Documenten
arie sturm s creatief schrijven op de lagere schoo l r over doelstellingen de stroom wil komen tot het formuleren van doelstellingen en het ontwikkelen van werkvormen voor wat bij gebrek aan beter creatief schrijven genoemd wordt zo stond het in de congresfolder te lezen nu was stroom 2 heel nadrukkelijk een doe stroom niet praten maar doen was het devies derhalve is het formuleren van doelstellingen niet of nauwelijks aan de orde geweest tijdens de conferentie meer duide lijkheid over wat althans in de ogen van de stroomleiding doelstellin gen van creatief schrijven zijn verschaft de voorinformatie van stroom 2 die van de hand is van jos van hest rezy leenmens henk van faas sen en frederice van faassen daarom volgen hier eerst een paar gedeel ten uit die voorinformatie daarna komen de werkvormen aan de orde waar het om gaa t het belangrijke doel waar het in het moedertaalonderwijs om zou moeten draaien is dat kinderen op hun eigen woord komen hun eigen zin maken hun eigen verhaal verzinnen hun eigen oplossing bedenken op je eigen woord komen betekent een stuk zelfontdekking niet iemand anders de ouder de onderwijzer de baas de po liticus de stem van de ster de intellectueel bepaalt wat jouw woorden zijn je doet het zelf jij maakt je eigen verhaal jij vindt je eigen oplossing op je eigen woord komen betekent je eigen woordje kunnen doen dat is mondig worden in de realiteit ziet het er vaak anders uit soorte n taal gedrag met een paar soorten taalgedrag komen we vaak in aanraking zij vormen ons weer in ons taalgedrag daar is allereerst het taalgedrag van de baas de chef de reclame 12 tekstschrijver de politicus de propagandamaker het is een taalgedrag dat er niet op gericht is om jezelf en je omgeving te leren kennen er achter te komen wat je zelf wilt wie je bent wat je zou kunnen zijn de bedoeling van deze taalgebruikers is dat we doen wat zij zeggen dat we geloven wat zij zeggen dat we denken wat zij zeggen dat we napraten wat zij zeggen een andere vorm van taalgedrag waarmee we geconfronteerd worden is het taalgedrag van de deskundigen de intellectuelen de nieuwslezers de beterweters de moeilijke woorden maniakken hun taalgedrag is er bewust of onbewust op gericht dat we tot de overtuiging komen dat we dom zijn of we nou luisteren of niet het maakt geen verschil we snappen het toch niet we horen er niet bij anderen zijn beter in staat om beslissingen voor ons te nemen wat zeggen de deskundigen ervan wat vinden de experts twee vormen van taalgedrag het ene om ons in te lijven het andere om ons op een afstand te houden beide vormen van taalgedrag exploiteren en manipuleren ons beide vormen van taalgedrag hebben invloed op ons eigen taalgedrag wijzelf leren taal hanteren als een middel om nu eens anderen te laten doen wat wij willen dan weer anderen van hun terrein af te houden die confrontatie met deze beide vormen van taalgedrag begint vroeg in het gezin op school bij het lijstje van taal manipu leerders zou ook de onderwijzer gevoegd kunnen worden naar een ander taalgedrag taal bestaat om dingen te verduidelijken te verhelderen dingen over en van ons zelf door de taal worden we ons van onszelf bewust worden we geinformeerd over onszelf via die taal kunnen we onze eigen ervaring onze wensen onze hoop onze angst aan anderen kenbaar maken via die taal kunnen zij daarop reageren daar voor moeten we een taal hebben en het besef dat die taal voor en van ons is de twee boven beschreven vormen van taalgedrag vernietigen dat besef dikwijls voordat het vo l groeid is onze officiele woordvoerders de prekers en de experts doen keer op keer pogingen ons het woord te ontnemen ook op school gebeurt dat jammergenoeg vaak taal is van jou taal is voor jou de woorden behoren jou toe woorden bestaan om aan jouw behoefte jouw groei jouw wensen jouw leven vorm te geven dat zou de mentaliteit van het gezin het onderwijs het bedrijfsleven de maat schappij moeten zijn je mag pas iets zeggen als we het je vragen a nders houd je je mond a ls je ie t s ge vraagd wordt geef je op de goede manier antwoord de goede manier en het goede antwoord hebben we je geleerd als je praat zonder dat we erom gevraagd hebben krijgje straf dat is nog al te dikwijls de mentaliteit van het gezin het onderwijs het bedrijfsle ven de maatschappij mondig zijn is op je eigen woord komen en je eigen woordje kunnen doen mondig zijn is je eigen zin ontdekken en je eigen zinnen maken mondig zijn is beseffen dat de eigen taal belangrijk is en van waarde de waarneming en ervaring van jezelf en van de wereld waar je in bent wordt geuit in taal een ander heeft weer andere woorden dan jij d ie ander spreekt een andere taal ook jijzelf hebt voor een zelfde ervaring soms verschillende woorden sommige taaluitingen zijn van groter belang voor je dan andere als je praat is het 13 woord meteen weg als je het opschrijft blijft het staan schrijven is een speciale manier van praten creatief taalgebrui k via creatief taalgebruik kunnen we van elkaar leren dingen op onze eigen manier te begrijpen en die onszelf en anderen duidelijk te maken via creatief taalgebruik krij gen we plezier in taal plezier in het vinden van woorden die bij ons horen plezier in het bedenken van allerlei mogelijke en onmogelijke oplossingen door woorden als materiaal te gebruiken om iets uit te drukken dat van onszelf is en waarmee we an deren kunnen bereiken door zo taal te gebruiken vergroten we onze weerbaarheid met woorden kan je zeggen wat je denkt woorden kun je ook schrijven en drukken in dat geval kan je jouw woorden aan een ander laten lezen of aan tien of honderd anderen we leren kinderen omgaan met vulpennen balpennen potloden en viltstiften leren we ze ook omgaan met de typemachine het stencilapparaat met stempels met schablones met zeefdruk met de drukpers kennis en beheersing van communicatie technieken dient niet voorbehouden te zijn aan vakmensen democratisering van het potlood en van de drukpers is een voor waarde voor vrijheid van meningsuiting over werkvormen creatief taalgebruik en democrati sering van de drukpers de werkvormen die op het congres aan de orde kwamen vallen in twee groepen uiteen de ene groep moet gezien worden als een afgeleide van doelstellingen als door de taal worden we ons van onszelf bewust worden we geinformeerd over onszelf via die taal kunnen we onze ei gen ervaring onze wensen onze hoop onze angst aan anderen kenbaar maken via die taal kunnen zij daarop reageren daarvoor moeten we een taal hebben en het besef dat die taal voor en van ons is de andere groep moet gezien worden als een afgeleide van de doelstel lingen die met de eerdergenoemde doelstellingen samenhangen om trent de democratisering van de technieken om taal in geschreven en of gedrukte vorm vast te leggen en eventueel te verspreiden creatief taalgebruik het doe karakter van stroom 2 werd door de stroomleiding van wezen lijk belang geacht wat creatief schrijven is kun je alleen ervaren als je het doet het zou dan ook niet erg zinnig zijn om in dit verslag uitvoeri ge expose s te gaan geven over de creatief schrijven arbeid van stroom 2 de in creatief schrijven geinteresseerde lezers moeten eerst en vooral zelf creatief gaan schrijven natuurlijk moeten die lezers dan wel weten wat ze moeten doen daartoe volgen hieronder aanduidenderwijs enkele creatief schrijven opdrachten ze zijn hetzij door de eigen fantasie te laten werken hetzij door te gaan neuzen in de literatuur over creatief schrijven gemakkelijk aan te passen of uit te breiden en dat is maa r 14 goed ook want aldus de stroomleiding de door hen verstrekte op drachten moeten niet gebruikt worden als recepten opdracht 1 vlug associaties iemand noemt vrij vlug achter elkaar losse woorden de deelnemers schrijven daar direct hun associatie bij op opdracht 2 brugassociaties er worden telkens twee woorden genoemd die niets met elkaar te maken hebben de deelnemers slaan al associerende met het geeft niet hoeveel woorden of juist met zo weinig mogelijk woor den een brug tussen die twee woorden opdracht 3 kringloopassociaties zet midden op een leeg vel een woord ga daar omheen vloeiend associeren met andere woorden zoek nu de woorden uit die je het meest aanspreken waar je wat mee hebt maak met ieder van die woorden een zin kies daaruit weer de zin die je het meest aan spreekt ieder leest zijn zin voor en vertelt hoe hij eraan gekomen is opdracht 4 iemand zegt telkens een los woord de deelnemers associeren daarop met een zin er moeten zoveel woorden genoemd worden als er deelne mers zijn daarna verzamelt ieder van de deelnemers via scheurwerk een rijtje van alle zinnen die bij een bepaald woord gemaakt zijn van die rijtjes zinnen maken de deelnemers door de zinnen op een bepaalde ma nier te rangschikken en met behulp van kleine wijzigingen een verhaaltje dat voorgelezen wordt opdracht 5 werken met symbolen schrijf bijvoorbeeld eens op waar het woord sleutel voor jou symbool voor is nadat een aantal woorden genoemd is kies je bij je buurman dat woord plus de symboolwaarde daarvan voor hem dat je het beste vindt maak daarbij een simpele zin probeer die zin te richten tot een bepaalde groep luisteraars lezers het resultaat wordt voorgelezen in de kring van deelnemers opdracht 6 maak eens een rijtje van dingen die je kwijtgeraakt bent kies uit dat rijtje een ding en schrijf daar twee zinnen over maak nu met behulp van die twee zinnen een tekstje van acht zinnen en wel zo dat de eerste zin dezelfde is als de vierde en de zevende en dat de tweede dezelfde is als de achtste opdracht 7 bedenk een omgeving een ding in die omgeving en een onderdeel van dat ding maak zo een aantal rijtjes van telkens drie woorden opdracht 8 schrijf eens op wat je allemaal gezien en gehoord hebt in de afgelopen week ieder leest dat daarna voor wat je niet wilt voorlezen streep je 15 rustig door ieder kiest uit zijn opsomming een zin en gaat het daarin beschrevene vreselijk overdrijven en beschrijft wat de gevolgen daarvan zijn opdracht 9 schrijf allemaal een zin op waarin de naam van een boom voorkomt idem met de naam van een stuk gereedschap een voertuig een rond voorwerp iets van glas iets met een beweging enzovoort in de kring leest ieder eerst zijn eerste zin voor dan ieder zijn tweede enzovoort daarna kan ieder weer bij een van de gemaakte zinnen een nieuwe zin bedenken die hij daarbij vindt passen en zo ontstaan tekst jes met herhalingen die weer in de kring voorgelezen kunnen worden opdracht 1 0 ga in groepjes van ongeveer vijf man om een groot vel papier zitten schrijf gedurende een paar minuten op wat je doet als je thuiskomt ver volgens wat er zich in je huis bevindt vervolgens wat er in een van de kasten zit die zich in je huis bevindt vervolgens wat voor post je zoal krijgt enzovoort na deze schrijfarbeid ga je lezen wat de anderen van je groepje op de flap hebben geschreven als je daarbij iets invalt mag je het er gerust bij schrijven vervolgens ga je met je groepje lezen wat een ander groepje op zijn flap heeft geschreven kies van die flap de zin die je het mooiste vindt die je zou willen onthouden schrijf zelf bij die zin een of twee zinnen die je daarbij vindt passen het resultaat van uitge kozen zin plus eigen zin nen wordt door ieder in de kring van alle deel nemers voorgelezen nb de opdrachten worden door de leider stapje voor stapje gegeven en hoewel dat niet bij iedere opdracht vermeld is is het natuurlijk aardig om de resultaten van de schrijfopdrachten aan elkaar voor te lezen of aan elkaar te laten lezen of aan anderen en dan is het handig als je weet hoe je die resultaten moet vermenigvuldigen democratisering van de drukpers gegeven de doelstellingen van creatief schrijven moeten de creatief schrijvers ook in de gelegenheid zijn hun produkten aan anderen te la ten lezen als ze dat willen en ook om die teksten waar ze een erg nauwe band mee hebben op een duurzame manier vast te leggen daartoe moeten ze vertrouwd zijn met technieken om teksten te reproduceren tijdens de conferentie zijn de deelnemers van stroom 2 dan ook druk in de weer geweest met de stencilmachine de stempeldoos schablones de zeefdruk en de degelpers en met zelf van blokjes hout en stukjes auto binnenband vervaardigde stempels de ideeen over de democratisering van de drukpers stammen voornamelijk uit de taaldrukwerkplaats te amsterdam waar een aantal van de leiders van stroom 2 docent is 16 nadat de deelnemers zelf de nodige ervaringen met druktechnieken hadden opgedaan konden die stroomleiders hen dan ook heel wat interessante informatie geven over het hoe en wat van drukken met kinderen als ook over de materialen die daarbij gebruikt kunnen worden of juist niet gebruikt kunnen worden stroomgangers die zelf met hun leerlingen aan de slag wilden werd aangeraden contact op te nemen met een drukker in de buurt niet alleen omdat zo iemand veel ambachtelijke kennis heeft waarover hij in het algemeen graag praat maar ook omdat je van zo iemand vaak op een goedkope manier allerlei al of niet licht beschadigd materiaal kunt krijgen zo zijn er bijvoor beeld bij krantedrukkerijen vaak grote hoeveelheden plastic cliche s van foto s en dergelijke voor niks te krijgen waarvan je met behulp van drukinkt en een wringerrol afdrukken kunt maken een uitvoerige weergave van alle informatie over het druk aspect van creatief schrijven zou de omvang die dit verslag mag hebben ver te bo ven gaan lezers die erg in dit aspect geinteresseerd zijn kunnen het best contact opnemen met de mensen van de taaldrukwerkplaatsz over leerplanontwikkelin g uit de vorige paragraaf valt op te maken dat het in het begin van dit ver slag genoemde ontwikkelen van werkvormen voor wat bij gebrek aan beter creatief schrijven genoemd wordt tijdens de conferentie in fei te neerkwam op kennismaking met al bestaande werkvormen mede hierdoor en door het feit dat zoals gezegd het formuleren van doelstel lingen niet of nauwelijks aan de orde is geweest tijdens de conferentie is als er al van een bijdrage vanuit stroom 2 aan het thema van de hele conferentie leerplanontwikkeling door docenten sprake kan zijn dat toch grotendeels impliciet gebleven het meest duidelijk is gewor den dat het voor het creatief schrijven zoals dat in stroom 2 bedreven is onwenselijk zoniet onmogelijk is om een gesloten leerplan op te stel len dat blijkt bijvoorbeeld uit de op de conferentie gepraktizeerde werkwijze en ook uit het volgende citaat uit de voorinformatie als we kinderen zouden moeten leren praten alleen via een uitgekiende didactische handleiding zou er niet veel waarschijnlijk niets van terecht komen te vaak is het onderwijs gesystematiseerd ondergebracht in allerlei didactische methoden ver deeld in pedagogische inzichten te weinig gaat het onderwijs uit van de kracht van de spontane leergierigheid het speelvermogen van het kind er zijn in de spaarzame momenten dat er gereflecteerd werd op crea tief schrijven op de conferentie nog wel meer zaken aan de orde geweest die met leerplanontwikkeling in verband gebracht kunnen worden doelstellingen er was de kritiek op het werk van koch en portegies zwart waarin het volgens de stroomleiding louter en alleen om esthe 17 tiek gaat en waarin een visie op taal ontbreekt een kritiek die overeen komt met die van peter van den hoven3 er was de indringende vraag of creatief schrijven niet versluierend werkt in die zin dat alles mag maar dat er wel degelijk directieven van bovenaf zijn evaluatie bij creatief schrijven mag alles het beoordelingsaspect ont breekt maar leerlingen krijgen ook te maken met bijvoorbeeld zakelijk stellen of dictee waarbij ze wel en zij niet alleen met de neus op de harde beoordelingsfeiten gedrukt worden hoe los je zo n conflict op randvoorwaarden bij creatief schrijven mag alles maar wat doe je bij leerlingen die niets willen of alleen maar schuttingwoorden opschrijven wat doe je met onwillige collega s wat moet je zelf allemaal kunnen en kennen om met je leerlingen creatief te kunnen gaan schrijven tot het geven van duidelijke of afdoende antwoorden op deze en derge lijke problemen is stroom 2 niet gekomen dat is niet kwalijk te nemen want zoals de cocon al van tevoren had vastgesteld je kunt niet zo maar even in een paar dagen een heel leerplan ontwikkelen in de stro men die op de conferentie aan de orde zullen komen wordt dan ook slechts geprobeerd een of meer facetten van een dergelijk plan te ont wikkelen of zelfs dat gebeurd is in stroom 2 valt te betwijfelen de le zer oordele zelf wat wenselijker is een wel ontwikkeld facet van een leerplan of een groep deelnemers die unaniem enthousiast waren over het doe karakter van stroom 2 noten 1 zie bijvoorbeeld p dijkstra f hageman k bolle e a creatief taalonderwijs purmerend 1973 2 het adres van de taaldrukwerkplaats is de wittenkade 75 amsterdam 3 zie voor het werk van koch c s en de kritiek daarop van van den hoven het ar tikel van theo rensman gedichten maken op school in moer 1977 2 pag 15 15 25 18