Creatief schrijven: theorie en praktijk

willem mooijman nora van leersu m creatief schrijven schrijfonderwijs theorie en praktijk de werkgroep creatief schrijven verdient met recht de naam workshop wel ke creatieve schrijver bedenkt daar nu eens een goed nederlands woord voor werkgroep de groep werd na een ko rte inleiding door willem mooijman in ie der geval flink aan het werk gezet en discussieerde al doende over de waarde van haar werkzaamheden voor de onderwijspraktijk een wat uitgewerkte inlei ding alsmede een kort verslag van de werkgroep volgen hieronder inleiding d oor will e m m ooijman sen crea t ief sc hrijven creati ev e pr o c e ss e n er v aren i k d en k d aarb ij aa n twee praktisc he m ijn d oel met lessen creatie f sc h rijve n is nie t toepassingen van d ie erva ring en d e ene toe lit eratoren t e kwe k en w ie schrijver w il wor pa ssing noem i k m aa r even d e consum ptieve den moet om te beginnen talent hebben wat o m te b egrij p en w aar liter atuur m ee b e zig is dat is lijk t me moeilij k te omsc h rijven m aar je is het nodi g dat je zelf bewust gewerkt hebt het in ie d er geval no dig j e m o e t v oo ra l hebt met de middelen van die literatuur w elke bere i d z ijn om veel te schrijv en e l ke dag die middelen zijn hoef ik hier niet uit te leg gen w eer en je m oet erte g en kunnen dat j e voort h et z al duidelij k zijn dat je een taalact ivitei t a ls durend met jezelf geconfronteerd wordt b eel d s p raak bet er b e g rijp t als je h em zelf toe b ovenal m oet je b ereid z ijn om een aantal ja p ast d at do e j e na tuurlijk g eregel d m aar nu ren je werk rond te sturen naar tijdschriften en b e n je je er b e w ust van e n als je he m in het uitge vers en e rte ge n kun n e n o m e ve nvee l j a werken met anderen ervaart m aar met ren briefjes te ontvangen met de boodschap be el d s p raa k zijn w e eige n l ijk a l o p een he el dat z e je werk me t b elan g stellin g g ele zen h e b hoog niveau d e noodza a k o m een pa ar b eel ben ma a r d at hela a s w ie d a t vol hou d t z al d en onder te b ren g en i n een st u kje taal van het vaak zelfs met een klein talen t nog w el zeventien lettergrepen verdeeld over drie re tot een publikatie brengen je moet je dan nog ge ls een hei k oe confron teert je h e el sim p el wape n e n tegen twee vo orui tzichten sl e ch te en heel direct met de problemen van literaire krit ie ken en n a t wee ja a r j e w er k i n k euri g e vorm g evin g stapeltjes bij de slegte de productieve toe p assin g is d at je d oo r d e z e mijn doel is wel dat deelnemers aan mijn les oefening en leven d i g er s pit ser en zakelijke r moe r 1 9891 4 p 161 1 63 161 kun t leren sc h rij ve n de bew ij zen d aarvoor z ijn acht ik geen becijfering nodig a ls beoordelen niet zo verschrikkelijk sterk maar er is wel betek en t dat je m er kt d at de ee n hand i ge r wat onderzoek naar gedaan redelijk recent vaardiger vlotter is dan de ander hoeft dat onderzoek staat beschreven in go d efrooij niet meer te betekenen dan dat je constateert 1983 dat mens en ve rsc h ill en daa r krij g je o p sch oo l verd er noem d e ik i n mijn inlei d ing een paar re g een cijfer voor a ls d e l ee rlin g en m et p l ez i e r gels d ie ge l den i n m ijn l e ss e n crea tie f we r k en aan de o pd ra chten zullen ze er ook schrijven hun best voor doen en zal ieder naar eigen ik doe met alle oefeningen mee er zijn wel mogelij khe d en vordering en maken schaarse uitzonderingen maar die hebben een d it brengt me op een tweede punt de sfeer d ui d elijke red en h et zou mooi zijn a ls ieder boek en ieder arti al les wat e e n deelnemer geschreven heeft ke l over bepaalde w er kv o rme n ko n worde n in leest hij o f zij oo k voor geleid met een hoofdstukje over de manier d at voorlezen moe t g oed gebe uren i k vind het wa arop je het beste een werksfeer k unt kwe verd rietig z oals m e nsen v aak hun ei g en w er k ken voor d i e werkv ormen d i e hoo fdstu kjes slord i g raffelen d mom p elend voo rlezen on zijn er niet en dat is logisch w ant sfeer in een get w ijfeld heeft dat ie ts t e m a ken met opvat k las is afhan kelij k van zo v eel verschill e nde f ac tin g en over b esche id enheid maar het effect is toren dat je er geen samenhangend verhaal dat d e voorlez e r zichze l f te kort doet en ande over kunt schrijv e n de aar d en de p e d a g o ren verveelt het kan een enkele keer voorko gisch didactische ideeen van de leraar de sa men d at ieman d zo p ersoonlij k is g aan schrij menstellin g van een k las de l e eftij d va n d e ven d at zij of hij het pro d u kt niet w il voorle leerlingen de dag van de week het voorgaan zen d at recht h eeft ieder n atuurlij k altijd de en het volgende lesuur om maar een paar w e w erken sne l een reden daarvoor is de factoren te noemen wie vindt dat zulke facto korte tijd die je in zo n workshop hebt een ren van geen belang zijn ontraad ik lessen a ndere reden is d at lang n ad enken over wa t je c r eatief schrijven te g eve n schrijft in zo n cursus meestal niets extra s zal een d erd e pun t is kun je d it soort oefe nin g en o p leveren ik ontken niet da t je soms behoor doen met pubers toen die vraag gesteld lijk moet nadenken als je serieus schrijft en bij werd tijdens de conferentie heb ik geant w oord voor b eeld tij d moet nemen om altern atieven te dat k in deren o p een g e g even m o me n t v e rl i efd formuleren en op a l lerlei manieren moe t rom raken los proberen te komen van hun ouders m elen met je te k st m aar het g aat me er in de zich vragen stellen over hu n t oe ko mst k or ze lessen meer om dat je prikkels tot schrijven tom een periode beleven w aarin ze erg veel krijgt die je meteen in actie brengen het na aan hun hoofd hebben dat hun belangstelling d en k en ordenen ver b eteren k an ie d ereen wel voor schools e za k en w el eens sterk do et ver in meerdere of mindere mate maar vertrou minderen d at kan dus betekenen dat ze niet w en op je eerste invalle n h et aan d urven om zo n boo d scha p heb ben a an taalkun d e of aan een niet ech t af produkt ter b eoordeling aan hou t be w er k in g aan h omerus of creatief schrij anderen voor te lezen dat d oen mensen niet ven of juist w el het is immers een fictie dat vaa k d ie kans mo eten z e krijge n in e en cur pakweg dertig mensen bereid zijn zich tussen su s of w ork sho p naar aa nl e i d ing van het een uur en een uur vijftig bezig te houden met w er k in de w orks h op en het versla g hieronder frans of re k enen of gymn astie k m aar zolang he b i k nog een p a a r op m erkingen we op g ron d van allerlei praktische over we g in g en of voor mijn p art id eele bereid zijn opmerkinge n binnen die fictie te werken moeten we aan va arden dat het af en to e ni et lu kt e n b lij z ijn m ijn eerste op m erking ga at ove r beoordeling met d e ke ren da t het w el lu kt d at is naar m ijn h et is maar de vraag of je a lles w at er bij stelli g e overtui g in g d e kern van het ler aar creatief schrijven gebeurt moet beoordelen of schap waar beoordelen vaa k o p uitdraait m oet be een vierde o pmerkin g tot slot d e op d rachten cijferen a ls j e o pd racht en voor crea tief schrij die i k in d e w ork sho p gaf w aren bestem d voor ven g ee ft o m de le e rli nge n v oor t e be rei de n o p de doelgroep leraren dus en een paar studen het schrijven van opstellen en verslagen of om t en i k heb ze oo k be schre v en in m ijn bo ekje z e inz icht t e l aten krij g en in literaire p rocessen a ls het gras groen was dat is g e b aseerd o p 1 62 m ijn werk m et vol w assenen in creativiteitsce n i k von d het een h eel p ittige oef enin g h et ver t ra en op een lerareno p lei d ing op d e vraa g o f eist een vrij uit g ebreide w o o rd enschat hoe wel d ie oefenin g en oo k g eschi k t zijn voor leerlin voor een enkeling k inderlij k taal g e brui k u it gen van de basisschool k an i k ant w oord en komst bood dat i k negenti g procent van mijn opdrachten g illen d d ook kereltje een n a velsin a asapp el gestolen heb uit b oe kjes voor de basisschool le kkern op pard oes sloop p i p o op pad en n a of verslag en van wat leraren gedaa n heb b en velsinaasap pel le kker rie p p i p o o p eens s la met leerlingen van d e basisschoollee ftijd i k pen neen n avelsinaasappel le kken heb ze be w erkt voor een a n d ere leeftijdsgroe p tot slot he b ben w e no g een lang verhaal sa wie ze ook wil ge b rui ken k an ze of w el terug men geschreven ied er b egon een v e rhaal t e vertalen of ge w oon gaan w er k en met de op schrijven n a d rie zinnen nam d e r echter buur d rachten die in het schoolboe k je staan het over en vul d e d rie zinnen a a n o o k d e vol gende schreef drie zinnen totdat iedereen een verslag door nora van leersu m bij d ra g e ha d g eleverd oo k hier m oest d e tij d w aarin het ve rhaal be g onnen w as g ehan d i k had verw acht dat we in deze wer kgroep haaf d blijven en m ocht de persoonsvorm nie t zouden gaan discussieren over bijvoorbeeld de veranderen definiering en b eoordeling van creatief schrij ven we werden echter zelf aan het schrijven wat we in de werkgroep gedaan hebben heeft gezet me aan het den k en g ezet a llere e rst viel me d e eerste opdracht w as sc h rijf een verhaal o p d at w ille m ste e d s benad ru kte d at je niet met een logisch verloop wat betreft tijd en origineel hoefd e te zijn b oven d ien kre gen w e persoon in tegenstelling tot gew one stelop steeds een duidelij k om schreven o pd r ac ht d rachten moest dit verhaal met z n t w eeen ge h ierdoor von d i k he t niet m oe ilijk een b e g in te schreven worden zonder overleg w aarbij vinden voor een verhaal oo k b ed acht ik me stee d s na een halve regel d e ander het schrij dat het g oed is iemand te l aten spelen m et ven moest overnemen h et viel me d irect op t aal h et is een manier om je bel e vin g van d in hoe verschillend d e onderwerpen waren on gen d ie voor ie der uniek is t e uiten e n o f aan d an ks het feit dat w illem voor het schrijven anderen d ui d elij k te m ak en i emand die zich b ena d rukte dat je niet ori g ineel hoef d e te zijn k an uitdru kke n in ta al kan mijns inz iens een hij twijfelt er zelfs aan of iemand ooit echt goede sollicitatiebrief schrijven m aar ieman d origineel is n a d at de resultaten waren voor die alleen de taaltechnisc h e k ant b eheerst gelezen w as iedereen het er gauw over eens k omt vaa k n i e t ver d er d an het over schrijven dat het voorlezen op zich een voldoen d e sti van een standaardbrief mulans is en dat je aan de produkten niet me ik denk w el dat je als leraar op moet letten dat teen een cijfer hoeft te hangen h et is dan w el je niet overd rijft zoals iemand uit onze w erk een voorwaarde dat de sfeer in een klas voor groep in een hei koe onder woorden bracht lezen mogelij k maa kt opdracht twee was schrijf een heikoe creatief schrijven beschrijf een beel d in d rie re g els van respec moet je niet overdrijven tievelij k vijf zeven en vij f lettergre p en ie d er onderwijs was leuk schreef er zo een paar en gaf er een door aan de rechter buur d ie vulde de heikoe aan met twee regels van elk zeven lettergrepen hier kw amen heel verrassen d e resulta ten ui t d e een had het over d e vette hap uit d e automa tie k na het treinen de an d er zocht het m eer b ij schapen zonder b oer n a de lunch g ingen we ver d er met het schrij ven van enkele zinnen een verhaaltje waarbij literatuu r d e laatst e letter va n een wo ord s teed s be g in letter van het volgende woord moest zijn wil godefroo ij peter hoe spelen leerlingen op basis scho len in ro tterdam met woorden amsterdam lem noem d e dat een soort hersengy m nastiek centrum voor onde rwijsonderzoek 1983 voor de volgende opdracht 163