Consultatieve leerlingbegeleiding. Leerlingen bespreken op een professionele manier.

t v f consultatieve leerlingbegeleiding leerlingen bespreken op een professionele manier wim meijer iedere school heeft in zijn gelederen wel een beroemde oud leerling een schrijver dichter of wetenschapper zijn naam duikt op in jubileumuitgaven waarin de school trots haar bijdrage aan de ontplooiing van het grote talent etaleert deze trots zegt niets over de manier waarop de beroemdheid destijds op de school besproken werd in een televisiedocumentaire over herinneringen deed de schrijver en beel dend kunstenaar armando verslag van een ontmoeting met een oud lerares zij herinnerde zich hem als een jongen die prachtige opstellen schreef dat was niet waar armando had omdat hij andere dingen belangrijker vond op school vaak verzuimd en slechts een enkel verhaal ingeleverd het schrijven kwam pas later in zijn leven zijn leerkrachten hebben destijds waarschijnlijk net zo over hem gespro ken als over andere leerlingen en vandaag de dag bespreken veel leerkrachten op soortgelijke wijze hun leerlingen n dit artikel gaat het niet over her om dat te voorkomen wordt in dit artikel inneringen maar wel over het bespre een professionele manier van leerlingbe ken van leerlingen de meeste leerlin sprekingen voorgesteld die maakt onder gen komen niet voor in jubileum deel uit van een methodiek die wordt aan uitgaven als leerlingen problemen geduid met de term consultatieve hebben zijn leerkrachten meestal begeleiding elliott sheridan 1992 niet trots maar eerder wanhopig of anders dan de alledaagse gesprekken in de onverschillig problematiek wordt meer lerarenkamer is de methodiek erop gericht dan succes op conto geschreven van de te komen tot constructieve attributies en tot leerling zelf of van zijn ouders in de psy nieuwe pogingen om problemen van leerlin chologie spreekt men over attribuering gen te lijf te gaan positieve resultaten danken leerlingen aan hun leerkrachten negatieve aan zichzelf op veel scholen voor secundair onderwijs sommige leerkrachten maar ook leerlingen groeit met horten en stoten een begelei denken daadwerkelijk zo dat is voor beide dingspraktijk een of enkele leerkrachten partijen slecht omdat zulke negatieve attri vervullen een rol als begeleider en begelei buties op den duur zichzelf bevestigen ders van buiten de school leveren hun bij sept okt 1996 nummer 1 264 jaargang viz drage in het basisonderwijs werd al meer wachtingspatroon over en weer zo is het ervaring opgedaan bij een kritische analyse gangbaar dat leerkrachten die een opval van die ervaringen blijken tradities een opti lende leerling verwijzen naar een begeleider maal resultaat in de weg te staan als een daarbij de verwachting uitspreken dat er bij leerling problemen heeft worden de oor voorbeeld sprake is van een faalangstige of zaak en de oplossing vaak buiten de school dyslectische leerling van de begeleider ver gezocht of wordt op voorhand veronder wacht men dat die duidelijkheid schept over steld dat scholen en leerkrachten onveran de achtergronden en oorzaken van deze derbaar zijn problematiek de begeleider tracht al dan niet mkt behulp van duidelijke criteria een doel van consultatieve leerlingbegeleiding is diagnose te geven en stelt op basis daar de mogelijkheden van de school zelf te van een handelingsplan op hij verwacht optimaliseren de eerste ervaringen zijn dat de leerkracht dat plan uitvoert bemoedigend maar er kan nog niet gesproken worden van een praktisch uitge ondanks alle goede bedoelingen verloopt werkt model het gaat eerder om een set de samenwerking tussen leerkracht en van uitgangspunten die de moeite waard begeleider niet altijd optimaal dat heeft te zijn om nader te doordenken dit artikel maken met pragmatische en meer funda moet dan ook worden opgevat als een bij mentele kwesties om te beginnen is bij een drage aan de discussie onder professionals bespreking van leerlingen niet altijd duidelijk remedial teachers begeleiders van pms welke problemen voor de leerkracht aanlei centra pedagogen en psychologen die ding zijn geweest om zich zorgen te maken samen nadenken over de toekomst van over de leerling de begeleider heeft daar begeleiding en remediering van leerlingen waarschijnlijk wel een idee over en de leer die extra zorg behoeven kracht eveneens maar een precieze omschrijving ontbreekt vaak met het gevaar dat begeleider en leerkracht langs elkaar heen werken deze situatie bemoei de gangbare lijkt bovendien het opstellen van een hande lingsplan dat aansluit bij hetgeen in de klas begeleidingspraktijk sen gebeurt als leerlingen problemen vertonen is het en regelmatig zien we ook dat beide partijen nuttig dat leerkrachten deze leerlingen een vorm van hulpverlening bepleiten die bespreken binnen de school steeds meer zich buiten de onderwijssfeer afspeelt bij leerkrachten gaan dat gewoon vinden en voorbeeld een faalangsttraining of training steeds meer scholen hebben een structuur van oogspieren dergelijke hulpverlening is ontwikkeld om dergelijke besprekingen niet per definitie slecht maar meestal is niet mogelijk te maken deskundigen van bin zo duidelijk of die hulp daadwerkelijk bij nen en buiten de school kunnen worden draagt aan het oplossen van de problemen ingeschakeld die de leerling in de onderwijsleersituatie van alle dag ondervindt immers het reguliere kenmerkend voor een zich ontwikkelende onderwijsprogramma wordt meestal niet stil begeleidingsstructuur binnen de scholen is gelegd om te wachten tot de leerling is bij een toenemende taakverdeling tussen leer gespijkerd kortom begeleiding start vaak krachten en begeleiders deze deskundigen met vage onvoldoende geconcretiseerde ontwikkelen hun eigen professionele werk problemen en leidt soms tot adviezen die wijzen daarmee samenhangend ontstaat los staan van de onderwijssituatie of die een duidelijke taakafbakening en een ver moeilijk te realiseren zijn binnen de school 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 hoe komt het dat in leerlingbesprekingen zich voordoen de uit te voeren taak zelf en de concrete problemen die een leerling in de manier van informatieverwerken van de de klas ondervindt zelf vaak onderbelicht leerling bestaat de neiging een zo n factor blijven in feite geeft men met omschrijvin als oorzaak van problemen aan te wijzen gen als dyslexie en faalangst al een bepaalde verklaring voor die niet concreet de idee dat de oplossing van problemen omschreven problemen er moet iets bij bestaat uit het wegnemen van de kwalijke zonders aan de hand zijn met de leerling oorzaak of het trainen van de zwakke func wellicht hebben leerkrachten dat geleerd tie gaat voor sociale problemen in het alge van begeleiders en nemen zij hun termino meen en voor leer en gedragsproblemen logie over en wellicht bevestigen begelei niet op omdat zelden sprake is van eendui ders leerkrachten daarin men gaat dan dige oorzaak gevolg relaties veeleer gaat echter wel voorbij aan de kritiek die in de het om situaties waar meerdere factoren loop der tijd is gegeven op de traditionele elkaar onderling beinvloeden bovendien verklaringen van leer en gedragsproble spelen leerling en leerkracht bij het verhel men samenvattend komt het hierop neer pen van leesproblemen een andere rol dan meijer 1995 arts en patient bij het genezen van een gebroken been hun eigen visie op het pro in de loop van ruim honderd jaar theorievor bleem en hun inzet bij het zoeken van ming en diagnostisch werk zijn meerdere oplossingen spelen een doorslaggevende verklaringsmodellen ontwikkeld achtereen rol omdat er geen alles omvattende theorie volgens verschoof de nadruk bij het verkla over leerproblemen bestaat en begeleiders ren van leesproblemen van aangeboren en in de praktijk te maken krijgen met proble verworven fysieke defecten zoals congeni men waarvoor theorieen ontbreken of tal word blindness via functionele proble waarvoor meerdere theorieen voorhanden men zoals onvolledige hemisfeerdominantie zijn zullen ze moeten kiezen voor ieder en een gebrekkige lateralisatie naar ach kind voor ieder probleem moet opnieuw terstanden in intelligentie en functie ontwik worden nagegaan welke factoren daadwer keling met de ontwikkeling van intelligentie kelijk een rol spelen bij het ontstaan en en functietesten krijgen deze constructen instandhouden van de problematiek een steeds dominantere plaats in de theo rievorming van leesproblematiek psycho in de praktijk spelen uiteenlopende factoren logische constructen nemen de plaats in een wisselende rol veel begeleiders en van fysieke entiteiten maar diagnostici leerkrachten hechten op basis van traditie handhaven de kenmerken van de medische meer waarde aan de vroegere modellen zij benaderingswijze waarbij leerproblemen voeren de fysieke factoren op als de echte worden opgevat als symptomen van een oorzaken en beschouwen hulpverlening stoornis met een in principe aanwijsbare die gericht is op andere factoren als symp oorzaak zie bijvoorbeeld bateman 1981 toombestrijding maar die voorkeur kan theoretisch niet beargumenteerd worden met behulp van testen wordt een profiel van vanuit causale relaties tussen symptomen sterke en zwakke kanten opgesteld als en oorzaken een en ander heeft tot gevolg basis voor de behandeling en de behande dat adviezen vaak los van de onderwijsleer ling zelf bestaat uit het bestrijden van de situatie komen te staan of in de school en oorzaak door zwakke kanten van het pro klas niet uitvoerbaar zijn fiel te versterken ook wanneer zoals in recentere verklaringsmodellen meer aan dacht wordt besteed aan andere aspecten zoals de context waarin de leerproblemen sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang consultatieve leerling meijer 1993 hebben we aangegeven hoe begeleiding zo n begrippenkader eruit ziet de gedach tengang komt in het kort hierop neer leerproblemen zijn de resultante van een consultatieve leerlingbegeleiding is een interactieproces tussen kindfactoren en methodiek waarin men tracht tegemoet te onderwijsfactoren bij het analyseren van komen aan de bezwaren van de traditionele problemen moet aandacht worden geschon leerlingbegeleiding anders dan de ken aan beide groepen factoren en aan hun omschrijving doet vermoeden is de bege onderlinge samenhang met andere woor leiding expliciet gericht op de leerkracht de den als het leesproces stagneert is dat het leerkracht signaleert een leer of gedrags resultaat van een misinteractie tussen onder probleem bij de leerling de begeleiding is wijs en kindfactoren het opheffen van de erop gericht deze leerkracht te helpen bij stagnatie betekent het zodanig manipuleren het vinden van oplossingen voor deze leer met factoren in de onderwijsleersituatie dat en gedragsproblemen de methodiek is de interactie weer tot leerresultaten leidt gebaseerd op twee pijlers een onderwijsleersituatie is niet onbegrensd in de eerste plaats worden de fasen van manipuleerbaar de grenzen worden een probleemoplossingsproces in strakke bepaald door uiteenlopende factoren de regie door begeleider en leerkracht samen mogelijkheden van de leerling schoolorga doorlopen samen beschrijven zij de pro nisatorische beperkingen de maatschap blemen zo concreet mogelijk samen analy pelijke context waarin de school functio seren zij de factoren die een rol spelen in dit neert de mogelijkheden van de onderwijs individuele geval samen zoeken zij naar gevende etcetera om te voorkomen dat oplossingen en gaan zij na hoe die oplos de aandacht wordt afgeleid van de moge singen gerealiseerd kunnen worden en lijkheden die het onderwijs heeft om proble samen evalueren zij of deze echt gewerkt men op te lossen brengen we onderscheid hebben de traditionele taakverdeling wordt aan tussen directe en indirecte factoren vervangen door een stappenplan waarbij directe factoren zijn factoren die deel uitma begeleider en leerkracht per stap telkens ken van het onderwijsleerproces indirecte afspraken maken wie wat verder gaat doen factoren hebben niet rechtstreeks invloed in de praktijk leidt dit tot een zeer flexibele op de stagnaties maar werken indirect via invulling van het proces afhankelijk van de het onderwijsleerproces actuele situatie de aard van de problemen de mogelijkheden van de begeleider en de iedere onderwijsleersituatie bevat een leerkracht in een leerlingbespreking wor onderwijs en een leercomponent de den vaak meerdere stappen gezet maar onderwijscomponent bestaat uit twee evengoed komt het voor dat een leerlingbe onderling samenhangende factoren ten spreking wordt afgesloten met de afspraak eerste de taak die het kind krijgt voorge om eerst meer informatie te verzamelen legd bijvoorbeeld het beantwoorden van om pas in de volgende bespreking over te vragen bij een tekst de taak bepaalt op gaan tot de volgende stap welke kennis en vaardigheden een beroep wordt gedaan bij de leerling en ten tweede de tweede pijler waarop consultatieve leer de instructie dat is de wijze waarop de lingbegeleiding is gebaseerd betreft een leerkracht het leergedrag begeleidt bijvoor inhoudelijk aspect bij het analyseren van beeld de mate waarin de leerkracht duidelijk problemen wordt een referentiekader de bedoeling van het lezen van de tekst uit gebruikt waarin onderscheid wordt gemaakt legt of aanwijzingen geeft voor het beant tussen directe en indirecte factoren elders woorden van vragen 25 jaargang nummer 1 sept okt 1996 a0 lk stagnaties vertragingen misinteracties directe tussen factoren leer en onderwijs component 4 t leerling onderwijs indirecte kenmerken kenmerken factoren cognitief curriculum fysiek docent sociaal emotioneel klassesituatie thuissituatie schoolsituatie maatschappelijke context binnen de leercomponent onderscheiden omdat iedere onderwijsleersituatie uit deze we eveneens twee met elkaar samenhan factoren is opgebouwd staan bij consulta gende factoren ten eerste de strategie van tieve leerlingbegeleiding de directe factoren de leerling dat is de manier waarop de leer centraal deze factoren verwijzen tegelijker ling de taak uitvoert in de leerstrategie van tijd naar de hulpverlening onderwijshulp een leerling wordt zichtbaar op welke wijze bestaat altijd uit het aanbieden van andere de leerling de beschikbare voorkennis en taken en of aangepaste instructie dat deelvaardigheden inzet in de tweede plaats gebeurt omdat men de strategie van de onderscheiden we het taakgedrag van de leerling wil benvloeden of het taakaanpak leerling dat is de wijze waarop de leerling gedrag de taak plant uitvoert en evalueert sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang bij het maken van concrete keuzen voor de zijn ten tweede moet de analyse verwijzen hulp spelen twee soorten afwegingen een naar veranderingsmogelijkheden en ten rol ten eerste de vraag in welke mate het derde moet de begeleider nauw samenwer onderwijs in de voorafgaande periode opti ken met leerkrachten dat is noodzakelijk maal is verlopen wanneer sprake is van om twee redenen alleen leerkrachten kun aanwijsbare misinteracties vormt dat alle nen een noodzakelijk deel van de informatie aanleiding voor het onmiddellijk aanbrengen verschaffen door inzicht te geven in de aan van aanpassingen in de onderwijsleersitu geboden taken en begeleidende instructie atie van de leerling dat is bijvoorbeeld het en leerkrachten nemen een sleutelpositie in geval als taken onvoldoende aansluiten bij bij het implementeren van een advies die de voorkennis van een leerling of wanneer immers bestaat uit een herstructurering van de instructie onvolledig is de onderwijsleersituatie ook als de concre te hulp buiten de klas plaatsvindt zal ze een tweede afweging ligt in de invloed van optimaal op het klasgebeuren afgestemd indirecte factoren omdat geen sprake is moeten zijn om er effect van te verwachten van rechtstreekse causale relaties moet die invloed in het individuele geval aangetoond en plausibel gemaakt worden ze wordt dus niet op grond van traditie geaccepteerd zo consequenties voor kunnen bijvoorbeeld leerlingen met een ver gelijkbare matige begaafdheid komen tot begeleiders een verschillend prestatieniveau en zo kun nen leerkrachten onder de indruk zijn van consultatieve leerlingbegeleiding stelt eisen uitermate tragische gezinsomstandigheden aan de betrokken leerkrachten en begelei maar pas als duidelijk is welke invloed daar ders maar ook aan de begeleidingsstruc van uitgaat op het aanpakgedrag of de tuur binnen de school organisatorische strategie van de leerling bij het lezen wordt aspecten vallen buiten het bestek van dit zo n gegeven relevant voor de hulp artikel maar enkele concrete consequenties hetzelfde geldt voor alle directe factoren van consultatie kunnen bs van een bepaal de organisatievorm wel worden aangege indirecte factoren die de leercomponent ven begeleiders kunnen de effectiviteit van kunnen beinvloeden zijn cognitieve fysieke begeleiding vergroten door en sociaal emotionele kenmerken van de leerling en de thuissituatie indirecte facto niet in te gaan op vage klachten en ren die de onderwijscomponent van de omschrijvingen die leerkrachten van leer onderwijsleersituatie beinvloeden zijn leer lingproblemen geven zij zullen de leer krachtkenmerken het curriculum groeps kracht moeten helpen de problemen kenmerken schoolkenmerken deze indi concreet te omschrijven dat kan door recte factoren kunnen op hun beurt worden de leerkracht in een leerlingbespreking bernloed door de maatschappelijke context te vragen precies aan te geven welke waarin de school functioneert opdrachten de leerling thuis en in de klas moet uitvoeren hoe de leerling die wil de begeleider recht doen aan het uit taken aanpakt en tot een goed einde gangspunt dat leerproblemen voortkomen tracht te brengen welke strategie de uit misinteracties en daadwerkelijk een bij leerkracht van de leerling verwacht drage leveren aan het zoeken naar oploss welke instructie is gegeven etcetera ingen van leerproblemen dan stelt dat een aantal eisen aan het diagnostisch handelen de hulpverlening op te vatten als een ten eerste mag de analyse niet eenzijdig aanpassing van de onderwijsleersituatie 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 het effect van speciale leerlingenhulp tiging te vinden van het idee dat leerkrach hoeft niet primair gezocht te worden in ten zo weinig kunnen doen aan de proble het gebruik van bijzondere programma s men van leerlingen consultatieve leerling of exotische hulpmiddelen maar is meer begeleiding is ook geen deus ex machina afhankelijk van het nauwkeurig afstem dat aan alle tragiek een einde maakt niet men van de taken en instructies op de alle leerlingen zijn straks beroemdheden behoeften van de individuele leerling het gaat om een nuchtere methodiek gericht op leerkrachten die het best haalba op zoek te gaan naar haalbare oplossin re gerealiseerd hebben en daar professio gen eerder dan het bedenken van de neel verantwoording over kunnen afleggen meest ideale behandeling is het de taak van de begeleider om eraan mee te wim meijer werken dat de meest haalbare oplos vakgroep pedagogiek onderwijskunde sing in de praktijk wordt gerealiseerd rijksuniversiteit groningen daar kan een begeleider veel aan doen grote rozenstraat 38 om te beginnen door met de leerkracht nl 9712 tj groningen op zoek te gaan naar oplossingen die de leerkracht relatief weinig energie kos ten en door al te ambitieuze plannen bibliografie wat te temperen in de tweede plaats door het maken van duidelijke afspra bateman b teaching reading to ken met de leerkracht en het geven van learning disabled and other hard to regelmatige feedback teach children in resnick l b ed theory and practice of early reading uit deze korte beschrijving van consultatie hillsdale erlbaum 1981 ve leerlingbegeleiding zal duidelijk zijn geworden dat centrale begrippen in de elliott s n s m sheridan methodiek zijn samenwerken afspraken consultation and teaming problem sol maken verantwoording afleggen en vast ving among educators parents and sup stellen van effecten allerlei traditionele port personnel the elementary school taken van begeleiders zoals het verrichten journal 3 1992 p 315 338 van diagnostisch onderzoek komen niet volledig te vervallen maar maken onderdeel meijer w consequenties van weer uit van de afspraken die begeleider en leer samen naar school voor de werkwijze kracht kunnen maken het grootste verschil van ortho pedagogen en psychologen met de traditionele leerlingbegeleiding is dat in panrijer n k r haccou a j c m voor alle partijen volstrekt duidelijk is wat de de jongh l w a van de meugheuvel bedoeling en functie is van het verzamelen red weer samen naar school op van diagnostische informatie voor het vin weg naar 1997 assen van gorcum den van oplossingen door het maken van dekker van de vegt 1993 p 31 43 afspraken per situatie worden de onge wenste neveneffecten van een standaard meijer w leesproblemen diagnostiek taakafbakening tussen leerkrachten en en onderwijs over de veranderende rol begeleider voorkomen van diagnostici bij de hulpverlening aan kinderen met leesproblemen in consulatieve leerlingbegeleiding gaat dus clemens j h hacquebord diagnos om een professionele manier van het tiek van leesvaardigheid delft eburon bespreken van leerlingen leerlingbe 1995 p 11 26 sprekingen zijn niet bedoeld om een beves sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang nrif