Connie Palmens roman De Vriendschap in klas of leeskring

wam de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring er was alle reden o m nogal ingenome n t e zij n me t de toekenning va n de ako prijs dit jaar aan connie palmen hoewel over die toekenningen in de kwaliteitspers merkwaardig veel gezeurd wordt als je bedenkt dat ook de be kroningen va n p f thomese margriet de moor en g l durlacher boeken van behoorlijke kwaliteit betroffen ik tenminste vond zuidland een prachtige verhalenbundel eerst wit dan grijs dan blauw een intrigerende roman die brak met het navelstaarderig karakter van het meeste hollandse proza en quaran taine een fikse stoot in de onderbuik van ons collectief verleden het is spij tig dat thomese zijn bekroning totnutoe niet heeft waargemaakt met volgend werk maar de moor en durlacher hebben dat wel gedaan dat connie palmen die met haar debuut de wetten a l zoveel sukses had maar haar tweede boek in het niets zag verdwijnen zo opvallend zou terug komen met haar tweede grote roman is op zijn minst een verrassing of je vindt dat de vriendschap in literaire kwaliteit de wetten overtreft hangt sa men met wat je vindt dat literatuur moet zijn er zit iets in de vriendschap dat dit boek voor mij te romantisch maakt in vergelijking me t de wetten dat iets is nu juist de kern waaraan het boek zijn titel ontleent en waardoor ik ook buitengewoon geboei d ben de levenslange fascinatie va n de ik figuu r voor de vriendin die zij als 10 jarige leert kennen 1 literaire analyse 1 1 context net als patricia de martelaere is palmen een schrijver voor wie filosofie en li teratuur uit dezelfde bron voortkomen de geest op gespannen voet met het li chaam een dualisme dat alles te maken heeft me t de katholieke oorsprong van beide auteurs te weinig mensen lezen plato je kent allemaal wel het symposium en de apologeia maar toen ik onlangs voor het eerst in mijn leven de grote werken de staat de wetten goed las werd ik opnieuw ge grepen door de literaire kwaliteit van zijn proza plato in de vertaling van xavier de vin heeft voor zijn wijsgerige opvattingen altijd een literair fraaie vorm en dat sokrates voor ons leeft in zijn wijze van redeneren is louter en alleen aan dit schrijfvermogen t e danken wie plato denkt te kennen was al bij palmens eerste boek geconcentreerd op de relatie tussen plato en palmen de titel van haar derde boek had ook die van een betoog van plato kunnen zijn in het denken over lichaam en geest werkelijkheid en schijn meet pal men zich met de meester connie palmen 40 debuteerde als bekend met een roman die niet zonder re den juist in het cultureel supplement van nrc handelsblad zij n mees t royale ontvangst kreeg onlangs gaf dit blad op grond van een lezersonder zoek aan dat meer dan de helft van zijn lezers een universitaire of hogere be 45 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring roepsopleiding heeft geha d en je moet minstens naar dat niveau op weg zijn om palmens dialogen met zeven typen knijpers van ziel en geest met plezier te volgen astroloog epilepticus filosoof priester fysicus kunstenaa r en psychiater ze vormen zeven staties op de mentale kruisweg die de ik figuur marie deniet zichzelf oplegt in haar begeerte naar het hebben van een per soonlijkheid p 82 daarvoor zet ze alles op het spel trekt hele boekenkas ten om hangt aan wijst af toont en dat maakt haar als romanfiguur hee l boeiend een nimmer aflatende drang naar eigenheid tussen die droom en de daad staan wetten in de weg de wetten die je vertellen hoe je je gedragen moet welke code in welk milieu het meest geeigend is om je te handhaven verkeer je onder literatuurwetenschappers en filosofen da n moet je der zauberberg gelezen hebben maar ik kom niet verder dan tien bladzijden verzuch t marie deniet hoe komt dat heerlijke ironie geeft het boek t e mannen maken de wetten met de wetten verbinden ze wat ver uit elkaar ligt hemel en aarde ziel en lichaam u kent ze wel de tegenstellingen en dan lezen ze met hun wetten in de hand de wereld met jou erbij als dit dan dat als jij zus dan zo ze lezen je als een boek p 184 marie verbindt haar denken over wetten met haar roomse afkomst veel fees ten weinig regels die kreeg je van de pastoor en leerde je uit je hoofd j e kon je nie t voorstellen dat het regels waren die alleen voor de katholieken zouden gelden want je snapte ook wel dat het binnen de kortste keren een bende op aarde zou zijn wanneer de hele wereld er niet naar zou leven p 188 het valt mij op dat palmen haar roomse verleden met een zekere warmte be nut voor de achtergrond van haar personage de verbetenheid waarmee bij voorbeeld vlaamse auteurs als gijsen en walschap de roomse clerus van zich afschopten is in haar verhaal geheel afwezig dat marie kapt met het roomse geloof i s eenvoudig omdat ze iets ontdekt dat haar geest veel meer bezig houdt het werk van sartre god bestaat nie t en daarom moet je zel f een keuze maken en daarvoor verantwoording dragen p 190 en uiteraard moet die keuze bevestigd worden met een daad het allerheiligste trotseren wanneer dit tijdens de jaarlijkse processie voorbijkomt en het resultaat is vol zelfspot van marie ik boog niet door mijn knieen ik stortte er op neer we laten de hoofdfiguur achte r op een kruispunt van denkwegen ze zou haar roomse ver leden wel achter zich gelaten willen hebben maar het gaat haar nog niet goed af 1 2 het verhaal van de vriendschap en als we de roomse jeugd vooral interpreteren als de ervaring geborgen te zijn geweest in een warm gezin dan geldt ditzelfde voor de hoofd en ik fi guur van de vriendschap ze heeft er in haar verdere leven last van dat die ge borgenheid samengaat met afhankelijkheid e n dat complex leidt in de loop van de roman tot een crisis in de vriendschap vertel t palmen over de levenslange vriendschap die de kleine taalgevoelige catharina kit buts onderhoudt met de grote woord blinde barbara ara callenbach de roman bestaat uit drie delen 46 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring deel i dingen en woorden 7 122 in deel i lezen we hoe kit die zich als 10 jarig e vierdeklasser geborgen voel t in het ouderlijk gezin met een offervaardige e n nuchtere moeder en een liefde volle vader bi j mij n vade r kun je gee n kwaa d doen p 31 en dri e broer s om haa r hee n va n wi e z e zeg t evenvee l t e houden kenni s maak t me t ee n nieuweling op school de 13 jarig e ara gefascineerd doo r het oudere meisj e heeft ki t voor niemand anders oog meer ze meet alles wat ze doet af aan het gedrag va n ara maa r merkt a l gau w da t z e heel verschillen d zijn z e leer t zichzelf kennen ook door de boeken die ze leest ze wil ara veroveren onder andere door een tekening voor haar te maken en ara geeft zic h over hun ver trouwd gebaar is dat de kleine kit zich om de grote ara slingert zoals dweep zieke vriendinnen op die leeftijd aa n elkaar kunnen hangen beiden treffen ee n uitstekende pedagoge in het hoofd va n de school die ook hun juffrouw is zij signaleert de woordblindheid va n ara en doet er wat aan in hu n vriendschap stoeien ki t en ara met de dingen e n hun woorden voo r kit een makkie voor ara iets onmogelijks maa r ara kan luisteren ze ont dekken dat wederzijds vertrouwen essentieel is in de vriendschap en ook datj e elkaar d e ruimte moet laten intussen gaa t de verder e ontwikkelin g va n ki t door onder meer door de wijze waarop de juffrouw haa r over zichzelf laat na denken en leerzaam is voor haar ook de confrontatie met het zo andere meer stadse milieu van ara s familie nuchter reageert ze op een poging tot aanran ding als ze twaalf i s geworden ik besloot er geen frustrati e va n te krijgen voor later p 115 deel ii eten en drinken 123 219 in het tweede deel eten en drinken kijkt de vertelster intussen 20 geworden terug naar de periode van vijfjaar di e achter haar ligt van de eerste menstrua tie o p haar zestiende d e lang verwacht e da g waaro p ik met koeieletter s i n mijn schrif t ko n noteren da t ik een vrouw geworde n was die allerminst he t begin betekend e va n ee n nieu w tijdper k e n allee n maa r lasti g e n onredelij k leek kit is altijd al een denkertje geweest in dit deel nemen de overwegingen toe met dat geleuter i n mijn hoof d ka n ik urenlang doorgaan het is zo on geveer de prettigste bezigheid di e ik ken alles in het leven zoek t een vor m om zic h to t uitdrukkin g t e brengen mee n ik e n i k be n bijn a twinti g e n i k kan mij geen mooier leven voorstellen dan het ontcijferen va n al die vorme n van uitdrukkingen met als doel ze allemaal terug te voeren to t de lichtste en zwaarste van alle dingen de woorden p 131 omdat ara zo goed en graag naar dit geleuter kan luisteren zij zei dat ze al tijd i n mij n woorde n wild e wonen p 133 en me t haa r fysie k rus t breng t over kit vullen de twee elkaar aan als klein en groot en lichaam en geest en dat is de kern van hun vriendschap ze zijn allebei verschillend in hun benade ring e n ervaring va n jongens ara versier t ze kit wee t nie t zo goed ho e z e het me t ee n jongen moe t stellen terwij l all e meisje s ee n jongen z o lan g mogelijk wille n houden wil ki t ze als ze haar overkomen z o gauw moge lijk wee r kwijt bi j on s leed oo k niemand aa n de liefde stel t z e over thui s vast 138 toch is ze op haar veertiende verliefd geworden op de kampleider 47 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring die haar handen verbond en vervolgens homo bleek te zijn of biseksueel kit heeft op de mavo gemerkt dat haar opstellen in de smaak vallen vanaf p 154 wordt voelbaar dat kit fysiek lijdt onder haar onvermogen zich los te maken uit de geborgenheid van thuis en de vriendschap met ara ze be leeft de ellende van veel jonge vrouwen ze wordt dik haar lichamelijke huis houding is in de war ze beeldt zich in dat ze nooit kinderen zal willen krijgen en dat ze dus net zo goed gesteriliseerd kan worden en laat zich op haar negen tiende door een medische ingreep ontmaagden verslaving komt als motief nogal eens voor in dit en het volgende deel en is als onderwerp gekoppeld aan ara s zwaarlijvigheid kit krijgt een vriend van haar broers achter zich aan ze weet voor het eerst wat dronken zijn is en zo zijn er meer nauwelijks na te vertellen gebeurtenissen die het leven van een jong volwassenen tekenen in dit deel beschreven het wordt steeds duidelijker dat ara en kit zich bewust worden va n d e grot e onderlinge verschillen maa r zi j vechte n beide n om vriendinnen te blijven hierna rakelt het verhaal allerlei hindernissen op die in het bestaan van jonge vrouwen voorkomen dikworden eetverslaving en daarvan walgen en vooral weer het denken daarover zo anders dan dat van ara kit worstelt met de van zelfsprekende verwachting van de buitenwereld datje als je de leeftijd hebt een vriend zoekt en een gezin gaat stichten alle andere mensen met wie je je buiten de bloedverwanten die je hebt in je leven verbindt zijn geen lot maar een keuze iedere keuze heeft een geschiedenis en een logica ook al is die voor een deel persoonlijk ondoorgrondelijk en soms niet meer te achter halen p 166 het is ara die kit duidelijk maakt dat deze begeerd wil worden niet om haar lichaam maar om haar geest intussen merken de vriendinnen dat hun wegen wel uiteen beginnen te lopen in de smaak voor uitgaan muziek verleidings kunst wordt kit voor het eerst dronken raakt ze ongemerkt en niet nadrukke lijk in het verhaal geetaleerd verslaafd aan de drank en hebben ze hun eerste ruzie als kit iets met een man heeft matthias p 194 e v merkt ze dat ze verkrampt zodra die haar aanraakt dat laatste kan alleen ara omdat kit les bisch zou zijn daarvan lijkt geen sprake wel wordt duidelijk dat kit zich schaamt voor de naaktheid van haar lichaam ara juist niet in terugblikken wordt verteld over gezamenlijke vakantiereizen over verwijdering en toenade ring e n de ruzie die kit deed besluiten het dorp te verlaten en in de stad te gaan studeren deel iii werk en liefde 221 311 deel ui vertelt onder meer over deze laatste periode al op de eerste bladzijde wordt samengevat wat er is gebeurd 30 jaar oud al tien jaar binnengezeten in een kamer van drie bij zes twee hoog achter geblindeerde ramen zonder krant of telefoon tussen en met de boeken p 223 sinds haar 20e een min naar bruno die haar nu net heeft verlaten al die tijd is de vriendschap door gegaan nu al twintig jaar in terugblikken worden de afgelopen jaren belicht de laatste maanden met een afvallende ara in het dorp steeds veel samen ze wordt tijdens een kampeervakantie verliefd op bruno waar ara bijstaat ara krijgt ook een vriend bing maar de vriendschap wordt er niet door verstoord 48 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring ara vind t haa r wer k i n he t africhte n va n politiehonden ki t studeer t a f o p psychologie en filosofie en werkt als docent aan de universiteit in deze samenhang hernemen kit en ara de dialoog uit hun jeugd over de din gen en de woorden n u omdat ara wel een boekje zo u willen schrijve n ove r wat ze weet van honden africhten e n weer is kit in de ban van wat ze noemt het meest afgelikt e vraagstu k alle r tijden d e verbinteni s tusse n lichaa m e n geest 245 maar het verhaal i s nog niet uit het gaat nu juist naa r zijn hoogtepunt zij n crisis op p 249 stapt thomas het leven va n kit binnen een grote man van het kaliber ara veel ouder hij imponeert haar en meteen neemt de verteller het roer ove r om i n ee n essay va n vie r bladzijden 256 259 de opvattinge n over schuldige en slachtoffer va n de laatste vijftig jaar bij te stellen de twin tigste eeuw is de eeuw van de vrijspraak va n het slachtoffer va n het taboe op schuld p 256 de liefd e voo r thomas duurt een jaar i s vo l hartstoch t e n gooit kits leven door elkaar er heeft zic h een groot en zwaar verdriet losge woeld waarvoo r d e liefde voo r thomas slecht s aanleiding was kit lijk t d e drank nodi g t e hebbe n o m zic h lo s te make n va n oud e verbintenissen he t leidt to t ee n regelrecht e crisis het einde va n d e liefd e voo r thomas e n het wegen van de betekenis van de vriendschap doodziek en gekoesterd door ara maakt kit op p 285 287 de balans op van hun vriendschap als een waarin zij zich eigenlijk voortduren d gewogen heef t geweten door ara en daardoor bedrogen in het slothoofdstuk dat na de crisis als een soort katharsis fungeert bezin t kit zich op haar mogelijkheden o m te schrijven schrijve n i s een ander lichaam geven aan je geest p 289 en het enige waartoe kit zich bij machte acht is niet de wereld veranderen of verbe teren maar zelf voortdurend van gedachten veranderen 1 3 ruimte opvallend i s ho e weini g concree t d e omgevin g waari n het verhaa l zic h af speelt wordt aangeduid waar dit al gebeurt is de ruimte volledig dienstbaa r aan he t them a va n d e vriendschap voorbeel d daarvan he t schoolplein d e speelplaats het muurtje ze dienen om de gestalte van de dan nog onbekende ara te doen uitkomen maar de stad waar kit gaat studeren ik vul gemakke lijk amsterdam in maar daar zijn eigenlijk gee n concrete aanwijzingen voor het lijk t va n gee n belan g voo r de auteur maa r i k den k da t di t gebre k aa n omgeving aan stoffelijkheid lezer s toch afstoot 1 4 de personages eenzelfde schraalt e al s i k signalee r bi j d e beschrijvin g va n d e omgevin g waarin het verhaa l zic h afspeelt kenmerk t de personages eigenlijk zij n al leen de beide hoofdpersonen goe d in het licht gezet al hield ik wel een duide lijk beel d over van de moeder mogelijk dat ik daarbij vee l zelf invulde door de gelijkenis met mijn eigen moeder protagonist e n antagonist di e begrippen kome n bi j je bove n al s je zie t ho e sterk in heel het boek de rollen van de ik figuur ki t buts en haar grote vrien din ara callenbach aan elkaar gemeten worden als ze elkaar ontmoeten zij n 49 de moor connie palmens romandevriendschap in klas of leeskring ze 10 en 13 jaar oud kit zit in de vierde klas ara voegt zich bij de vijfde klassers in het eerste deel spelen aanvankelijk andere meisjes van de klas een rol de slome josien driessen die bij partijen altij d he t laatst gekozen wordt be halve wanneer de sociaalvoelende margriet seuren de leiding heeft mies luy ten het meisje dat de kleine kit vriendelijkopvangt wannee r die haar zoals kinderen doen bespringt echt een goed iemand bij wie kit graag verblijft daar is de zittenblijfster die bij haar oude klasgenoten blijft hangen diny van helden tegen die kinderlijke achtergron d steekt het nieuwe meisje af z e blijkt drie jaar ouder dan kit is groot omvangrijk en imponeert door zwij gen van meet af aan voelen de twee zich tot elkaar aangetrokken en deze fas cinatie leidt tot een vriendschap die dwars door andere relaties heen behouden blijft tot aan het einde van de roman vol contrast zij n de gezinnen waaruit de beide meisjes komen vertelt kit liefdevol over haar zorgzame moeder die haar jongens en kit altijd lekker tv laat kijken en getuigt alles wat zij over haar familie zegt van diepe verwant schap bij ara thuis staat de zaak op scherp geen warmte ook niet tegenover het bezoekende vriendinnetje grilligheid en een vader die in de loop van het verhaal ook uitbreekt een stadsgezin waarin de vrouwen zich kleden en op maken op een wijze die voor het dorpskind uit het katholieke zuiden nog on gewoon is de juffrouw va n de vijfde zesde e n leraren van de mavo en de kweekschool fungeren al s de opvoeders die het leven en het denken van kit een wending geven dat past in deze bildungsroman de armzalige verleider ontbreekt niet maar oom stan is niet meer dan een karikatuur de schraalte van de beschrijving tekent de mannen van kit bruno en thomas en d e vriend va n ara bing niet mee r dan eve n opduikend e schimmen is dat een tekort ik kan het plaatsen in de keuze van het onder werp maar dan nog vind ik het jammer van de tijd die ik aan deze niet exis tente figuren moet besteden in een boek van meer dan 300 bladzijden mag je wel wat meer formaat verwachten 1 5 thematiek de les die ik als lezer trek uit dit verhaal is verslik je niet in je schuldgevoe lens in je machteloosheid in je afhankelijkheid va n anderen of het lot maar probeer jezelf te zijn intussen is vriendschap iets essentieel anders dan de fa milieband wat ik maar schrijven me t je lichaam noem hoort aan de kant van de familie en de dood het is een behoudende verslaving vriendschap het voeden van de geest de manier waarop je je leven gestalte geeft liggen aan gene zijde het zijn verkozen verbintenissen en daarom verkozen beteke nissen conclusie anders dan de dieren kunnen wij niet leven zonder ons verlangen naar binding met familie en vrienden en betekenis geborgenheid het gezin vorm t het kind en misvormt het ook er staan heel treffende e n warme bladzijden i n het eerste deel ove r kits familie haa r moeder haa r 50 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring broers wil men een samenhangend beeld van deze geborgenheid die leidt tot ongewilde afhankelijkhei d e n later de crisis va n kit de passages op de vol gende bladzijden geve n daarvoor het materiaal 12 20 34 36 51 53 57 60 66 74 76 83 91 93 94 98 109 111 113 116 119 121 125 128 138 141 157 161 184 185 210 215 217 218 264 165 in contrast daarmee is het veel minder hechte westerse gezin van ara dat na enige jaren uit elkaar valt een scheiding die zijn schaduw vooruitwerpt zie p 66 74 96 98 110 111 116 118 201 onafhankelijkheid met het thema en het karakter van de roman hangt het motief same n va n on afhankelijkheid e n afhankelijkheid al s kit verdriet heeft omdat de oude mor ris wordt ingeruild voor een nieuwe fiat heeft z e de grootste moeite afschei d te nemen van het ding en ze krijgt van haar moeder te horen dat zij zich niet moet hechten zo ook als de kauw manus het niet redt die levensles staat in het teke n va n d e vriendscha p voo r ara ki t word t herhaaldelij k te r verant woording geroepen voo r die vriendschap eerst door haar moeder later door haar schooljuffrouw maar als kit zich van haar moeder niet mag hechten blijft z e waar ze gehecht was in he t gezin dat lijk t haa r probleem ho e vin d i k een identitei t buite n mijn familie ben ik niet alleen letterlijk maar ook geestelijk een aanhangsel van de grote lijfelijke ara verslaving een onderwerp dat kit bezighoudt naar aanleiding van het lichaam van ara is de verslaving daarvoor moet je gee n excuses zoeken zoals zovee l mense n doen maar motieven is de wijsheid di e ons wordt toegeworpen zi e pp 28 138 155 162 233 245 249 het belang van dit thema wordt voora l duide lijk i n he t slothoofdstu k 293 311 daar staa t onde r mee r da t verslavin g liefde is voor iemand die er niet is een poging om het verlangen naar vriend schap zelf te vervullen dus zonder afhankelijk t e zijn va n iemand anders p 308 samengevat geef t de vriendschap het verhaal va n een jeugd vo l binding en geborgenheid e n ontwikkel t zic h een leven waari n de hoofdpersoon va n af hankelijkheid moe t groeie n naa r zovee l mogelij k onafhankelijkheid o m t e ontdekken dat deze aan marges gebonden is terecht is de vriendschap aange duid als een ontwikkelings of bildungsroman 1 6 structuur met de kennis van verriers artikelen over de paratekst en het voorwerk in het achterhoofd zi e tsjip 4 3 4 en 5 2 zal het de tsjip lezer nie t moeilijk val len om nog voor hij aan bladzijde 9 van de vriendschap begint zijn lectuur in een kader te plaatsen de titel wordt op de voorpagina geillustreerd met een convulvus o f pispotje zoal s wi j het wingerdplantje noemde n da t je vroege r overal i n hagen e n negge n ko n vinden een vriendelijk e bloem die met zij n 51 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring openingen oo k iets gulzigs heeft maa r te teer is om pijn t e doen zo kan d e vriendschap zijn lijkt me door als motto een tekst te kiezen van haar pas gestorven vriend ischa meijer 1943 1995 zet de schrijfster d e deur open voor lezers die menen verband t e zien tussen aa n de ene kant titel en boek en aan de andere kant de relatie van palmen me t meijer maa r een elegie i s de vriendschap toc h nie t en wi e de tekst op de achterflap leest staat al weer met beide voeten op de grond en be grijpt da t palme n me t he t mott o eenvoudi g ee n bloemetj e leg t o p ischa s graf meer niet een voo r de wijsgerig e schrijve r kenmerkend e stijlfiguur d e antithese laa t zich al in het voorwerk zien en wel in de opgave van de inhoud der drie de len i dingen e n woorden acht hoofdstukken 7 122 leeftijd hoofdfiguur 10 12 jaar ii eten en drinken zeven hoofdstukken 123 219 leeftijd hoofdfiguur 16 21 jaar iii werk en liefde zeven hoofdstukken 220 311 leeftijd hoofdfiguur 21 30 jaar dubbele flashbacks in elk van die delen kiest de verteller een tijdstip later in het verhaal als begin om da n i n terugblikke n enkel e belangrijk e momente n i n d e periode t e be schrijven het aardigste voorbeeld van deze wijze van vertellen is te vinden in deel ii hoofdstuk 2 daarin i s de 20 jarige ki t leerling aan de pedagogische academie d e pedac en me t de eerste zin word t de aard va n dit hoofdstu k aangeduid van het leren heb ik aardig de smaak te pakken van de liefde nog steeds niet p 142 haar klasseleraar een psycholoog praat zo indringen d op haar in dat ze op slag verliefd wordt en dan herinnert zij zich in een dub bele flashback twe e gebeurtenissen va n vroeger eerst voer t de flashback d e lezer naar de mavo klas waarin de leraar nederlands haar opstel hogelijk prijs t en vervolgens vraagt haar na te blijven wat we lezen doet vermoeden dat kit van dat nablijve n iet s verwacht i n erotisch opzicht en dat vermoede n word t nog eens versterkt door de flashback i n de flashback ki t herinnert zic h haar eerste verliefdheid gerich t op een jonge leider tijdens ee n zomerkamp toen zij 14 of 15 was die meer op jongens da n op meisjes viel batten blijkt d e teleurstelling i s eventjes voelbaar ook niet op haar te vallen maar is wel ge interesseerd i n haar schoolloopbaan en geeft haa r zijn afstudeerscripti e peda gogiek aan de kweek ze leert hier vooral van waarom bepaalde vakken haa r totaal niet interesseren 1 7 de vertelwijze de ruimt e di e d e schral e behandelin g va n d e bijfigure n t e beur t val t 1 3 wordt ingevuld door veel bespiegelingen va n de ik verteller over haar vrien din over hun kijk op elkaar over de verslaving als zodanig vanuit een wijs gerige invalshoek da t word t i n d e eerste twee delen zee r gedoseerd maa r 52 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring overheerst het derde deel daar is zelfs sprake van hinderlijke herhaling bij voorbeeld in het slothoofdstuk palmen vertelt het verhaal in deel 2 en 3 vanuit het in jaren verste punt met vervolgens terugblikken waarin een en ander chronologisch wordt geordend in deel 1 laat ze haar verteller vooraan beginnen op het cruciale moment van de ontmoeting die tot de twintigjarige vriendschap duurt 1 8 de stijl het schoolplein was afgebakend met een lage stenen muur en daar stond zij tegenaan geleund het was een uitzonderlijk warme lente enkele weken voor het einde van het schooljaar 1965 1966 en we waren onrustig en opgewonden door het mooie weer en het vooruitzicht van de zomervakantie zo begint de roman meteen gefocus d o p de antagonist en traditioneel va n stijl zo had het als de jaartallen nie t waren genoemd ook een halve eeuw geleden ge schreven kunnen worden de vermelding van de jaartallen ook elders in de roman zijn voor de situe ring in de tijd nuttig we begrijpen da t er in het dorpsleven no g niet veel maar wel iets aan het veranderen is maar zo had palmen bij wijze van spre ken haar autobiografie oo k kunnen beginnen veel van de data die ze geeft van kits leven komen overeen met die van haarzelf vaststellen dat de roman sterk autobiografisch is heeft weinig zin het gaat daar niet om ik vind het een prettige stijl ze is verzorgd geeft ee n afwisseling va n sa mengestelde essayerende zinnen met korte contrapuntische zinnetjes e n is buitengewoon helder er zijn mooi e beelden bijvoorbeeld o p p 213 waar kit met pijn denkt aan thuis en dat vertaalt in het volgende zonder het te willen komt het beeld van onze koelkast mij treiteren hoe schoon die is en hoe geordend mijn moeder daarin alles opgeborgen heeft het denken aan de etagedoos met vleesware n doet mij he t meeste zeer als ik inzoo m o p de rauwe ham voor mijn vader de cervelaat voor willem de gekookte ham voor makkie en het fijne rookvlees voor ons chrisje begin ik weer te twijfelen en vraag ik mij af of ik niet voor altijd bij haar moet blijven dat connie palmen is opgegroeid in st odilienberg blijkt nie t alleen uit de inhoud maar ook uit een zin met een limburgs accent als het ging zoals ik het me bedacht had mensen van buiten onze zuidelijkste provincie laten me weg bij bedacht of schrijven gedacht in plaats van bedacht 2 didactische analyse 2 1 algemeen uit het bovenstaande zal wel duidelijk zijn dat ik de vriendschap zomaar niet aan iedereen van 16 en ouder zou aanbevelen ook al staan er hele stukken in met name het eerste en het tweede deel die zich gemakkelijk laten lezen en die mijns inziens ook erg boeiend zijn als je in je puberteit zit ik zie uiteindelijk drie categorieen lezers in de eerste plaats mensen die graag met elkaar praten over een boek dat zijn de leden van leeskringen voor hen valt er veel te be 53 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring spreken dat zal uit het voorafgaande duidelijk zijn het zal palmens bedoe ling wel niet zijn dat men dan de hele avond spreekt over verslavingen met name de delen i en ii bieden ook voor veel jongere lezers aanknopings punten oudere lezers zullen zich herkennen in de sfeer van een katholiek ge zin waar een zekere vrijheid heerste maar het geldt dankzij de wijze waarop kit van de schrijver mag vertellen over de geborgenheid die zij in haar ouder lijk gezin heeft gevonden ook voor alle anderen je hechten aan en ondiech ten van is tussen generaties nog altijd een lastige kwestie gezien de long ueurs die met name het derde deel met zijn langdurige bespiegelingen over verslaving en vriendschap telt is de romanabsoluut niet aan te bevelen voor klassikale lectuur in de vierde klas de zou het wel willen proberen in 5 of 6 vwo en bij voorkeur nog in een gymnasiumklas die iets weet van de op vattingen van plato 2 2 opdrachten hieronder enige opdrachten afgeleid uit het voorafgaande hebt u zelf betere laat het mij alstublieft weten we zullen er een plaats voor weten te vinden in een volgend nummer 1 samenvatting van de inhoud in de titels van de drie delen waaruit de roman bestaat vat de schrijver als het ware het verhaal samen probeer eens of je in telkens tien regels kunt vertel len waarom deel i dingen en woorden heet deel jj eten en drinken en deel dl werk en liefde de zou mij een groepsopdracht kunnen voorstellen waarbij de klas in drie groepen wordt opgesplitst die zich ieder buigen over een deel daarna uitwisseling van interpretaties en zoeken naar de samenhang tussen de drie interpretaties 2 personages 2 1 lees de beginpassage het schoolplein was afgebakend met een lage ste nen muur en daar stond zij tegenaan geleund het was o m met anderen uit de klas een spel te gaan spelen vraag ervaringsgericht is er iemand aan wie het meisje je doet denken zo ja door welke zinnen in het bijzonder vraag tekstgericht hoe wordt het vreemde meisje onmiddellijk gekarakteri seerd uit welke beschrijving blijkt dat in het bijzonder 2 2 bijfiguren lees p 9 11 geef aan in welke rangorde van waardering je de volgende vier klasgenootjes va n kit buts wilt zetten josien driessen mies luyten diny van helden margriet seuren licht toe waarom 2 3 de hoofdfiguren over kit en ara wordt op vele bladzijden geschreven blader in het bijzonder voor kit maar eens door het boek en let op de pagina s 13 14 25 39 42 54 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring 166 170 170 173 voor ara de pagina s 9 11 12 46 49 95 128 129 173 178 en voor het verschil tussen beiden in het bijzonder 20 23 163 166 a productief creatief schrij f op grond van de stukken die je gelezen hebt in je eigen woorden portretten van kit en ara b bestudering noem duidelijke punten waarop de beide meisjes va n elkaar verschillen c beleving wie va n de twee zo u je al s je moes t kiezen wille n zijn ho e zou het komen dat we waarschijnlijk allemaa l hetzelfde personage kiezen 3 het milieu in het boek word t veel verteld over het gezin waari n ki t opgroeit lees me t name het gedeelte op blz 57 60 kort daarna maakt kit kennis met de familie van ara lees blz 66 74 vat met eigen woorde n same n op 1 a4 wat de verschillen zij n tussen beid e gezinnen wil je meer weten over deze milieus lees dan achter elkaar voor het gezi n va n kit 57 60 66 74 76 83 91 94 98 109 111 113 116 119 121 125 128 138 141 157 161 184 185 210 215 217 218 264 265 voor het gezin va n ara 66 74 96 98 110 111 116 118 201 vraag wanneer je deze stukken gelezen hebt heeft ee n harmonisch gezin al leen voordelen voor iemand of worden hier ook nadelen aangeduid 4 structuur lees p 12 r 4 v o tot aan de witregel van p 20 bestudering waarom horen deze bladzijden bi j elkaar sleutelwoord hech ten waarom denk je als je verder leest dat de vertelster deze geschiedenis van de morris en de kauw manus heeft opgenomen omdat het hechten verder gaat kit hecht zich aan ara en dat is volgens haar moeder niet goed waar sluit vervolgens p 20 na de witregel op aan op p 12 voor de witre gel 5 thematiek een paar vragen 1 geeft de titel het hoofdthema aan of niet 2 lees de passage onderaan bladzijde 308 alle verslavingen kan worden uiteraard nada t je het boek in zijn gehee l hebt gelezen bespreek me t elkaa r deze tekst en breng haar in verband met andere teksten over verslaving i n de roman p 28 130 155 162 233 245 249 en het slothoofdstuk schrijf vervolgen s een opstel waarin je de ideeen va n palmen plaatst in ver dere kennis van verslaving 6 dialoog veel van de dialogen i n dit boek hebben een wijsgerig karakter als je daa r belangstelling voo r hebt moe t je een s probere n o m ui t enkel e va n d e ge sprekken tussen ar a en kit een collage samen te stellen met beurtelings ki t en ara aan het woord 55 de moor connie palmens roman de vriendschap in klas of leeskring 7 waardering wat is voor jou het belangrijkste aspect van de roman kun je dat in tien re gels uitleggen maak ee n lijstj e va n gedeelte n di e je bijzonde r goe d vind t e n gee f aa n waarom maak eventueel ee n lijstje van gedeelten die je niet goe d vindt en geef aa n waarom 56