CITO-materiaal opnieuw kritisch getoetst

cito materiaal opnieuw kritisch getoetst helge bonse t inleiding van het artikel van maa rten van gils wil ik gebruik maken om mijn meest recente ideeen over moede rt aalonderwijs en objektieve studietoetsen uiteen te zetten ik rea geer daarbij imp li ciet op punt 1 2 en 3 uit het tweede deel van zijn artikel het lezen van prick en wesdorp 2 en van gils heeft me op de volgende ideeen ge bra cht 1 het artikel van jan griffioen en mij 3 beweerde te veel over objektieve studietoetsen in het algemeen dus voor andere vakken dan moedertaal 2 het werkte teveel vanuit de onderwijskundige invalshoek de reaktie van p ri ck en wesdorp m n heeft me duidelijk gemaakt hoe de aanval op objektieve meerkeuzetoetsen t b v het moedertaalonderwijs het beste kan verlopen via de taalinvalshoek ik wil hier als stel li ng poneren dat de moedertaaltoetsenmakers prick en wesdorp geen verstand hebben van taal en taalgebruik en al evenmin oog voor in dit vlak liggende belangrijke problemen met d ri e soorten voorbeelden wil ik dit aannemelijk maken de voorbeelden kwamen in ons vorige artikel al aan de orde de bewijsvoering is nieuw voorb eel d en m b t d e do els t e lli nge n van pri c k s l u ist e rto e t s wanneer pricks toets4 ondubbelzinnig alleen tot doel had toetsen van luisterbegrip in eenrichtingssituaties waarin vertellende informatieve radioteksten worden gesproken en als hij dat doel alleen zou legitimeren met een verwijzing naar de massamedia zou ik er misschien vrede mee kunnen hebben hoewel ik me zou blijven afvragen hoe belangrijk is deze doelstelling zijn er geen betere teksten te vinden waarom valt evaluerend luisteren buiten de doelstellings maar het punt is dit prick legt verband tussen zaken als groepswerk op school en tekorten in luistervaardigheid bij lagere sociale milieus enerzijds en zijn toets anderzijds pag 5 van zijn publikatie prick en wesdorp spreken eerst over eenrichtingsverkeer luisteren en zeggen dan dat de luistervaardigheid ook een rol speelt bij groepsdiskus sies gesprekken forums de lessituatie pag 12 verderop heet hun toets weer een auditief gepresenteerde pendant van het stillezen pag 13 weer verderop dekt hij gedeelten van de doelstellingen pag 15 en tenslotte als klap op de vuurpijl lezen we het is niet de bedoeling de situatie te toetsen maar de vaardigheden die daarbij een rol spelen een aantal vaardigheden valt daarbij uit de boot omdat je met objektie ve studietoetsen niet alles kunt andere vaardigheden worden getoetst in een andere situatie dan de reele bv als met eenrichtingsverkeerluistertoetsen het luisteren ge toetst wordt en er ook konklusies uit getrokken worden m b t het tweerichtingsver keer luisteren pag 15 iedere socio linguist nu weet dat de vaardigheden niet te toetsen zijn zonder de situatie in acht te nemen sterker nog dat de vaardigheden en de norm voor adekwaa t 142 gebruik van die vaardigheden grotendeels door de situatie bepaald worden en de situatie ook mee helpen scheppen overigens onder situatie reken ik nu met hymes b faktoren als participants spreker s en heerder s setting en scene de fysieke omge ving resp de subjektieve interpretatie daarvan door de deelnemers de topic het onderwerp van gesprek het kanaal gesproken of geschreven of ander medium van transmissie de norms of interaction gespreksregels bv mag je interrumperen of niet dit betekent dat luistervaardigheden waarbij de spreker een radiospreker is c q de spreker op het bandje van de leraar die p ri cks toets afneemt het pub li ek meerkoppig de topic voorbedacht en alleen bepaald door volwassenen het kanaal het transmissie medium radio c q bandrecorder en de norms of interaction e a inhouden niet kunnen c q mogen interrumperen dat zulke luistervaardigheden weinig of niets te maken hebben met luistervaardigheden in situaties waarbij de spreker een medeleerling is waar het publiek alleen de aangesprokene plus evt een paar medeleerlingen uit de subgroep is waar de leerli ngen de topic zelf vorm geven waar het kanaal direkte monde li nge overbrenging is en waar interrumperen mag de evidente verschillen in setting en vooral scene laat ik aan de fantasie van de lezer zelf over het bovenstaande slaat op het verband dat p ri ck in zijn pub li katie legt tussen zijn toets en groepswerk op school wat zijn opmerkingen over luistervaardigheidstekorten in lagere sociale mi lieus betreft men zou allereerst moeten weten wat prick als tekorten beschouwt en t o v welke norm en hoe die tekorten zich dan in de praktijk manifeste ren nergens blijkt uit dat prick zich dat heeft afgevraagd en in ieder geval is het duidelijk dat het probleem van stoornissen in informatieoverdracht tussen de verschil lende sociale mi li eus niet dichter bij een oplossing komt door kinderen een luistertoets af te nemen met vertellende informatieve radioteksten die klaarblijkelijk zie pricks eigen verslag pag 9 niet bij hun eigen taalgebruik en ervaringswereld aansluiten kortom pricks toets dekt geen enkel ander gedeelte van de doelstellingen dan dat uiterst minieme gedeelte dat hij in feite representeert voor het overige belijdt prick meer fraais dan hij waarmaakt en neemt hij geheel ten onrechte vaardigheden bepaald door situatie x aan als iets zeggend over waardigheden bepaald door een totaal andere situatie y dat prick en wesdorp geen enkel oog blijken te hebben voor hoe de sociale situatie het taalgebruik en de normen voor dat taalgebruik bepaalt is een eerste en belangrijkste aanwijzing hoe weinig verstand prick en wesdorp van socio linguistiek hebben waarbij ik aanteken dat ik deze geringe kennis voorshands als representatief bes chouw voor andere moedertaaltoetsenmakers van het cito v o o rb ee ld m b t d e komm un ikati e v e implikati es v a n de m ee r k eu z et o e t sv or m pricks toets is een objektieve meerkeuzetoets de kommunikatieve implikaties hiervan laten zich niet uitputtend als volgt beschrijven het kanaal is schriftelijk dit hoeft geen bezwaar te zijn integendeel ik geef prick en wesdorp wel toe dat dit de evaluatiegegevens een stuk grijpbaarder maakt de participanten zijn een schrijver de toetskonstrukteur die zijn rol overdraagt aan de leraar en de lezer de leerling 143 de topic wordt geheel door de leraar en de toetskonstrukteur bepaald de leerli ng kan geen eigen inbreng leveren die het gesprek een andere kant opstuurt de norms of interaction zijn het interessantst 1 de leraar is de enige die vraagt de leer li ng antwoordt alleen 2 de leraar bepaalt de inhoud van de vragen 3 de leraar bepaalt de enige antwoordmogelijkheden waaruit de leer ling kan kiezen bij meerkeuzetoetsen meestal vier 4 de leraar bepaalt of het antwoord goed is 5 de leraar stelt alleen vragen waarop maar een goed antwoord mogelijk is gesloten vragen 6 de leraar stelt alleen vragen waarop hijzelf het antwoord al weet kontrolevragen vanuit een talige invalshoek valt te zeggen dat hier een uiterst merkwaardige interaktie plaats heeft die weinig lijkt op die waarin mensen alledaagse kennis verwerven en op de proef stellen en meer op de interaktie van bv gevangenissen of psychiatrische inrichtingen 8 vanuit een onderwijskundige invalshoek kun je je bezorgd afvragen wat de effekten op het leren alleen reproduktieve kennis en begrip worden getoetst zelf verba li serend verwerken toepassen en ontdekken is er niet bij en op de rolverhou dingen leraar leerlingen alle macht in deze kommunikatieve situatie wordt bij de leraar gelegd zullen zijn wie een alternatief w il kan het bij deze krijgen een of meer stel li ngen van de leraar over de behandelde stof waar de leer li ng schriftelijk op rea geert een soort essay dus de leraar reageert weer schri ftelijk op de reaktie van de leer li ng niets uit pub li katies van prick weldorp of andere cito moedertaaltoetsenmakers wijst erop dat ze zich ooit met deze problemen bezig houden in hun reaktie gaan prick en wesdorp op mijn opmerkingen dienaangaande pag 8 in het geheel niet in het hierboven geschetste probleem gaat trouwens duidelijk over de grenzen van het moe dertaalonderwijs heen voorb ee ld m b t d e via t a aloef e ningen e n toetsen m e t overge dragen ideologis c h e informati e er bestaan zeer zeker kommunale vaardigheden zoals prick wesdorp en van gils stellen ze heten spreken luisteren schrijven en lezen en worden als zodanig ook door ons griffioen en mij niet ontkend je kan ze zelfs nog verder klassificeren volgens de sociolinguistische faktoren die ik genoemd heb of volgens nog andere dus bv kunnen luisteren kunnen luisteren in een eenrichtingssituatie naar informatieve gesproken teksten over de radio 9 alleen wie denkt dat hij er met het formuleren en klassificeren van vaardigheden is verliest licht uit het oog dat taal altijd over iets gaat taal refereert aan de werkelijkheid of schept er zelf een de semantische laag en dat taalgebruik a l tijd effekten teweeg brengt bv de hoorder begrijpt iets vindt iets gaats iets doen de pragmatische laag van gils wijst er terecht op dat tom hart o toch wel aannemelijk heeft gemaakt dat er altijd ideologische informatie mee overkomt ook als we alleen maar de vaardig heden willen trainen en toetsen en de kommunikatieve situatie alleen als een oefen situatie zien evident voor iedereen wordt zoiets wanneer leerlingen ij of ei moete n 144 invu llen in zinnetje s als het gebral van de vakbonds l der misl dde de arb ders zie het bekende schoolboek taal leren door zelf korrigeren dit voorbeeld is overigens uit het hoofd gegeven en dus niet letterlijk evident zou het ook zijn als dergelijke zinnetjes deel zouden uitmaken van een luistertoets minder evident wordt de zaak inderdaad bij de nietszeggende verhaaltjes die p ri ck de leer li ngen in zijn toets levert ik geloof persoonlijk dat er dan niet zozeer semantische informatie waar de taaluiting over gaat zal blijven doorwerken als pragmatische informatie hoe de taaluiting opgevat moet worden nl luister of je het interessant vindt of niet doe wat ik zeg werk voor je cijfer toegegeven dit laatste is allemaal aanzienlijk hypothetischer dan het in het vorige artikel van griffioen en mij klonk maar het is de moeite van het overdenken misschien toch wel waard en uit niets blijkt mij dat p rick en wesdorp en wederom andere cito moedertaaltoetsenmakers daartoe bereid of in staat zijn slot in het bovenstaande wordt aan het einde van elk voorbeeld steeds li stig gegenera li seerd van prick en wesdorp naar andere cito moedertaaltoetsen toe dat is natuurlijk stri kt empirisch genomen een ongeoorloofde zaak al ben ik er zelf he ilig van overtuigd dat de konklusies niettemin terecht zijn een werkgroep zou met of zonder mij eigenlijk het volgende eens moeten doen alle cito moedertaaltoetsen of een representatief deel bestuderen relevante sociolinguistische literatuur opzoeken en bestuderen op basis van hun bevindingen mijn beweringen en van p rick wesdorp van gils enz proberen waar of onwaar te maken het lijkt me een omvangrijk maar nuttig karwei noten 1 zie voorgaand artikel 2 zie van gils noot 3 3 zie van gils noot 2 4 zie van gils noot 1 5 zie bv volgende de fi nitie van taalbeheersing als vaardigheid taalbeheersing is de bekwaamheid van s preker s e n schrijvers om hun taal adequaat te gebruiken voor het verstrekken van medede lingen en de bekwaamheid van heerders en lezers om die medede li ngen adequaat uit het taalge bruik te begrijpen en te evalueren ker s van mij hb f van eenveren e a eindvers lag sociolinguistiek ctb 1 int publ inst v neerl a dam 1972 6 hymes model wordt samengevat in kursus sociolinguistiek int publ instituut voor alg tw nijmegen 1972 pg 68 71 de faktoren die ik geef vormen geen volledige opsomming zie ook w labov the logic of nonstandard english in language and social context e d p p giggoli middlesex 1972 pg 179 217 die op pg 184 192 een goed voorbeeld geeft van toepas sing van kenni s van de socio li nguisti s che faktoren t b v een interviewsituatie 7 voor imp li ciete en algemene maar m i heel waardevoll e s uggesties hoe die problematiek wel dichterbij een oplossing te brengen zie w labov op cit 8 zie voor een soortgelijke analys e van het vragen stellen in de klas waardoor ik me heb laten in spireren h verwe ij taalkundige analyse van het stellen van vragen int publ landelijke werkgroep moedertaalonderwij s en toch geen nederlands 1973 9 h lammers kla s sificeert in zijn grondige literatuurstud i e luisteren int publ inst v neerl a dam 1973 het lui steren geheel volgens drie dimensies 1 de mate van feedback die mogelijk is dus een of tweerichting s verkeer of daartussen in 2 de mate van betrokkenheid die d e 145 luisteraar al dan niet heeft bij het me d egedeelde 3 de mate van vertrouwen die de luisteraar al d an niet in de spreker heeft het is duidelijk dat een dergelijke klassifikatie ook weer dodelijk is voor prick en wesdorp die immers dimensie 2 en 3 totaal negeren en t a v dimensie 1 beweren dat je luistervaardighei d in een situatie met feedback best kan toetsen in een situatie zonder feedback pag 15 van hun artikel 10 t hart wegwijs of welke weg gewezen wordt nieuwsbrief kritische leraren 1971 nr 8 pag 20 25 losse berichte n gee n pl e i s t e r s plakk e n op ho u t e n b ene n opening onderwijswinkel amsterdam 1 november 1973 in de vorige moer maakten we al melding van de oprichting van de onderwijswinkel amsterdam het oplossen van organisato ri sche moeilijkheden vergden meer tijd dan verwacht daarom was de opening wat later dan de bedoe li ng was maar nu is hij er onvrede met onderwijs leidt tot onderwijswinkel in amsterdam luidt de kop van het persbericht wat willen de leer li ngen studenten en leraren die de winkel bemannen we citeren uit het persbe ri cht luisteren naar ze de mensen die in de winkel komen praten met elkaar werken aan een verdere bewustwording van het feit dat hun problemen op hun school het indirekte gevolg zijn van heersende maatschappelijke verhoudingen de betrokkenen organiseren en waar nodig en mogelijk aktie voeren en dat niet om het onderwijs te stroomlijnen en niet om pleisters te plakken op houten benen maar wel om te laten zien dat het fout zit met het onderwijs en met de maatschappij waarvoor dat onder wijs het toeleveringsbedrijf is en ook om te laten z ien dat je met elkaar heel wat kunt veranderen de onderwijswinkel richt zich op iedereen die in het onderwijs iets veranderen wil aan de autoritaire verhoudingen de seleksie en de o ngelijke kansen vooral richten wij ons op die groepen voo r wie de zgn gelijke kansen en optimale ontplooiingsmogelijkheden binnen ons onderwijs be perkt blijven tot het aanleren van enkele techniese vaardigheden waarmee ze in het arbeidsproces k ri tiekloos kunnen meedraaien het persbe ri cht eindigt met samen moeten we een heel end kunnen komen voor wie eens langs wil komen de onderwijswinkel amsterdam owa is geopend elke werkdag van 16 00 19 00 uur zaterdags 14 00 17 00 uur adres kloveniersburgwal 61 amsterdam 020 65417 als u amsterdam te ver weg vindt in veel andere plaatsen zijn of komen binnen afzienbare tijd onderwijswinkels o a arnhem groningen zwaag haarlem 146