Briefopener en het schrijfonderwijs

jan gerritsen sing hiervan dit interne probleem is bij voor beeld gebrek aan snelheid nauwkeurigheid arie van den h oo rn mankracht efficiency variatie financien of een combinatie hiervan specialisten trachten ver volgens deze vraag na vele interviews zorg vuldig te analyseren om op basis hiervan een briefopener en antwoord te geven op automatiseringsgebied steeds meer kan er daarbij met reeds bestaande het schrijfonderwij s componenten worden gewerkt in het onderwijs is het echter niet denkbeel dig dat er programma s zijn geschreven of nog steeds worden ontwikkeld voor vakgebieden of andere terreinen waar of geen probleem briefopener is een computercursus voor het schrij bestond de docent de kaartenbak of de bloc ven van zakelijke brieven de cursus ontstond uit note blijken een veel beter alternatief of zelfs onvrede over de praktijk in het schrijfvaardigheids geen vraag omdat buiten het onderwijs al onderwijs in het bijzonder als het om zakelijke cor bruikbare programma s waren geschreven een respondentiegaat voorbeeld van het laatste is het ontwikkelen in de nieuwe cursus is er plaats voor concrete van een tekstverwerkingsprogramma voor het schrijfregels vooraf maar ook voor casusafhanke onderwijs lijke feedback tijdens de orientatie en planfase van het schrijfproces dat laatste ontbreekt in de huidige deze uitgebreide inleiding is nodig om aan te schrijfdidactiek voor zover die al bestaat omdat geven waarom wij in dit artikel eerst ingaan op zo n begeleiding in optima forma een docent per de problematiek van en de knelpunten binnen individuele leerling zou vergen dit probleem is op het schrijfonderwijs en vervolgens de vraag te lossen door de computer als hulpmiddel voor de beantwoorden welke oplossing de methode begeleiding in te zetten dachten jan gerritsen briefopener volgens ons aandraagt en arie van den hoorn die als docent nederlands werkzaam zijn aan een lvt s o college sc hr ijfond e rwij s doel van het schrijfonderwijs is leerlingen of malais e studenten te leren schrijven we gaan er hierbij vanuit dat het nodig en nuttig is dat leerlingen in de euforie rond de invoering van de compu deze vaardigheid in voldoende mate beheer ter in het onderwijs met een climax in de sen dat dit doel tot heden niet of slecht werd tweede helft van de jaren tachtig is nogal eens bereikt blijkt uit onderzoek van rijlaarsdam de redenering gehanteerd er is een computer 1988 en wesdorp e a 1986 uit reacties bin dat is nieuw en daar moeten we zo spoedig nen bedrijven of instellingen het vervolgon mogelijk wat mee doen in het onderwijs de derwijs en ook uit persoonlijke ervaring van achterliggende angst was dat nederland an ex studenten merkwaardig genoeg blijkt het ders binnen de kortste keren tot een ontwikke minder uit de examenresultaten lingsland op het gebied van automatisering zou gaan behoren in de haast is overbodige oorzaken voor de slechte resultaten in het informatica aangeleerd programmeren in schrijfvaardigheidsonderwijs zijn een aanta l basic is verkeerde apparatuur aangeschaft en oorzaken aan te wijzen met betrekking tot het zijn verkeerde of nutteloze subsidies verstrekt moedertaalonderwijs we noemen externe en nu na een jaar of vijf is een wat malaiseachtige interne factoren stemming het gevolg tot de externe factoren rekenen we de redenering die bedrijven en andere instel de positie van de moedertaal binnen de neder lingen al lang hanteren is omgekeerd er is in landse cultuur onze institutie een probleem en wij vragen ons de positie van het moedertaalonderwijs binnen af of de computer kan bijdragen aan de oplos het nederlandse onderwij s 194 moer i99i 6 de positie van de moedertaaldocent binnen het belaste groep leraren die daarbij ook nog nederlandse onderwijs meer dan evenredige aandacht moeten schen interne factoren zijn ken aan de schrijfvaardigheid vanwege de een incomplete methodiek of didactie k doelgroep waaraan zij les geven bovenbouw de prioriteitsstelling binnen de beschikbare vwo meao worden geconfronteerd met ab uren surde verschillen in taakbelasting nog pas aar correctiedruk zelend wordt er gesproken over een tussen vak we zullen deze factoren successievelijk be groepen meer gedifferentieerde opbouw van knopt toelichten en op het laatste punt wat contacturen grotendeels lesuren en overige dieper ingaan uren zoals correctie uren binnen de ambte lijke 38 urige werkweek een taboerijke en de positie van de moedertaal huizinga igoo uiterst gevoelige materie heeft er al eens op gewezen dat nederlanders ter vergelijking in frankrijk is het heel nor een geringe nationale zelfverheerlijking ken maal dat de moedertaaldocent die sowieso nen en over het algemeen internationaal inge meer aandacht geeft aan het schrijfonderwijs steld zijn tegelijkertijd verzuimen zij echter dan zijn nederlandse collega een andere ver regelmatig hun eigen erfdeel en met name houding les en correctie uren kent dan zijn hun taal te bewaken te beschermen en zo nodig collega s in een ander vak de koning 1989 te verdedigen recente discussies rond een op treden van onze minister van cultuur in belgie een incomplete methodiek het kost moeite in onze kruidenierachtige opstelling met betrek de handleidingen voor moedertaalleerkrach king tot onze cultuurpromotie op de leipziger ten bij voorbeeld moedertaaldidactiek samen buchmesse de geringe belangstelling voor meer dan to bladzijden te vinden over gericht activiteiten van de taalunie en dergelijke zijn schrijfonderwijs na 1982 neemt weliswaar de significant aandacht voor het schrijfonderwijs toe getuige het ncrv cahier rijlaarsdam hulshof 1984 de positie van het moedertaalonderwijs de hier en krijgt het onderwerp diverse malen de aan boven genoemde oorzaak heeft uiteraard ge dacht in vakbladen als moer en levende talen volgen voor het moedertaalonderwijs lijkt het is echter de vraag of veel academisch werk het vak nederlands binnen het avo een rede de leerkracht op de werkvloer bereikt en of het lijk vaste positie te hebben verworven minder geconcretiseerd wordt in de praktijk van elke bekend is dat binnen het middelbaar beroeps dag iets ervan wordt vertaald in schoolboeken onderwijs mts meao mao mho mdgo maar de omvang is relatief nog zeer gering een dat bijna een half mi ljoen leerlingen opleidt voorbeeld in over en weer voor de bovenbouw voor middenkaderfuncties of xso voortdu van het vwo worden 35 bladzijden gewijd aan rend geknokt moet worden voor voldoende het opstel in een vergelijkbare franse moeder p laats op het lesrooster zonder enige zinnige taalmethode iso de koning 1989 onderbouwing varieert het aantal uren neder lands binnen het nt b0 van r uur per week over prioriteitsstelling binnen de uren hoeveel tijd 3 jaar tot 4 uur per week en is nederlands wel aan schrijfvaardigheid wordt besteed hangt af of geen examenva k van schoolsoort leerplan exameneisen en be langstelling van de docent de discussie over de positie van de moedertaaldocent binnen het de verhouding taalbeschouwing taalbeheer nederlandse vo geeft elke docent ongeacht sing literatuur enzovoort blijft actueel vak leeftijd schoolsoort onder of boven bouw bij een volledige betrekking hetzelfde correctiedruk ingeleverde schrijfprodukten aantal lesuren 28 of 29 het zogenaamde oro bevatten een grote diversiteit aan fouten zoals onderzoek een onderzoek naar de taakbelas onuitgewerkte gedachten ting van de docent van dongen e a 1988 laat onlogische of onevenwichtige opbouw echter grote verschillen zien in taakbelasting onlogische overgange n tussen diverse docentengroepen structureel ontbrekende stukken in de argumentatie behoort de docent nederlands tot de zwaarst onjuiste benadering van de lezer 1991 6 moer 1 95 ontbreken van noodzake lijke gegevens mo gel ijke o pl ossing en onnodige vaaghei d archaisch taalgebruik aan externe oorzaken voor zover het politieke herhalinge n en maatschappelijke keuzen betreft valt voor incomp lete en ongrammaticale zinnen de docent weinig of niets te doen wat betreft onjuist gebrui kte woo rde n de interne oorzaken en met name de correctie een keur van stijlfouten druk staat de nederlandse moedertaaldocent zeeen van s p elfoute n voor een dilemma schrijfonderwijs of zelfbe houd wie veel schrijfopdrachten geeft ziet zich wie deze fouten wil opsporen corrigeren en geplaatst voor een taak die onmogelijk uit te van commentaar voorzien heeft aan 15 minu voeren is uit zelfbehoud zal de leerkracht zoe ten correctietijd per schrijfprodukt niet vol ken naar een uitweg daartoe zijn er een aantal doende in het onderzoek van rijlaarsdam mogelijkheden negatieve en positieve bleek een half uur correctie per opstel een reele tot de negatieve mogelijkheden rekenen tijd om niet beschuldigd te kunnen worden we het verminderen van het aantal schrijfop van overdrijving houden wij veiligheidshalve dra c hten het beperken van corre c tiecriteria en een correctietijd van 15 minuten aan het minimaliseren van de feedback een po we gaan uit van een standaardsituatie binnen sitieve mogelijkheid is het zoeken naar een ons onderwijssysteem een moedertaaldocent andere methodie k geeft z8 uren per week les aan 7 klassen dat wil zeggen 4 uur per klas stel dat deze docent elke vermindering aantal schrijfopdrachten de meest klas van 30 leerlingen 2 schrijfopdrachten per voor de hand liggende mogelijkheid om de maand geeft of r6 per schooljaar dan he eft die correctiestroom in te dammen is een sterke docent per schrijfopdra c ht dus to dagen om beperking van het aantal zelfstandige schrijf het werk na te kijken de berekening van de opdrachten het schrijven van twee opstellen benodigde correctietijd per werkdag is dan als per jaar a l s voorbereiding op het examen is volgt beslist geen uitzondering beperking correctiecriteria een andere moge klassen x3o leerl x i5 min 6o min uur lijkheid is een beperking van de correctie tot io werkdage n 5a oppervlaktefouten de vijf laatstgenoemde foutsoorten uit de bovenstaande lijst correc is het aantal wekelijkse uren per klas geringer tie van bij voorbeeld denkfouten tactische dan neemt de correctietijd bij een volledige fouten fouten in argumentatie en opbouw werkweek absurde vormen aan het volgende wordt achterwege gelaten dit leidt bij leerlin overzicht geeft een indruk van de correctie gen tot de veronderstelling dat een goede tekst belasting bij 2 schrijfopdrachten per maand een tekst zonder oppervlaktefouten is hier plusminus 16 per schooljaar door bestaat de kans dat zij bij revisie van eigen of andermans teksten voornamelijk op aantal correctie uren per werkdag dit type fouten zullen letten 4 uur klassen 514 minimalisering feedback een docent kan de 3 uur q klassen 6a feedback beperken tot streepjes en kringeitjes 2uur 14 klassen io2 met weinig of geen commentaar het hangt 1 uur z8klassen ir van de leerlingen zelf af of zij om een verkla ring van de streepjes vragen of niet de prak duidelijk is dat een moedertaaldocent met tijk wijst helaas uit dat de meeste leerlingen weinig lesuren per klas die veel schrijfop meer geinteresseerd zijn in het cijfer dan in een drachten geeft geen lang leven beschoren is gedetailleerde toelichting het gevolg is dat de leerling niet verder komt de kans is groot dat een volgende opdracht dezelfde fouten bevat 1 96 moer 1991 6 d e drie tot dusver genoemde mogel ij kheden lezer het doe l de stappen d ie leiden tot h et be dragen ertoe b ij dat het schrijfonderwijs in een reiken van dat doel h et is een creatief proces negatieve spiraal terec h tkomt door het ver waarin alle deelvaardigheden van het schrijf mijden van schrijfopdrachten of het beperken onderwijs aan bod komen van correctie en fee d back neemt de kwaliteit van ingel everd werk af waardoor de correc daarbij komt nog dat juis t de brief het schrijf tiedruk toeneemt waard oor de noodzaa k tot p rodu kt is waarmee de gemidde ld e leerl ing in vermijden groter wordt waardoor enzovoort de praktijk het meest te ma ken zal krijgen of ontstaat opnieuw het vak van schrijver omdat andere methodiek de docent die een positieve de burger als functionele analfab eet in de toe mogelijkheid zoekt omdat hij zij gezien de komst voor elke waterdichte brief naar de doelstelling van het soort onderwijs veel jurist op de hoek moet schrijfvaardigheid wil trainen moet proberen binnen de bestaande mogelijkheden met ge brie fo p ener lijke inspanning meer op het gebied van schrijf vaardigheid te bereiken briefopener is een computergestuurde cursus hiermee hebben wij de kern van het pro voor het schrijven van zakelijke brieven de bleem weergegeven al een aantal malen heeft methode bestaat uit een boek met vier 3 5 inch men de oplossing gezocht in het gebruik van diskettes plus een bijbehorend boek uit de computer concrete bijdragen zijn bij voor gangspunt is dat de leerling zo zelfstandig beelden de feedback database alexis schrau mogelijk kan werken de docent is er slechts wen e a 1988 en de methode compulingua met om zo nodig een aanwijzing te geven functionele schrijfopdrachten voor de tekst de leerstof is gegroepeerd rond acht casus verwerker van den hoorn 1986 ook zijn er sen die elk een briefsoort vertegenwoordigen programma s ontwikkeld ter oefening van de casussen worden in het boek beschreven in deelvaardigheden zoals spelling het nieuwe het computerprogramma krijgt de leerling i van briefopener is dat het programma de leer aangespro nbriefopstudgnme ling begeleidt in het denkproces dat aan het ken met u een menu voor zich waarin een schrijven ten grondslag ligt keuze kan worden gemaakt uit casus i t m 8 zip de afbeelding bovenaan pag 1 98 all een d e br ief over de gekozen casus wor den in het program j het zal de lezer opgevallen zijn dat wij hier ma vragen gesteld als voorbeeld nemen we boven in algemene termen spraken over het casus 6 de klachtenbrief die ook op dedemon f schrijfonderwijs terwijl de makers van brief stratieschijf van briefopener staat zip de af t opener zich tot de brief beperken dit is ons beeldingonderaan pag 198 ook wel verweten ten onrechte vinden wij binnen de cultuur van het avo is het bijna fasen nadat een c asiis is gekq h vfad thet bon ton of gewoon onwetendheid om wat sma programma aan de leerling zi e gnenteren lend te doen over de zakelijke brief en deze te op resp ectievelijk sitp tie dbe e lezer daar vereenzelvigen met een aantal aan elkaar ge optt jetiu uit e e n menu voor kiesi de leerl ir regen standaardzinnen de enige enigszins doelen resultaat va 4 d e grie ntatiefase is een creatieve brief zou dan nog de sollicitatiebrief selectie van informa e ui debriefopdracht die zijn natuurlijk wordt er voor veel brieven een relevant is voor liet perdere schrijfproces zie standaard gehanteerd maar een kenmerkend de afbeelding em op pag 1 9 g verschijnsel van deze tijd is gelukkig dat slaan cursisten een fase over bij voorbeeld steeds meer functionarissen binnen onderne die n de orieritatie dan vraagt het program mingen en maatschappelijke insiellingen grote m a f zij daar wel verstandig aan doen blijven waarde hechten aan doel persoons en client jz ij bij hupt besluit dan gaat briefopener wel ver gerichte correspondentie voor het schrijven der maar de leerlingen zull e n bij diverse vragen van een effectieve brief moet men evenals voor waarschijnlijk in de problemen komen het een effectief artikel de situatie goed kennen de programma stelt hen dan in de gelegenhei d i99r 6 moer 1 97 hoofdmenu briefopener 1 casus 1 verzoek om informatie 2 casus 2 informatieverstrekking 3 c a sus 3 off ert e 4 casus 4 slecht nieuwsbrief 5 casu s 5 verzoek om betaling 6 casus 6 klachtenbrie f 7 casus 7 beantwoording klachtenbrief 8 casu s 8 sollicitatiebrie f f3 einde van dit programm a f4 info over briefopener en amor 3 0 type het casusnummer of de fu n ctietoets van uw keuze in uw antwoord situatieschets de feitelijke levering vindt pas 3 januari plaats de heer h van laar bedrijfsleider van haardhout hotelrestaurant haardhout doet al een aantal jaren wil in eerste instantie de levering weigeren maar na zaken met de firma waaiboom een bedrijf dat rela een heftige discussie met de chauffeur besluit hij de tiegeschenken verkoopt elk jaar geeft het restau partij toch maar te accepteren en een brief te schrij rant aan gasten die een kerstdiner gebruiken en aan ven in deze brief wijst hij waaiboom op gevolgen goede relaties een aardige attentie op 26 oktober van diens grove nalatigheid onbruikbare verpak 1988 krijgt hotelrestaurant haardhout weer be king en schade door gemiste goodwill eis nieuwe zoek van beheer a van hebschoten vertegenwoor verpakking met gewijzigde tekst en 25 procent kor diger van de firma waaiboom ting als schadevergoeding levering uitdrukkelijk de eigenaar van haardhout plaatst een order voor 10januari 400 kaarsenstandaards met op de verpakking van elke standaard de naam van het hotelrestaurant en hote l restaurant haardhout de wens prettige feestdagen en een gelukkig 1989 stationsstraat 33 prijs f 3600 excl btw de order wordt in de admi 9876 h g amersfoort nistratie van de firma waaiboom geboekt onder postbusnummer 123 ordernummer ks 464 4321 ba amersfoort de leveringzal voor 10 december plaatsvinden dit gebeurt echter niet op 15 december heeft de fa waa i boom levering nog altijd niet plaatsgevonden telefonisch w i llem de zw ij gers traat 15 contact met de directeur eigenaar van de fi rma 5432 vw doeti n chem waaiboom de heer b van der kruin vertraging pos tbu s nummer878 door ziekte maar de order zal onmiddellijk uitge 7001 gg doet i n c he m voerd worden 1 98 moer iggt 6 u zult begrijpen dat de relatie tussen briefschrijver en lezer enerzijds en de soort lezer anderzijds het karakter van de brief i n hoge mate bepalen we beginnen met de relatie tussen beiden op basis van de theorie zoals die in het werkboek staat p 16 kunnen wij u de volgende vraag stellen is uw relatie met de lezer van de door u te schrijven klachtenbrief 1 afhankelijk 2 onafhankelijk 3 neutraal type het nummer van uw keuze in deze keuze is fout niet u maar de ontvanger van de brief heeft iets goed te maken en is dus afhankelijk goed was dus optie 2 onafhankelijk bovendien hebt u nog een sterke t roef in handen hebt nog niets betaald s ruk op de enter toet s na de relatie tot de lezer volgt nu het onderdeel publiek lees de theorie door op pagina 16 van het werkboek u vindt hieronder een schema waarin verticaa l het soort publiek en horizontaal de relatie tot het publiek staat soort publiek relatie tot publiek afhankelijk neutraal onafhankelij k hoog niveau 1 2 3 gemiddeld niveau 4 5 6 laag niveau 7 8 9 tot welk so o rt p u bliek hoort de geadres s eerde van deze klachtenbrief maak uw keuze uit de opties 1 t ot en met 9 uw antwoord alsnog naar een eerdere fase in het schrijfpro na beide fasen kan de leerling een samenvat ces terug te keren na de orientatiefase komt de tende print maken van de tot dan toe geno strategie aan de orde het programma helpt de teerde antwoorden en gegevens pas hierna leerling stap voor stap bij het uitwerken van ongeveer h alverwege het programma volgen een tactische aanpak en bij de ordening van re de vaste briefelementen en de briefte k st zie de levante informatie uit de orientatiefase zie de afbeeldingen op p 201 en 202 afbeelding op pag 2oo het resultaat van deze fase is een gedetail vragen en feedback steedsopnieuwstelt leerd plan voor de samenstelling van een effec briefopener vragen en dwingt de leerl ing tievebrief gebruik te maken van zijn samenvatting bij orientatie en strategie 199t 6 moer 1 99 in een willekeurige volgorde staan hier de zes punten die in de brief aan de orde moeten komen 1 wat is het probleem 2 welke order artike l gebeur t enis etc leidde tot het probleem 3 hoe i s de lezer bij h e t probleem betrokken 4 welke initiatieven verwacht u van uw lezer 5 waarom is het een probleem 6 hoe s t elt u zich voor het probleem op te lossen de vraag aan u i s hoe ziet de logische vo l gorde van deze onderdelen er uit maak uw keuze uit de volgende mogelijkheden en neem er de ti jd voor a 1 5 3 2 6 4 b 2 5 1 4 3 6 c 1 2 3 5 4 6 d 2 1 5 6 3 4 uw antwoord dat hebt u heel goed gezien eerst moet immers duidelijk gemaakt worden waarover het gaat 2 dan volgen de be sc hrijving van het probleem 1 en de reden waarom het een probleem is 5 pas dan kunt u een voorstel doen om het probleem op te lossen 6 u wijst daarbij op de betrokkenheid van de lezer in dez e kwestie 3 om ten slotte af te s luiten met het aangeven van de initiatieven die u van uw lezer verwa c ht 4 druk op de enter toet s omdat schrijven het oplossen van problemen als d e gebruiker ee n op e n vraag fouti ef b e is janssen schilperooid 1988 confronteren antwoordt zal het programma hetzelfde pro de vragen die het programma stelt de gebruiker bleem in een andere vraagvorm voorleggen dan ook met problem en die bij een b e paalde zi e de afbe eldinge n op pag 20 3 op en vraag e n fase in het schrijfproces horen daarbij wordt gesloten reactievraag gebruik gemaakt van verschillende soorten vragen open en gesloten vragen meerkeuz e de feedback die de lee rling tp k lke fase krijgt vragen ja nee vragen en vragen naar een stel is afhankelijk van zijn indivtd vel e actie op lingname dez e wijz e volgt elk e gebruikefi z jn i gen l ee i 200 moer i99i 6 samenvatting van het onderdeel orientatie eerste deel situatie 1 tijd 26 10 88 10 12 88 3 01 89 en 1 0 01 89 2 plaats hotel restaurant haardhout te amersfoort 3 belanghebbende hotel restaurant haardhou t 4 oorzaak te late levering kaarsenstandaard s 5 gevolg dhr van laar schri j f t een kla c htenbrief na eerdere telefonische reclamatie tweede deel doe l 6 algemeen deponeren van klacht en eis tot acceptatie van schaderegelin g 7 specifiek a nie u we verpakking 8 25 kortin g c levering v66r 10 januari 198 9 derde deel leze r 8 relatie onafhankelijk 9 niveau g emiddeld druk n o gmaals op de enter toet s samenvatting van het onderdeel strategie eerste deel situati e 1 de psycholo g ische zijde van de strategie bepaalt uiteindelij k de vormgeving van de brief 2 de inho u delijke zijde van de s trategie bepaal t de logisch e volgorde van de gegevens waarin a de order ks 464 voor 4 0 0 kaarsenstandaards het vertrekpunt is 9 het probleem de onbruikbare verpakking en de schade door gemiste goodwill zijn c de te late l evering van de kaarsen s tandaards het antwoord is op de vraag waarom is dit een probleem dru k n og m a a ls o p d e en t er t o et s alternatieven kiezen bijhetsamenstel maken uit een aantal alternatieven die bij de len van de brieftekst wordt de leer l ing niet vrij casus uit het boek staan deze alternatieven gelaten dat komt door de beperkingen van de kunnen van elkaar verschillen in tact toon computer een computerprogramma werkt via stijl woordkeus zinslengte plaats in de orde algoritmes maar in geen enkel algoritme is het ning argumentatie en de mate waarin zij pas oneindig aanta l variabelen te vangen waarmee sen bij de relatie tot de lezer je te maken hebt als de leerling zelfstandig schrijft bij foute of minder geschikte maar ook bij i n b riefopener stel t de leerling een brieftekst goede antwoorden geeft het programma gede samen door bij elke zin of alinea een keuze te tailleerde feedback waarin veelvuldig op con 1991 6 moer 201 tweede deel doe l de aanpak in de uiteindelijke vormgeving van de brief moet erop gericht zi j n tege l ijk de klacht kenbaar te maken en de lezer de voorstellen tot sc hadeloosstelling te doen accepteren daarom mag de toon niet radicaal en ev e nmin voorzichtig zijn derde deel leze r 1 emotionele ar gu menten mogen g e en rol spele n 2 de brief wordt geschreven in een forme l e za k elijke stijl 3 de lengte van de zinnen is gemiddeld tussen de 12 en de 17 woorden 4 de brief ze l f i s kort en bondig ge s chreven 5 de lezer wordt met v aangesproken dru k n og m a a ls o p de enter toet s sequenties van eerdere bevindingen gewezen matische overhoring deze door de stich wordt b ij voorbeeld ting loc ontwikkelde auteurstaal maakt het mogelijk communicatiesimulaties te ontwer nee dit is geen goede keuze deze zin bevat een pen die bruikbaar zijn overal waar taal het emotioneel argument namelijk we hadden toch essentiele onderdeel van de onderwijskundige eerder bepaald dat een emotioneel argument voor situatie is op basis van de ervaringen van de deze lezer waarschijnlijk niet effectief is maak een mensen van loc met computerondersteund nieuwe keuze onderwijs coo werd een aantal zogenaamde nrvtox patronen ontwikkeld die de voor brief aan het eind van el ke casus krijgt de leerl ing opener gewenste communicatie tussen com het resultaat te zien en k an hij de brief die hij puter en student regelen heeft samengeste ld printen zie de afbeelding op pag 204 in de nabootsing van communicatie via deze amor patronen ligt de kracht van briefopener na de tot op het bot geanalyseerde casus volgt de patronen zorgen ervoor dat de computer een aantal vergelijkbare opdrachten in het begrijpt wat de gebruiker met zijn antwoord boek die de leerling nu zelfstandig op basis van bedoelt ze maken daarmee adequate en ge het geleerde moet uitvoeren nuanceerde feedback mogelijk een voorbeeld hiervan is het weerrttet patroon als het pro uit onze ervaring met briefopener is gebleken gramma een vraag stelt die de gebruiker niet dat het aantal denkfouten tactische fouten begrijpt of waarop hij het antwoord niet weet fouten in argumentatie en opbouw kortom kan de gebruiker reageren bij voorbeeld met fouten die veel feedback vragen sterk vermin derd is aan spelling wordt in briefopener al geen flauw idee ik snap het niet ik begrijp het leen aandacht besteed als dit leidt tot een tac niet ik weet het echt niet tische blunder zie de afbeelding op pag 205 de meest waarschijnlijke uitingen waarmee auteurstaal amo r een gebruiker te kennen kan geven dat hij het antwoord niet weet zijn gevangen in het de computercursus briefopener is ontwikkeld weetniet patroon onder elke vraag ligt een met behulp van het programma amor auto adequate reactie van het programma verbor 202 mo e r 1991 6 indien u inderdaad het onderdeel orientatie op de situatie hebt doorgenomen weet u nu wat het doel is van de brief van casus zes hoe zou u dit doel omschrijven dat antw o ord had ik niet verwacht daarom zal ik de vraag iets anders stellen offerte druk op de enter toet s indien u inderdaad het onderdeel orientatie op de situ a tie he b t doorgenomen weet u nu wat het doel is van de brief van c a sus zes hoe zou u dit doel omschrijven is dat het bedingen va n ee n 1 k o r ti n gs p e r ce n tage 2 n ie uw e v e r pakk i ng 3 snelle levering 4 schadeloosstelling uw antwoord gen die a ll een op h et sch erm versc hijnt zodra kom nou voor wie de casus gelezen heeft mag deze een antwoord vo l doet aan dit patroon zo n vraag toch geen probleem zijn lees de opdracht nog reactie is afhankelijk van de vraagsoort de eenspoed door en probeer het dan nog eens moeilij kheidsgraad van de vraag de fase in nou nou ik had toch wel wat meer inspanning ver h et schrijfproces of het aantal keren dat een wacht ik zal het antwoord maargeven gebruiker een fout antwoord geeft enkele tja dat komt ervan als u de orientatiefase overslaat voorbeelden van zo n reactie lijkt het u niet verstandiger toch maar terug te gaan dat geeft niet ik zal u helpen door de vraag anders kijkt u nog eens naar de print die u gemaakt heeft te stellen in welke relatie stond u ook alweer tot de lezer cggi 6 moer 20 3 hotelrestaurant haardhout stationsstraat 33 9876 h g amersfoort postbus 123 432 1 ba amersfoort f i rma waaiboo m t a v de heer b van der kru i n postbus 87 8 7001 gg doetinche m am ersf oo rt 3 jan u ari 198 9 betreft klacht orderrummer ks 464 geac hte hee r op 26 oktober 1988 plaatsten wij bij u order ks 464 betreffende 400 kaarsenstandaards deze waren bedoeld als attentie en relatiegeschenk voor of tijdens de feestdagen daarom moest de levering uiterlijk 10 december plaatsvinden omdat de levering uitbleef hebben wij op 15 december telefonisch contact met u opgenomen u deed tijdens dit gesprek de toezegging dat de order onmiddellijk uitgevoerd zou worden deze belofte kwam u niet na het feit dat de levering pasvandaag plaatsvond betekent voor ons schade door gemiste good will de traditie dat elke gast tijdens de feestdagen een klein geschenk van ons ontvangt is nu doorbroken de belofte in onze advertentie elke gast ontvangt een aardige attentie hebben wij niet kunnen nakomen de zend i ng van 3 januari is voor ons in deze vorm absoluut onaanvaardbaar omdat onze goede relatie al jaren bestaat willen wij u echter een redelijk voorstel doen wij zijn bereid de zending te accepteren mits u voldoet aan de volgende voorwaarden nieuwe verpakking met nieuw opschrift leveringvoor 10januari 198 9 25 procent kortin g gaat u hiermee n i et akkoord dan zien wij ons genoodzaakt deze zending te retourneren wij hopen dat u ons voorstel zult accepteren hoogachtend hotelrestaurant haardhout h van laa r bedrijfsleide r 204 moer i99i 6 de tweede regel van de adressering is nu aan de orde indie n u de naam kent van de persoon die uw brief moet behandelen dan moet i n de tweede regel van de adressering deze naam opgenomen worden hoe luidt in deze casus de tweede regel van de adresseri n g u heeft de naam van de geadresseerde fout gespeld dit is een tactische blunder het valt iemand onmiddellijk op als zijn naam verkeerd ge spe l d i s men ervaart het meestal al s een vorm van onzorgvuldigheid zeker bij een offerte moet u een dergelijke irritatie voorkom e n antwoord opnieuw t a v de heer en mevrouw li c hthart druk op de enter toet s een wezenlijk voordeel van amor is het open zijn bepaald zwaar onvoldoende binnen de karakter van de tekstbestanden een docent die huidige structuur en taakbelasting is geen ade het met een formulering of een antwoord niet quate oplossing van dit probleem te vinden eens is kan naar eigen inzicht veranderingen wij denken met het invoeren van de computer aanbrengen voorwaarde is echter wel dat dit binnen het schrijfonderwijs een bijdrage te le gebeurt met een zogenoemde programma veren aan de oplossing van dit probleem de editor eenvoudige nos tekstverwerker voor methode briefopener getuigt daarvan nsch bestanden en dat men amor codes briefopener is een interactieve computerge intact laat het veranderen van amor codes stuurde methode voor het leren schrijven van vereist programmeervaardigheden informatieve en persuasieve brieven met een zo concreet mogelijke casus als uitgangspunt hoewel dat binnen amor wel mogelijk is activeert het programma bij de individuele ge hebben de makers van briefopener afgezien van bruiker een denkproces dat aan het eigenlijke een scorefaciliteit het bijhouden van een score schrijven ten grondslag ligt of behoort te lig zal de gebruiker ertoe verleiden de kortste weg gen het geeft hem zicht op situatie doel en door het programma te kiezen om daarmee zo lezer en bouwt met hem een strategie op op hoog mogelijk te scoren dat is niet de bedoe basis hiervan wordt al reflecterend een brief ling het leerproces staat centraal en niet het ontworpen die optimaal bij die unieke casus waardeoordeel over de leerweg uitgedrukt past in een score daarom wordt de gebruiker bij de leerling wordt op deze wijze gestimu sommige onderdelen ook aangemoedigd terug leerd ook bij andere opdrachten op vergelijk te keren naar de vorige vraag het precies we bare wijze zijn gedachtenstroom te ordenen ten waarom een niet gekozen optie fout was dit geheel moet leiden tot schrijfprodukten draagt immers ook bij tot een beter inzicht die minder correctie en feedback vragen waardoor er ruimte ontstaat ter verbetering samenvatting van het schrijfonderwijs het schrijfonderwijs in nederland door ve noten en literatuu r len de spil van het curriculum nederlands ge noemd is door een aantal verwante oorzaken i jan gerritsen arie van den hoorn ben sale waarvan er enkele politiek en maatschappelijk mans frans schaars en olav severijnen brief 1991 6 moer 20 5 opener computercursu s voor het schrijven van za annerieke freeman kelijke brieven leiden martinus nijhoff t99i deze cursus is begonnen als een in s r project smulders en werd door tussenkomst van de stichting loc universiteit nijmegen en uitgeverij martinus nijhoff leiden voortgezet briefopener werkt op alle ms nos machines teksten in bij voorkeur met een harde schijf in het najaar van t99i verschijnt een netwerkvers i e op ver het leesonderwij s zoek is levering van het programma op 5 25 formaat mogelijk een snellere machine dan een xt werkt prettiger een demo versie van briefopener is op 5 25 formaat beschikbaar briefopener werd gemaakt met het neder het lezen staat volop in de belangstelling maar wat landstalig auteurssysteem amor 3 0 voor au er gelezen wordt is aanmerkelijk minder belang tomatische overhoring en instructie 1 9 8 9 rijk annerieke freeman smulders bekeek verschil amor werd ontwikkeld in opdracht van stich lende publikaties op dit onderwerp en komt tot ting loc voor linguistisch en letterkundig ge opvallende conclusies orienteerde computerprogrammatuur door p a coppen met medewerking van b sa lemans l huiskens en a stoop f schaars lezen zoals wij dat uit het dagelijks leven ken ontwierp de briefopener antwoordpatronen nen is gericht op zingeving op het begrijpen o severijnen maakte het aangeleverde mate gebruiken of genieten van teksten om welke riaal passend binnen de structuur van brief reden we ook lezen steeds ligt de betekenis opener ervan besloten in datgene wat een tekst voor de lezer betekent in de inhoud dus dongen d van e a leraar en taakbelasting til het onderwijs op de basisscholen moet kin burg iva 1988 oro rapport nr 8 deren ertoe brengen om uiteindelijk beteke hoorn a a van den compulingua schrijfop nisgevend te lezen tijdens het leesonderwijs drachten met tekstverwerker leiden smd 1986 groeien kinderen in leesvaardigheid door huizinga j nederland s geestesmerk sijthoff instructie en oefening tekst is hierbij een leiden r96o constante aanwezige de gemeenschappelijke janssen d j schilperoord schrijfprocessen noemer van alle onderdelen en vaardigheden en schrijftaken in tijdschrift voor taalbeheer binnen het leesonderwijs sing april 1988 p io6 e v kinderen leren het lezen dus door middel van koning martin de schrijven moet je leren in teksten is er binnen de leesdidactiek aandacht intermediair 25 7 17 februari 1989 p 63 e v voor vorm en inhoud van deze teksten en wat rijlaarsdam g c w effecten van leerlingenres kinderen met die teksten moeten doen heeft pons op aspecten van stelvaardigheid amsterdam het lezen op school enig verband met of ver stichting kohnstamm fonds voor onder wijst het naar zingevend lezen naar lezen zoals wijsresearch 1988 s co rapport lezen bedoeld is rijlaarsdam g h hulshof red schrijven om enig idee te krijgen van de stand van theorie en praktijk van het schrijfvaardigheids zaken heb ik de laatste jaargangen van vaktijd onderwijs malmberg s hertogenbosch 1984 schriften doorgelopen evenals verschillende d c n cahier nr 16 publikaties over inleidingen op en folders van schrauwen d e a alexis groningen wolters leesmethoden te zamen zo n zestig artikelen noordhoff 1988 uit tien tijdschriften en een twintigtal andere wesdorp h e a de positie van het onderwijs in het publikaties buiten beschouwing zijn geble nederlands en de rol van de overheid in nederland ven artikelen over het leren lezen van volwas en vlaanderen interne publikatie nederlandse senen van allochtonen en van kinderen met taalunie 1986 leesmoeilijkheden alsmede het lezen in het buitengewoon onderwijs 20 6 moer 1991 6