Dagelijks mislukken of status verbeteren? Over intercultureel taalonderwijs

Publicatie datum: 1990-01-01
Collectie: 21
Volume: 21
Nummer: 7
Pagina’s: 284-289

Documenten

in early infancy a description of prima ry inter wietske miedem a subjectivi ty in m bullowa ed before speech the beginning of interpersonal communi cation cam bridge cambridge universi ty press 1979 vygotsky l s thought and language new york dagelijks mislukken of wiley 1962 waterson n c snow the development of com status verbeteren munication new york wiley 1978 wertsch j v from social interaction to high over intercultureel psychological procesces a clarification and application of vygotsky s theo ry in human taalonderwij s development a 2 i979 p 1 22 wesdorp h j b hoeksma voorstudie periodieke peiling van het onderwijsniveau deel i lees en schrijfprestaties van zesdekla ssers amsterdam sco 198 5 sco rapport wietske miedema schrijft in dit artikel over een be wittgenstein l philosophical investigations ox langrijk vaak vergeten aspect binnen het onderwijs ford blackwell 1972 aan allochtone kinderen het gaat haar niet alleen om goed taalonderwijs maar om een klimaat waarin racisme slecht gedijt en allochtone kinderen zich geres pecteerd voelen zij beschri ft de theoretische achter gronden van een in ontwikkeling zijnde methodiek voor begrijpend lezen in meertalige klassen de uit gangspunten op basis waarvan antiracistisch onderwijs alle kinderen alfabetiseringskansen kan bieden gelden beslist niet alleen voor begrijpend lezen over de positie van allochtone leerlingen in het onderwijs is de laatste decennia in nederland veel gepubliceerd een aantal zaken heeft daar bij de meeste aandacht gekregen doorstro ming het onderwijs in eigen taal en cultuur in tercultureel onderwijs en de laatste tijd ook de discussie over witte en zwarte scholen terwijl het onderwijs in eigen taal en cultuur een om streden zaak blijft lijkt een ieder het eens te zijn over een ding allochtone leerlingen zijn met name gebaat bij goed onderwijs met hoge kwaliteit en effectiviteit ook de uitspraak dat dat onderwijs op interculturele leest moet zijn geschoeid zal weinig tegenstand ondervinden eveneens lijkt men het eens te zijn over het feit dat kwalitatief goed onderwijs vooral bete kent goed en veel taalonderwijs echter wan neer het erom gaat de uitwerking van een en ander te expliciteren of om beide doelen met elkaar te verbinden ontstaat er een discussie dan wel een diepe stilte hoe maak je nu het hele onderwijs intercultureel of interetnisch heb je het concept van intercultureel taalonderwijs te pakken met andere inhouden denk aan ee n 2 84 moer 1990 7 marokkaanse jongen als hoofdpersoon van een plaats met voorbeelden die voor allochtone jeugdboek of de problemen die samenhan leerlingen weinig of geen inhoud kunnen heb gen met de multiculturele maatschappij als on ben werts de zanger 1987 groeiboek deel 8 derwerp van een leestekst de verbinding van p 6 deze kritiek richt zich dus ook voorname beide doelen zal in dit artikel nader beschouwd lijk op de inhoud van de methoden de zanger worden achtereenvolgens worden enkele uit vindt dat het onderwijs moet aansluiten bij de gaven van auteurs over goed taal onderwijs leefwereld van alle leerlingen en dat het verdie besproken waarna een tweetal theorieen over ping moet geven in de achtergronden van leer een interculturele antiracisme taalaanpak ter lingen uit elke etnische minderheidsgroep die discussie worden gesteld met name wordt de in de nederlandse samenleving voorkomt aandacht gericht op de voorwaarden voor het niet in de vorm van aparte lessen maar in een welslagen van een interculturele taalaanpak in onderwijs dat er voortdurend van uitgaat dat de de sfeer van de verdeling van statusposities en nederlandse samenleving van vandaag multi van de sociale verhoudingen in de klas en op cultureel of multi etnisch is p 7 school wat het lezen betreft doet de zanger 1987 dan een aantal suggesties bij het voorlezen ook goed taal onderwijs boeken betrekken die zijn geschreven door auteurs uit de in nederland vertegenwoordigde dat er iets aan het taalonderwijs in nederland etnische groepen of boeken van nederlandse mankeert mag blijken uit de talloze opsommin auteurs over kinderen uit etnische groepen in gen van de problemen die dat taalonderwijs in de boekenhoek boeken opnemen waarin kinde de praktijk oplevert zie onder anderen werts ren uit etnische groepen een rol spelen en liefst de zanger 1987 ook is er veel kritiek op de ook boeken in de eigen talen of cassetteband gangbare methoden niet alleen taalmethoden jes met verhalen in de eigen talen tijdens de ook het onderwijs in de wereldorientatie heeft boekenkring de uitwisseling tussen autochtone het moeten ontgelden reinsch 1989 reinsch en allochtone leerlingen bevorderen en ook richt zich voornamelijk op de inhoud van de eens schrijvers uit een etnische groep op school methoden en stelt vast dat schoolboeken een uitnodigen een en ander uiteraard in samen soort lofzang op de westerse cultuur bevatten werking met de oetc leerkracht op school die voorstellingen over de superioriteit van het en met de grootste voorzichtigheid omgaand rijke westen bevestigt en de maatschappelijke met de persoonlijke gevoelens van de leerlin ongelijkheid binnen het westen negeert de gen uit etnische groepen dat is heel wanmeer westerse maatschappij wordt als een perfect dan wat op de reguliere nederlandse school functionerende culturele smeltkroes voorge gebeurt steld of juist als een kleurrijk mozaiek van al een meer fundamentele bijdrage geven werts lerlei culturen zo wordt geen realistisch beeld de zanger wanneer het gaat om de prin van de werkelijkheid gegeven maar van een ge cipes van goed leesonderwijs als zodanig de idealiseerd droom beeld ervan constatering dat het leesonderwijs gewoonlijk in de slo serie werken met boeken waarin ontaardt in het onderwijzen van deelvaardig jan de zanger en marjan werts toewerken naar heden staat centraal in de kritiek het oefenen een didactiek voor het literatuuronderwijs voor van deelvaardigheden veronderstelt ten onrech kinderen van 4 tot 12 jaar is ook een aflevering te dat de som van de samenstellende delen wel leesbevordering en intercultureel onderwijs een geheel zal opleveren dit is zeker niet uitgekomen ook hierin wordt de gangbare het geval als die deelvaardigheden niet op leerstof als monocultureel gekenschetst als een zinvolle manier met elkaar zijn verbon eenzijdig gezien vanuit de blank nederlandse den het aanbieden van het begrijpend lezen bij samenleving er wordt nog snaar weinig re voorbeeld wordt volgens werts de zanger kening gehouden met de leervoorwaarden van gekenmerkt door een vervreemdend vraag allochtone leerlingen leerinhouden werkvor en antwoordspel dat meer weg heeft van het men leermaterialen en methoden gaan uit van oplossen van een puzzel dan van een benadering nederlandstalige leerlingen met een neder van een tekst als een middel tot communicatie lands referentiekader begripsvorming vindt aarnoutse de moor 1983 de verhoudin g 1990 7 moer 2 8 s tussen het onderwijs in het lezen en lezen in het vreemd van de ander zonder eigen zingeving onderwijs is volkomen zoek geraakt het onder een sociaal isolement want de traditionele di wijs inhei lezen voert de geisoleerde boventoon dactiek van het begrijpend lezen isoleert leerlin en bij het lezen in het onderwijs wordt het gen van elkaar wederzijdse ervaringen kunnen onderwijs in het lezen genegeerd zo wordt ook niet worden ingebracht dan wel uitgewisseld de aandacht voor de leesvoorwaarden leesmo samenwerking en andere sociale vaardigheden tivatie leesplezier en het kunnen werken met zoals het zelf formuleren dan wel het stellen verschillende leesstrategieen in het reguliere van vragen kunnen niet worden geoefend er onderwijs veronachtzaamd kan niet van elkaar geleerd worden dit proces versterkt de bestaande verdeling van sociale de tradi tio n el e aanpa k statusposities en dus processen van sociale uitsluiting hierop kom ik straks terug in de traditionele aanpak van het begrijpend de meertalige klas is een communicatieve en lezen kenmerkt zich door een sterk geisoleerd cooperatieve aanpak nodig niet alleen voor benaderen van teksten en tekstdelen miedema de functionele integratie van taalvaardigheden 1988 vier elementen worden onderscheiden maar ook en vooral voor de sociale integratie een inhoudelijk isolement want in het begrij van de leerlingengroep pend leesonderwijs gaat het vooral om teksten die los van een context worden aangeboden de bovenstaande opmerkingen betreffen een alge tekst verwijst uitsluitend naar zichzelf refereert meen niveau van kritiek op schoolboeken en niet aan het belang van het onderwerp of aan leermethoden ze hebben naast een algemene het verband tussen het onderwerp en andere geldigheid voor alle leerlingen een specifieke kennisinhouden hierdoor wordt wat betreft geldigheid voor allochtone en meertalige leer de doelen van begrijpend lezen een beroep ge lingen de besproken kritiek beweegt zich daan op abstracte formele cognitieve vaardig voornamelijk rond twee thema s de inhoud van heden dit is met name nadelig voor meertalige de leerstof en de taaldidactische aanpak hans leerlingen omdat zij het sterkst te maken heb cohen de lara 1988 is een van de auteurs die ben met het ontbreken van een bekend referen de moedertaalmethoden nederlands geana tiekade r lyseerd heeft op de specifieke talige proble een functioneel isolement want het begrijpend men voor tweede taalverwervers hij wijst met lezen wordt geisoleerd van de overige taalbe name op het zinloze oefenen en herhalen van heersingsgebieden spreken luisteren schrij voor meertalige leerlingen betekenisloze stof ven actief gebruiken van taal zodat een deel die noch de grammaticale beheersing van het van de reeds bestaande kennis en vaardigheden nederlands noch de woordenschatuitbreiding niet kan worden toegepast dit is extra nadelig ondersteunt contextloze oefeningen zijn een voor meertalige leerlingen omdat zij het sterkst regelrechte ramp een loterij met veel nieten behoefte hebben aan integratie van taalvaardig volgens cohen zijn struikelblokken vooral heden op begripsmatig en functioneel doelma het figuurlijk taalgebruik ergens bij stilstaan tig nivea u erachter komen het hoekje om zijn het gebruik een cultureel isolement want er wordt niet aan van functiewoorden zelfs toch al en homo gesloten bij de ervaringen de werkelijkheid en niemen hij pleit er dan ook voor naast een me de eigen talen van leerlingen heeft de tekst in thode nederlands een methode voor tweede geen enkel opzicht met henzelf te maken dan taalverwerving te gebruiken met een adequate herkennel leerlingen zich niet in het thema taaldidactische aanpak en wordt de koppeling naar eigen beleving problematisch zo niet onmogelijk dat pro is dat het nu andere meer interculturele of ces wordt nog eens krachtig versterkt waar interetnische inhouden leerlingen betrekken het gaat om een tekst waaruit de nederlandse in een actief taalleerproces en hen een op maat of westerse dominantie dan wel superioriteit gesneden tweede taalverwervingsprogramma duidelijk spreekt in plaats van emotionele aanbieden hebben we dan wat betreft de meer verankering van begrippen de woorden tot talige leerlingen aan de voorwaarden voor je eigen woorden maken blijven begrippen schoolsucces in het algemeen of voor het lere n 286 moer 1990 7 lezen in het bijzonder voldaan ik denk dat het het niveau van de sociale verhoudingen in de hier gaat om noodzakelijke maar op zich niet school en in de klas het is juist dit aspect dat voldoende voorwaarden tot de overige voor centraal staat in de aanpak van het project be waarden behoren in ieder geval een zekere mate grijpend lezen zie miedema soutendijk van weerbaarheid van leerlingen en een zekere 1989 van het centrum voor etnische studies mate van gelijkwaardigheid binnen de leerlin van de universiteit van amsterdam cttes en gengroep zaken die door bovenstaande drie het amsterdamse advies en begeleidingscen kenmerken inhoud aanpak en aandacht voor trum nac uitgewerkt door wietske miedema tweede taalverwerving van goed taalonder en mildred de baas hieronder worden de wijs in genen dele zijn gegarandeerd theoretische uitgangspunten van het project kort uiteengezet weerbaarheid socia l e verh o udin ge n i n sc hoo l e n kl a s in zijn monografie empowering minority students beschrijft jim cummins hoe in zijn ogen leer de nsc cttes aanpak wil de meertaligheid als krachten hun taak definieren met betrekking een positief kenmerk van leerlingen en dus ook tot het leerproces en tot etnische groepen van schoolklassen erkennen de eigen talen cummins z j hij stelt dat goed onderwijs van kinderen worden in de alledaagse school alleen maar mogelijk is wanneer leerkrachten praktijk gewaardeerd en benut niet in een les hun taak definieren in termen van het weerbaar je tussendoor maar in de reguliere taalles wat maken van leerlingen uit etnische groepen de inhoud van de lessen betreft in afwijking weerbare leerlingen ervaren a sense of control van het gebruikelijke westerse referentiekader over hun eigen leven dat hun in staat stelt het wordt nu eens het referentiekader van een of vermogen het zelfvertrouwen en de motivatie meerdere etnische groepen centraal gesteld te ontwikkelen om op school te slagen dat is op zich niet zo hemelschokkend anders de nadruk op weerbaarheid komt voort uit dan de hierboven beschreven benaderingen cummins analyse van minority failure wordt echter hier de meertalige en interetnische machtsverhoudingen en verschillen in status aanpak uitgewerkt naar een vak uit het kern posities tussen minderheids en meerderheids curriculum het begrijpend lezen de meerta groepen bepalen grotendeels of kinderen sla lige aanpak wordt op deze manier uitgewerkt gen of falen in het schoolsysteem en en dat naar een van die kernvakken die in het gewone is essentieel in zijn theorie dit mechanisme leerproces een hoge status bezitten hierbij werkt op dezelfde manier met betrekking tot worden de sociale verhoudingen waarbinnen de etnische gemeenschappen het weerbaar het leren plaatsvindt als essentieel problema maken van de leerlingen uit etnische groepen tisch gezien onderlinge gelijkwaardigheid is moet dus hand in hand gaan met de weerbaar niet gegeven het moet dagelijks bevochten heidsbevordering van de etnische gemeen worden hiermee is de kern van de antiracisme schappen cummins 1986 zie ook baker 1988 doelen gegeven de verhoudingen waaronder samenwerken met ouders en hen serieus nemen het leren plaatsvindt zodanig te veranderen dat als deskundige opvoeders minderheidstalen een dagelijkse niet racistische praktijk ontstaat en culturen opnemen in het leerplan kinderen drie kernbegrippen vatten dit proces samen stimuleren tot actieve kennisverwerving en mirrite aomiirantiebestrijdirrq en positieverbetering voortdurend voor hun belangen opkomen dat dominantiebestrijding schept ruimte en be zijn de elementen van onderwijsvernieuwing werkstelligt positieverbetering die cummins voor ogen staan de antiracisme doele n toch laat cummins een aspect onderbelicht ondanks de aandacht voor de context en de de aanpak van het project is gebaseerd op het inhoud van het onderwijs en de aandacht voor inzicht dat de objectieve en subjectieve maat weerbaarheid en being in control als voor schappelijke ongelijkheid die buiten de school waarde voor elk e leeractiviteit worden de con bestaat niet kan worden buitengesloten op het sequenties uit deze analyse niet getrokken op moment dat de schooldeuren dichtgaan all e 1990 7 moer 287 goede interculturele wil ten spijt in alle as zichzelf al tot ongelijke deelneming aan de pecten van het onderwijs het curriculum het interactie hetgeen uiteindelijk weer leidt tot nederlands als medium van instructie en de verschillen in status sociale verhoudingen op school en in de klas er zijn dus verschillen in effecten van die do valt deze ongelijkheid samen te vatten als een minantieverhoudingen op witte en zwarte leer dominantieverhouding de witte dominantie lingen juist vanwege die verschillen moeten de uit zich onder andere in de westerse cultuur doelen van een antiracisme aanpak dan ook ver gebondenheid van de leerstof in het gebruik schillend geformuleerd worden voor witte en van het nederlands als enige voer en doeltaal voor zwarte leerlingen hoewel deze observatie en in de in dit kader welhaast natuurlijke do zeer voor de hand lijkt te liggen heeft het vrij minantie van de witte leerlingen wiens referen lang geduurd voordat dit inzicht doorbrak een tiekader en taal in de gangbare onderwijsprak inzicht dat overigens in de aanloop tot het pro tijk de enige legitieme lijken te zijn je zou ject al een tijd sluimerend aanwezig was bij kunnen zeggen dat de onderwijspraktijk de voorbeeld in het denken over weerbaarheid en witte leerlingen zeker de witte middenklasse etnische verhoudingen maar ook een inzicht leerlingen toerust met een haast objectieve dat haaks staat op de idee van veel leerkrachten superioriteit door betere schoolresultaten het dat alle kinderen gelijk zijn en dus ook gelijk erbij horen die dan vervolgens hand in hand behandeld moeten worden gaat met een subjectieve superioriteit denken het verschil in doelstelling met betrekking dat je t altijd beter kan deze processen van in tot de witte en de zwarte kinderen komt tot sluiting en dominantie aan de witte kant verke uiting in de drie kernbegrippen die centraal ren dan aan de zwarte kant in hun tegendeel staan in de hierbeschreven aanpak het gaat om daar zien we processen van uitsluiting van mar het voorkomen en tegengaan van etnicistische ginalisering en van inferiorisering het er niet dominantieverhoudingen in de klas dominantie bij horen te verstaan krijgen dat je er allemaal bestrijding door het inbrengen van leerstof die niets van terechtbrengt of zoals coleman het vanuit het referentiekader van een of meer et al een hele tijd geleden zei als je in een minder nische groepen geschreven is door het benutten heidspositie verkeert krijg je a daily lesson in van de eigen talen van de leerlingen naast het failure coleman 1968 cohen 1982 1984 legt nederlands op deze manier worden de eigen een direct verband tussen verschillen in sociale talen opgewaardeerd in de ogen van alle leerlin statusposities en verschillen in academische sta gen blijkt de betrokkenheid en de mogelijk tus zeker wanneer de leerlingen met lage status heid tot eigen inbreng te groeien vaak zien we posities tot etnische minderheidsgroepen beho onmiddellijk een beginnende prestatieverho ren positieve interetnische relaties kunnen zich ging een verbeterde status van gemarginali pas dan ontwikkelen als de status en de macht seerde leerlingen kan hiervan het gevolg zijn van de verschillende etnische groepen gelijk door vastgeroeste verdelingen van statusposi zijn bovendien moeten de leerlingen in de klas ties in de klas is dit effect een van de moeilijkst vooral gericht zijn op samenwerking en niet op bereikbare positieverbetering ten slotte het be wedijver en competitie ten slotte moet de om grip ruimte wie het dominante gedrag laat geving ouders leerkrachten directie interet varen laat ruimte voor het perspectief van ge nische relaties positief waarderen en stimuleren domineerde groepen die ruimte moet dan wel scofield 1 98 2 zelfs als aan deze voorwaarden door de gedomineerde groepen worden opge is voldaan blijken sociaal economische ver pakt en uitgebreid ruimte voor het eigen per schillen en de verschillen in schoolprestaties spectief het eigen referentiekader en de eigen die hiervan immers niet onafhankelijk zijn een talen moet genomen worden en steeds opnieuw rol te spelen bij problemen met betrekking tot gecreeerd de ontwikkeling van interetnische verhoudin gen cohen 1975 stelt dat zich in interetnische geen confrontati e relaties bepaalde verwachtingspatronen voor doen die leiden tot dominante gedragingen van we zijn ons ervan bewust dat deze beschrij de witte leerlingen in de interactie zo leidt ving een beeld zou kunnen oproep e n van har het behoren tot een bepaalde etnische groep op de confro ntati e dat is vanzelfsprekend niet de 2 88 moer 1990 7 bedoeling nog afgezien van het feit dat con cohen e g the desegregated school problems frontatie een zeker verzet van de witte leerlingen in status power and interethnic climate in zou teweegbrengen bovendien is het natuur n miller m d brewer eds groups in contact lijk zo dat de witte leerlingen in de meertalige the psychology of desegregation orlando aca klassen nu niet bepaald uit de middenklasse demic press 1984 afkomstig zijn ook zij hebben in zekere mate cohe n d e l a ra h methoden vo o r n ederlands te maken met achterstelling doordat hun reali als moedertaal deugen niet voor migrantenkin teit niet in het curriculum wordt uitgedrukt deren in moer 1 988 16 p 2 8 het gaat er vooral om een onderwijsaanpak te coleman j s e a report on equality ojeducational creeren die grotere inbreng en invloed van alle opportunity washington d c 1966 leerlingen mogelijk maakt om ruimte te kun cummins j empowering minority students onta nen scheppen voor de extra zeggenschap van rio z j monograph ontario institute of edu meertalige leerlingen en mogelijkheden voor cation de omkering van dominantie zonder dat witte cummins j empowering minority students a leerlingen zich beknot voelen of onderdrukt framework for intervention in harvard educa worden dat neemt niet weg dat de verschillen tional review 5 6 i 1 986 de doelen hierboven zo duidelijk mogelijk zijn hulsenbeck c w g miedema f van de vooren geformuleerd met het doel theoretische helder j wassenberg greep op je eigen woorden am heid te scheppen en daardoor de juiste hande s t erdam informatiepunt basisond erwijs 1 9 85 lingskeuzen te maken zie ook de videoband kijk op taal in de meertalige klas deel 6 begrijpend lezen in de meertalige klas waarin miedema w g m m v m de baas juf wanneer de mogelijkheden en problemen van de aanpak is mijn taal weer aan de beurt in school nov getoond worden 1988 miedema w g s souteniiijk begrijpend le er moet dus op verschillende niveaus interven zen in de meertalige klas in moer 1 98 9 1 4 ver tie in de school gepleegd worden wil de poging s lag van de v o ty jubil e um c onfe rentie om alle leerlingen schoolsucces te bieden kun reinsch p schoolboeken een interculturele ach nen slagen de inhoud van het curriculum de terstand in handb oek intercultureel onderwijs didactische aanpak en het toesnijden van het alphen aan de rijn samsom jan 19 8 9 onderwijs op een multi etnische leerlingen scofield j w black and white in school trust ten sion groep zijn noodzakelijke maar niet voldoende or tolerante new york praeger 19 8 2 voorwaarden veranderingen in de sociale wer videoband begrijpend lezen in de meertalig e kelijkheid van de school in de machtsverhou klas te lenen bij m de baas abc of w miede dingen tussen de etnische groepen ook binnen ma c r e s de leerlingengroep zijn een absolute noodzaak werts m j de zanger werken niet b o eken in de om enig resultaat van welgemeende interventies b as issch oo l en sc h ede sto 1 98 7 te mogen verwachten de zanger j leesbevordering e n intercultureel onder wijs enschede sto 1 98 7 literatuu r aarnoutse c a j w a m de moor voortge zetleesonderwijs in de basisschool in l os bladig onderwijskundig lexicon sc 1123 nov 19 83 baker c key issues in hilinqualism and bilinqual edu cation clevedon multilingual matters ltd 1988 cohen e g the effects of desegregation on race re lations in ln w and conteniporary pro blem s 39 12 1 97 5 cohen e g expectation stafes and interracial interaction in schoolsettings in annual review of suciol oq y 98a 1 8 1990 7 moer 2 89