Communicatie in het onderwijs

communicatie in het onderwijs conferentieverslag van de stroom algemeen secundair onder wijs drongen 13 14 februari 1982 er wordt in over rond en dank zij de school ontzettend veel gepraat je praat met de leerlingen de collega s met de ouders met de inspecteur blijkbaar leven er nog al wat vragen over communicatie op school en in de klas de eerste doelstelling van deze conferentie is leerkrach tensamenbrengen om na te gaan waarover hoe en met welk ge volg wij communiceren hoe wij ons daarbij voelen wat we eraan verbeterd willen zien hoe we concreet in de klas en op school onze co mm unicatie kunnen verbeteren we werken gedurende twee dagen in groepen technisch ond beroeps basis alg vormend enz verwacht dus geen hoogdra vende theorieen en modellen van hooggeleerde dames en heren het is de bedoeling samen te zoeken naar oplossingen een actie gerichte conferentie dus warm aanbevolen vooraf wil ik een bemerking maken die geldt voor dit hele verslag in onze groep waren wij met 2 studenten dit is belangrijk omdat alle probleemsituaties bekeken werden van uit het standpunt van de leerkracht voor bepaalde zaken zijn we vertrokken vanuit onze weliswaar kleine ervaring met het lesgeven in andere situaties vond de groep het in teressant onze ervaring als student te toetsen aan die van de anderen als leerkracht een eerste sessie werd begonnen met de vraag waarmee heb ik problemen in verband met communicatie wanneer ik mijn contacten verhoudingen en gesprekken met collega s lln en directie bekijk waarover ben ik dan nogal tevreden waarmee heb ik het moeilijk wat vind ik jammer wat frustreert mij 23 over welke van die moeilijkheden zou ik het willen hebben mijn situatie als stagiaire is enigszins verschillend van die van de andere leerkrachten met directies heb ik geen relevante ervaringen als lesgeefster sta ik momen teel tussen verschillende vuren je relatie met de lln is nooit hoe je het zelf zou willen je kan meestal weinig persoonlijk zijn en bijgevolg heb je geen echte band met de lln anderzijds kom je voor situaties te staan waarbij je ondanks al je beperkingen niet anders kan dan een re latie met de klas of met enkelen aan te gaan vb wanneer bepaalde lln hun antipathie voor mekaar niet onder voelen of banken steken en dit resulteert in een zich gefrustreerd voelen van een partij praat je daar over binnen de klas omdat het eigenlijk om een ethisch pro bleem gaat hoe kan je dat doen zonder de ander nog meer te kwetsen en zonder de frustratie nog erger te maken ge sprekken met collega s studenten en mentoren zijn meestal erg oppervlakkig je wil er wel over je durft er niet over je kan er niet over je mag er niet over mijn algemene verwachting voor het weekend kan je als volgt samenvatten luisteren naar de problemen van anderen en luisteren naar de manier waarop zij die problemen aanpakken enkele konkrete probleemsituaties er is binnen de groep lkn een intern co mm unicatieprobleem blijf je als eenzame wolf inroeien tegen de stroom met jouw vernieuwingsideeen hoe pak je bepaalde lln aan bv een 11 die zich erg onbeschaafd gedraagt en op die manier binnen de klasgroep goedkoop succes zoekt je wil een andere aanpak van het vak hoe ver kan je gaan met compromissen sluiten binnen de vakleerkrachten zonder aan jezelf voorbij te lopen in het algemeen praat je over zaken des levens erg vlot met de lln als de stof aan bod komt is de co mmunicatie nihil hoe kan je die dan opnieuw op dreef brengen door middel van straf 24 binnen de groep leerlingen is er een enorme kloof veroorzaakt door de materiele situatie van de ouders leerlingen die afgedankte kleren dragen en anderen die de recentste modetendenzen volgen de kloof wordt door beide partijen sterk aangevoeld maar er wordt niet over gepraat hoe breng je lln die niet willen communiceren tot com municatie je moet je ongenoegen kunnen uiten dat is niet alleen noodzakelijk binnen de klas maar ook later in de maatschappij je moet kunnen praten over wat je dwars zit kinderen uit een arbeidersmilieu hebben een enge be langstellingssfeer waardoor onder andere communicatie stoornissen kunnen optreden wanneer op een klasseraad dit probleem aan de orde komt wordt het met de mantel der liefde bedekt door de collega s de leerkracht weet dat ze door de collega s gerugge steund wordt maar niet als de directeur erbij is als 1k heb je geen communicatie of gezagsproblemen heb je die wel dan ben je geen goeie lk lln duwen je in de rol van allesweter en puntengeefster op die basis is geen echte dialoog mogelijk ze proberen je zoveel mogelijk naar de mond te praten in de tweede sessie zette de gespreksleider de grammatica le regels van de menselijke communicatie als systeem uiteen zie voetnoot achteraan je bent altijd bezi te beinvloeden besef het de veronderstelling dat een communicatieve situatie altijd gebouwd is op het systeem zender ontvanger en ontvanger zender is niet juist er is voortdurend een wederzijdse beinvloeding deze beinvloeding verloopt in bepaalde terugkerende situaties echter wel op een gelijkaardige manier bv op een vergadering heb je altijd zwijgers en praters deze situatie houdt mekaar in stand het is een ideaal s y steem waarin gedragingen voorspelbaar worden waarom 25 zijn de zwijgers stil niet alleen omdat ze misschien stil van aard zijn of omdat ze van het onderwerp toeval lig niet veel afweten maar omdat de praters altijd zoveel praten in de klas kan zich de volgende situatie afspelen als lk sta je open voor een gesprek met je lln je ver wacht beinvloeding en beinvloedt tegelijkertijd maar je moet stof geven er ontstaat dus een conflict omdat je uit je rol stapt 2 mensen beinvloeden met woorden maar vooral zonder woor den de non verbale communicatie of de communicatie zonder woor den gebeurt door middel van toon gebaren context en kleding al deze aspecten van communicatie zijn op zich erg dubbelzinnig en kunnen valkin verschillende richtingen geinterpreteerd worden hiertegenover wordt de digitale communicatie gesteld waar bij je duidelijk weet wat er precies bedoeld wordt een stoel is een stoel en geelzetel dit soort communicatie is volkomen ondubbelzinnig problemen i v m deze twee soorten communicatie kunnen bv zijn dat wat je ziet in tegenstelling is met wat je zegt of met wat er gezegd wordt bv je kan met het liefste ge zicht de gemeenste dingen zeggen belangrijk is wel dat in de meeste gevallen de non verbale communicatie belangrijker is dan de verbale alleen wat ik bedoel is niet er se waar voor een ander een voorbeeld uit de klassituatie de lk geeft erg gemotiveerd les en probeert dit enthousias me over te dragen op haar lln de lln komen naar de les in het ergste geval omdat de leerplicht bestaat of in an dere gevallen omdat bepaalde vakken nu eenmaal tot het pak ket behoren dat zij gekozen hebben hier en daar vind je een leerling die gemotiveerd de lessearbijwoont maar bij communicatie gaan we ervan uit dat de beide partners dezelf 26 de waarheid hebben of nastreven tussen de bedoelingen van de een en de andere kan echter een mijlengrote kloof liggen in zo n gevallen moet je op zoek gaan naar me kaars waarheid dit streven is fundamenteel in iedere mens anderen moeten je kunnen ontdekken en kunnen begrij pen bv in iedere groep vind je mensen met stokpaardjes het eigenlijke probleem zal voor die persoon misschien al lang opgelost zijn maar het feit dat hij er nog steeds op terugkomt is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat hij zich nog nooit fundamenteel begrepen heeft ge voeld hieruit kunnen ook zgn circulaire situaties voortvloeien bv een lk is autoritair hij klaagt echter ook enorm dat die lln van tegenwoordig toch maar leerlingetjes zijn van niks dat ze apatisch zijn en weet ik veel dit is een prototype van een situatie die zichzelf perfect op deze manier in stand houdt 4 als ik wat ze ze ik iets over hoe ik wil dat de an der met mij omga t binnen een verhouding ben je altijd met twee jezelf en de ander bv binnen een vriendelijke verhouding jezelf vriendelijk de ander vriendelijk de verhouding is gelijk binnen een autoritaire verhouding jezelf baas de an der slaaf de verhouding is dominerend het gedrag van de ander kan het jouwe bevestigen verwerpen of negeren van die drie is het laatste duidelijk het ergste want iedereen streeft er altijd naar om op goeie voet te staan met de ander 5 wie heeft het voor het ze en wie laat het voor het ze en hebben binnen een communicatieve situatie hebben we leiders en volgers afhankelijk daarvan spreken we van een complementaire relatie a volgt b leidt a leidt b volgt 27 een symmetrische relatie a volgt b wil ook volgen a leidt b wil ook leiden een gelijke relatie er wordt van geen van beide kanten initiatief genomen wat leidt tot voorspelbaar gedrag dit soort relatie komt meestal voor bij mensen die goed aan mekaar gewoon zijn de een weet van de ander en van zich zelf waar hij zich aan te houden heeft binnen een groep gaat het niet op jouw normen zo individu alistisch op te stellen t o v de algemeen geldende nor men mensen die bv in de klas oefeningen zitten te maken terwijl anderen een uiteenzetting houden en daar om de duivel niks kwaads in zien ze storen de algemene aktivi teit toch niet laat deze uitspraak rusten op een vals principe op bepaalde ogenblikken zijn er nu eenmaal zaken die boven jouw individuele wensen en verlangens staan en als individu moet je je daar aan onderwerpen hoezeer je dat ook in strijd acht met jouw persoonlijke normen het gaat er dan meestal niet om of je daar een ander schade mee berokkent of niet je doet het gewoonweg niet omdat het psychisch niet kan binnen de groepssituatie problemen i v m hefleiderschap komen in de klas bv ook aan bod tijdens groepswerk laat lln niet zomaar zelf hun sociale relaties uitzoeken en regelen zeker in de eerste klassen hebben ze dat nog nergens geleerd in zulke artificiele groepen vraagt men op dat ogenblik om leiding bepaalde mensen zowel kinderen als volwassenen hebben gewoon vanuit hun aard behoefte aan een gestructu reerde opdracht het geeft hen een gevoel van veiligheid en is dus enorm belangrijk in functie van de resultaten wanneer je dus met groepswerk wil beginnen begin dan even tjes per twee met een zeer beperkte opdracht ga eerst na op welke manier je leerlingen het best benaderd worden en houd daar dan rekening mee bij het indelen in groepen en het verdelen van de opdrachten in de volgende sessie werden een paar probleemsituaties uit 28 de klassepraktijk benaderd op de volgende manier er werden rollenspelen opgevoerd degene die het probleem naar voor bracht probeerde zich eerst in de rol van de leerling in te leven en daarna in de rol van de leerkracht een deel van de groep observeerde tijdens het eerste rol lenspel de betrokkene in de rol van 11 terwijl het andere deel van de groep diegene in het oog hield die de rol van lk speelde daarna werden de rollen omgekeerd een voorbeeld een lerares heeft in de klas problemen met twee leerlingen die erg intelligent zijn maar die hun mond niet kunnen houden opmerkingen in de zin van o k hebben jullie je zegje kunnen doen mag ik dan soms even en mogen we soms allemaal weten wat voor interessants jullie de he le tijd te vertellen hebben tot is het nu eindelijk ge noeg zullen jullie nu eindelijk zwijgen sorteren geen enkel effect daarom gaat ze over tot het schrijven van een kaartje dat ze aan hun huiswerk steekt om hen ervan te verwittigen hoe hoog de hele situatie haar wel zit zij verwacht dan ook een reactie ze wacht een week twee weken en uiteindelijk neemt ze zelf het initiatief en spreekt hen aan ze vraagt of ze het kaartje hebben ge kregen wat bevestigd wordt ze probeert een gesprek op gang te brengen maar er wordt geen enkele keer op gerea geerd integendeel ze tikken met hun voet op de grond op een manier die erg vervelend overkomt je weet wel de lerares zegt dat ze hen wel had kunnen aanvliegen maar be sefte gelukkig wel dat daarmee het probleem niet van de baan was goed in een eerste faze speelt de lerares de rol van een van de lln om zo goed mogelijk proberen aan te voelen wat er in zo n kind omgaat op het ogenblik dat de lerares staat te preken in de tweede faze speelt zij haar eigen rol en probeert zo nauwkeurig mogelijk te her halen wat zij op dat ogenblik gezegd heeft de rest van de groep observeert daarna wordt over de ervaringen en de observaties gepraat er wordt in geen enkel geval een 29 oplossing gesuggereerd andere problemen worden op eenzelfde manier benaderd zondag werd er vooral gewerkt rond het thema communicatie op school de gesprekken en beschouwingen werden gebaseerd op een uittreksel uit nieuwe wegen voor leiding en orga nisatie van r likert a dam 1976 die brochure was oorspronkelijk bedoeld voor de interne communicatie op bedrijven maar kan ook op de school als instituut binnen de maatschappij toegepast worden zuil scholengemeenschap school klas de school als organisatie ondergaat invloeden van verschil lende socio culturele milieus van de media enz veel van wat in de school gebeurt wordt niet daarbinnen bepaald de school zit vaak in een afhankelijke positie binnen elke school is er bovendien een gezags en taakstructuur directie leerkrachten leerlingen de gezagsstructuur kan erg hierarchisch zijn de lln hebben dan uiteindelijk niets te zeggen de taken van de leerkrachten lijken zo op elkaar dat er eigenlijk geen individualisme is ander zijds geeft ieder zo op zijn eigen manier les dat er een erg grote differentiatie ontstaat waardoor samenwerking onmogelijk geacht wordt in het v s o wil men dat doorbreken door klasseraden in te richten samenwerking wordt daar wel naar waarde ge schat er wordt belang gehecht aan de gemeenschappelijke doelen onderlinge afhandelijkheid van de leerkrachten komt op die manier naar voren en wordt ook positief erva ren 30 je zou kunnen stellen dat er verschillende opvattingen bestaan over de school de school wordt door sommigen als een overdrachtsinstituut beschouwd er moet kultuur overgedragen worden weet je wel er bestaat ook nog een neo romantische opvatting lln moeten groeien naar volwassenheid een derde opvatting beschouwt de school als een plaats waar op interactionele basis en op een dialogerende manier stof aangebracht wordt die geconfronteerd wordt met de achtergrond van de lln hun waarden en opvattingen blij ven belangrijk zowel op cognitief als op affectief ge bied normale functionaliteit sluit hier perfect bij aan je houdt rekening met wat de lln bezighoudt waar ze la ter nog iets mee zijn slotbeschouwingen het hele weekend is mij echt enorm meegevallen wij zijn als studenten op een heel toffe manier in de groep door gewinterde leerkrachten opgevangen zaterdag ben ik een heel stuk wijzer geworden zondag was wel wat minder in teressant voor ons omdat er vertrokken werd van de relatie leerkrachten directie en daar hadden wij weinig relevante ervaringen mee verder hebben wij een heleboel toffe ervaringen opgedaan en heel veel verrijkende gesprekken gehad een negatief punt als eerste weekend in dit genre was het voor mij echt erg zwaar en ik miste s middags en s avonds wat ontspanning hoera leerkrachten zijn ook maar mensen met hun vraagjes en probleempjes en twijfeltjes kathelijne sarens noot deze informatie werd gebaseerd op een boek van p watzla wick j p beavin d d jackson pragmatics of human com munication in het nederlands vertaald de pragmatische aspecten van de menselijke communicatie deventer 1970 31