Daar is wel een middeltje voor – Methode en praktijk van een meespeelvoorstelling m.b.v. anti-racisme op school

ab hooijer jona maitland daar is we l een middeltje voor methode en praktijk van een meespeelvoorstelling m b t anti racisme op school achtergronde n ik wil niet naast die buitenlander zitten turken stinken etc etc hoe kan je als leerkracht leren adequaat te reageren op dit soort uitlatingen van leer lingen hoe ontwikkel je bij jezelf de durf om het ook te doen ab hooijeu en jona maitland beschrijven een project van de theatergroep kast en de anne frank stichting om leerkrachten te ondersteunen om op hun school tot een effectief anti racisme beleid te komen ze maken daarbij gebruik van de meespeel theatervorm van augusto boal die in moer al eerder aandacht heeft gekregen als niemand ingrijpt verandert er niks en gaan de thea ter g roe p kast wij ervan uit dat jullie net zo zouden handelen als ans de wit het meespeelstuk daar is wel een midde ltje het is stil in de zaal je kunt een speld horen val voor is gemaakt en wordt gepresenteerd door len iedereen kijkt hoe ans de wit lerares neder theatergroep kast lands op de leao mater dei de absenten op in november 1982 wordt het docententeam van neemt frank en jolanda geven commentaar op het vormingstheater utrecht een studierich hun klasgenoten iedereen weet wat er komen ting van de akademie voor ekspressie door gaat theatergroep kast heeft het stuk al een woord en gebaar gevraagd een stuk in elkaar keer voorgespeeld te zett en voor een studieconferentie onder de en fatimah rachida titel je bent er niet met een paar lessen over die is er niet fascisme georganiseerd door de anne frank ik dacht ook al wat ruikt het hier fris zegt stichting afs wat een eenmalige gebeu rtenis edje de andere twee proesten het uit was krijgt in 1983 84 een vervolg als de anne eddie je weet het he frank stichting sta rt met het project anti ans begint met de les racisme op school voor het voo rt gezet onderwijs geen reactie uit het publiek hoewel je ziet de kast wordt uitgenodigd om deze voorstelling in tenen krullen in de schoenen er hangt iets onge het kader van het project verder te ontwikkelen makkelijks in de zaal roept er niemand stop kast bestaat uit tien dramadocenten en de het spel gaat verder voorstelling groeide uit tot een avondvullende activiteit 23 sto p theater en anti fascism e eindelijk roept er iemand sto p een zucht van tijdens het denken over en werken aan daar is verlichting gaat door de zaal de vrouw die de wel een middeltje voor heeft kast een steeds stoute schoenen heeft aangetrokken krijgt ap duidelijker visie ontwikkeld op wat anti fascisti plaus de spelleider joker vraagt op welk mo sche vorming is en wat het belang van theater ment ze wil beginnen de inspringster wil terug daarbij kan zijn naar de scene met de absenten het spel wordt te de tegenstellingen die leiders van neo fascistische ruggedraaid en gespannen kijken we toe hoe deze bewegingen exploiteren en waarop ze handig in ans edje van repliek dient je ruikt zeker je ei spelen zijn veelal vals het ontbreken van econo gen schoenen heb je vandaag geurvreters ge mische perspectieven brengt al langer bestaande bruikt daarna gaat ze verder met de les ze wil vooroordelen en ressentimenten aan de opper de edje op z n nummer zetten of hij nog wat te vlakte zondebokken worden gezocht en gevon rug zegt interesseert haar niet den angst en wantrouwen vormen en bepalen d e spits is afgebeten het gezicht van het opkomend fascisme vooroor delen zijn sterker dan feiten dit impliceert vol anti r acis m e op sc hoo l gens kast dat in anti fascistische vorming niet kan worden volstaan met overdracht van kennis doet van anti racisme op school is de ontwikke en het aandragen van argumenten ook de emo ling van ideeen en materiaal om op zoveel moge ties en de directe betrokkenheid van mensen lijk scholen tot een effectief anti racisme beleid moeten worden geraakt een voorbeeld te komen een consequent beleid kan een heel in het dagboek van anne frank maakt het be belangrijke ruggesteun zijn voor het individueel richt van de deportatie van een vriendinnetje meer optreden van leerkrachten en leerlingen indruk op de lezer kijker dan het beleg van sta binnen het project onderscheiden we drie terrei lingrad nen waarop daadwerkelijk actie ondernomen kan juist voor het raken van die emotionele onder worden samen met leerkrachten worden allerlei laag is theater een zeer geschikt middel theater lessen en lessenseries over vooroordelen discrimi maakt een ongrijpbare werkelijkheid concreet natie en racisme ontwikkeld en uitgevoerd door concrete personages met concreet gedrag een tweede invalshoek is het adequaat leren en neer te zetten theater appelleert aan identifica durven reageren op racistische uitingen en inci tie zo wordt een ideologie een werkelijkheid die denten op school zichtbaar en voelbaar is voor de toeschouwer het derde terrein is meer beleidsmatig welke wegen moet je bewandelen om tot afspraken in activerend theate r tentieverklaringen en regels te komen hoe kun je andere bij de school betrokkenen ouders vak zoals gezegd bestrijd je opkomend fascisme niet bond inschakelen bij de ontwikkeling van een alleen door informatie en argumenten aan te dra anti racistisch schoolbeleid gen ook in de gehanteerde methode probeert bij een avond met kast gaat het vooral om de kast daaraan vorm te geven tweede invalshoek leerkrachten onderzoeken kast wil meer doen dan mensen een avond la binnen de grenzen van de aangeboden spelwer ten kijken naar een voorstelling en heeft daarom kelijkheid hoe ze kunnen reageren op racistische gekozen voor een zogenaamde activerende vorm uitingen overigens niet alleen van leerlingen van theater theater dat wil aanzetten tot maat hoe ze collega s kunnen betrekken bij pogingen schappelijke verandering tot actie tot beweging racisme op school te bestrijden en hoe ze de kast wil die aanzet geven niet alleen door het schoolleiding kunnen beinvloeden publiek een gespeelde werkelijkheid te laten zien omdat kast zoveel mogelijk speelt voor leer en begrijpen maar ook door het publiek die wer krachten van een school is de vrijblijvendheid kelijkheid te laten beinvloeden miniem immers de leerkrachten kennen elkaar de basis voor onze manier van theatermaken ligt elkaars manieren van lesgeven de eigen directie in de theorieen en het werk van augusto boal en de specifieke problemen waarmee hun school over zijn theatre of the oppressed zijn inmiddels te kampen heeft zeer veel publikaties verschenen daarom hier ee n 24 ko rte samenva tt ing 2 eerst verantwoordelijk zijn voor de continuiteit centraal in het werk van boa staat de bevrijding in de school en invloed kunnen uitoefenen op het van de onderdrukten voo rtbordurend op brecht schoolbeleid het publiek moet inzicht krijgen begrijpen dat iedere strijd heeft zijn polari teiten bij racisme de wereld veranderbaar is en na de voorstelling de zijn dat de potentiele slachtoffers die wij aandui wereld gaan veranderen zegt boal dat klopt den met zwarten en de potentiele daders wit maar je kunt al tijdens of beter nog door middel ten kast onderkent de verschillen in belang van het spel te oefenen om de gewenste verande in en de verschillen in manier van racisme be ring te bewerkstelligen het publiek moet niet al strijding voor zwa rt en en witten de consequen leen meedenken maar bovenal meehandelen tie van deze verschillen en van ons eigen wit zijn de toeschouwer moet bevrijd worden van zijn is dat we het stuk in ee rs te instantie gemaakt eerste onderdrukking die van het toeschouwer hebben voor wi tt e leerkrachten zijn bij boal wordt de toeschouwer hoofdper we hanteren hierbij de term meespeeltheater soon de werkelijkheid van het spel is een uitste we hebben wel geprobeerd in het gegeven aan kende gelegenheid om te oefenen het handelen een aantal voorwaarden te voldoen die ook gel uit te proberen de consequenties te ervaren en den voor de techniek van het forumtheater zo te onderzoeken welke veranderingen wenselijk zo hebben we geprobeerd de werkelijkheid zo zijn goed mogelijk na te bootsen om de waarde van er wordt een verhaal gespeeld met daarin een po de interventies zo reeel mogelijk te laten zijn de litiek of sociaal conflict de hoofdrol wordt met bestaande verhoudingen in het onderwerp deze problematiek geconfronteerd en komt in de hebben we verwerkt in drie niveaus waarop het loop van het verhaal voor verschillende keuzemo spel zich afspeelt leerlingen collega s en directie menten te staan is het publiek het niet eens met ans de wit lerares nederlands en maatschap de manier waarop het conflict zich ontwikkelt pijleer slaagt er op al die niveaus niet in te met andere woorden met de keuzes die de hoofd krijgen wat ze er halen wil we hebben gepro rol maakt dan kan het publiek ingrijpen door de beerd de scenes zo neer te ze tt en dat het publiek rol tijdelijk over te nemen wordt uitgedaagd haar een handje te helpen als de inspringster haar tactiek heeft gepro de tegenrollen en gegevens van het spel blijven beerd en gezien heeft waar dat toe leidt pakt de constant omdat het anders niet meer mogelijk speelster de draad weer op afhankelijk van het zou zijn de interventies op hun waarde te toet oordeel van het publiek al dan niet met de aan sen gebrachte verandering en wordt het model ver er is op de mater dei geen sprake van een der gespeeld perspectiefloze situatie we hebben de tegenrol zo kan het publiek actief onderzoeken welke ver len zo ontwikkeld dat er wel openingen zijn om anderingen het wenselijk acht en zo de loop van iets aan de situatie te veranderen zodat het het verhaal volledig beinvloeden publiek niet met een kater blijft zitten een van de leden van de groep begeleidt het meespeeltheater spel de joker hij legt de spelregels uit stimu lee rt het publiek zijn ideeen uit te spelen het zou onjuist zijn onze voorstelling forum leerkrachten zijn gewend te praten corrigeert theater te noemen boal gaat uit van het publiek vergissingen vat het resultaat van een inte rv entie als belanghebbende het onderdrukte volk het samen en kijkt of publiek en speelsters tevreden forumtheater is een wapen in handen van de on zijn derdrukte waar het traditionele theater juist de zo proberen we via ons stuk de aanwezige leer macht van de heersende klasse bestendigt krachten aanknopingspunten te geven om een vanuit die opvatting zou je in het onderwijs wel strategie te ontwikkelen om racisme op school te licht eerst aan de machts tegenstelling tussen lijf te gaan leerkrachten en leerlingen denken waarbij leer lingen de overheerste groep zijn onvoorspelbaa r wij richten ons met betrekking tot anti racisme op leerkrachten niet omdat zij bij voorbaat meer hoewel een avond kast na twee jaar nog steeds anti racistisch zouden zijn maar omdat zij het onvoorspelbaar is proberen we hier een schets t e 25 geven van onze ervaringen leerlingen zijn anders als alibi gebruikt worden een anti racistisch schoolbeleid is voor veel scho de angst voor het spelen is dan te groot len geen vanzelfsprekendheid de wijze waarop dat geldt ook voor de man die gaat vertellen hoe de discussie daarover tot stand komt is heel ver het anders moet ik wil niet spelen hoor maar schillend volgens mij moet ans het is dan aan de joker het kan gebeuren dat het optreden van kast de hem ert oe te bewegen zijn ideeen ten uitvoer te eerste aanleiding vormt om het uberhaupt over brengen pas dan kan hij zien wat het mogelijke de thematiek te hebben het kan ook zijn dat die effect is van zijn idee discussie al lang aan de gang is dan kan daar met meestal kijkt het publiek bij de pogingen van de het meespeelstuk een stap verder gezet worden joker niet zwijgend toe maar mengt zich erin deelname aan het stuk leve rt immers een gemeen soms lukt het iemand alsnog van de stoel te krij schappelijke ervaring op waar een docententeam gen soms ook niet het is de kunst van de joker op voort kan bouwen bijvoorbeeld bij de formu om confronterend te zijn en daarbij toch het pu lering van uitgangspunten voor een anti racis bliek in zijn waarde te laten tische stellingname op de eigen school behalve op scholen speelt kast ook op opleidin reacties op leerlinge n gen voor leerkrachten nlo s en op vakbondsbij eenkomsten in de manieren waarop gereageerd wordt op de zo n avond ziet er als volgt uit na een kort e in rac istische opmerkingen van edje frank en jo troductie door iemand van de afs neemt de jo landa tekent zich een aantal vaste patronen af ker het woord over hij stelt kast voor en geeft van het aftroeven door een snelle opmerking de protagonist de rol die vervangen kan wor gaven we in de inle i ding al een voorbeeld nog den nog eens extra aandacht let op de keuzes een paar voorbeelden met betrekking tot de op die ans maakt daarna speelt kast het stuk merking ik dacht al wat ruikt het hier fris aan het eind van het stuk gaan de zaallichten aan een hans verwijst naar de make up van jolanda en dat blijven ze de joker legt de procedure van die vindt hij pas stinken jolanda reageert daar het meespelen uit het stuk wordt een tweede beledigd op en laat dat de rest van het spel goed keer gespeeld nu kan het publiek inspringen na merken afloop volgt er nog een ko rt nagesprek dat ie een ans maakt het voor edje te bont zij troeft mand van de afs leidt hem af met ja ik dacht ook al sinds jij je bek hier open hebt ru i kt het hier ook niet zo lekker speelangst er is geen land meer met hem te bezeilen vanaf dat moment grijpt hij alles aan om ans dwars te soms kunnen de leerkrachten zich moeilijk iden zitten het is een machtsconflict tussen hem en tificeren met de spelwerkelijkheid van daar is ans geworden de aanleiding de racistische op wel een middeltje voor zij voelen zich dan niet merking is naar de achtergrond verdwenen in gestimuleerd om mee te spelen onze leerlingen het aftroeven van leerlingen kan een stellingname zijn heel anders namelijk niet zo toegankelijk hee l adequaat naar voren komen het blijkt ech of juist toegankelijker klinkt het dan of op ter dat je er gemakkelijk naast zit en dan zit je zo n school wil ik geen les geven ik was allang met nog meer ellende dan daarvoor bovendien is weg geweest niet iedereen even snel gebekt dat kan een reden het is belangrijk te achterhalen waar dat aan ligt zijn om aan een andere benadering de voorkeur het stuk is geschreven op de situatie van een te g even leao school waar overwegend witte leerkrachten een serieus gesprek met de leerlingen begin lesgeven aan overwegend witte leerlingen er zit nen neem weer de opmerking wat ruikte het ten wel enkele leerlingen uit etnische groepen op de mater dei maar die zijn op dat moment niet een ans probee rt daarna te praten over geu rt jes aanwezig iemand die lesgeeft aan klassen die gro over wat stinken is ze moet wel eerst door een tendeels uit leerlingen uit etnische groepen be muur tsssss krijgen we nou les of niet heen staan vindt mogelijk onvoldoende herkennings en veel geduld hebben uiteindelijk krijgt ze de punten we komen daar nog op terug leerlingen aan de praat over verschillende eet en als dat niet het geval is kan de uitspraak onze leefgewoonten en de betrekkelijkheid daarvan 26 dat was precies wat ze wilde bereiken scene dat het wel uitmaakt of er een man of een andere meespelers speelsters houden een ge vrouw tegenover reyntjes staat een open deur sprek juist af door het treffen van disciplinaire de constatering roept vaak irritatie op sommige maatregelen een leerling eruit sturen om vier mensen vinden het lastig om op een avond over uur terug laten komen de klas tijdens de pauze anti racisme met een voor hun gevoel andere pro vasthouden zij motiveren hun doelstelling als blematiek geconfronteerd te worden toch is het volgt bij mij weten ze dat ik dit soort opmer niet weg te denken wanneer je een situatie waar kingen niet pik ik heb daar afspraken over in sprake is van racisme wilt beinvloeden dan leerlingen ervaren de grenzen die de leerkrachten doe je dat met jouw mogelijkheden met jouw stellen deze aanpak levert meestal nogal wat dis grenzen allerlei factoren spelen daarbij een rol cussie op het treffen van sancties wordt onsym sekse is zo n factor patiek gevonden wat bereik je daar nou mee je een voor de hand liggend verschil is bijvoorbeeld raakt nog meer in een machtsconflict verzeild dat mannen eerder dan vrouwen fysiek over een enkele keer probeert een meespeelster de wicht op de leerlingen hebben ook bij het mee boodschap achter de opmerking te vertalen een spelen in daar is wel een middeltje voor hebben hans zegt tegen edje naar aanleiding van zijn op we gezien dat dat van doorslaggevende beteke merking volgens jou mogen alle buitenlanders nis kan zijn in de scene met reyntjes blijken het land uit geloof ik daarna gaat hij verder vrouwen eerder het onderspit te delven ze wor met z n les den eerder woedend klappen eerder dicht hou weer anderen geven blijk van emoties die den het ping pong spelletje minder lang vol of racistische uitingen bij hen oproepen vrouwen hebben uberhaupt geen zin dat spelletje te spe doen dit eerder dan mannen een ans weet je len natuurlijk zijn er uitzonderingen dat ik daar godverdomme om kan janken ik vind omgekeerd kun je zien hoe reyntjes anticipeert het klote we hebben het er zo vaak over gehad op iemand die kwetsbaar lijkt of juist niet voor jullie bekijken het maar degenen die problemen met reyntjes hebben is ze loopt weg en gaat naar de docentenkamer het inspirerend om te zien hoe anderen erin sla dat uur geeft ze geen les meer gen niet in een verdedigende rol te vallen hen het mannelijk deel van het publiek maakt hier lukt het bijvoorbeeld wel om met reyntjes een vaak bezwaar tegen leerlingen pakken je erop afspraak te maken om samen een docentenverga is hun argument ze hechten meer waarde aan dering voor te bereiden over de gebeurtenissen in rationele argumenten om in te gaan op de leer de klas van ans lingen r ende me nt i s ole me nt om te beginnen wat levert het meespeelstuk niet in haar pogingen iets tegen racisme te onderne op men lijkt ans op de mater dei een nogal geiso het geeft niet aan wat goede wat foute reacties leerde positie in te nemen ook daarover gaat het zijn voor sommigen is dat een tegenvaller ik meespeelstuk hoe kun je je collega s dus ook had gehoopt te horen wat ik moet en kan doen de directie betrekken bij de discussie anti zei een lerares een keer in het nagesprek anti racisme op school racisme op school is bepaald geen eenvoudige een tipje van de sluier is nu opgelicht teveel ver zaak effecten van een gekozen aanpak zijn vaak klappen willen we niet daarom beschrijven we lastig te peilen logisch dat leerkrachten die zich dit onderdeel kort ervoor inzetten aan iets willen meten welke bena het is hartverwarmend om te zien hoe meespeel der i ng de meeste vruchten afwerpt sters proberen hun isolement te doorbreken hoe in het kader van het meespeelstuk is het dan ook ze de afleidingsmanoeuvres van collega marian te begrijpen dat het publiek van de speelsters lerares frans en directeur reyntjes trachten te graag wil horen door welke manier van reageren hanteren vooral de confrontatie met de minza er iets wezenlijks veranderde i n de spelsituatie me reyntjes brengt de gemoederen meestal flink wanneer voelden jullie je nu vastzitten of aange in beweging welhaast elke voorstelling consta sproken wordt er dan gevraagd natuurlijk is teert iemand meestal een vrouw tijdens deze het aardig om hun ervaringen te horen maar de 27 betekenis e rv an is betrekkelijk de spelwerkelijk rake opmerking naar de maker is degene waar heid in het meespeelstuk is gebaseerd op interpre het over gaat wel aanwezig dan staat ze uitge taties van de spelers en speelsters wat daarin breid bij het gebeuren stil succesvol lijkt kan niet automatisch naar iemands werkelijke schoolsituat ie worden overgeplant de discussie s verhoudingen daar zullen ongetwijfeld verschillen van die op de mater dei bij het spelen en in het nagesprek is er een aantal het meespeelstuk is een instrument om te onder discutabele punten die regelmatig terugkeren en zoeken hoe een leerkracht in een bepaalde spel dus nader onderzocht dienen te worden situatie met zijn of haar mogelijkheden zou kun er zou geen verandering in gunstige zin te be nen handelen vanuit een anti racistisch perspec werkstelligen zijn op de mater dei het zit daar tief tijdens het optreden van kast worden m o potdicht gelijke benaderingen en mogelijke effecten gevi kennelijk zien sommige leerkrachten geen pers sualiseerd niet meer en niet minder pectief waardoor ze blijven zitten met een gevoel iemand kan enthousiast zijn over een bepaalde van machteloosheid dat is geenszins de bedoe aanpak en proberen volgens die lijn in haar of ling van meespeeltheater zijn eigen lespraktijk aan de slag te gaan het is duidelijk dat de spelwerkelijkheid van het de verdienste van daar is wel een middeltje stuk veel te wensen over laat zelfs als negatief is voor ligt echter vooral daarin dat het verschillen te beoordelen het publiek moet immers uitge in benadering blootlegt naderhand kunnen leer daagd worden in te grijpen misschien zijn de krachten over deze verschillen doorpraten het is openingen bij sommige personages te ver te zoe daarna gemakkelijker collega s op school op de ken gebleken verschillen aan te spreken er is een het stuk zou teveel over machtsconflicten nieuwe basis voor een gesprek over doelen van gaan in rotterdam riep iemand jullie stuk gaat een anti racistisch schoolbeleid wat wil je berei helemaal niet over racisme het gaat over machts ken bij leerlingen wat bij collega s en directie conflicten tussen leerlingen en leerkrachten tus de meningen daarover kunnen behoorlijk ver sen leerkrachten en directie als het thema schillen sommige leerkrachten vinden dat er iets macht zou zijn vond ik het een prima stuk bereikt is als leerlingen hun racistische gedachten een ander deed er een schepje bovenop jullie niet meer uiten anderen vinden dat onzin dan behandelen racisme op een oneigenlijke manier denken ze het toch nog steeds maar de realiteit is dat sommige leerkrachten weer anderen vinden dat je er niet te zwaar aan hun machtspositie ten opzichte van leerlingen ge moet tillen je weet hoe kinderen onderling zijn bruiken als instrument om racist i sche uitingen het komt gewoon neer op schelden net als bij een halt toe te roepen omgekeerd beginnen leer he schele pas als ze tikken uitdelen moet je lingen aan die positie te peuteren te zieken als optreden opvallend is dat deze mening vooral te ze terecht worden gewezen dan is er zonder horen was bij overwegend witte leerkrachten die meer sprake van een machtsconflict maar aanlei lesgeven aan scholen met veel leerlingen uit etni ding en inhoud van het conflict mogen daarbij sche groepen is het op deze scholen werkelijk zo echter niet uit het oog worden verloren dat het doodnormaal is als leerlingen elkaar in een ander discussiepunt is de keuze om het racistische taal aanspreken zo normaal en inge meespeelstuk in eerste instantie te richten op wit burgerd dat zoals een lerares het uitdrukte je te leerkrachten het is belangrijk dat het publiek er niet aan kunt beginnen op alle slakken zout te daarvan op de hoogte is en deze motieven kent leggen als dat niet het geval is kunnen zich pijnlijke een ander blijft leerlingen wel consequent aan misverstanden voordoen als een leerkracht in spreken als je zoiets kan verzinnen ben je vast springt die potentieel slachtoffer van racisme bijdehand genoeg om iets anders te bedenken is de spel situatie verande rt dan zo fundamen weer een andere lerares ontleent haar manier van teel dat mee spelers speelsters geen houvast reageren aan het onderscheid tussen aanvals en meer hebben aan het voorspeelstuk en de daarin slachtoffersituaties in de aanvalssituaties is de verwerkte informatie gene waar de opmerking betrekking op heeft niet een laatste punt van discussie is tenslotte of je aanwezig en torpedeert ze de uitspraak met een genoemde motieven deelt immers het kenne n 28 van motieven houdt nog niet in dat je het ermee invalide de vrouw minder dan de man eens bent racisme is het meest voor de hand liggende the sommige zowel zwa rte als witte leerkrachten ma waarmee anti fascisme groepen zich op dit deelden ze niet jullie moeten een meespeelstuk moment bezig houden het andere hoofdthema is maken voor zwa rt en en wi tten we moeten toch seksisme sekse als basis voor gedrag en positie met elkaar samenleven maatschappelijk en prive en daarmee samen de discussie hierover is voorlopig niet afgerond hangend de norm van de heteroseksualiteit in de tussentijd blijft het meespeelstuk daar is kast wil zich ook met laatstgenoemd thema wel een middeltje voor in een duidelijke behoef bezighouden en wijzen op de onderlinge samen te voorzien hang het meespelen vond ik vooral eng naar m n col op verzoek van en in nauwe samenwerking met lega s toe maar toen ik de eerste stap gezet had vrouwenkontakt huishoud en nijverheidsonder vond ik het geweldig het is heel verhelderend en wijs vhno is inmiddels een tweede meespeel ik heb nog veel gelachen ook voorstelling gemaakt voor leerkrachten in het de ervaringen met daar is wel een middeltje hno dit stuk de gang op is geplaatst tegen de voor worden verwerkt in een in november 1985 achtergrond van een dreigende fusie van lhno te verschijnen afschrift over het project anti jeanne d arc met een leao en lts tot een grote racisme op school omdat kast besloten heeft school voor lbo na het seizoen 84 85 te stoppen met dit stuk de gang op gaat over de positie en het gedrag wordt de voorstelling bewerkt tot een videoband van mannelijke en vrouwelijke leerkrachten on met handleiding voor de gebruik st ers deze zal derling in relatie tot de leerlingen en in relatie ook in november 1985 voor het onderwijs be met de fusie aan de hand van alledaagse school schikbaar zijn overigens zijn de voorstellingen situaties probeert de gang op aanknopingspun voor dit seizoen al volgeboekt ten te bieden om binnen schoolteams na te denken en activiteiten te organiseren die gericht kast ga at ve rd er zijn op roldoorbreking in een onderwijssoort die traditioneel vrouwelijk was door maatregelen na ruim twee jaar stopt kast met het spelen van buitenaf is het hno gedwongen zich opnieuw van daar is wel een middeltje voor niet omdat te profileren de gang op wil een stimulans zijn we daar op uitgekeken zijn of omdat het thema om die profilering van onderwijsproces en minder actueel zou zijn onderwijsbeleid in emancipatorische zin te fascisme deelt mensen in in superieure en infe beinvloeden rieure categorieen de zwarte is minder dan de deze voorstelling is te reserveren bij vrouwen witte de werkende meer dan de werkloze de ho kontakt hno zie adressen mo minder dan de hetero de valide meer dan d e adressen voor meer informatie no te n anne frank stichting prinsengracht 263 ab hooijer werkt bij de theatergroep kast amsterdam jona maitland is medewerkster van de anne frank tel 020 264533 stichting afdeling vorming en onderwijs jona maitland dries frans van de pieterman medewerker van de anne van de vlerk nico papineau salm frank stichting verleende assistentie bij het tot stand komen van dit artikel vrouwenkontakt hno zie onder andere moer 1981 5 jose ruigrok stand pauwstraat 13a beeldentheater op de basisschool 1981 2 ronald 3512 tg utrecht bos krantentheater in het hoger beroepsonderwijs tel 030 31409 5 1982 4 willem mooij man forumtheater op een lera annemarie roggeveen ingrid van velthoven renconferentie deze en nog meer a rtikelen staan ook in ronald bos kast willem mooijman leerlingen maken theater au weerd sin g el oz 33c gusto boal in het onderwijs uitgegeven door uitgeve 35 1 4 ac u trecht rij pendoor te amsterdam tel 020 925836 te l 030 732161 320658 ab hoo ijer 29