Creativiteit – Nederland-België: nul-nul

johan eimers creativiteit 11 nederland belgie nul nul stroom 8 over creativiteit werd georganiseerd door be gische von leden er valt volgens johan eimers nog erg veel te doen aan leerplanontwikkeling op het punt van creativiteit belangrijke vragen daarbij zijn in hoeverre hangt het stimuleren van creativiteit samen met opvattingen over onderwijs en samenleving wat is de betekenis van creativiteitsontwikkeling voor thematisch taal onder wijs hoe maakt de leraar een verantwoorde keus uit de voorhanden zijnde creatieve taa spe n wat doen we afhankelijk van de situatie met de produkten van het creatieve proces hoe komt de leraar erachter of zijn gedrag al of niet bevorderend is voor de ont wikkeling van de creativiteit voora f slag van wat veertig deelnemers op het congres meemaakten voor 5000 moer lezers wel interes wat hier volgt is geen verslag van wat de gemid sant zou zijn delde deelnemer van de stroom creativiteit ge voor de aanwezigen moest het congres de functie durende het von congres heeft meegemaakt hebben van scholing en gezamenlijke leerplanont het is om te beginnen al moeilijk van een gemid wikkeling dit verslag dat dus eigenlijk geen ver delde deelnemer te spreken als we letten op de zo slag is moet gezien worden als een poging om zeer verschillende beginsituatie er waren erbij die uitgaande van hetgeen in noordwijkerhout in gretig een aantal creatieve schrijfoefeningen ver stroom 8 aan de orde geweest is bij te dragen tot zamelden terwijl anderen dezelfde oefeningen een algemenere leerplanontwikkeling met betrek herkenden als het spelen met de pen dat ruim king tot creativiteit tien jaar geleden in de mode kwam er is nog een andere reden om daarvoor niet zon het is verder de vraag of een al te letterlijk ver der meer een deelnemersverslag te geven de 72 stroom creativiteit maakt weliswaar deel uit van smits en lieve vlaminckx allen zijn zij meer of het congres 1979 leerplanontwikkeling wat minder actief binnen von belgie doe je eraan maar moet m i ook nog in een ge hun opzet was de deelnemers in eerste instantie heel ander kader worden gezien een von con een leerproces te laten doorlopen in de richting gres is een activiteit van de vereniging maar staat van creativiteitsbeleving dat gebeurde door op als zodanig niet op zichzelf er zijn eerdere con drachten te presenteren op het algemene terrein gressen geweest en er zijn publikaties in moer die van creatief spel en creatief schrijven in het uit minstens evenveel bijgedragen hebben tot me voeren van die opdrachten werd gestreefd naar ningsvorming scholing en leerplanontwikkeling een afwisseling van individuele en groepsactivitei op een bepaald gebied heel duidelijk geldt dat in ten en bij de nabesprekingen ging het over de cre ieder geval voor het thema creativiteit atieve produkten maar vooral ook over ieders er het eerste en bijna enige boek dat ooit in op varingen in het proces dat tot de produkten leid dracht van de von werd geschreven was crea de tief taalonderwijs purmerend 1973 het is in de toegestuurde voorinformatie bevatte teksten middels uitverkocht en wordt niet meer her gedeelten uit publikaties over het verschijnsel drukt maar het heeft de ontwikkeling van crea creativiteit in de opvoeding het lezen daarvan tief moedertaalonderwijs in de verschillende kon een voorbereiding vormen op het beantwoor schooltypen zeer zeker bevorderd in moer 1977 den van de vraag wat is creativiteit de tweede 1 verscheen op dit gebied een interessant artikel dag suggereerde de stroomleiding voor datgene van theo rensman gedichten maken op wat ons bezig hield creatief gedrag in het taal school men vindt daarin niet alleen een over onderwijs de volgende definitie te hanteren we zicht en bespreking van belangrijke publikaties spreken van creatief gedrag als een probleem maar ook een verwoording van de fundamentele wordt opgelost en het resultaat het produkt ge kritiek die peter van den hoven heeft op wat in kenmerkt kan worden als subjectief nieuw en de scholen meestal gebeurt aan creatieve expres subjectief waardevol deze definitie voorkomt sie ook het congres van 1977 kende een stroom dat we voor creativiteit al te gemakkelijk syno waarbinnen men zich met creativiteitsontwikke niemen gaan invullen als produktiviteit originali ling bezig hield creatief schrijven op de lagere teit of inventiviteit school was toen de titel zie daarover het verslag de vraag was nu hoe dit gedrag in het onderwijs van arie sturm in moer 1977 4 gestimuleerd kan worden welke speelse werk tenslotte was de meest recente bijdrage over dit vormen zijn in de schoolse situatie mogelijk onderwerp nog voor het congres het artikel van waardoor worden leerlingen in hun creativiteit peter dekkers in moer 1979 2 creatief stellen belemmerd wat bevordert juist hun creativi is een voorbeeld van moedertaalonderwijs in de teit we zouden zicht moeten krijgen op de fasen breedte in dat artikel wordt geconstateerd dat van het creatieve proces en op de strategie van de sinds een aantal jaren het creatief stellen bij heel leraar die dat proces wil bevorderen dat creatie wat onderwijzers in de spelletjeshoek en daar ve proces zou overigens niet alleen in vrij schrij door in de verdomhoek terecht gekomen is peter ven en dramatische expressie te herkennen moe dekkers pleit voor een herwaardering en gaat ten zijn maar bijvoorbeeld ook in taalbeschou daarbij nadrukkelijk in op de betekenis van crea wing kritische aandacht voor de manier waarop tief gedrag anderen hun taal gebruiken kan leiden tot in al met al is er in tien jaar von meer te doen ge zicht in de beperkingen maar ook de verruiming weest over creativiteit en moedertaalonderwijs ik van eigen uitingsmogelijkheden in die zin werd noemde hier slechts enkele voorbeelden om het taalbeschouwing creativiteitsbevorderend ge kader aan te geven waarbinnen ik vooral de erva noemd ringen van het congres geplaatst wil zien de derde dag van het congres maakten we lessen de bedoeling was in allerlei taalactiviteiten zoals von be lg ie prese nt ee rt het bezig zijn met gedichten met strips met spel ling luisteren hardoplezen het creatieve proces de activiteiten van stroom 8 waren voorbereid en te herkennen tot zijn recht te laten komen of te georganiseerd door lut v d eycken marijs gei stimuleren naert bert van hoogenbemt roger roger anne al met al een presentatie van het thema die voo r 73 de deelnemers duidelijk genoeg was maar die maakt een zeer principiele politiek keus toch ook vragen opriep met name de vraag naar ik acht het zinvol in dit verband aan te sluiten bij de functie het doe van creativiteitsontwikkeling de pedagogische ideeen van paulo freire dat ge is met toenemende nadruk gesteld en waarschijn beurt binnen de von niet voor het eerst in moer lijk zijn we voor de meeste deelnemers nog niet 1977 4 schreven herman meddens c s over de voldoende aan een beantwoording toegekomen stroom teksten op het lbo van het congres van onderwijs heeft nu eenmaal altijd een maatschap dat jaar zij hanteren freires ideeen over bewust pelijke context en het is de vraag in hoeverre de wording om duidelijk te maken hoe het individu samenleving en ook elke individuele leerling ge vanuit een inzicht in de eigen situatie samen met diend is met het ontwikkelen van de individuele anderen kan komen tot actie er worden oplos creativiteit dat is een gegeven waar we niet om singen gezocht om ongewenste toestanden te be heen mogen lopen leerplanontwikkeling zal im eindigen mers moeten beginnen bij de vraag naar wat we tot actie komen wil in de terminologie van frei met het te geven onderwijs voor hebben re zeggen dat de cultuur van het zwijgen wordt daarom wil ik er in het hier volgende op ingaan doorbroken binnen de samenleving moet een enerzijds aansluitend bij wat op het congres aan mens zijn wezenlijke bestemming kunnen berei de orde kwam anderzijds ook bij gedachten die ken moet hij handelend subject kunnen zijn als in de vereniging al eerder ontwikkeld zijn structuren intermenselijke relaties dat belemme ren moeten we ze veroordelen en waar mogelijk creativiteit is eigenlijk maar lasti g veranderen aanwijsbare mensonwaardige situa ties onterechte ongelijkheid machtsmisbruik onze maatschappijvorm heeft voor zijn voortbe het moet telkens opnieuw aan de kaak gesteld staan een beperkt aantal creatieve denkers nodig worden opvoeding tot bevrijding noemt freire mensen die in hun functie in staat zijn tot het zijn methode in zijn beeldspraak stelt hij dat vinden van nieuwe oplossingen die overigens niet proces ruimtelijk voor de mens is gewend aan alleen subjectief waardevol maar ook voor de in grenssituaties er zijn grenzen die niet overschre standhouding van het systeem nuttig moeten den mogen worden die ons telkens terugdwinger zijn voorbeelden van dergelijke creatieve geesten naar een gebied van ongevaarlijke passiviteit we zijn niet moeilijk te geven men vindt ze onder leren inperkingen te accepteren en ontzag te heb technici politici wetenschappers functionaris ben voor grenzen die in feite vooral in het belang sen in het bedrijfsleven ze beschikken over een zijn van hen die hun macht misbruiken en ande zekere mate van maatschappelijk bruikbare crea ren tot afhankelijkheid dwingen opvoeden tot tiviteit die ze soms mede dankzij maar dikwijls bevrijding betekent echter strijd voeren om de ondanks het gevolgde onderwijs ontwikkelden grenzen te verleggen om de eigen ruimte groter voor de grote meerderheid van de schoolverlaters te maken mensen kunnen ervaren dat achter geldt echter dat de goed geoliede samenleving waar nu de grens loopt ruimte ligt voor nieuwe eigenlijk helemaal geen boodschap heeft aan hun nog niet beproefde mogelijkheden dat is de we creatief gedrag de zaak blijft slechts draaien als zenlijke maatschappelijke betekenis van creativi we ons maar conformeren aan de situatie waarin teit we ons bevinden als we geen nieuwe voor ons in de school die overeenkomt met de ideeen van waardevolle oplossingen zoeken als we tevreden freire wordt iedere grenssituatie opgevat als de consumeren en alle omstandigheden accepteren uitdrukking van een bepaalde machtsverdeling in als van god gegeven of door de natuur bepaald de samenleving wie in zijn onderwijs ruimte wil dat is de niet creatieve mentaliteit die door tele maken voor het opsporen en bespreekbaar maken visie supermarkt en ja ook de school wordt ge van dergelijke grenssituaties leert kinderen de stimuleerd en die machthebbers de kans geeft grenzen te zien als een uitdaging deze te verleg hun macht te handhaven en te misbruiken ter gen en nieuwe eigen mogelijkheden te ontwikke wijl een grote massa van onmondigen afhankelijk len en zonder dat te beseffen uiterst kwetsbaar blijft naar mijn overtuiging hoort creativiteitsontwik wie kiest voor de ontwikkeling van een andere keling thuis in dit kader van vrijblijvende leuke mentaliteit wie met zijn onderwijs wat anders creatieve spelletjes is dan geen sprake meer het wil dan het stimuleren van het aangepaste gedrag gaat om een keus tegen de maatschappelijke e n 74 vaak schoolse vanzelfsprekendheden bevorderen aansluiten bij die eigen verkenningen het onder van creativiteit betekent het stimuleren van non wijs zou leerlingen op elk niveau moeten bijstaan conformistisch gedrag geen aanpassing aan maat in het greep krijgen op de eigen bestaanswerke schappelijke normen maar een zelfstandige op lijkheid dat de ontwikkeling van het taalgebruik stelling verkenning van de eigen grenzen en er een middel daartoe is hoeft hier niet uitgelegd te varingen opdoen in het overschrijden daarvan worden peter dekkers heeft duidelijk gemaakt hoe riskant dit soms ook is alweer in moer 1979 2 dat we in dit opzicht op dezelfde lijn zit m i ook peter dekkers waar aan tweeerlei functie van het taalgebruik aan hij in moer 1979 2 schrijft dat het uiteindelijk dacht moeten geven enerzijds is er de communi doel van creatief schrijven neerkomt op een ont catieve functie het gaat om het beheersen van wikkeling van geemancipeerd gedrag ten opzichte communicatiesituaties in contact of in conflict van het hier en nu aansluiting bij de pedagogie met anderen anderzijds is er de zinverwervende van freire maakt het echter mogelijk meer te functie niet direct bedoeld om een bestaande zien dan de emanc i patie van het individu het voorstelling van zaken over te dragen op anderen gaat uiteindelijk om maatschappelijke verhoudin maar allereerst om die zaken voor zichzelf helder gen om de tegenstelling tussen sociale klassen te krijgen greep krijgen op de eigen bestaanswer daarom is het ontwikkelen van dit soort creativi kelijkheid door er ook in taal creatief mee om te teit maatschappelijk gezien maar lastig het kan gaan betekent dan voor de school twee dingen regelrecht ingaan tegen de verborgen bedoelingen die overigens moeilijk te scheiden zijn aan de van het gangbare aanpassingsonderwijs en daar ene kant het opdoen van communicatie ervarin mee een bedreig i ng vormen voor het systeem gen het uitproberen van de eigen mogelijkheden over de hierboven aangeduide relatie tussen in vertrouwde en daaraan verwante situaties aan creativiteitsontwikkeling en sociale bewustwor de andere kant het uitproberen van alternatieve ding schreef peter van den hoven drie a rt ikelen vormen voor de verwoording van eigen ervarin onder de titel kinderteksten en kritische pedago gen meningen of gevoelens zodanig dat het vast gie ook hij sluit aan bij freire en gaat verder in zitten aan vanzelfsprekendheden plaats kan ma op de betekenis van celestin freinet en chris ken voor het denken in termen van verandering searle de artikelen zijn gepubl i ceerd in aldoen in dat opzicht gebonden aan het creatief leren de b2 tweede werkboek blz 39 66 omgaan met de individuele en sociale bestaans werkelijkheid is creativiteit dus op te vatten als i s cr eativ ite it een l ee rdo el een leerdoel van de school dat leerdoel maakt deel uit van wat in algemenere zin aangeduid kan na het voorafgaande maar zeker ook na de vele worden als het ervarend inzichtbevorderend discussies tijdens het congres is het voor mij wel ieren duidelijk dat het stimuleren van creativiteit niet concentreren we ons nu op creatief spel of crea zomaar als een op zichzelf staand groot goed in tief schrijven dan gaat het wel ingewikkeld door onderwijsdoelstellingen kan worden opgenomen elkaar heen lopen want de met creatief aange de vraag is wat je eigenlijk beoogt als je je op duide taal activiteiten kunnen twee verschillen school bemoeit met de ontwikkeling van kinde de functies hebben het kunnen enerzijds creati ren want dat doe je immers iedere dag je bege viteitsbevorderende activiteiten zijn het directe leidt die ontwikkeling en je beinvloedt die daar doel is het creatief kunnen of durven zijn en pas door je stuurt het kind in een bepaalde richting in tweede instantie hebben deze activiteiten tot of je je dat nu bewust bent of niet het was op doel het hierboven aangeduide ervarend leren het congres opvallend dat een kleuterleidster bij mogelijk te maken of te stimuleren het kunnen het formuleren van haar doelstellingen het heeft anderzijds ook vanuit die gestimuleerde creativi over behouden van creativiteit terwijl leraren teit voortkomende activiteiten zijn door de leer met oudere leerlingen praten over bevorderen ling toegepast in het actief zelfkiezend omgaan of stimuleren vanaf zijn eerst dag is het kind met de eigen werkelijkheid bezig met verkenningen in de werkelijkheid voor alle duidelijkheid geef ik van beide soorten interpreteren van de eigen situatie het over hieronder een voorbeeld zoals die ook op het schrijdt grenzen en experimenteert met nieuwe congres aan de orde geweest zijn in het onder oplossingen wat kan de school beter doen dan wijs zullen die verschillende functies overigens 75 lang niet altijd gescheiden voorkome n omdat daarbij teruggekoppeld wordt naar wat de leerlingen ervaren bij het doorlopen van het crea niet zomaar creatieve spelletje s tieve proces ik ga nog eens terug naar de ervaringen tijdens zo n overzicht van fasen is een aardig houvast het congres ruim veertig deelnemers grote ver maar heeft overigens ook weer zijn gevaren de schillen in beginsituatie mensen die elkaar niet leraar kan er paradoxaal genoeg zo op geconcen of nauwelijks kennen dat is niet de gemakkelijk treerd zijn de leerlingen in dit creatieve geheel te ste klas die je je kunt voorstellen om creativiteits houden dat hij zijn werkelijke doelstelling nooit bevorderende oefeningen mee te doen toch bereikt de leerling die in een gegeven situatie bij waagde de stroomleiding zich eraan en zo viel er fase c afhaakt brengt mogelijk de leraar in verle op die eerste middag van het congres al heel wat genheid maar getuigt mogelijk van meer creativi te beleven teit dan de klasgenoten die braaf conform de we maakten groepen van ongeveer zeven deelne opdracht tot en met fase d volhouden het gaat mers elke groep zette op een groot vel zes woor immers niet om de creatieve produkten noch om den beginnend met de letters van het woord spe het slagen van de creatieve spelletjes het gaat len daarna lagen die vellen papier op de grond ook niet en dat vergeten we misschien in onze en ieder liep rond door het lokaal om er tenslotte leraarsijver nogal gemakkelijk om het leren van voor zichzelf een woord uit te kiezen bij het ge een voorgebakken creatief proces maar het gaat kozen woord schreven we dan weer voor ons zelf tenslotte om het ontwikkelen van een creatieve een zestal losse zinnen opnieuw werden groepen attitude en het vertonen van daarmee samenhan gevormd maar nu op basis van de gekozen woor gend gedrag den wat gelijk was of verwant werd gevonden wie daarvan overtuigd is kan zich best wagen aan kwam bij elkaar de opdracht was nu om met be oefeningen die de creativiteit stimuleren de leer hulp van de geschreven zinnen per groep een lingen zullen dan daarbinnen maar zeker ook tekst te maken en deze tenslotte op een zelf ge daarbuiten voldoende gelegenheid krijgen om het kozen manier aan de anderen te presenteren geleerde toe te passen in het zelf kiezen en actief de totale activiteit was o a bedoeld om de fasen omgaan met de eigen werkelijkheid van het creatieve proces te doen herkennen en dat lukt inderdaad vooral als men meerdere van een uitgewerkt voorbeeld thema geld dit soort activiteiten doet en zorgt voor een het lijkt erop dat een thematische aanpak binnen goede nabespreking zie voor diverse suggesties het onderwijs de leerlingen veel mogelijkheden voor dit soort activiteiten de aan het eind van dit biedt om zicht en greep te krijgen op de eigen be artikel genoemde literatuur staanswerkelijkheid we zijn er in de von nog de oefeningen geven meestal een aantal stappen lang niet uit hoe dat voor de verschillende onder te zien die leerlingen van jongs af aan vertrouwd wijstypen allemaal gerealiseerd moet worden kunnen maken met het zogenaamde creatieve maar ook op het congres is getracht in dit op proces achtereenvolgens doorloopt men daarin zicht een stap verder te komen zie het verslag de volgende fasen van stroom 2 b innen de stroom creativiteit a materiaal verzamele n heeft een subgroep zich een middag lang vanuit dit gebeurt door observeren door het noteren de eigen invalshoek met het thematisch werken van indrukken door vrije associatie en brain bezig gehouden d e vraag was in hoeverre crea storm of door het raadplegen van informatie tieve taal activiteiten aangewend kunnen wor bronnen den voor het exploreren van het door een thema b ordenen selecteren en transformeren aangeduide ervaringsgebied het verzamelde materiaal wordt kritisch be de meeste deelnemers van deze subgroep waren oordeeld en tot zinvolle bruikbare gehelen sa werkzaam bij het lbo of hadden daarvoor belang mengevoegd vaak vinden in dit stadium ver stelling d aarom werd een lbo klas als voorbeeld rassende combinaties plaats van zaken die niet genomen en men werd het eens over het thema zo vanzelfsprekend bij elkaar horen geld belangrijke gegevens uit de gefingeerde c verwerken tot een produkt beginsituatie waren d evaluatie en presentatie a vrijwel elke leerling heeft een bijbaantje vooral de evaluatie is een belangrijk moment b voor de leerlingen is bezitten van geld belang 76 rijk vanwege de bruikbaarheid het kunnen evaluatie is dat nou zo moeilijk uitgeven en de daaraan verbonden status de doelstelling van het thema is de leerlingen in rotterdam loopt een project voor zogenaamde zich bewust laten worden van hun consumenten kansarme kinderen zijn er op onze scholen ei gedrag genlijk wel kansrijke kinderen de ontworpen introductieles heeft als doel te in dat project probeert men een leerplan te ont ontdekken of bij de leerlingen dit thema inder wikkelen voor een thematische aanpak van het daad leeft taalonderwijs in het kader van een thema bij in deze introductieles zijn achtereenvolgens de voorbeeld speelgoed het huis zijn kinderen er volgende activiteiten denkbaar aan gewend zelf dingen op te schrijven naar de 1 de leraar zet het woord geld op het bord de vorm van het geschrevene maken ze daarbij grof leerlingen hebben ieder een blanco vel papier en weg een onderscheid tussen verhaaltje gedichtje noteren zoveel mogelijk woorden zinnen flarden en rijmpje het thema winter leverde in januari van gedachten die naar aanleiding van dit woord van dit jaar het volgende gedichtje op dat een bij hen opkomen het gaat daarbij vooral om tweede klasleerling met onmiskenbare trots aan vrije ongeremde associaties de onderwijzeres liet zien 2 de leerlingen onderstrepen de woorden en zin nendie ze op hun eigen papier het belangrijkste vinden een eerste stadium van zelfreflectie het de straten zijn spierwi t meest bruikbare wordt uit het beschikbare mate we kunnen lekker buiten glijden riaal geselecteerd de wind waait harder en harder 3 klassikaal wordt nu geinventariseerd de leer de straten zijn spierwi t lingen noemen hun belangrijkste associaties bij het begrip geld en de leraar schrijft deze op het bord daarbij tracht hij met de leerlingen te ko de onderwijzeres was verbluft en zei spontaan men tot een ordening verwante opmerkingen dat ze het hartstikke mooi vond drie maanden worden bij elkaar gezet zodat binnen het thema later op het von congres kan ze het nog uit haar een aantal categorieen duidelijk worden hoofd citeren maar vraagt zich dan ondertussen 4 rondom de categorieen vormen zich groepjes ook af hoe dit produkt of dit creatieve proces leerlingen elke groep zal trachten meer dingen geevalueerd had moeten worden zal iemand dur te weten te komen over de gekozen categorie ven beweren dat het anders had gemoeten dan daartoe worden binnen de groep eerst vragen ge zij het deed vanuit je eigen emotie direct en formuleerd en er wordt nagedacht over een plan spontaan zeggen wat je ervan vindt voor de verdere uitwerking naar onze mening maakte dit voorbeeld duide 5 evaluatie het verloop van de vorige fasen zal lijk waar het bij evaluatie van creatief gedrag of een antwoord opleveren op de vraag of het thema creatieve uitingen eigenlijk om gaat netgaai om werkelijk relevant is voor deze leerlingen daar de beleving van het kind het gaat om de manier over moet gepraat worden en dat loopt mogelijk waarop hij of zij de werkelijkheid ervaart en om uit op een planning van de voortzetting de vormgeving van die ervaring met eigen zelfge bijvoorbeeld kozen middelen vanuit elke categorie een nieuwe verzamel als we het daarover eens zijn kunnen de evalua fase gebruik van het documentatiecentrum tiemogelijkheden verder ingevuld worden in het interview enquete gegeven voorbeeld organiseerde de leerling zelf de verwerkingsfase evaluatie de leerkracht heeft dan niets anders te evaluatie en presentatie eventueel door mid doen dan antwoord te geven op de vragen die het del van een gezamenlijk werkstuk kind impliciet of expliciet stelt wat vind jij van deze laatste stappen zijn moeilijk vooraf te plan wat ik gemaakt heb dat betekent dat je als leer nen maar vragen waarschijnlijk evenals de intro kracht adequaat moet reageren op die vraag dat ductieles wel om een invulling met creatieve acti je echt moet ingaan niet alleen op de vorm maar viteiten ook op de inhoud van het geproduceerde meestal ontstaan de evaluatiemomenten op initia tief van de leerkracht de vraag is dan steeds wee r 77 wat er verder moet gebeuren met de creatieve ook na dit congres nog n i et twee dingen moeten produkten echter goed duidelijk zijn er zijn voor het richten van de aandacht minstens evalueren in dit verband heeft niets te maken twee mogelijkheden men kan zich vooral op het met het geven van een cijfer voor schrijfpro thema concentreren of vooral op het produkt dukten met het oog op selectie concentratie vooral op het thema wil zeggen dat evalueren staat nooit op zichzelf maar ge door middel van het geproduceerde toegang ge beurt in functie van de creatieve processen zocht wordt tot de ervaringswereld van de leer waar leerlingen mee bezig zijn ling het gedicht van het rotterdamse meisje maakt het mogelijk te praten over buiten spe h e t ge d ra g v a n de lera a r len over wat je wel en wat je niet fijn vindt van het winterweer evaluatie betekent in dit op we kunnen voor creativiteitsonderwijs prachtige zicht dus dat je samen met de leerling ervaart in doelstellingen formuleren we kunnen allerlei hoeverre het creatieve produkt bruikbaar is voor speelse verrassende nieuwe werkvormen uitwisse verdere verkenning van de werkelijkheid de eva len we kunnen het mogelijk zelfs eens worden luatie in de hiervoor beschreven introductieles over de pedagogische maatschappelijke of poli over het thema geld heeft in wezen diezelfde tieke denkbeelden achter het creativiteitsonder functie wijs het haalt allemaal bar weinig uit als we een bij concentratie vooral op het produkt vormt het zeer belangrijke factor daarbij over het hoofd gemaakte of gepresenteerde veel meer een afslui zien de mentaliteit en het gedrag van de leraar ting de leerling is ergens mee klaar heeft iets af leerplanontwikkeling ook op dit gebied is waar geleverd en nu wordt er nog terug gekeken be devol en verdient alle aandacht maar laten we langrijke vragen daarbij zijn ons wet realiseren dat de uitvoering in de school is de leerling zelf tevreden over het geprodu voor het grootste deel afhangt van ons de door ceerde eeuwenlange onderwijstraditie verpeste lesgevers is de leerling tevreden over het proces dat tot alle vernieuwing blijft schijn en raakt slechts de het produkt leidde buitenkant als de relatie tussen leraar en leerling de evaluatie dient zich echter verder uit te strek niet fundamenteel verandert niet alleen de op ken dan de op de individuele leerling gerichte drachten de door de leraar bedachte activiteiten vraag of deze over zichzelf tevreden is creatieve moeten creativiteitsstimulerend zijn maar ook en produkten hebben immers ook communicatieve vooral het gedrag van de leraar betekenis leerlingen zullen eigen werk ook leren als we teruggaan naar de eerder genoemde defini ervaren als iets waar anderen wat mee te maken tie van creativiteit een probleemoplossing sub hebben als iets dat niet alleen op henzelf maar jectief nieuw en subjectief waardevol dan is al ook op anderen gericht is deze overweging vast te stellen dat alleen de oplossing van eigen plaatst de produkten van het creatieve proces in herkenbare problemen subjectief waardevol kan een noodzakelijk sociaal karakter daarom wordt zijn als ik de leerlingen mijn probleem mijn de eigen evaluatie van de leerling ook bij voor schijnprobleem laat oplossen en hen beloon met keur gekoppeld aan de vraag wat iemand anders mijn goedkeuring ten opzichte van het resultaat ervan vindt die andere hoeft niet altijd de leer bevestig ik daarmee het schoolse afhankelijk kracht te zijn we doen er goed aan bij de evalua heidspatroon dat bedreigend is voor de creativi tie ook de medeleerlingen zo veel mogelijk in te teitsontwikkeling die ontwikkeling vraagt ruim schakelen schrijfprodukten op een prikbord te voor experimenten een open structuur waarin kunnen door anderen eventueel in groepjes van 2 de zelfstandigheid van de leerling wordt bevor of 3 besproken worden dat bespreken wordt derd de leerkracht moet zich bewust zijn van zinvoller als leerlingen leren gerichte vragen te factoren die de creativiteit kunnen remmen en stellen over hun produkten dus niet zonder deze factoren voortdurend met zijn eigen gedrag meer altijd wat vind je ervan maar liever in verband brengen zulke factoren zijn bijvoor vind je dat een goed woord hoe vind je het beeld slot van dit stukje de angst voor het onbekende er valt over evaluatie in verband met creativiteit de gangbare moraal nog heel wat meer te zeggen maar zo ver zijn we de eis van produktiviteit 78 de dwang van de gevestigde orde uit de voorhanden zijnde creatieve taalspelen de normen van de omgangstaal wat doen we afhankelijk van de situatie met het ontbreken van een open sfeer de produkten van het creatieve proces de autoritaire structuur h oe komt de leraar erachter of zijn gedrag al het gebrek aan informatie of niet bevorderend is voor de ontwikkeling de dwang tot conformisme van de creativiteit meer dan eens zijn we er tijdens het congres voortgezette leerplanontwikkeling zal zich nog tegenop gelopen dat de gepredikte creativiteit intensiever dan wij op het congres konden doen juist kan worden verstoord en belemmerd wan met onder meer deze vragen moeten bezig hou neer de leerkracht krampachtig alles in de hand den wil houden men kan en dat heeft alles met de dat is misschien een mooie zin maar er staat eigen persoonlijkheid te maken zo vastzitten niets in want voortgezette leerplanontwikkeling aan een voorstelling van zorgvuldig geplande crea bestaat niet als we het niet zelf doen daarom is tiviteitsontwikkeling dat voor creatieve inbreng het maar goed dat het congres een vervolg krijgt van leerlingen geen ruimte meer is op een zaterdag in november treffen de deelne we herkenden dit als een probleem van onszelf mers van stroom 8 elkaar weer dit keer waar en tijdens de evaluatie van onze congresdagen schijnlijk in antwerpen we gaan onze vlaamse werd het voornemen uitgesproken rond dit gege stroomleiders op hun eigen veld ontmoeten en ven eventueel op een volgend congres een werk hopen met hen samen te kunnen bijdragen aan de of praatgroep te vormen de tegenstelling tussen gedachtenvorming over creativiteit in h et taa l on enerzijds wat je als leraar voorhebt wat je wilt derwijs overbrengen wat je met veel nadruk staat te ver dat die gedachtenvorming ook daarna door moet tellen en anderzijds wat leerlingen eigenlijk leren gaan heb ik naar ik hoop in het voorafgaande door de manier waarop je je gedraagt voldoende duidelijk gemaakt de von is e r nog nie t klaa r m ee l i tera tuur f b arron crea tive person a nd creative proces n ew hoewel veel mensen er nog steeds naar vragen york 196 5 wordt het hiervoor al genoemde von boek crea u b eer w e erl vergeet wa t je wee t nij ker k 19 7 6 tief taalonderwijs niet meer herdrukt als ik e de b ono th e mechanism of m ind harmondsw orth goed geinformeerd ben komt dit doordat de sa 197 1 a b roec k ma n s e a er varend leren gebaseerd op de pe menstellers van toen hun huidige opvattingen dagogische ideeen van pa ulo freire am ersfoort 19 7 8 over creativiteit niet meer met elkaar en daardoor g b rugman a d udin k de vraag naar crea tiviteit mep met de uitgave van 1973 kunnen verenigen dat pel 1978 is jammer maar daarmee is de kous natuurlijk p d ek k ers c reatief s t elle n is een voor beeld van moeder taalonderwijs in de breedte in moer 1979 2 niet af zeker ook na de ervaringen van dit con p d ek k ers e a s erie arti k elen over creatie f s tellen in gres valt er in de von nog heel wat te doen aan jeugd in sch ool en wereld jrg 19 7 8 197 9 scholing en leerplanontwikkeling op het terrein f h ageman p d i jk stra k b olle creatief taalon der van creativiteitsonderwijs in het kader van de op wijs p urmerend 19 7 3 peter van den h oven kindertek sten en k ritiese p edago stapel staande reeks von boeken zou op zijn gie a ldoende 6 2 tweede wer k b oe k amersfoort 197 7 minst bekeken moeten worden of er geen alter v lee p h w illiams crea tivitei t g roningen 19 77 natief denkbaar is voor het reeds lang niet meer h r lewis h s streitfe ld speel ie vrij h aarlem 1970 te verkrijgen creatief taalonderwijs g n eumann u kel ler de school omgeschoold 2 dln in dit verslag heb ik proberen aan te geven hoe a msterdam 197 5 f r oomkes handboek voor gespre kstrain ing m e pp e l we op diverse punten nog pas aan een begin van 1976 een antwoord toe zijn op belangrijke vragen als t h r e ns m an gedich ten m a k en o p sch ool in moer in hoeverre hangt het stimuleren van creativi 1 977 2 teit samen met opvattingen over onderwijs en a sturm creatief schrijven op de lagere sc hoo l in samenleving moer 1977 4 e p to r rance l uiding crea rive talent e ngle wood cliffs wat is de betekenis van creativiteitsontwikke n j 1 962 ling voor thematisch taal onderwijs p e v ernon creativity h armondswort h 19 7 0 hoe maakt de leraar een verantwoorde keus b j w olters crea tie f d enk en g roningen 1 977 79