Culturele en Kunstzinnige Vorming is meer dan kunsteducatie alleen. Het unieke inter-disciplinaire karakter van de KIVO-projekten.

Publicatie datum: 1996-01-01
Collectie: 06
Volume: 06
Nummer: ?
Pagina’s: 22-27

Documenten

veronique damoiseaux culturele en kunstzinnige vormin g is meer dan kunsteducatie alleen het unieke inter disciplinaire karakter van de kivo projekten kivo het amsterdamse samenwerkingsverban d kulturel e instellinge n e n voortgezet onderwijs viert dit jaar zijn tweede lustrum iets om even bij stil te staan hoewel het ki vo team hiervoor zelf nauwelijks tijd lijkt te hebben het ene projekt is nauwelijks afgerond of het volgende is alweer in ontwikke ling daarbij is sprake van een unieke samenwerkin g va n het amsterdam s historisch museum he t tropenmuseum d e stichtin g kunstzinnig e vorming amsterdam en de openbare bibliotheek amsterdam op ee n historisch e plaats he t voormalig e timmerlood s va n he t burgerweeshuis waarin nu het restaurant van het amsterdams historisch i s gehuisvest spree k ik met arja van veldhuizen vanaf het begin als kivo medewerkster werkzaam in de beide musea het multidisciplinaire karakter kenmerkt d e korte lessenreeksen di e kivo voor het voortgezet onderwij s ontwikkelt legt zi j uit de instellingen hebbe n daarbij ee n geheel eige n inbreng de twee musea bezitten een collectie voorwerpen op het gebied van de amsterdamse historie en niet westerse culturen de stichting kunstzinnige vorming biedt lessen op het gebied van drama dans beeldende vorming en audiovisuele vormgevin g e n de bibliothee k bezi t ee n collecti e boeke n e n tijdschriften en beheert de leskisten die door kivo worden samengesteld in iedere instelling is een klvo medewerker werkzaam die daarnaast ook niet klvo gebonden take n uitvoert o p deze manier worden in elk projek t de belangen behartig d va n d e afzonderlijk e instellingen ee n dergelijk e samenwerking bied t ta l va n mogelijkhede n o p he t gebie d va n museal e vorming leesbevordering bibliotheekbezoek en kunsteducatie met name bij het opzetten van vakoverstijgende programma s en die zijn in de loop van de jaren da n oo k volo p ontwikkeld he t klvo tea m ka n zic h ove r ee n aanzienlijke lijs t projek t en va n divers e aar d buigen d e meest e worde n regelmatig i n het onderwijs gebruik t en sommige schole n moge n zic h met recht vaste klvo klant noemen het projekt met angst en beven dat in 1994 in het dubbelnummer 4 3 4 van tsjip werd beschreven is inmiddels bewerkt tot een landelijke uitgave d e samenstellers word t geregeld om toelichtin g gevraagd op hun werkwijze en onderwijservaringen cultuurparticipatie via de school aansluiten bij de belevings en ervaringswereld va n de leerlingen staa t bij kivo voorop en dat is met name belangrijk voor de doelgroep die het team voornamelijk voo r oge n staat d e onderbou w va n d e mav o e n he t vbo vooral voor deze leerlingen is school verreweg de belangrijkste factor voor deelname aan een culturele activiteit als het museum zij gaan veel minde r 22 damoiseaux culturele en kunstzinnige vorming is meer dan kunsteducatie alleen snel vanuit zichzelf naar een culturele instelling dan leerlingen van de havo of het vwo het is natuurlijk heel idealistisch om juist deze jongeren die later meestal nauwelijk s no g ee n museu m bezoeken t e stimulere n to t cultuurparticipatie geeft van veldhuizen toe maar ik heb niet de illusie dat mavo leerlingen regulier e museumbezoekers worden ik hoop vooral dat ze hier een leuke ervaring zullen hebben dat lukt als ze zich bij het programma betrokken voelen als zij zelf aan bod komen door de verscheidenheid i n afkomst van de amsterdamse leerlingen levert dit bij ieder projekt een bonte verzameling e n uitwisselin g va n ervaringe n op di e worde n vervolgen s geplaatst in een breder sociaal en maatschappelijk kader zo worden jongeren geconfronteerd me t onbekend e aspekte n va n culturen e n word t openhei d gecreeerd ten aanzien van andere waarden en normen dat is van groot belang in een multiculturele samenlevin g en vooral in amsterdam waar een groot aantal leerlingen van allochtone afkomst is het voortgeze t onderwij s i s echte r gee n gemakkelijk e doelgroe p voo r culturele instellingen niet alleen hebben leerlingen van middelbare schole n het imago weinig gemotiveer d t e zijn het blijkt ook voo r docenten steed s weer ee n roostertechnisc h problee m o m ee n buiten lesactivitei t t e organiseren bovendien hebben docenten vaak geen tijd om met de klas naar een museum of de bibliotheek te gaan hun programma is nu al overvol de invoerin g va n d e basisvorming maak t he t voo r instellinge n mogelij k beter aansluiting t e vinden bij de lessen zodat het educatieve programm a vervangend ka n zijn steed s mee r culturel e instellinge n zoeke n n u aansluiting bij de basisvorming wijzigingen in de didaktiek bieden hiervoor vele mogelijkheden leg t va n veldhuize n uit he t accen t lig t i n d e basisvorming op vaardigheden toepassing van opgedane kennis en inzichten en samenhang tusse n de vakken dit vraagt een heel ander e aanpak van de docent da n hi j to t n u to e gewen d was va n ee n traditionel e onderwijze r verandert hij i n een coordinator hi j moet bovendie n overle g plege n me t docenten met wie hij vroeger niet of nauwelijks contact had culturele in stellingen kunnen hier op inspelen omdat hun collectie vaa k verschillend e disciplines betreft vaardigheden zoals het zelfstandig uitvoeren van een on derzoekje kunnen juist in culturele instellingen goed getraind worden om zo nauw mogelijk aa n te sluiten bij de nieuwe onderwijseisen heef t kiv o bij de invoering van de basisvorming onmiddellijk de kerndoelen naast de be staande projekten gelegd zodat docenten een duidelijk overzicht krijgen van de kerndoelen waarbij een projekt aansluit die vormen tevens het uitgangspunt voor nieuwe lessenreeksen leesbevordering gekoppeld aan een museumbezoek een heel aantrekkelij k en afwisselend projek t is verhuisbericht waari n de vele beweegredenen van mensen om te migreren worden behandeld de lessen reeks sluit aan bij de vakken nederlands aardrijkskunde en beeldende vorming en combineert op geintegreerde wijze leesbevordering museale en kunstzin nige vorming en geografie in de docentenhandleiding staat precies bij welke kerndoelen het hele projekt aansluit dat zijn er maar liefst 17 hieronder 23 damoiseaux culturele en kunstzinnige vorming is meer dan kunsteducatie alleen volgt een beschrijving om een beeld te krijgen van de inhoud in de lessen een twee en vier worden verschillende aspekten van het thema belicht aan de hand van boekfragmenten gekoze n is voo r jeugdboeken di e makkelijk leesbaa r zijn d e omslagen staan net als de tekstfragmenten i n het leerlingenboekje afgedrukt de boeken zelf bevinde n zich in de leskist volgens de handleiding leest de docent de teksten steeds voor maar hij zou er ook voo r kunnen kiezen de leerlingen zel f t e laten lezen met name als het projekt gebruikt wordt in een havo of vwo klas daarna volgen steeds enkele opdrachten in de eerste les komen eerst persoonlijke verhuiservaringen aan bod waarbij de leerlingen elkaar interviewen ben je al eens verhuisd waarom verhuisde je wat is er leuk aan en wat vervelend waar zou je het liefst naar toe ver huizen en waarom zou je naar een ander land willen verhuizen wat lijkt je aantrekkelijk aan die plek uitgangspunt van deze vragenlijst is de brief die lisa aan haar vriend mike schrijft ee n fragment ui t wat voorbij is is ge weest 1992 van kirsten boie deze tekst wordt in de tweede les vergeleken met het verhaal va n dressia uit tien x opnieuw 1989 van zohra zarouali dressia verhuist vanuit marokko naar nederland en heeft net als lisa moeite met he t verlate n va n haar oude vertrouwde woonplaats e n haa r vrienden maar de beide meisjes zien ook wel leuke kanten aan de verhuizing dressia komt bijvoorbeeld op een school waar alleen buitenlanders zijn waardoor ze zich niet meer zo n vreemde eend in de bijt voelt en lisa vindt haar nieuwe huis prachtig de fragmenten worden door de leerlingen bestudeerd en de voor en nadele n va n verhuizin g o p ee n rijtj e gezet z e vulle n n u oo k ee n verhuisbericht in en bedenken aan welke instanties ze het zouden sturen het met de zilveren griffel bekroond e boek de storm va n gaye hicyilma z wordt in de vierde les gebruikt als opstapje voor een aardrijkskunde les de familie va n mehmet een turkse jongen wil va n het platteland naar de stad verhuizen daa r kan mehmet naar school bovendie n i s e r electriciteit e n stromend water mehmet weet echter van een vriendje hoe moeilijk het is om werk te vinden in de stad en hoeveel gevaren de stad herbergt naar aanleiding van dit fragment noteren de leerlingen alle push en pullfactoren die een rol spelen bij de verhuizing van mehmet de gevolgen die de grote trek van het platteland naar de stad heeft voor de ruimtelijke ordening worden door middel van een foto opdracht verduidelijkt vee l leerlingen zullen de afbeeldinge n herkennen want amsterdam dient hierbij als voorbeeld hoewel het de bedoeling van het projekt is deze les bij aardrijkskunde te be handelen past hij door het gebruik van het tekstfragment ook prima bij ne derlands de docentenhandleiding geeft daarvoor voldoende informatie boven dien kan dan ook gemakkelijk een verbinding worden gelegd met de eerder be handelde teksten de hierboven besproken verhuisaspekten keren terug als de leerlingen een be zoek afleggen aan het tropenmuseum tijdens de vijfde les het verhaal achter het voorwerp ook les drie bereidt de leerlingen voor op het museumbezoek de leerlingen 24 damoiseaux culturele en kunstzinnige vormin g is meer dan kunsteducatie alleen hebben nu de opdracht afgerond die ze meekregen in les een met door ki vo verstrekte fototoestellen nebben ze thuis het voorwerp gefotografeerd da t zij het liefst zoude n meenemen bi j een verhuizing lis a uit het boekfragmen t heeft haar knuffeikleed en een hanger een aandenken van haar vriendje mee genomen deze objecten vertellen een heel eigen verhaal en dat geldt natuur lijk ook voor de objecten van de leerlingen die verhalen worden tijdens de les opgeschreven d e foto s e n de tekste n vorme n he t materiaa l voo r ee n tentoonstelling in de school en in het tropenmuseum het bezoek aan het museum waar verhuizing in derde wereld landen centraal staat is nu terdege voorbereid in een blokuur volgen de leerlingen vier ver schillende kijkroutes die aansluiten bij de vier afdelingen latijns amerika afrika het midden oosten en zuid azie het beantwoorden van een vragen lijst dwingt de leerlingen te kijken naar de voorwerpen en daaruit hun infor matie te putten eigenlijk is het projekt dan nog niet afgerond en de docentenhandleiding i s daarom enigszin s misleidend wil d e docent he t museumbezoe k goe d af ronden dan is er geen sprake van vijf maar zeven lessen het museumbezoek na les vier duurt een blokuur en de evaluatie is in de tijdsplanning weggela ten het is echter van groot belang het bezoek na te bespreken op die manier kunnen de leerlingen over hun persoonlijke ervaringen opgedaan in het tro penmuseum vertellen kunnen de antwoorden van de kijkroute worden doorlo pen waarbij de docent waar nodig meer informatie kan bieden de docenten handleiding springt hier handig op in en het museumbezoek ka n koppelen aan de voorafgaande lessen waardoor een geintegreerd programma ontstaat de docentenhandleiding wordt vaak niet gelezen voor verschillende onderdelen van het projekt kunnen gemakkelijk alternatie ven en aanvullingen worden bedacht aan de hand van de informatie die in de docentenhandleiding wordt gegeven achterin bevindt zich een overzicht van jeugdboeken met korte beschrijvingen van de inhoud en de stijl van het boek bovendien staa t erbij vermeld bij welke les het boek aansluit een lijst van geografische termen gebaseerd op een studie van de verschillende aardrijks kunde methodes die in het amsterdamse onderwijs worden gebruikt biedt de mogelijkheid om les vier eventueel in een extra aardrijkskundeles uit te die pen een docent kan natuurlijk ook zonder deze aanreikingen het programma wijzi gen of verlengen wil hij bijvoorbeeld liever niet met fotomateriaal werken omdat het rouleren van de fototoestellen nogal wat organisatie vraagt of om dat hij geen zicht heeft op de uitvoering van de opdracht en het ontwikkelen van de rolletjes ook tot zijn taken behoort dan zou hij in plaats van de thuis opdracht een tekenles kunnen invoeren leerlingen zouden een voorwerp dat hun dierbaar is van thuis kunnen meenemen en het natekenen in een extraies de tekeningen worden vervolgens met de teksten tentoongesteld een nadeel daarvan is natuurlijk dat heel grote kostbare en kwetsbare voorwerpen niet naar school gebracht kunnen of mogen worden maar daar staat een tekenles onder begeleiding van een tekendocent tegenover en de gang naar de fotowin 25 damoiseaux culturele en kunstzinnige vorming is meer dan kunsteducatie alleen kei vervalt docenten zijn erg enthousiast over verhuisbericht op verzoek van het pieter nieuwlandcollege een van de scholen die inmiddels regelmatig van de kivo lessenreeksen gebruik maakt is aan het projekt een thematische rondleiding door het amsterdams historisch museum over de migratiegeschiedenis va n amsterdam aa n het programm a toegevoegd d e combinatie die deel uit maakte van een internationale week op school viel in goede aarde en wordt daarom nu ook aan andere scholen aangeboden van de foto s die leerlingen tijdens he t projek t maakte n i s a l herhaald e male n ee n tentoonstellin g ingericht in het tropenmuseum het vakoverstijgende karakter van kivo levert echter ook de nodige proble men op samenwerking is nog lang geen gemeengoed in het voortgezet on derwijs en aan een goede voorbereiding van de docent blijkt het ook nogal eens te schorten de docentenhandleiding wordt vaak helemaal niet gelezen weet van veldhuizen uit ervaring voorbereiden kost tijd en energie mede om die reden is het projekt muziek dans theater z o populair het is een heel compact programma de klas komt een middag naar het tropenmuseum e n wordt daar door de museummedewerker opgevangen ee n docente va n de skva geef t ee n les afrikaanse dans dans is in op school leerlinge n zij n dan ook altijd erg enthousiast er worden ook muziekinstrumenten bespeeld en de leerlingen worden met idjkroutes door de verschillende afdelingen van het museum geleid kivo wil echter voorkomen dat het museumbezoek een uitstapje wordt het team streeft naar verankering in het schoolprogramma kivo en het cultuurtraject sinds vorig jaar maken verhuisbericht en muziek dans theater dee l uit van het cultuurtraject voo r jongeren in amsterdam he t cultuurtraject i s een educatief programm a da t doorloop t vana f he t eerst e to t en met he t derde schooljaar en nauw aansluit bij het reguliere onderwijsprogramma verklaart van veldhuizen de term op die manier moet een structurele samenwerking tussen instellingen en scholen tot stand komen het landelijk instituut voor kunsteducatie het lokv heeft in opdracht van het ministerie van ocw een onderzoek ingesteld op verschillende plaatsen in het land om te achterhalen op welke wijzen een cultuurtraject effectvol ka n worden opgezet de skva is in het onderzoek opgenomen waardoor ook verschillende klvo projekten bij het cultuurtraject betrokken zijn de werkwijze van kivo sluit aan bij de manier waaro p he t lok v graa g instellinge n zie t werken i n samenwerkingsverband en nauw aansluitend bij de vraag van de doelgroep toch ziet van veldhuizen ook enkele problemen bij de uitvoering va n het cultuurtraject he t is een mooi streve n va n de overheid o m culturele e n kunstzinnige vorming via de scholen te stimuleren en te kijken op welke ma nier di t he t best e kan d e nadru k lig t i n he t cultuurtrajec t echte r o p kunsteducatie d e skva formuleert haar doelen ook op het gebied van de kunstzinnige vorming daardoor dreigen musea waar niet kunst maar bij voorbeeld geschiedeni s e n niet westerse culture n centraa l staan met hu n reguliere programma uit de boot te vallen bij de cultuurtrajecten zo ontstaat 26 damoiseaux culturele en kunstzinnige vorming is meer dan kunsteducatie alleen het gevaar dat elementen ui t de klvo projekten ui t hu n verban d worde n gehaald als ze worden ingezet in het cultuurtraject dans bijvoorbeeld wordt in de derde wereldlanden niet losgezien van muziek en theater en kan dus ook binnen d e skv a nie t apar t worde n gegeven kivo heeft voorwaarde n gesteld bij he t opneme n va n projekten in het cultuurtraject opda t rech t wordt gedaa n aa n he t unieke multi disciplinaire karakte r va n d e lessenreeksen een nieuw projekt rondom het burgerweeshuis het is echter niet altijd gemakkelijk om de verschillende instellingen bij ieder projekt te betrekken een museumbezoek combinere n met leesbevordering zoals dat in verhuisbericht het geval is of gekoppeld aan een bibliotheekbe zoek zoal s bijvoorbeel d i n he t projek t een dam in de amstel ligt nie t zomaar voo r d e hand d e objecten i n d e muse a geve n hee l specifiek e informatie waarove r in de bibliotheek nie t of nauwelijk s iet s te vinden is een half uur voordat de klas naar de bibliotheek komt zetten wij zelfgemaakt materiaal in de kasten dat door de leerlingen zal worden gevonden als ze het zoeksysteem op de juiste wijze doorlopen de verhalen die in muziek dans theater worde n gebuikt hebbe n w e zelf geschreven informati e ove r d e voorwerpen ui t het museum konde n w e o p die manie r verwerken toc h wordt oo k i n he t komend e projek t ee n koppelin g gemaak t tusse n leesbevordering en een museale ervaring we zijn nu druk bezig met een educatief projekt waarin het amsterdamse weeshuis centraal staat zegt van veldhuizen terwijl ze vanuit het koetshuis naar de overkant va n het binnenplein wijst tege n d e wand daar zie je de kastjes va n d e weesjongens daari n borgen z e hu n gereedschap al s z e s avonds via de poort aan de kalverstraat van hun leermeester terugkwamen thea beekman beschrijft in haar zojuist verschenen boek saartje tadema het leven van de weeskinderen in de achttiende eeuw bij de opening van de ten toonstelling jongens en meisjes het leven in het burgerweeshuis op 5 maart zal ze haar boek presenteren een historische jeugdroman gecombineerd met een bezoek aan het historisch museum waarbij zowel het gebouw als de ten toonstelling aan de orde zullen komen de lessenserie is nog niet voltooid maar ook dit projekt toont aan dat samenwerking tusse n vier heel verschil lende culturele instellingen kan leiden tot bijzondere interdisciplinaire educa tieve programma s 27