e d het het proces van taalontwikke ling m etacognitie geve n van fee dbac k en h et uitle g g en van cog een belangrijke rol speelt r eed s op z eer jon niti e v e en s ocial e do e le n en tak e n ge leeftijd leren kinderen spontaan stil te staan ten zesde is van gro ot be lan g dat het o nder bij vormasp ec t en van taal gele idelijk ontwik wijsrepe rto ire van de leerkracht in het onderwij s kelen zij een metalinguistisc h bewustzijn bre e d en fl exibel is daarbij kan onderscheid waarin implici ete kennis over zowel functies worden gemaakt tussen uit ee nlopende strate als structuur va n taal explic ie t wordt ge maakt gi een die al naar gel a n g de b e hoeft en van verhoeven 1 994b in een onderst e un e nde l ee rlingen kunn e n word e n ing ezet vooral bij omgeving wa a rin kind eren op een bete ke nis d e begeleiding van combin a tiekla ssen is e en voll e wijze met s chrift in aanraking komen fl exi bele inzet van onderwij ss trategieen ver e i s t kunnen zij de functies van geschreven taal e n ve enman roelofs 1 992 r esponsivit eit een aantal s chriftconventies l e ren kennen ka n in dit li cht worden ge zien als een k en sulzby te ale t99i d oor in het ond e rwij s m e rk van de be kw a me l ee rkrac ht effecti eve kinderen b ewu s t te make n van hun eigen l ee rkrachten wete n op fle xib el e wijze t e sele c leer gedrags re g els kan hun metacognitieve te re n uit versc hillend e te c hnieke n door c apaciteit worden vergroot dit kan onder bepaalde c ommuni cati eve handelingen voor meer worden bereikt in taalbeschouwings te doen of doo r het hardop formuleren van lessen door d e ins tructi e te ric hten op b e grip oploss ing ss trat egieen ste lt d e le e rkracht kin inzicht en op integratie van het gel eerde in de ren in s t aa t zi c h via imitati e of observe het eigen kennisbestand va n kinderen naar re nd leren handelingen e ig e n t e maken scaf mate de metacognitie van kind eren toeneemt folding een begrip ontleend aan bruner is zijn zij steeds b ete r in staat hun kennis en s tra een c rucial e strate gie die inhoudt d a t de le e r te gieen ove r te dragen van d e en e situatie naa r kra c ht in e en dialoog me t d e l ee rling de com de andere ple xiteit van de l e ertaak aanzienlijk weet te ten vijfde is er evidentie dat het proces van vere envoudigen directe ins tructie wordt taalverwerving in hoge mate wordt bevorderd vooral van belang geacht voor leerlingen in door een proces van wederke rend onde rwaze n a c ht e r s tandss ituaties door bij d eze le e rlingen in de lijn van brown en pa li nc sar 19 8 9 kan de effecti eve leertijd t e ve rgroten kunn e n de leerkracht door het aanbrengen en wend mog elijke rwij s le era chte rs tande n word e n baar maken van leers trategieen kinderen in ingelopen ond er l e ertijd kan zowel de stee ds grotere mate richten op zelfcont ro le ins tru ctie als de oefen e n verwerkingstijd doordat kinderen leren hun eigen leerpro c es worden begrepen sen te controleren worden zij in hun ontwik ten z evende kan e en groot belan g word e n 1996 1 moer 17 toegekend aan vormen van cooperatief leren schoolteam hoge verwachtingen ten aanzien juist door middel van samenwerking kunnen van de taalleerprestaties en een centrale plaats cognitieve strategieen worden versterkt caz voor leerlingevaluatie den 1988 stahl 1995 in dit kader heeft de tenslotte verdient de afstemming tussen vorming van heterogene groepen de voorkeur school en de omgeving van het kind de nodige boven homogene groepen om cooperatieve aandacht in het verlengde van taalactiviteiten werkvormen een kans van slagen te geven op school kunnen aansluitende programma s dienen leerlingen taken te krijgen toebedeeld buiten de school worden uitgevoerd zoals bij die zij aankunnen daarnaast verdient het voorbeeld de programma s op stap en over aanbeveling om uit te gaan van gemeenschap stap met behulp van dergelijke programma s pelijke doelen en waardering en van een kan de interactie tussen ouders en kind wor explicitering van de verantwoordelijkheid van den versterkt en kunnen tegelijkertijd ouders ieder groepslid slavin i99o laat zien dat in worden betrokken bij taalactiveringsactivitei dit licht taakspecialisaties die zijn aangepast ten die op school plaatshebben aan de individuele behoeften van leerlingen relevant zijn e nkele voorb eelden l e re n lezen ten achtste dient met het oog op preventie van taalleerproblemen en in het kader van concluderend kunnen we ste ll en dat het aan weer samen naar school een belangrijke beveling verdient kennis en vaardigheden aan plaats te zijn weggelegd voor diagnostisering en te leren in een omgeving die de leermotivatie remediering door de leerkracht ten aanzien van leerlingen weet op te wekken te onder van kinderen die in hun ontwikkeling zijn houden en over te dragen naar nieuwe situa bedreigd zijn we met onderzoekers als clay en ties de intrin s ieke motivatie van kinderen slavin van mening dat het nauwgezet door de kan worden bevorderd door uit te gaan van extra leerkracht controleren van leerprocessen natuurlijke teksten die kinderen aanspreken van groot belang is in affectief opzicht is een als voorbeeld op het terrein van het leren controlerende tutor vooral van betekenis als lezen noemen we het reading recove ry pro vertrouwenspersoon in cognitief opzicht als gramma dat in de jaren tachtig in nieuw zee persoon die hiaten in het leren kan opsporen land is geimplementeerd het programma laat en aanvullen een ondersteunende omgeving zien dat het mogelijk is om met een gerichte waarin wordt aangesloten bij hetgeen het kind aanpak die gebaseerd is op sociale interactie kan en weet zodat het ook succeservaringen tussen leerling en le e rkracht leesproblemen te kan boeken is daarbij geboden door middel reduceren clay 1 993 van observatie en registratie kan een continue analoog aan dit programma is momenteel procesgerichte diagnostiek worden gereali ee n nederlands onderwijsinte rv entiepro seerd waarin zowel de cognitieve als de affec gramma op het terrein van het leren lezen in tieve dimensies van het leergedrag van zwakke voorbereiding effectief leren lezen onder leerlingen in beeld kan worden gebracht steuning eli o t verhoeven vernooi 1996 valencia e a 1994 voor wat betreft interven in dit programma wordt persoonlijke aan tie geldt dat die zo vroeg mogelijk in het dacht gegeven aan zwakke lezers in dagelijkse onderwijs moeten plaatshebben onder meer sessies van 3o minuten gedurende een periode pikulski 1994 wijst erop dat interventies na van e nkele ma anden in een sessie wordt uit groep 4 weinig kans van slagen meer hebben gegaan van de le erbehoeften van het individu ten negende gaan we er met onder meer ele kind en krijgen naast vaardigheidsaspect en slavin 1989 van uit dat het mogelijk is door ook motivationele as pecten de aandacht kin middel van goed taalonderwijs de positie van deren mogen zelf e en boek kiezen waaruit zij kinderen van lagere sociaal economische ach samen met hun begeleider gaan lezen aan de tergrond te verbeteren de volgende school hand van voorkomende leesproblemen wor kenmerken worden daarbij van belang geacht den oefeningen gegeven op het terrein van gerichtheid op de kwaliteit van het taalonder letteridentifi catie of woordsynthese kinde ren wijs gerichtheid op een beperkt aantal kern krijgen bovendien de gelegenheid om het doelen nauwe samenwerking binnen het verloop van het verhaal uit te tekenen da n io moer 1996 1 wel op te schrijven op deze manier worden betekenissen binnen een bepaald domein af te receptieve en produktieve vaardigheden gein grenzen tenslotte is van belang dat de leer tegreerd aan het slot van elke sessie worden kracht voorzi et in positieve feedback zak e n die in de eerstvolgende klassikale leesles aan b od komen voorb e reid de eers t e ui t b es l ui t komste n van dit programma laten zien dat met een dergelijke aanpak po s itieve resultaten om tot een verbetering van het taalonderwij s kunnen worden geboekt ten aanzien van op de ba s isschool te kom e n is van belang dat zowel de leesvaardigheid als de le es motivatie er een raamplan komt dat gebaseerd i s op een van kinderen bundeling van bes c hikbare land elijke exper ook nadat kinderen de el ementaire leeshan ti se zo n raamplan beschrijft de belangrijkste deling redelijk onder de knie hebben zijn er uit gangs punt e n principes en do elen van goede mogelijkheden om ee n lee romgeving modern taalonderwijs da arbij zullen de kern t e s ch e ppen waarin de intrin s i eke leesmoti doel en zodanig vormgegeve n mo e ten worden vati e van kinderen centraal staat bij he t dat ze e en duid elijke richtin g sc h etse n ma a r s ch eppen van e en leeromg e ving in de lijn van ook voldoende flexib e l zijn e e ndrachtige leesbevordering verdienen d e volge nd e pun samenwe rking tus sen ond e rz oek er s e n h e t t e n d e aandacht allereerst is van b elang dat de onderwij sveld is nodig om een dergelijk feitelijke interesses van kind eren als uitgangs raamplan tot stand te brengen ee n go e de aan punt t e ne men sam e n met de kinderen kan p ak lijkt het s amen ontwikkele n en uitprob e e e n bepaald thema worden uitgekoze n dat ren van proto ty pe n op het t err e in van d e taal hen interesseert daarbij valt te d enken aan did ac tie k onderwerpen zoals ruimt evaart d e oertijd daarnaas t i s een belangrijke taak weggelegd hui sdi e ren enzovoort in dit opzi c ht is het voor opl eid e rs e n begel eiders vee l m eer dan raadzaam dat relevant e voorke nnis binn en een nu h e t g eval is moeten leerkrac ht e n in initiele ge koz e n domein bij kind eren wordt gemo e n vervol g opleidingen worde n to e gerus t om bilis eerd in een groepsdis cussie kan d e kinde re n m et uite enlop ende t a alontwikke voorke nnis waarover individu el e kinderen lingsprofiel e n vooruit te help e n van groot besc hikken worden geinventari s e erd en g e or belang is daarbij het inzicht d at taal als ins tru de nd ment voor communicatie en kennis ve rwer op basis van die discussie kan het doel van ving altijd functioneert binn e n een s ocial e en e en lessencyclus worden bepaald van belang i s culturele context onderzoek in de verenigde dat de leerkracht leerlingen informeert over st a ten maakt duidelijk dat alleen met een zeer h e t aanbod en de mo eilijkhe ids graad van aan int en s ieve s choling de re s ponsivite it van le er wezige bronmaterialen even ee ns is va n krachten kan worde n verb e t e rd h et ultieme belang dat de leerkracht d e cognitieve s tra doel van sc holing zou mo e t en zijn dat l eer t egieen die bij kinderen word e n veronder krachte n leren te reflectere n op hun eigen s teld exp liciet maakt voor en tijdens de uit gedrag zodat zij geleidelijk in staat gesteld vo ering van opdrachten daarbij kan e en worden hun ond e rwijsstrategieen te opti ondersche id worden gemaakt tussen strate mali s eren gaffney anderson i99z ste gieen op h et terrein van het opzoeke n e n phen s m eyer r einier i99o selec tere n van releva nte bronma t erial e n en strategieen gericht op het b egrijpen van tek literatuu r sten h e t vinden van de hoofdgeda c hten uit teks t en en het s ynthetise ren van informatie uit adams m j b eginping t o re ad l ea rn ing a nd thin versc hillende teksten king abo ut print cambridg e ma mit press verde r verdient het aanbeve ling dat leer t 990 krachten voldoende ruimte bieden voor brown a l a s palincsar guided cooperati s ociale int eractie juist door middel van ve learning and individual knowledge acquisi samenwerking tussen leerlingen kunnen cog tion in l b resnic k ed knowing learning nitieve strategieen worden versterkt juist door and instruction essays in honor of robert glase r middel van sociale proce s se n leren kinderen kills dale lea 1989 r996 z moer r9 bruner j actual minds possible worlds cam verhoeven l c vernooij effectief leren bridge ruin harva rd universi ty press 1986 lezen ondersteunings programma in didac cazden c glass toom disco urne th e language of tief te verschijnen 1 99 6 tea ching and l earning portsmouth nh heine vygotzky l s t1loug ht and language cam mann 1988 bridge universi ty press 1964 clay m m reading recove ry auckland heine zwarts m balans van het taalonderwijs aan h e t mann 1993 einde van de ba s isschool arnhem cito i99o e lley w b how in t i e wo rld do s tud ents read den haag iea 1992 gaffney j s r c anderson two tiered scaf folding congruent proc e snes of teaching and learning in techn ical repo rt 523 champaign center for the study of reading r99i pikulsky j j preventig reading fail ure a review of five effective progra ms in reading teacher 4 8 1994 p 30 39 res ni ck l b l earning in sc hool and out in edu cational rese arch ei 1 6 9 1 9 87 p 1 3 2 0 sijtstra j doel en inh o ud van h e t taalo nde rwijs arnhem cito i99r sijtstra j balan s van het taal o nde rwijs halv erwege de ba s issc ho o l arnh e m cito 1993 slavin r e school and c lassroom organization hillsdale nj lea 1 9 8 9 slavin r e coop erative learning th eory research and pra ctice englewood cliffs rrj prentice ha ll r99o stahl r j cooperative learning inlanguage arts m e nlo park ca addison wesle 1 99 5 stephens d k meyer re im er explorations in refl exive practice in technical rep o rt 511 champaign cente r for the study of reading 1990 sulzby e w teale emerge nt literacy in r bart d pearson eds handbonk of reading research new york longman 199 1 valencia s w hiebert e h p p afflerbach auth en tic reading assessm ent n ewark de ira 1 994 veenman s e roelofs leesonderwijs in klass en met heterogene gro epen in l verhoe ven red handboek lees e n schr iffidida c tie k li sse swets zeitlinger 1 99 2 verhoeven l func tio nal literacy th eo retical iss ues and e du ca tional implicati ons amsterdam ben j amins t 994x verhoeven l ontluik e nde g eletterdheid lisse swets zeitlinger 1 994b verhoeven l a vetmeer diag nose van kinder taal tilburg zwijse 1 9 8 9 verhoeven l a vetmeer taalvaardigh e id in de bove nbouw tilburg tilburg university press 1996 20 moer 1996 t