Computer en moedertaalonderwijs I: Een stand van zaken

thera van der heijden computer computers en moedertaalonderwijs 1 en mto een stand van zaken in le id i n g len geplaatst kunnen worden eerst ga ik in op het veel gehanteerde onder niemand kan er langer omheen de laatste paar scheid tussen leren over computers en leren jaar heeft de computer onmiskenbaar zijn opmars met behulp van computers vervolgens schets ik gemaakt in de nederlandse onderwijswereld be de beleidsontwikkelingen en de ontwikkelingen hoorlijk wat scholen hebben inmiddels micro in scholen tot op dit moment welke onderdelen computers aangeschaft andere orienteren zich van het moedertaalonderwijs en welke specifieke nog al was het maar vanuit concurrentie overwe vormen van onderwijs op dit moment in experi gingen we signaleerden in de dagbladen al adver menteersituaties op hun computerontvankelijk tenties van scholen waarin de aanwezigheid van heid worden onderzocht zal daarna kort worden computers in die scholen als lokaas gebruikt uiteengezet tot besluit volgt een ko rt expose wordt tijdens de laatste sint nicolaasverkoop over software produktie en evaluatie verklaarden verkopers van hard en software dat in 1984 opvallend veel ouders een eenvoudig ap l er en ove r e n leren m et b e h ul p va n d e compu te r paraat aanschaften in verband met carrieremoge lijkheden van hun kinderen leren over de compute r zou hier werkelijk sprake zijn van het heil der op de meeste scholen gebeurt al het nodige om toekomst van een even revolutionaire sprong leerlingen op te voeden tot toekomstige informa voorwaarts als destijds veroorzaakt werd door tiegebruikers op veel basisscholen wordt niet de uitvinding van de boekdrukkunst of hebben volstaan met het inleiden van leerlingen in de we te maken met een ordinaire massapsychose leescultuur het leren gebruiken van een docu wat het onderwijs betreft vergelijkbaar met de ge mentatiecentrum heeft veel leeraspecten die programmeerde instructie uit de late jaren zest i g voorbereiden op een zelfstandig gebruik van in en het talenpracticum uit de vroege jaren zeven formatie vragen als wat weet ik al wat wil ik tig wat kun je je voo rts afvragen heeft de do nog meer weten waar kan ik die informatie vin cent moedertaalonderwijs aan dit laatste snufje den hoe verwerk ik de gevonden informatie ge op educatief terrein ven aan via welke probleemoplossende methode het komende jaar zal in een serie artikelen in leerlingen geleerd wordt te denken ook zien we hoofdzaak op deze twee vragen een antwoord ge dat in documentatiecentra wordt verwezen naar geven worden in dit a rt ikel wil ik de lezer het audiovisuele informatiedragers zoals dia s films kader bieden waarbinnen de te verschijnen a rt ike cassettebandjes video wegwijs leren worden in 3 een informatiecultuur vlak voor het ter perse gaan van dit stuk ver een ander voorbeeld in verschillende onderwijs scheen in conceptversie een document van de soorten zien we projectachtige vormen van on slo waarin voor alle leergebieden van het vbao derwijs over thema s als hoe komt nieuws tot de belangrijkste elementen van het onderwijsaan stand hoe werkt reclame hoe maak je tv bod omschreven staan zo ook van het voorals deze projecten hebben het doel inzicht te geven nog zelfstandige leergebied burgerinformatica in de totstandkoming van nieuws van informatie de vierslag die hierboven aangegeven werd vin van reclame leren over informatietechnologie is den we hier in grote lijnen weer terug vrij gede dus iets anders dan het gebruiken van een micro tailleerd wordt bij ieder onderdeel aangegeven computer in een les het is meer dan een lesuur waar zoal aan gedacht kan worden computerkunde of een lesuur over de automatise ring van de gegevensverwerking leren met behulp van de computer de orientatie op het maatschappelijk vormingsas onder leren met behulp van de computer wordt pect van informatica wordt aangeduid met bur in het onderwijs verstaan dat computers als on gerinformatica ook wel computeralfabetisatie dersteuning kunnen dienen bij het geven van les in deze burgerinformatica worden door de slo sen en dat zij als leermiddel en oefenapparaat ge vier bronnen onderscheiden waaruit leerinhouden bruikt kunnen worden door de individuele leer kunnen worden geput ling of door kle ine groepjes leerlingen toepassingen van de informatietechnologie voorlopig is nog weinig zicht op de leerpsycholo enkele voorbeelden van in aanmerking komende gische en organisatorische consequenties van toepassingen zijn de informatieverwerking via de computerhulp in het onderwijs ook weten we streepjescode in supermarkten een simulatie van nog onvoldoende hoe verschillende leerlingen af een bank of girodienst ervaring opdoen met een fectief en sociaal op dit leermiddel reageren kleine gegevensbank een tekstverwerkend sys binnen de categorie leren met behulp van de teem waarmee je basisvaardigheden kunt aanle computer zou je nog een verdere opsplitsing ren een systeem waarmee ervaring met grafische moeten maken naar de aard van de doelstellingen toepassingen opgedaan kan worden enzovoort die nagestreefd worden maatschappelijke gevolgen enkele voorbeel leren met computers in functie van het na den van maatschappelijke structuren die zich le streven van bestaande vakdoelstellingen taal nen om in het kader van concrete situaties aan de wiskunde biologie enzovoo rt hier horen al orde gesteld te worden zijn de gevolgen die de le software pakketten van de uitgeverijen komst van de computer heeft voor de werkgele thu i s het betreft hier een bevestiging van het genheid voor de persoonlijke levenssfeer voor curriculum dat wil zeggen een herhaling van het geldverkeer ten aanzien van de criminaliteit de gebruikelijk nagestreefde doelstelling via in vergelijking met de industriele revolutie eer een nieuw medium tijds enzovoort leren met computers in functie van het na probleemanalyse en programmeren aan expli streven van algemene doelstellingen attitudes ciete probleemanalyse wordt in het onderwijs en vaardigheden het betreft hier een verrij nog niet zoveel aandacht besteed terwijl ook de king van het curriculum in die zin dat doel noodzaak van het leren programmeren discutabel stellingen die vroeger nauwelijks aan bod kwa is volgens velen zou het voorkeur verdienen dat men nu geexpliciteerd worden kinderen le leerlingen praktisch als eindgebruikers met op ren zelf programmeren dat wil zeggen zelf hen afgestemde en gebruikersvriendelijke toepas creatieve oplossingen zoeken voor zich aandie singsprogrammatuur oplossingen voor eenvoudige nende probleemsituaties zowel voor de leer problemen zelf programmeren kracht als voor de leerling betekent dit dat er bouwprincipes van apparaten en programma andere attitudes en vaardigheden van belang tuur functionele beschrijvingen van computers worden op basis van de apparatuurcomponenten die je kunt zien of waarvan het bestaan kan worden er als sterke kanten van de hulp van de computer varen dit leidt tot abstracties als invoerapparaat worden over het algemeen genoemd uitvoerapparaat intern geheugen processor ex de interactie leerling computer snelle terug tern geheugen en gegevenstransport koppeling 4 de computer is geprogrammeerd op leerling deze commissie vooral het leren over de informa vriendelijk heid tietechnologie aan burgerinformatica zou voor de computer verschaft hulp bij logisch en pro alle leerlingen in de leerplichtige leeftijd in een bleemoplossend leren denken termijn van vijf jaar moeten worden ingevoerd als zwakke kanten het zou als apart vak op de lessentabel van de on sociale aspecten komen niet uit de verf door derbouw van het voortgezet onderwijs moeten overmaat aan individualiserin g worden opgevoerd zeker zou het niet zo mogen verschillen tussen leerlingen worden sterk ge zijn dat alleen de docenten van de exacte vakken accentueerd in de toekomst een bevoegdheid voor dit vak het gevaar dat leerlingen zich een gesimplifi zouden ontvangen ceerd beeld van de werkelijkheid vormen in mei 1983 wordt het centrum voor onderwijs en informatietechnologie coi geopend het b eleid sontwikk eli ng en centrum ondergebracht bij de th twente moet dienen als doorgeefluik en als cobrdinatiecen begin 1982 verscheen de inmiddels veel besproken trum voor alles wat met de inschakeling van de nota verder na de basisschool waarin een nieu computer voor onderwijsdoeleinden te maken we structuur voor het voortgezet onderwijs werd heeft voorgesteld het beleid van de nederlandse overheid met be een van de opmerkelijkste onderdelen van de no trekking tot deze materie kreeg begin 1984 vorm ta vormt de opsplitsing van het leeraanbod in 11 in het informatica stimulerings plan isp het leergebieden een van die gebieden is informati isp is een vijfjarenplan met als doel om over vijf ca a tien jaar alle leerlingen te onderwijzen in en in september 1982 kwamen de bewindslieden met de mogelijkheden van de computer met een beleidsnota 3 over de implementatie van voor niet ingewijden is het moeilijk een over informatica onderwijs in het gehele nederlandse zicht te krijgen van welke organisaties zich op onderwijsveld per onderwijssoort geven zij hierin welke wijze met het educatief gebruik van de vrij gedetailleerd aan binnen welke beheers en computer bezighouden allerlei samenwerkings ontwikkelingskaders er tot 1990 geexperimen verbanden zoals stichtingen verenigingen rijzen teerd kan worden deze nota basee rt zich groten als paddestoelen uit de grond zij bestaan meestal deels op twee dat jaar eerder uitgekomen rappor uit innovatieve docenten goedwillende weten ten waarin beleidsaanbevelingen gedaan werden schappers en ook wel uit op de toekomst specule het eerste rappo rt is van de hand van de hoogle rende computerfabrikanten en uitgeverijen aan raren uhlenbeck de bruyn en levelt zij me het eind van dit artikel wordt een overzicht gege nen dat ernaar gestreefd moet worden alle leer ven van de belangrijkste organisaties lingen in de leeftijd van 14 en 15 jaar enig onder inmiddels zijn er 28 regionale steunpunten inge wijs in de informatica te geven in elk denkbaar richt waar docenten zich breed kunnen informe schooltype op een manier die aan de school is ren deze steunpunten zijn ondergebracht bij aangepast dit onderwijs kan naar hun mening pabo s n lo s en sbd s samen met de lande het snelst van de grond komen als het gegeven lijke pedagogische centra zal het co de co rdi zou worden als onderdeel van het vak wiskunde natie van de werkzaamheden van die steunpunten in een schooltype waar wiskunde niet wordt on organiseren de steunpunten zullen hun functie derwezen zou informatica onderwijs i n admini alleen vervullen tijdens de periode van het stimu stratief of technisch gerichte vakken kunnen wor leringsbeleid dus tot en met 1988 den opgenomen voorts zijn zij van mening dat voor de invoering van de informatietechnologie er een instituut moet worden aangewezen dat als in het onderwijs is het van groot belang dat er opdracht zou moeten krijgen informatie te verga voldoende educatieve software van goede kwali ren en ter beschikking te stellen over de tot op teit is dat is op dit ogenblik nog onvoldoende heden opgedane ervaring het geval daarom zullen tijdelijke voorzieningen het tweede rappo rt is dat van de adviescommis getroffen moeten worden om in die behoefte te sie voor onderwijs en informatietechnologie voorzien van de regionale steunpunten kan niet a01 5 onder voorzitterschap van de hoogleraar worden verwacht dat zij zelf software gaan ont onderwijskunde plomp van de th twente beval wikkelen daarvoor is een mate van deskundig 5 held en een professionele aanpak nodig die daar slo aangewezen om het nieuwe leergebied vak nog onvoldoende voorhanden is staatssecretaris burgerinformatica vorm te geven zonder pro van leijenhorst heeft daarom besloten een vijftal blemen is dat tot nog toe niet verlopen er zijn lokaties aan te wijzen waar onder leiding van het weinig financiele middelen de nascholing ver coi software ontwikkeld zal worden deze loka loopt moeizaam er is onvoldoende goede soft ties zullen gevestigd worden aan een instelling die ware veel wordt in de scholen overgelaten aan tegelijkertijd de functie van regionaal steunpunt het enthousiasme van een paar leerkrachten vervult ook deze proefplaatsen hebben een tijde het burgerinformaticaproject verloopt in twee lijk karakter op den duur zou die functie moe fasen waarbij in eerste instantie aan de deelne ten worden overgenomen door universiteiten mende proefscholen een orienterende functie is educatieve uitgeverijen geprivatiseerde software toegedacht kernvragen daarbij zijn wat is de bureaus en dergelijke inhoud van burgerinformatica en moet burger informatica als vak worden ingevoerd de scho on tw i kk eli nge n i n sc hole n len hebben de vrijheid om binnen deze werkdefi nities een eigen inhoud aan het project te geven basisonderwijs de eerste fase van het project eindigt dit school in het basisonderwijs wordt een dieptestrateg ie jaar aanvankelijk was het de bedoeling om deze gehanteerd deze houdt de continuering in van eerste fase uitgebreid te onderzoeken en te eva reeds lopende projecten in amsterdam en den lueren en daarna met voorstellen te komen voor haag terwijl daarnaast een beperkt aantal nieuwe de tweede fase om dit proces te versnellen heeft projecten kan sta rte n de minister aan de slo gevraagd om dit voorjaar de meeste bekendheid kreeg het amsterdamse advies uit te brengen 12 scholen projects uitgevoerd onder leiding van met voortvarendheid is hier kennelijk aan ge a dirkzwager vijftien jaar geleden begon hij en werkt begin maart konden we reeds vernemen thousiast teruggekeerd van een studiereis naar de dat de slo voor de tweede tranche van het pro vs een onderzoek naar de didactische mogelijk ject 1985 1987 adviseert van burgerinformatica heden van de computer in de hoogste klassen van een apart vak te maken dat verplicht zal moeten het basisonderwijs het werd het eerste neder zijn voor alle leerlingen van alle schooltypen in landse onderzoek op dit gebied het aanbod aan de eerste fase van het voortgezet onderwijs met de scholen bestond uit een pakket van computer een minimum aantal uren van 80 2 jaaruren lessen dat gericht was op de training van taal en op langere termijn dient gestreefd te worden rekenvaardigheden naar integratie van burgerinformatica met andere iedere school ontving een terminal die per tele vakken er dienen taakuren beschikbaar te ko foon kon worden aangesloten op de centrale men voor docenten die zich met burgerinformati minicomputer door middel van vragenlijsten in ca gaan bezighouden bij de bevoegdheidsregeling terviews en experimenteel onderzoek werden on dient iedere docent in aanmerking te komen om der andere de volgende zaken nagegaan de moti zo n bevoegdheid te verkrijgen er worden voor vatie van leerkracht en leerlingen voor het wer stellen gedaan om te onderzoeken hoe de deelna ken met de studiemachine de gebruikswijze en me van vrouwelijke leerlingen is en hoe hun be het effect van computergestuurde oefening langstelling gericht is verder is geadviseerd om in een van de volgende nummers van moer zal in vrouwelijke docenten bij voorrang tot nascho gegaan worden op de resultaten van dit onder lingscursussen toe te laten en om via onderzoek zoek in het bijzonder voor wat betreft de taalles vast te stellen of het wenselijk is om met aparte se n meisjesgroepen te werken bij de slo is inmiddels een aantal katernen ver voortgezet onderwijs schenen waarin aan de informatica als onderdeel in het voo rtgezet onderwijs kent men een breed van het schoolwerkplan aandacht wordt besteed testrategie integrale invoering van burgerinfor ook aan de uitbreiding van dit 100 scholen pro matica wordt hier nagestreefd op de eerste ject willen wij in moer aandacht besteden plaats door de voo rt zetting van het zogeheten 100 scholen project in de zomer van 1983 zijn ruim honderd scholen onder auspicien van de 6 computers en mo ed ertaalon d erw ij s woordsvormen toegepast het programma bevat 100 zinnen met werk binnen het bestek van dit a rtikel zal ik moeten woordsvormen verdeeld in vijf groepen van 20 volstaan met een opsomming van wat er met be het aantal is vanzelfsprekend uit te breiden elke trekking tot diverse onderdelen van het moeder volgende groep is moeilijker dan de vorige de taalonderw i js op dit moment aan scholen voor eerste groep van 20 zinnen telt bijvoorbeeld al basis en voortgezet onderwijs zoal ontwikkeld leen werkwoordsvormen van zwakke werkwoor wordt in vervolga rt ikelen zullen diverse auteurs den infinitieven en voltooide deelwoorden de de hier slechts aangestipte terreinen aan een kriti tweede bevat ook voltooide deelwoorden als bij sche analyse onderwerpen voeglijk naamwoord en persoonsvormen van ster ke werkwoorden in groep vijf treffen we voor leren met computers in het onderwijs het eerst zinnen aan die in de gebiedende en aan het reeds genoemde onderzoek van a dirkzwa voegende wijs staan ger behelst onder meer een aantal taalprogram alleen leerlingen met chronische spellingsmoei ma s bestaande uit visuele dictees tekstbegrip lijkheden worden op deze wijze geholpen werkwoordsvormen en invuloefeningen op aller lei gebied resultaten van dit onderzoek leveren schrijfproblemen en de computer voorlopig op dat het effect van de computerles het gebruik van een teksiverwerker 9 sen niet zozeer tot uiting komt in een statistisch e de gelder medewerker aan de universiteit in significante verhoging van het leerresultaat als leuven ontwikkelde een programma om leerlin wel in een verbeterde motivatie en concentratie gen met schrijfmoeilijkheden hogere schrijfvaar van de leerlingen bij de oefeningen veronder digheden aan te leren steld wordt dat dit op den duur ook de leerpres een belangrijke oorzaak van problemen bij leer taties ten goede komt lingen met schrijfmoeilijkheden voor het organi seren en uitdrukken van hun ideeen is het feit dat het inschakelen van computers zij tezelfdertijd met allerlei problemen van ver bij het schrijven van teksten schillende niveaus te maken hebben bij het 1 bochardt werkzaam bij de stichting centrum schrijven met pen en papier moet de leerling elke voor onderwijsonderzoek heeft aan de hand van letter vormen het juiste woord kiezen de woor een twaalftal amerikaanse onderzoeksvragen be den correct spellen grammaticaal juiste zinnen schreven hoe computers bij de ontwikkeling van bouwen aandacht besteden aan het verband tus de stelvaardigheid kunnen worden gebruikt sen bezinnen en tegelijkertijd een globaal schema ze kunnen een rol spelen bij de drie processen volgen opdat de tekst overeen zou stemmen met die tijdens het schrijven in het geding zijn deze zijn ideeen het computerprogramma van de gei processen kunnen worden aangeduid met ideeen der de verteller presenteert aan de leerling een genereren en vormgeven teksten formuleren en boomachtige structuur waarvan ieder knooppunt teksten reviseren het genereerproces kan wor een verhaalsegment bevat de kinderen bouwen den ondersteund door computerprogramma s die het verhaal op door de progressieve keuze van helpen bij het voortbrengen en organiseren van takken waardoor de verdere voortgang bepaald ideeen het formuleerproces kan worden bevor wordt deze aanpak die door het gebruik van de derd doordat leerlingen de tekst vrij kunnen in tekstverwerker gesystematiseerd kan worden zou typen op het toetsenbord van de computer het tot een re integratie van lezen en schrijven lei reviseerproces kan worden ondersteund door pro den gramma s die het analyseren en bewerken van tekst vergemakkelijken niet wordt aangetoond creatief schrijven met leerlingen dat het stellen met behulp van de computer tot en de schon omputer1 0 betere schrijf produkten leidt twee docenten nederlands aan het koninklijk atheneum in brussel gaven hun leerlingen series de computer als remedial teach ter poezielessen met behulp van de computer zij sinds het schooljaar 1979 1980 wordt op het st wijzen allereerst op het grote overlappingsgebied odulphuslyceum te tilburg een computerpro dat er bestaat tussen informatica en taalkunde gramma spelling van de nederlandse werk ze ontwierpen een aantal programma s door op 7 verschillende wijze de oostakkerse gedichten artikel te schrijven over praktische ervaring die zij van h claus in de computer in te voeren de opdeden met het gebruik van computers in het computer kan op die manier de dichter helpen bij moedertaalonderwijs willen zij de redactie daar het vinden van originele constructies beelden dan van op de hoogte stellen daarbij moet vooralsnog wel genoegen genomen worden met 90 procent grammaticale juistheid software produktie en evaluati e en met een beperkt aantal zinstypen het orde nen van vondsten tot een samenhangende en in de beleidsnota onderwijs en informatietechno ove rt uigende tekst zal voorlopig toch de unieke logie worden de uitgevers van schoolboeken aan taak van de mens en zijn ontwikkeld smaakgevoel gewezen als produktieverstrekkers van software blijven kennelijk werd deze software produktie eerder een zaak gevonden voor de educatieve uitgeverij naast deze op zichzelf staande op kleine schaal en dan voor onderwijsinstellingen als de slo of uitgevoerde projecten zijn er nog twee zaken die de n lo s ik wil aanstippen zo n zestal uitgeverijen is momenteel op dit ter op de eerste plaats betreft dat de positie van het rein actief de gevolgen zijn ernaar didactisch vak vooral in het voortgezet onderwijs ten op onvoldoende doordachte en bovendien dure pro zichte van de onderwijsverstrekking burgerinfor gramma s uitgevers geven in hoofdzaak twee re matica open vragen zijn nu nog welke docen denen aan waarom de programma s als het aan ten van welke vakken gaan dat straks geven hen ligt voorlopig duur en niet optimaal didac welk e vak ken moet en uren inleveren tisch doordacht zullen kunnen zijn op de tweede plaats betreft het de geweldige be in de eerste plaats worden computerprogramma s langstelling die er op dit moment vooral in het beschouwd als publiek bezit vooral in het on basisonderwijs maar hoe langer hoe meer ook in derwijs wordt enorm gekopieerd het tweede het voortgezet onderwijs getoond wordt voor de probleem wordt gevormd door de verscheiden computertaal logo logo is een taal en geen heid in merken en typen een programma voor programma met behulp van die taal kunnen kin commodore past niet op een tandy ieder pro deren hun eigen leerproces regelen en zouden zij gramma moet daarom tegen vrij hoge kosten om vanzelf tot structurering van hun wereld komen gezet worden en probleemoplossend leren denken er bestaat de overheid heeft de problemen blijkbaar onder op dit moment een fel debat over de mogelijkhe kend eind 1984 werden er zoals in de paragraaf den van logo kwesties die hierbij aan de orde over de beleidsontwikkelingen al werd vermeld zijn hebben onder meer betrekking op het zelf 26 steunpunten ingericht deze steunpunten zul ontdekkend karakter van de taal de mogelijkheid len met inroeping van hulp van buiten program van transfer van het probleemoplossend denken ma s gaan ontwikkelen die vervolgens door het naar andere terreinen 1 in een van de volgen coi verzameld beschreven en beoordeeld zullen de nummers wordt hier zeker aandacht aan be worden de uitgeverijen kunnen ze daarna op de steed markt brengen een zinnige ontwikkeling want tenslotte wil ik erop wijzen dat er een aantal ar veel leerkrachten zien door de bomen het bos tikelen in diverse tijdschriften verschenen is waar niet meer in de aandacht gevestigd wordt op de positieve over de toekomst van de computer in het onder bijdrage die de computer kan leveren bij het on wijs valt nog niets definitiefs te zeggen belang derwijs in de volwasseneneducatie het onderwijs stelling van de kant van het onderwijs is er volop aan anderstaligen en in het buitengewoon onder maar wildgroei bestaat ook in ruime mate een wijs krachtig overheidsbeleid zal moeten voorkomen aan alle aspecten genoemd in deze paragraaf zou dat straks de commercie gaat uitmaken hoe het den we in komende afleveringen van moer aan onderwijs met de computer eruit zal zien dacht kunnen besteden in hoeverre dat lukt zal afhangen van de bereidwilligheid en de beschik bare tijd van de aangezochte en nog aan te zoe ken auteurs mochten er onder de moer lezers mensen zijn die het aardig vinden om een kritisch 8 note n her n ederlands i nstituut voor a udio visuele m e d ia orga niseert cursussen micro computers in het onderwijs het 1 project burgerinformatica 1 2 1 6yarigen enschede niam speelt een belangrijke rol in het zogenaamde 100 s lo 1983 scholen project in het voortgezet onderwijs 2 wat zouden ze krijgen in het voortgezet basisonder n iam postbus 63426 2502 jn den haag tel 070 wijs en s chede slo april 1985 600924 3 onderwijs en informatietechnologie nota n r 17546 aan de tweede kamer pp 1 79 september 1982 het onderwijs computercentrum verbonden aan de 4 b m uhlenbeck n g de bru in w j m levelt rijksuniversiteit utrecht houdt centrale computerfacili computers in het onderwijs adviezen over onder teiten voor scholen in stand scholen kunnen worden wijs en informatietechnologie nr 1 pp 3 20 staats aangesloten op grote computers of programma s krijgen uitgeverij augustus 1982 voor micro computers ook kunnen programma s op 5 t j plomp e a leren over informatietechnologie schrapkaarten worden verwerkt het oc wil op allerlei noodzaak voor iedereen eerste rappo rt van de ad manieren informatica onderwijs in het voortgezet onder viescommissie voor onderwijs en informatietechno wijs bevorderen log i e ao1 ad v iezen over onderwij s en info r matie oc faculteit wiskunde en natuurkunde tiberdreef 4 technologie nr 2 pp 3 58 staatsuitgeverij 1982 3561 gg utrecht tel 030 611661 6 a dirkzwager e a leren met computers in het on derwijs harlingen svo reeks 1984 de stichting voor de leerplanontwikkeling slo ont 7 i bochardt inschakelen van computers in jsw wikkelt p rogramma s en leermiddelen bijvoorbe e ld op 1984 nr 1 het g e bi ed va n burgerin f ormatica de sectie beroep sg e 8 g vlaswinkel e a de mic ro computer als remedial richte va kk e n v a n de slo h e eft een project voo r h e t teacher in het voo rt gezet onderwijs in onderwijs en mto waar m et behulp van een kl ei ne compute r de w e r de nieuwe media lisse 1982 pp 23 41 king va n e e n chip kan worden nag ebootst 9 e de g e lder ge l etterdhe id voor een toekom s t d ie slo po stbu s 2041 7500 ca enschede tel 053 begonnen is in brandpunt jrg 12 nr 2 840840 10 m maes r nuyts creatief schrijven met leerlingen en de computer informatieblad van het belgische teachip is een o rganisa tie geve stigd aan de stichting ministerie van onderwijs 1984 nr 6 ople iding l erare n sol te utrecht die het verant 11 s pap er t computers en kinderen am st er dam b woord g e b ruik v a n de micro computer in het onderwij s b ak ke r 1984 wi l bevorde re n tea chip h e eft een in fo r m at i e cen t rum 12 h pinxte re n j r i ngelbe rg logo een inleid ing u org a n iseert cursu sse n voor l ee rkra ch te n uit z owel h et trecht h e t spe c trum 1984 b a si s als het voo rtgeze t onde r wi js en wisselt onderwijs software uit met an de re o rg a ni s a t ies tea c hip sol postbus 14007 3508 sb ut recht t e l 030 a dressen verzorgingss t ructuur 5251 11 tst 356 358 het centrum voor onderwijs en informatietechnologie ond er t ea chip sol r esso rt ee rt ook de we r kgroep it co i heeft tot taa k het verzorgen van informatie over taal informatietechnologie en t aa l e en w e rkg ro e p toepassingen van computers in het onderwijs h et is een voo r doce nten n ederl a nd s en o f in f orm a ti ca zelfd e wetenschappelijk centrum gevestig d aan de th twente a d res e n te l efo onnum mer dat zijn deskundigheid beschikbaar stelt aan onder ande re verzorgings en nascholingsinstituten h et coi geeft d e landelijk e ped agogi sc h e centra l p c ontwikkelen een documentatiereeks uit het eerste deel van die reeks leerplannen en lesmateriaal voor onder andere informa bevat een overzicht van instellingen die op het terrein tica onderwijs van onderwijs en informatietechnologie actief zijn lpc postbus 482 5201 al den bosch tel 073 co i postbus 217 7500 ae enschede tel 053 215435 892190 fray d ata ontwikkelt programma s door welke de com het centraal instituut voor toetsontwikkeling cito puter als leermiddel kan worden ingezet scheikundige w e r kt aan een schooltoet sse rvices y steem voo r doc e n te n processen kunnen worden gesimuleerd natuurkundige in h et voo rtgezet onde rw ijs m e t behulp van h et sy st ee m wetten uitgelegd of het werken van een computer gede ku n nen to etsen met behulp van de compu te r wo rden sa monstreerd het bedrijf kan specifieke toepassingen ma menge steld v erwer kt en gean a ly se e rd ken cito po st b u s 1034 6801 mg a rn h em tel 085 fray data pater pirestraat 28 1111 kr dienren tel 4555 55 020 991929 het nederlands genootschap voor informatica h eeft ee n het home computer centra demonstreert en verkoopt se cti e e duc atie d ie zich bewe egt op het g ebi ed van he t verschillende typen kleine computers en richt zich op ond e rwijs i n in f orm ati c a leerlingen in het voortgezet onderwijs ngi paul us potterstraat 40 1071 db am ster dam te l hcc derde schinkelstraat 27 1075 tk amsterdam 0 20 72 822 2 tel 020 760272 9 d e computer management group cmg he eft ee n groot p ro gr a mm a voor de sc hoo l admin ist r a t ie ontwik keld mic ro s choo l omvat de roo s t e rclu st era dm i ni stra tie de leer linge n admi n ist r ati e d e doc e ntena d mini st rat ie de cijferadm i ni s t ra t ie examen admin i st rat i e e n ab se nt ie a d mini s t rat ie binn e nko rt w o r dt de f i n a nc iel e administra ti e t o egevoeg d cmg v is se ri ng l aa n 26 2288 er ri j swij k te l 070 991563 de logo roep nijmegen heeft het logo systeem in augustus 1982 in ons land geintroduceerd en inmiddels twee proefprojecten georganiseerd ook heeft zij een nederlandstalige logo versie ontwikkeld verder ver zorgt zij voorlichting demonstraties en documentatie logo waar op korte termijn zal de inrichting van een permanent logo voorlichtingscentrum worden ge realiseerd logo centrum nederland postbus 1408 6501 bk nij megen tel 080 238130 rectificati e in moer 1984 6 is bij het artikel van detje der kinderen lerarenopleiding beroepsoplei ding p 2 9 ten onrechte de literatuuropga ve weggevallen onze excuses hiervoor en daarom hierbij als nog de literatuurlijst met een kopietje een schaar en wat plaksel is detjes artikel hopen we door de lezer gemakkelijk compleet te ma ken l iteratuu r leerplan nederlands 82 83 nij m egen lerarenopl e i ding geld er se l eerg ange n i nt er n e publikatie 1982 onderwijs en opvoeding vakke ni n tegra tie in voo rt g e zet onderwi js jrg 35 nr 9 ap ril 1984 palantir insti t u u tsbl a d g l n l o nijm e g e n j r g 6 n r 5 a p ri l 1981 de keuzegroep e n a van d er p eet inventarise rend onderzoek nieuwe l e raren ople iding de relat ie tussen nlo en wo am sterd a m ritp 19 7 6 h s c h i ll e r a schouw man pro e ftuin op schrale grond over de nieuwe leraren opleiding m aa rt 19 7 7 verder na de basisschool not a te r voo r bere id i ng van een w et i nza ke d e opze t e n inhoud van een nieuw st e lse l va n v ervolgo n derwij s s g rave nhalt e 198 2 10