Criteria voor de beoordeling van schoolboeken Nederlands voor de eerste graad secundair onderwijs

criteria voorde beoordeling van schoolboeken nederlands voorde eerste graad secundair onderwijs von k werkgroep schoolboeken in dit artikel presenteren we de criteria die de juryleden gehanteerd hebben bij hun beoordeling van de schoolboeken nederlands voor de eerste graad secundair onderwijs gemeenschappelijke vorming ze hebben uitsluitend betrekking op totaalmethodes die alle onderdelen van het vak nederlands bevatten de criteria vallen in vier categorieen uiteen vakinhouden didactische aanpak gebruiksvrien del jkheid en uiterl jke vormgeving oor elk van die categorieen opgesomde aandachtspunten op voldoen hebben we vragen geformuleerd de wijze behandelt goed heel goed die genummerd zijn en in vetjes gebeurt dat niet of op een slechte manier weergegeven onder elke vraag dan kende de beoordelaar een negatieve staan aandachtspunten opgesomd score toe slecht heel slecht bij het die de beoordelaars moesten helpen bij samenvoegen van de individuele scores tot de doorlichting van de schoolboeken ze een gemeenschappelijk jury oordeel is ook geven een indicatie van wat wij onder een een twijfelzone ingevoerd en goed schoolboek nederlands voor de eer ste graad secundair onderwijs verstaan alle voor een beschrijving van de achtergrond vragen hebben uitsluitend betrekking op het waartegen en de manier waarop dit vergelij leerlingmateriaal leerlingboek en werk kend warenonderzoek is uitgevoerd verwij boek tenzij anders vermeld zen we naar de inleiding op dit themanum mer de resultaten van de jury beoor de vragen beginnen allemaal met de zin delingen vindt u in het artikel gewikt gewo snede in welke mate wat impliceert dat gen en goed bevonden we hopen dat de beoordelaars een gradatie moesten aan dit beoordelingsinstrument ook zijn diensten geven door een score toe te kennen op een zal bewijzen aan vakgroepen nederlands vierpuntschaal een positieve die er in de toekomst zelf mee aan de slag score betekent dat het schoolboek zowel in kunnen kwantitatief als in kwalitatief opzicht de nn 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 categorie 1 vakinhouden belangrijk in de eerste drie vragen over de vaardigheden mag het woord leersfofele menten niet worden opgevat als leerstof die moet begrepen en eventueel gememoriseerd worden de vragen willen wel achterhalen of er in het schoolboek aanzetten voorbeelden opdrachten en dergelijke worden gebo den voor deze vaardigheden of er ook structurerende inzichtgevende elementen in dit verband worden gegeven 1 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor de mondelinge vaardigheden spreken en luisteren aandacht voor taalgebruik in verschillende meer of minder formele communicatieve situaties globaal en doelgericht luisteren doel en publiekgericht spreken verschillende doelen in de monoloog dialoog polyloog bv verkrijgen of geven van informatie weergeven van de eigen mening overhalen tot handelen formele aspecten van de monoloog dialoog polyloog verbale en dramatische expressie 2 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor de vaar digheid lezen belangrijk de volgende aandachtspunten gelden zowel voor zakelijke als fictionele teksten aandacht voor verschillende manieren van lezen bv globaal zoekend voorspellend studerend lezen het hoofdonderwerp en de hoofdgedachte n van de tekst het onderscheid tussen feiten meningen mededelingen voorbeelden de relatie tussen tekstelementen bv middel doel oorzaak gevolg algemeen voor beeld chronologisch verband zowel expliciet door middel van signaalwoorden als impliciet de bedoeling en het referentiekader van de schrijver de functie van vormelijke kenmerken zoals beeld lay out indeling in alinea s het beoordelen van de gelezen tekst de specifieke kenmerken van een aantal zakelijke en fictionele tekstsoorten het gebruik van informatiebronnen en systemen bv woordenboek encyclopedie bibliotheek maart april 1996 nummer 4 25 jaargang y 3 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor de vaar digheid schrijven belangrijk de volgende aandachtspunten gelden zowel voor zakelijke als creatieve schrijfopdrachten aandacht voor taalgebruik in verschillende meer en minder formele communicatieve situaties publiekgericht schrijven bv voor bekende leeftijdgenoten een onbekende volwas sene doelgericht schrijven bv het geven of verkrijgen van informatie overhalen tot han delen de passende taalgebruiksconventies in verband met spelling interpunctie kenmer ken van specifieke tekstsoorten uiterlijke verzorging structuur formeel informeel taalgebruik tekstopbouw en samenhang zoals tekststructuren een logische lijn formuleren bv gepast correct aantrekkelijk duidelijk beoordelen en herschrijven van eigen en andermans teksten 4 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor het onderdeel fictie belangrijk onder fictie verstaan we alle vormen van fictionele teksten zowel gedrukt by jeugdroman strip gedicht als audio visueel b y theateropvoering luister spel op de radio televisiefeuilleton film aandacht voor de esthetische functie van communicatie de expressieve functie van communicatie de specifieke kenmerken van een aantal fictionele tekstsoorten bv verhalen jeugd romans dialogen toneelteksten versjes gedichten strips tv series het denken en handelen van personages de situatie de relatie tekst werkelijkheid de waarde van de tekst voor henzelf en voor anderen de relatie tussen verbale en beeldtaal bv opvoeringsgericht lezen van een jeugdto neeltekst de vergelijking tussen een jeugdroman en de verfilming ervan leesbevorderende activiteiten waardoor het lezen van fictionele teksten wordt gesti muleerd genietend lezen leesplezier expressief lezen doelgericht kijken zich bewust zijn van het kijkdoel en bereid zijn om doeltreffend en gericht te kijken 5 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor het onderdeel taalbeschouwing belangrijk onder taalbeschouwing verstaan we reflectie ter ondersteuning van de eigen taalvaardigheid en reflectie op bepaalde taalverschijnselen nm 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 aandacht voor reflectie vanuit een concrete context op de volgende aspecten van het taalsysteem woordsoorten herkennen inzicht in de woordvorming en de mechanismen van de taal om de woordvoorraad aan te vullen zinsdeelsoorten herkennen zinvolle en creatieve oefeningen voor woordenschat spelling grammatica d w z geintegreerd en in een concrete context ingebed enkele kernbegrippen met betrekking tot bepaalde sociale taalverschijnselen bv taal en communicatie standaardtaal en taalvarieteiten een en meertaligheid voor oordelen en rolgedrag in taal de rol en waarde van taalnormen in de maatschappij manipulatief taalgebruik bv figuurlijk taalgebruik cliches persuasieve en suggestie ve elementen 6 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor het onderdeel massamedia belangrijk onder massamedia verstaan we pers radio en televisie als versprei ders van niet fictionele tekstsoorten bv informerend beschouwend directiefl a an dacht voor de invloed van massamedia zodat de leerlingen een kritische ingesteldheid verwer ven verschillen tussen verbale en beeldtaal de maatschappelijke rol van de media produktie en distributie het taalgebruik van de media bv informatief opinierend manipulatief doelgericht kijken zich bewust zijn van het kijkdoel en bereid zijn om doeltreffend en gericht te kijken verschillende informatiebronnen en systemen bv woordenboek encyclopedie vraaggesprekken audio visuele media schriftelijke en geautomatiseerde informatie bronnen bibliotheek 7 in welke mate bevat het schoolboek de volgende leerstofelementen voor inter cultureel onderwijs aandacht voor verschillen en overeenkomsten die samenhangen met etnische en culturele achter grondkenmerken taalbeschouwingsonderwijs vanuit verschillende talige en culturele perspectieven bv cliches en stereotypen tekst onderwijs fictioneel en zakelijk vanuit verschillende talige en culturele per spectieven met betrekking tot de keuze van thema s teksten de formulering van vragen en opdrachten illustraties maart april 1996 nummer 4 25 jaargang categorie 2 didactische aanpak 8 in welke mate leert de leerling strategisch handelen a mondelinge vaardigheden spreken en luisteren b lezen c schrijven d kijken aandacht voor de voorkennis en ervaringen van de leerlingen de voorbereiding van een taak o a door te werken met eenvoudige communicatie plannen doel publiek bestemmeling situatie inhoud en vorm een gestructureerde en planmatige uitvoering de evaluatie van het taalgebruik produkt of het eigen handelen proces reflectie op het taalgebruik de communicatieve situatie en het eigen handelen 9 in welke mate is de leerstof gericht op de transfer van kennis en vaardigheden aandacht voor systematische integratie van vaardigheden bv mondelinge en schriftelijke communi catie luisteren en spreken systematische integratie van de verschillende vaardigheden luisteren spreken schrijven en lezen met andere vakonderdelen bv fictie taalbeschouwing intercultu reel taalonderwijs de toepassing van kennis deelvaardigheden in communicatieve situaties totaalvaar digheden verbanden tussen functionele voor hun leefwereld maatschappelijk relevante en studievaardigheden dwarsverbanden en integratie met andere vakken wat vaardigheden inhouden tekstkeuze betreft 10 in welke mate is de leerstof leerlinggericht opgebouwd aandacht voor de motivering van leerlingen o a door hen op de hoogte te brengen van de leer doelen door een aantrekkelijke en gevarieerde tekstkeuze aangepast aan hun leef tijd door realistische en functionele communicatieve situaties ervaringsgericht onderwijs d w z aansluiten bij de leefwereld objectief en de bele vingswereld subjectief van de leerlingen wat de keuze van thema s teksten voor beelden en situaties betreft voortdurende stimulering en aantrekkelijkheid nm 25e jaargang nummer 4 maart april 1996 11 in welke mate bevordert een geleidelijke opbouw de taalvaardigheidsontwikkeling van de leerling a mondelinge vaardigheden spreken en luisteren b lezen c schrijven aandacht voor systematische herhaling verdieping en uitbreiding duidelijke structuur en dosering cumulatieve opbouw waarbij de complexiteit van de leerstof geleidelijk toeneemt passende keuze uit inductieve eerst oefeningen en observaties en dan theorie en deductieve leeractiviteiten eerst theorie en dan oefeningen of toepassingen afwisseling tussen deelvaardigheden en totaalopdrachten 12 in welke mate houdt het schoolboek rekening met het leerproces dat de leerling volgt ieren ieren aandacht voor gids of structuur die de leerling door het schoolboek loodst het maken van onderscheid tussen hoofd en bijzaken bv schematiseren samen vatten het leggen van dwars verbanden en inzicht in structuren zelfstandig leren werken bv voldoende instructies uitleg toetsmateriaal aanwijzingen om het eigen werk te evalueren reflectie op de taak en op het leerproces de leerresultaten probleemoplossende methodes 13 in welke mate houdt het schoolboek rekening met leerlingen uit technisch gerich te opties aandacht voor een aantrekkelijke tekstkeuze voor dat type leerling een aangepaste moeilijkheidsgraad van de vragen en opdrachten maart april 1996 nummer 4 25 jaargang categorie 3 gebruiksvriendelijkheid belangrijk in deze categorie gaat het om de gebruiksvriendelijkheid van de leerling boeken vragen 14 17 en de handleiding voor de leerkracht vragen 18 22 leerlingboeken 14 in welke mate zijn uitleg instructies en dergelijke helder en begrijpelijk geformu leerd a leerlingboek b werkboek 15 in welke mate bevat het schoolboek gevarieerde oefeningen a leerlingboek b werkboek aandachtspunten bevatten het leerlingboek werkboek gevarieerde oefeningen gesloten open individueel tweetal groepjes klas affectief cognitief deductief inductief kort omvangrijk bevat het werkboek verdiepings en uitbreidingsoefeningen 16 in welke mate bevat het schoolboek gevarieerde onderwerpen thema s a leerlingboek b werkboek 17 in welke mate is het schoolboek origineel en lichtvoetig a leerlingboek b werkboek aandachtspunten bevat het leerlingboek werkboek creatieve en originele oefeningen en voorbeelden is het leerlingboek werkboek ook relativerend bv humor cartoons zijn er andere dan problematiserende onderwerpen is er ruimte voor genieten 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 handleiding voor de leerkracht 18 in welke mate ondersteunt de handleiding de leerkracht in didactisch opzicht aandachtspunten wordt de onderwijsvisie achter het schoolboek geexpliciteerd bevat de handleiding suggesties voor de didactiek worden er alternatieven geboden bv werkvormen leerstof oefeningen materiaal geeft de handleiding achtergrondinformatie in verband met de behandelde leson derwerpen die de leerkracht ondersteunt bij het voorbereiden en geven van de les sen 19 in welke mate zet de handleiding aan tot leren buiten de klas aandachtspunten geeft de handleiding suggesties voor klaslokaal overstijgende activiteiten zoals bv bibliotheekbezoek stadswandeling interviewopdrachten 20 in welke mate streeft de handleiding naar efficiente tijdsbesteding aandachtspunten is er voldoende materiaal ondersteunt de handleiding differentiatie bv diagnostische tests uitbreidingsoefe ningen worden er suggesties gegeven in verband met het maken van een jaarplan en een timing 21 in welke mate besteedt de handleiding aandacht aan zwakke en aan sterke taal leerders aandachtspunten zijn er remedieringsopdrachten voor de zwakke taalleerders b y dyslectici andersta lige nieuwkomers opgenomen wordt er uitbreidingsstof voor de sterke taalleerders voorzien 22 in welke mate voorziet de handleiding in gepaste evaluatiemogelijkheden aandachtspunten worden er modellen van toetsen opgenomen zijn de toetsen representatief voor het schoolboek leveren de toetsen voldoende informatie over de leervorderingen van de individuele leerling stimuleert de handleiding tot permanente evaluatie van door de leerlingen bv het aanleggen van dossiers of portefeuilles bevat de handleiding gebruiksklare voor elke leerling fotokopieerbare evaluatiefor mulieren voor het evalueren van spreken en luisteren schrijven expressie maart april 1996 nummer 4 25 jaargang ex categorie 4 uiterlijke vormgeving 23 in welke mate zorgt de uiterlijke vormgeving van de handleiding en of het leerlingboek ervoor dat de leerkracht snel inzicht krijgt in de opbouw aandacht voor inzicht in doel van de les kern van de leerstof opbouw organisatie en duur van de les verband met voorgaande en volgende lessen 24 in welke mate zorgt de uiterlijke vormgeving van het leerlingboek ervoor dat leerlingen snel inzicht krijgen in de opbouw aandacht voor een gebruiksaanwijzing zodat de leerlingen weten hoe het schoolboek in elkaar zit en hoe ze het kunnen gebruiken eventueel legenda voor gebruikte symbolen een helder overzicht van de leerstof bv inhoudsopgave een uitgebreide index zodat leerlingen de uitleg van een handeling of bepaald begrip zelf makkelijk terug kunnen vinden een duidelijke markering van de kern van de leerstof 25 in welke mate is de vormgeving van het leerlingboek functioneel en duide lijk aandachtspunten zijn eventuele tekeningen illustraties en foto s functioneel wordt er gebruik gemaakt van verhelderende schema s visualiseren van de leer stof is er sprake van een heldere zichzelf wijzende lay out bv duidelijk onderscheid tus sen theorie uitleg instructie oefening zijn er voldoende wit ruimten zijn lettergrootte en lettertype goed leesbaar wordt de kern van de leerstof gemarkeerd door de lay out 26 in welke mate is eventueel audio visueel materiaal duidelijk en van goede kwaliteit 27 in welke mate is het schoolboek in zijn geheel leerlingboeken en handleiding verzorgd uitgegeven en stevig nn 25 jaargang nummer 4 maart april 1996 noten 1 de vonk werkgroep schoolboeken bestond uit wilfried de hert veerle geudens rita rymenans jo van den hauwe en luc vercammen correspondentie adres rita rymenans romeinse put 50 2650 edegem 2 met dank aan chris cuyves frans daems jacques de maere ron oostdam roger roger andre scheers en theo witte voor hun kritische commentaren op vroegere versies van deze criterialijst adve entie visum een taalboek voor jou nederlands e v1suml basisboek t1 j9j werkboek handleiding basisboek 1 basisboek 2 din a4 din a4 l 60 pag auteurs h carton c goossens n schreurs t vannecke r prevost 166 pag visum opteert voor een communicatieve thematische aanpak en laat de leerlingen reflecteren over taal visum biedt een brede waaier aan poezie en teksten zodat er gedifferentieerd gewerkt kan worden in een heterogene klas visum legt de klemtoon op creativiteit en wil kritische zelfstandige leerlingen vormen als leerkracht kunt u een gratis exemplaar aanvragen van visum 1 en 2 met het oog op klassikale invoering bel ons secretariaat op onderstaand nummer ci die kenre oude gentweg 108 8000 brugge tel 050 33 12 35 maart april 1996 nummer 4 25 jaargang ivari