Publicatie datum: 1987-03-01
Auteur: Arnold de Schrijver
Collectie: 17
Volume: 17
Nummer: 2
Pagina’s: 92-98
Documenten
classificeren vorig schooljaar gaf ik voor het eerst les in het b s o meer bepaald in een 5de jaar verkoop etalage door omstan digheden bleef mijn aanwezigheid in die klas beperkt tot het eerste trimester maar dat was lang genoeg om te beseffen dat de leerlingen een aantal vaardigheden die ik toch wel belangrijk acht niet beheersten nu is dat natuurlijk niet typisch voor het beroepsonderwijs integendeel in alle afdelingen gaan leerkrachten vaak uit van een beginsituatie die irreeel is maar in het beroepsonderwijs is de kans dat een onervaren leerkracht de beginsituatie van de leerlingen fout inschat wellicht groter zo heb ik h et althans ervaren naar het einde van oktober toe gaf ik de leerlingen bij wijze van toets een niet in de klas gelezen zakelijke tekst in die tekst kwam de volgende alinea voor in het algemeen kunnen we drugs in drie categorieen indelen tot de eerste behoren de verdovende drugs dat zijn de zogenaamde opiaten morfine opium en heroine slaapmiddelen en alcohol na gebruik van deze verdovende drugs voelt men zich rustig angst en pijn worden minder en men krijgt de neiging te gaan slapen bij het gebruik van alcohol zit het verraderlijke in het feit dat hij zowel een stimule rende als een verdovende invloed kan hebben het lijkt vreemd dat eenzelfde stof twee tegengestelde effecten kan hebben toch is het zo alcohol werkt bij een paar glaasjes stimulerend bij het door drinken wordt de verdovende werking echter merkbaar een tweede groep zijn de hallucinogenen drugs die hallucinaties veroorzaken na ge bruik hiervan waant men zich in een totaal andere wereld trippen men voelt andere dingen ziet andere dingen soms vooral als de gebruiker zich ongelukkig voelt komt angst of radeloosheid voor dan kan men in een toestand van paniek geraken flippen lichte middelen in deze groep zijn marihuana en hasjisch terwijl lsd tot de zware middelen gerekend wordt tot de laatste groep behoren de stimulerende middelen pep waarvan de uitwerking tegengesteld is aan die van de verdovende middelen als men pepmiddelen gebruikt wordt men klaar wakker en kan men korte tijd grote prestaties verrich ten tot de stimulerende middelen behoren de amfetamine en cocaine ook de nicotine in tabak werkt zij het in mindere mate stimule rend bij deze alinia kregen de leerlingen de volgende op dracht in alinea 4 maakt de auteur onderscheid tussen verschil lende soorten drugs breng die verschillende soorten onder in het volgende schema 92 vonk 1987 17de jg nr 2 op het toetsblad stonden de volgende gegevens i a b c 2 3 ik geef hier alleen het eerste deel van het schema dat de leerlingen naar ik dacht alleen maar hoefden in te vullen nog tijdens de toets zelf gaven de leerlingen te kennen de opdracht niet aan te kunnen na wat goede raad gingen ze toch aan de slag bij de correctie van de toets bleek dat slechts twee leerlingen van de dertien een correcte classificering hadden de anderen scoorden van zwak tot ronduit slecht op te merken valt dat het hier niet gaat om leerlingen die tegendraads waren integendeel de meesten waren echt wel bereid om een inspanning te leveren en om iets bij te leren maar de opdracht was hen gewoon te zwaar toevallig gaf een collega die in een vijfde jaar natuur wetenschappen het vak wetenschappelijke literatuur onder wijst in diezelfde periode een gelijkaardige oefening haar leerlingen kregen evenwel geen schema maar gewoon de opdracht om de in de tekst aanwezige classificering in schemavorm te verduidelijken de tekst in de marge van de wetenschap parawetenschap zie bijlage 2 was uiteraard moeilijker maar nu ook weer niet zo moeilijk ook haar leerlingen brachten er niet veel van terecht toen ik dit schooljaar weer een aantal beroepsklassen onder mijn hoede kreeg was ik uiteraard een verwittigd man omdat ik bovendien van een paar collega s die tech nische vakken onderwijzen vernam dat classificeren ook in hun lessen een niet onbelangrijke vaardigheid is nam ik mij voor een lessenreeks uit te schrijven die de leerlingen stap voor stap die vaardigheid zou moeten bijbrengen in wat volgt beschrijf ik achtereenvolgens de uitgangs punten methode van de lessenreeks de lessenreeks zelf doelstellingen werkvormen inhoud en duur en het resul taat ervan uitgangspunten wie een lessenreeks wil opzetten over een of ander onder werp kan op verschillende manieren te werk gaan hij kan bijvoorbeeld hoofdzakelijk op zijn intuitie vertrouwen of hij kan ander extreem bijna het woord is slecht gekozen wetenschappelijk te werk gaan mij lijkt een 93 combinatie van de twee het best te zijn j een stevige9 theoretische basis aangevuld g en gestuurd 9 door de eigen g ervaring in het volgende g model gaan g die twee harmonisch hand in hand 1 leerdoelomschrijving 2 bepaling van de hande onderwijsleerpsychologie lingsstructuur f 3 verloop van het leer leertheorie proces 4 consequenties q voor de fantasie onderwijsleersituatie onderwi sleersituatie handigheid 9 vaardigheid 9 4 1 leeractiviteiten ervaring 4 2 inhouden 4 3 werkvormen terugkoppeling uit 4 4 onderwijsactiviteiten j de praktijk 5 evaluatie ingevuld g g geeft dit schema het volgende g beeld 1 leerdoelomschrijvingj g de leerlingen g en moeten classifice ringen 9 in teksten herkennen en kunnen expliciteren p 2 handelingsstructuur g iemand die wil classificeren moet a objecten j beschrijven kunnen beschrijven en analyseren y d w z de kenmerken en of de samenstelling 9 ervan kunnen aangeven objecten met elkaar kunnen vergelijken d b objecten w z kun nen aangeven g welke verschillen en overeenkomsten er bestaan tussen de kenmerken en of samenstelling van verschillende objecten j c opp 9 grond van die vergelijking g j g beslissen welke ken merken significant g zijn zijn en op p basis daarvan groepen g p en subgroepen vormen belangrijk g j is dat de leerlingen 9 de samenhang g zien tussen de verschillende kenmerken je zou in een waren huis b v kunnen beslissen dat allerodukten p met een blikken omhulsel eenroe vormen eengroep r maar dat zegt g niets over hetgebruik 9 ervan je krijgt j9 t bovendien een rgroep boven g e waarin p zulke verschillende dingen ng zitten als haarlak smeerolie ingemaakte g p erzi ken enje n frisdrank het blijk blijkt dan dat een slecht ordeningsprincipe gekozen g hebt belangrijk g j is ook het inzicht dat elke subklasse de kenmerken heeft van de bovengeordende g klassep bijkomend plus een aantal bijkomende cfr e bol leess py cholo9ie 1982 p 88 95 3 verloop p leerproces van hetj daarvoor baseer ik mij op p de theorie van gal p rin perin ik vat die theorie in drie p unten samen vol g ens gal p erin berust elke vaar 94 digheid op handelen hij maakt daarbij onderscheid tussen drie soorten handelingen materiele verbale en mentale kenmerkend voor mentale handelingen is dat ze worden opgebouwd uit materiele handelingen middels verbale handelingen handelingen leer je boven dien het best door ze uit te voeren een tweede belangrijke principe is dat van de geleide lijkheid handelingen leer je niet ineens maar via fasen in het begin moet zo n handeling heel bewust een expliciet stap voor stap worden uitgevoerd door oefening neemt de uitvoerigheid geleidelijk af en wordt de handeling steeds vlugger en minder bewust uitgevoerd uiteindelijk is ze maximaal verkort en kan ze zelfs een automatisme worden het derde principe betreft de verbale handelingen een van de leerstadia van gal perin is de verbale fase waarbij de lerende de uit te voeren handeling tegelijk hardop uitspreekt heel wat negatieve leerresultaten zijn volgens gal pe rin te wijten aan het te snel doorlopen of zelfs wegla ten van deze fase waardoor b v wilde inefficiente of foutieve verkortingen kunnen voorkomen cfr g j westhoff voorspellend lezen 1981 p 97 101 4 consequenties voor de onderwijsleersituatie ik beperk mij hier tot het aanstippen van enkele van die conse quenties het kan niet de bedoeling zijn dat de leraar les gaat geven over classificeren de leerlingen zullen zelf zoveel mogelijk handelingen moeten uitvoeren dat impliceert dat vooral werkvormen aan bod zullen komen die de leerlingen toelaten zelf aan de slag te gaan verder is de volgorde waarin de verschillende aktiviteiten aangeboden worden niet onbelangrijk van eenvoudig naar moeilijk zo krijgen de leerlingen pas op het einde van de lessenreeks teksten waarin classificeringen voorkomen hoe moet het dan met die verbale fase van daarnet dat kan op verschillende manieren tijdens het werken in paren of trio s maken de leerlingen elkaar duidelijk waarom ze een bepaalde oplossing kiezen bij de klas sikale bespreking terwijl hij zijn diagram op het bord tekent expliciteert de rapporterende leerling dat diagram de leerlingen schrijven in de marge van hun blad telkens de kenmerken op van een bepaalde groep in het begin kan het nuttig zijn de drie metho den samen te gebruiken omdat naar mijn ervaring de leerlingen precies met het kiezen van een goed ordeningsprincipe het meeste moeite hebben wanneer de leerlingen meer ervaring krijgen kan ook de verbale fase minder beklemtoond worden 5 evaluatie controleren of de lesgang effect had gebeurt natuurlijk m b v voor de leerlingen onbekend materiaal het komt de leraar toe om te beslissen welke opdrachten de leerlingen op een bepaald moment nog maar aankunnen 95 lessenreeks fase 1 aanknoping bedoeling g 1 achterhalen wat de leerlin gen niet weten over classi ficeren 2 motiveren om aan de lessenreekseinteresserd g te be g innen 3 duidelijk 7 maken dat classificeren ons een methode biedt om de werkelijkheid j te onderzoeken en onze kennis daarvan te ordenen werkvormen klassegesp rek en onderwijsleer 7 9esprek inhoud wie heeft thuis een verzameling g aangelegd hoe is die verzameling g g geordend waarom stop p 7 je niet alles gewoon g in een doos wat is het voordeel van elementen van een verzameling g te ordenen zou iemand dergelijke g 7 verzamelingg anders ordenen waarom zijn j andere ordeningsvormeng mogelijk g j enz waar vind je j nogg verzamelingen 9 van dingen g die volgens g een bepaald p systeem y g gerangschikt g zijn zijn als de leerlingen g niets vinden kan de leraar zelf voorbeeldeneven g warenhuizen beroepen p de wereld van de school enz de leerlingen g onderzoeken dan hoe en waarom een en ander gewoonlijk g j opp een bepaalde p manier gerangschikt g g wordt fase 2 bedoelingg 1 de leerlingen g leren het begrip g pordeningsprincipe kennen en ermee werken 2 de leerlingen g ontdekken dat sommige g ordeningsprincipes vrij vrijgekozen g kunnen worden wat niet wil zeggen 9g wille en keurig een g postzegelverzameling p g g kan gerangschikt g g zijn j per p land maar ook thematisch een verzamelingg naar kleur ofrootte g is weinigg zinvol zinvol werkvormen groepswerk induo d s o of trio s mete klassikale rapportering pp g achteraf mogelijkheid7 tot discussie is uiteraard in g ge e bouwd inhoud de leerlingen g hebben thuis elk een twintigtal g afbeeldingen g van verschillenderodukten p verzameld met die produkten p mogen oge ze een winkel inrichten waarin het gemakkelijk g is zijnj wegg te vinden tijdens tijdens de klassikale bespreking p g leggen gg ze uit hoe ze hun winkel hebben ingericht g en waarom ze dat zo hebbenedaan g vervolgens g krijgen g ze een fotocoa ie met daarop p afbeeldi n gen van muziekinstrumenten toetsinstrumenten waren bewust 96 vergeten de opdracht bestond erin samen te brengen wat samen hoort en telkens te noteren waarom in dit stadium was het nodig de leerlingen enkele woorden aan te reiken kopers strijkinstrumenten enz toen de op dracht afgewerkt was vroeg ik hen of er nog plaats was voor een piano en een orgel er ontstond een geanimeerde discussie over de vraag of een piano nu thuishoorde bij de snaarinstrumenten en een orgel bij de blaasinstrumen ten of er een nieuwe categorie gemaakt moest worden die van de toetsinstrumenten de voorstanders van deze laatste oplossing konden de anderen overtuigen van de juistheid van hun voorstel in deze tweede fase zijn de leerlingen ook nog materieel bezig zij rangschikken afbeeldingen leggen ze op hoop jes veranderen hun keuze wijzen elkaar kenmerken aan enz vanaf de volgende fase worden de opdrachten abstrac ter de stap van concreet naar abstract zorgt gegarandeerd voor problemen als de leerlingen het begrip ordeningsprin cipe niet goed beet hebben fase 3 bedoeling de leerlingen kunnen aangeboden woordreeksen classifi ceren werkvormen idem van fase 2 inhoud de leerlingen krijgen een aantal woordreeksen aangeboden hoeveel dat er moeten zijn zal afhangen van de vaardig heid die de leerlingen al bezitten het is uiteraard ook niet nodig dat alle leerlingen evenveel en dezelfde reeksen aangeboden krijgen het is ook heel goed mogelijk reeksen aan te bieden die verschillen in moeilijkheids graad hoe meer vertakkingen de boomstructuur vertoont hoe moeilijker mijn leerlingen ze vonden ik geef twee voorbeelden van zo n woordreeksen een een voudige en een die iets moeilijker is v b 1 waakhond runderen renpaard koe paarden honden jachthond trekpaard zoogdieren v b 2 boeren mensen arbeiders spinners stuwa doors hereboeren havenarbeiders middenstan ders keuterboeren kruideniers dokwerkers textielarbeiders slagers sluiswachters bak kers fabrieksarbeiders wevers de bovenstaande voorbeelden lijken misschien wat artifi cieel wie voor dergelijke woordreeksen niet veel voelt vindt wel materiaal in b v de schoolboeken van de leer lingen een van de meer normale opdrachten bestond erin een deel van de inhoudstafel van een schoolboek m baelus e a handelsprodukten brugge 1979 te recon strueren 97 in de manier waarop deg leerlingen hun classificering g weergeven 9 laat ik ze volkomen vrij er is slechts een voorwaarde ze moetduidelijk duidelijk 7 d w z dat duidelijk zijn duidelijk afgelezen 9 moet kunnen worden dat b v arbeiders e ders boeren en middenstanders op dezelfde d g hoogte staan sommige oo te staan ge leerlingen 9 werken het liefst men een boomdiagram andere werken liever met combinaties als a i 1 a enz faze 4 bedoeling g de leerlingen g stellen een verzameling 9 samen en e cl assif i ceren ze m b v minstens twee verschillende ordening sp rin clpes werkvormen brainstorming g met de hele klas om o ee een geschikt 9 schikt onder wer t te vinden den brainstorming 9 de leerlingen g produceren p zoveel mogelijk 9 j elementen die tot de verzameling g kunnen behoren al die elementen komen opp het bord de leerlingen maken a in duo duo ss of o trio trios shun verschillende classificerin gen klasse ges p rek en eventueel onderwijsleer j 9esprek om de resultaten te evalueren inhoud de leerlingen g stelden het onderwerp p sport p voor binnen de vijf j minuten stonden de drie vleugels g van het bord vol sporttermen pg als ordeningsprincipes werden o m e bruikt com p etities het p ort vs doel vri eti dsbe 7 7 s te ding g soort watersport p ijssport j p de middelen gemechaniseerde 5 sporten p vs andere andere de deelnemers ploegsporten vs individuele sporten het was niet de bedoeling 9 dat alle op p het bord voorkomende termenebruikt g zouden worden toch zijn de mogelijkheden zijn 9 j bij j dit soort oefeningen 9 zeer groot g omdat de mogelijkheid g bestaat combinaties te maken doorgebruik te maken van verschillende ordeningsprincipes faze 5 bedoeling g de leerlingen g herkennen classificeringen 9 in teksten en kunnen ze expliciteren p door ze schematisch weer te geven g werkvormen de leerlingen werken g in trio s en brengen achteraf verslag 9 uit over hun werk inhoud de leerlingeng krijgen jg een aantal teksten aangeboden g waar aan ze mogen g werken in hun eigen g tempo p ook hier weer eerst vrijt eenvoudige moeilijker moei 9 teksten en daarna moeilijker lijk heeft hier niet alleen ee te maken met het t aaantal tak ken van het boomdiagram g maar ook en misschien vooral met 98