Buiten het boekje – Lessen in luisteren, spreken en grammatica

immelien kramer vervoer bij voorbeeld een keuze kunnen ma ken uit vrije of gestructureerde werkvormen ik heb daarbij ondervonden dat je vrije en crea tieve opdrachten het best aan het begin van de buiten het boekje dag en aan een redelijk gemotiveerde groep kunt geven dus juist niet bij onverwacht in lessen in luisteren spreken vallen voor een vreemde klas aan het eind van de dag of de laatste dag voor de vakantie he engrammatica juf gaan we iets leuks doen een ongedisci plineerde klas moet je juist gestructureerd en stevig aan het werk zetten s pr eke n en lu isteren op de delta scholengemeenschap in amsterdam is een methode de basis voor het taalonderwijs als spreek en luistervaardigheid zijn in het dage aanvulling daarop en voor onvoorziene omstandig lijks leven zo met elkaar verweven dat je ze ook heden ontwikkelde immelien kramer praktische in het onderwijs niet van elkaar moet loskop oefeningen voor de spreekbeurt de discussie en het pelen juist bij spontane direct reagerende grammaticaonderwijs leerlingen als de onze moet je gebruik maken van die directheid ik probeer dus zowel bij de monoloog als de dialoog toch zoveel mogelijk voor alle lessen nederlands aan de delta de hele klas te betrekken als luisteraar en spre scholengemeenschap lbo ibo lhn o mavo ker goede opmerkingen beloon ik met plus hebben we met een paar leden van de sectie een jes of vooral in de lagere klassen met trakte taalleerlijn opgezet er is een curriculum ge ren maakt waarin doelen deelvaardigheden werk ik geef een paar praktijkvoorbeelden van les vormen en eindtermen zijn omschreven en sen spreek en luistervaardigheid waarin gewerkt wordt aan de hand van de me thode nl voor ibo lbo mavo van f leijnen spr ee kbe u rt iedere leerling van iedere en j schillenvan verschenen bij uitgeverij klas van de brugklassen lbo mavo tot en malmberg deze methode is gekozen op grond met 3 m avo krijgt de opdracht om op een van een duidelijke indeling in de niveaus n s bepaalde datum een boek van de lijst voor de c en d hij voldoet redelijk een nadeel is ech klas te bespreken de criteria verschillen per ter dat de instructie voor onze leerlingen nogal niveau het doel is andere leerlingen informa moeilijk is en er weinig oefenmateriaal is op tie te geven over het boek en ze over te halen genomen tekstbegrip en stelvaardigheid wor het boek ook te gaan lezen en spreek en luis den vrij uitvoerig behandeld en er staan een tervaardigheid te oefenen paar aardige luister en spreekoefeningen in de klas luistert en mag aan het eind vragen toch vonden we het nodig om wat aanvullend stellen goede vragen worden beloond met materiaal te maken voor spreek en luistervaar een plusje z punt de spreekbeurt wordt digheid ook omdat in de basisvorming het door de klas en docent op een paar vaste weer accent terecht vinden wij meer op commu in onderdelen te verdelen criteria beoordeeld nicatieve vaardigheden komt te liggen hoofdcriteria zijn inhoud taalgebruik en pre sentatie ik bepaal geheim het cijfer en vraag in de praktijk moet je als vakdocent je pro welke leerlingen het woord wi l len om sugges gramma natuurlijk regelmatig bijstellen je ties over het cijfer naar voren te brengen met moet ervoor zorgen dat de vier hoofdvaardig argumenten het is opvallend dat de leerlingen heden tekstbegrip stelvaardigheid en spreek met elkaar meestal ongeveer dezelfde waarde en luistervaardigheid op een evenwichtige ma ring geven als ik maar als we het niet eens nier aan bod komen en ook getoetst worden kunnen worden laat ik mijn eigen oordeel en daarnaast moet je vaak ad hoc al naar de om argumenten de doorslag geven standigheden bij stakingen van het openbaar ik bereik ermee dat leerlingen goed luistere n 104 moer 19923 4 en ideeen opdoen over te lezen boeken ook onderwerp nagedacht ik heb toen voorgesteld leren ze om te letten op hoofdzaken om vragen om het probleem in een discussie nog eens aan duidelijk te formuleren en om hun mening met de orde te stellen en een leerling de discussie te argumenten te onderbouwen zelf leer ik het laten leiden een en ander van de manier waarop sommige dat verliep na wat gerommel in het begin sprekers of de rest van de klas ordeverstoorders vrij goed de discussieleider michael zelf een aanpakken of juist negeren en soms blijk ik van de lastigste leerlingen liet zijn klasgeno zelf ook niet zo goed geluisterd te hebben ten goed aan bod komen daagde uit maakte aantekeningen op het bord corrigeerde en een andere mogelijkheid om leerlingen ideeen werd gecorrigeerd aan het eind van de les op te laten doen over interessante literatuur is waren de standpunten en argumenten van alle ze elkaar in kleine groepjes te laten interviewen 14 leerlingen aardig duidelijk over pas gelezen boeken ze daar een verslag van het gestelde doel was redelijk bereikt leer te laten maken en die verslagen te beoordelen lingen hadden nagedacht over een zeer beladen de beste laat ik dan in interviewvorm voor de onderwerp gedachten en ideeen geordend klas naspelen onderbouwd met argumenten elkaar laten uitspreken naar elkaar geluisterd en meningen dis cu ssie leren discussieren is erg belang en argumenten bijgesteld ik heb ze alleen niet rijk vooral bij leerlingen die nogal gauw ge zover gekregen om alles nog eens ordelijk op neigd zijn tot al dan niet verbaal geweld bo papier te zetten zelf heb ik ervan geleerd dat vendien willen onze leerlingen over het alge zo n vrije les heel spontaan en boeiend kan meen graag discussieren over onderwerpen verlopen maar toch meer ordening vereist in de waar ze emotionee l bij betrokken zijn zoals te geven opdracht ook is het mij voor een discriminatie en opvoeding vaak vormt een keer gelukt michael constructief bij de les te televisieprogramma krantebericht of voorval betrekken op school de directe aanleiding tot een verhit debat toen ik tijdens de koffiepauze deze les met een paar collega s besprak bleek een van hen een een mooi voorbeeld is het volgende in ons video opname te hebben gemaakt van het leerboek voor de vierde klas mavo stond een televisieprogramma met witteman waarin foto van een opgehangen man met de op vertegenwoordigers van scholen oudervereni dracht hier een artikel over te schrijven be gingen overheid schoolbesturen en een paar doeld was waarschijnlijk een betoog met ar leerlingen hun zegje deden over wie de leer gumenten omdat de aanwijzingen nogal vaag ling moest opvoeden de school of de ouders waren ben ik begonnen met een brainstorm klas 4 mavo waar ik bovendien mentrix van waar denk je allemaal aan bij dit plaatje schrijf ben had hier grote belangstelling voor dat zo snel en volledig mogelijk op de klas kreeg de volgende opdracht let bij het onderwerp sprak de 4 mavo leerlingen het kijken op de positie en rol van de spreker erg aan vooral omdat ze vrijwel allemaal af probeer te raden welk standpunt hij inneemt komstig zijn uit landen waar strenge straffen luister goed naar standpunten en argumenten aan de orde van de dag zijn terwijl het hier in maak daarover in telegramstijl aantekeningen nederland volgens de meesten maar een softe het doel was het leren herkennen van hoofd boel is de leerlingen lazen elkaars aantekenin zaken zoals standpunten en argumentatie gen en daaruit ontstond een polyloog die we maar ook van manipulatieve trucs met elkaar probeerden te structureren rond de tijdens de les heb ik af en toe de band ge onderwerpen waar wanneer voor wie voor stopt en vragen gesteld over de positie van de welk delict onder welke omstandigheden en spreker standpunten en argumenten de leer met welk effect de doodstraf voor of tegen lingen gaven dit goed weer ook merkten ze voor de daarop volgende les moesten ze een een beetje gnuivend op dat de ondankbare betoogje schrijven voor of tegen de doodstraf taken van opvoeders door sommige sprekers deze opdracht leverde schriftelijk niet veel op als een hete aardappel werden doorgeschoven maar de leerlingen hadden wel goed over het naar de andere partij en hoe dit al voorspel 1992 3 4 moer 105 baar was uit de positie of houding van de spre geef iedere leerling een klein briefje de op ker na het afspe l en gaf een leerling een korte dracht is schrijf bovenaan een lidwoord zelf samenvatting van de be l angrij kste sprekers standig naamwoord daarna de bovenkant en hun stellingen en argumenten daarna dis omvouwen en het briefje doorgeven nu een cussieerden we over wat de leerlingen zelf von werk woordsvorm bedenken en onder het om den van de opvoedende ta ken van school en gevouwen strookje schrijven omvouwen en ouders doorgeven nu een voorzetsel omvouwen en doorgeven nu weer een lidwoord een grappig was trouwens dat toen ik aan mijn zelfstandig naamwoord b riefjes openvouwen eigen 4 mavo vroeg welk onderwerp zijzelf en kijken welke zinnen grammaticaal zijn belangrijk vonden om voor moer nader uit te ditzelfde kun je laten doen met zinsdelen werken de leerlingen spontaan en unaniem wat je op allerlei manieren kunt uitbreiden en discussie voorstelden varieren leerlingen ervaren zo dat en waarom ook oud leerlingen komen nog wel eens bepaalde combinaties ongrammaticaal zijn onverwacht binnenwandelen en juist de al waarnaar je bij andere schrijfprodukten weer lochtone halen dan vooral herinneringen aan kunt verwijzen bepaalde klassikale discussies op als iets wat ze leuk en waardevol gevonden hebben ook kun je leerlingen onzinzinnen laten ont leden die toch morfologische en syntactische g ramm a t ic a kenmerken hebben van het nederlands ik schrijf dan bij voorbeeld op het bord de olk niet al l een al l edaagse vaardigheden als spre urpt een vukje na enige verbijstering en hila ken en luisteren lenen zich tot een meer infor riteit ontleden ze zoiets vlot met elkaar en mele aanpak oo k een tamelijk schools vak a l s worden ze zich weer spelenderwijs een beetje grammatica zinsontleding en woordbenoe bewust van syntactische en morfologische men kan met een paar handgrepen wat span eigenaardigheden van onze taal nender gemaakt worden ik geef een paar voorbeelden ook laat ik ze als een soort raadseltje ambigue zinnen klassikaal van het bord ontleden zoals verdeel de kl as in groepen en organiseer een bij voorbeeld hoe lang is een chinees of zinsont ledings of woordbenoemen quiz met wie heb je geslagen waarbij surinamers vragen als de volgende pakistani antillianen marokkanen en turken begint een bijwoordelijke bepaling altijd met het erg grappig vinden dat die paar amster ee n voo rze tsel dammers steevast wie als het onderwerp aan is een bijwoord tegelij k a l tijd een bijwoorde wijzen lij ke bepaling deze vragen moeten beantwoord worden conclusi e met goed of fout de docent k an de quiz bedenken en leiden maar het kan ook een leer een methode vormt de ruggegraat van de taal ling zijn leerlijn maar alleen het boek volgen is niet genoeg je moet ook materiaal hebben om in laat de hele klas zinnen genereren aan de hand onverwachte situaties te kunnen improviseren van opgaven op het bord bij voorbeel d dat kunnen gestructureerde oefeningen zijn maak een zin met onderwerp persoons maar ook vrijere discussies en spelletjes zijn vorm meewerkend voorwerp lijdend voor zinvol door hun persoonlijke betrokkenheid werp bijwoordelijke bepalin g bij een onderwerp in een discussie of in het maak een zin met lidwoord bijvoeglijk vuur van het collectieve spel leren mijn leer naamwoord zelfstandig naamwoord werk lingen vaak beter dan in formele leersituaties woord voorzetsel persoonlijk voornaam woord dit is uit te breiden of te varieren al naar ge lang het niveau van de groep io o moer 1992 3i4