De aanbieding van Het CVEN-rapport

riet ross de aanbieding van het oven rapport vrijdag de 13de december 13 30 uur sofitel den haag voor een zaal ge vuld met leraren nederlands vertegenwoordigers van de overheid veldvereni gingen opleidingen alsook educatieve uitgeverijen biedt de op het podium gezeten commissie vernieuwing eindexamenprogramma s nederlandse taal en letterkunde vwo en havo haar langverwachte en reeds veel besproken eindrapport aan drie jaar heeft de commissie gewerkt aan de voorstellen ter bevordering van de actualiteit en kwaliteit van het vak nederlands een boekwerk van ruim 190 bladzijden maakt haar werkzaamheden duidelijk de voorzitter van de commissie dr a braet kan rekenen op een aandachtig gehoor men is zo slim geweest het rapport nog niet onder de aanwezigen te verspreiden zij zijn niet op de hoogte van wat het eindrapport behelst zeker niet van het belangrijke hoofdstuk achterin waarin voorbeelden van examens worden gegeven in zijn betoog schetst braet de werkwijze van de commissie de structuur die deze wil aanbrengen in het vak nederlands en de principes die daarbij gehan teerd worden duidelijk wordt dat er in de nieuwe examenprogramma s nederlandse taal en letterkunde een grotere plaats ingeruimd wordt voor spreek en schrijfvaardigheid dit op grond van de uitkomsten van een grootschalig behoeftenonderzoek waaraan honderden mensen uit alle rele vante geledingen van de nederlandse bevolking hebben meegewerkt er zou straks overal een toets spreekvaardigheid en een tweede toets schrijfvaardig heid moeten worden afgenomen het gevolg hiervan is dat er spreek en schrijfonderwijs moet worden gegeven dat leerlingen op dergelijke toetsen voorbereidt maar lestijd klassegrootte en taakbelasting van de docenten nederlands laten dit niet toe daarom heeft de cven staatssecretaris wallage gevraagd een werkgroep in te stellen om de werksituatie van de docenten te bestuderen dit verzoek is afgewezen braet steekt niet onder stoelen of banken dat daardoor misschien van de be oogde verbetering van het moedertaalonderwijs weinig terecht komt de leraar nederlands is immers al de zwaarstbelaste docent over de vergaderingen van de commissie over de preadviezen voor letter kunde didactiek taalkunde en taalbeheersing van neerlandici van univer siteiten over het behoeftenonderzoek en over de reacties op de voorlopige voorstellen geeft het boek een uiteenzetting maar uiteindelijk gaat het om de laatste twee hoofdstukken van het eindverslag de definitieve voorstellen en de concretisering hiervan in voorbeeldexamenopgaven wat aan de voorstellen ten grondslag ligt om structuur aan te brengen in het vak worden de volgende principes gefor muleerd in de eerste plaats het vak nederlands is gebouwd op de pijlers taalvaardig heid of taalbeheersing letterkunde en taalkunde de hoeveelheid tijd voor de ze onderdelen is gekwantificeerd vervolgens er is een tweedeling vaardigheden kennis de tekst en taalbe schouwelijke kennis is daarbij steeds ondergeschikt aan de vaardigheden de taalvaardigheden en het letterkundig en taalkundig vermogen ten derde er is een beperkt aantal tekstfuncties centraal gesteld naast de li teraire zijn dat de uiteenzettende beschouwende en argumentatieve functie de cven wil dus een meer neerlandistieke inkleuring van het schoolvak nederlands accentverlegging voor de letterkunde wat betekent een en ander nu voor de letterkunde letterkunde wordt getoetst in het schoolonderzoek in het hoofdstuk met de voorbeelden treffen we een schriftelijke en een mondelinge toets aan respectievelijk valt daarbij het accent op het literair historisch en literair theoretisch determineren van tekstmateriaal tegen de achtergrond van de tijd van ontstaan en op monde linge tekstervaringsvragen over de persoonlijke boekenlijst in vernieuwde literatuurmethodes komt daarom enerzijds meer aandacht voor literair historische en theoretische omgang met tekstmateriaal tegen histori sche achtergronden en anderzijds voor tekstbeleving of tekstervaring in de definitieve voorstellen zijn bepaalde onderdelen voorwaardelijk deze onderdelen wilde de commissie niet schrappen uit de voorlopige voorstellen gezien de maatschappelijke behoefte eraan en de opdracht van het ministerie daarvan uit te gaan maar handhaven van alle onderdelen was ondenkbaar ge zien de werksituatie van de docenten nederlands de voorwaardelijke onder delen moeten niet gezien worden als facultatief zodat de examens per school gaan verschillen maar als adviezen voor de staatssecretaris alle onderdelen zouden in het programma moeten maar bedenkt u dan maatregelen die het geheel uitvoerbaar maken de taakbelasting van de docent nederlands de cven heeft in het rapport de aanbiedingsbrief opgenomen waarin met nadruk gewezen wordt op de slechte werksituatie van de docenten nederlands de heer braet voegt eraan toe dat de docenten nederlands op hun beurt moeten ophouden verkeerde uitleg te geven aan de vrijheid van onderwijs dit beginsel is kwalitatief bedoeld en niet kwantitatief het gaat niet aan dat de ene docent driekwart van de tijd aan literatuur en een kwart aan taalvaar digheid besteedt en een ander precies omgekeerd teveel hangt af van per soonlijke voorkeuren in dit licht is het jammer dat de cven ontslagen is van haar oorspronkelijke opdracht om deelkwalificaties te ontwikkelen een betere verdeling van de onderwijstijd zou bij de overheid de neiging om in moedertaalonderwijs te investeren doen toenemen waarschijnlijk gaat het die kant op bij de herinrichting van de tweede fase vl ten slotte deelt voorzitter braet omtrent de in het rapport opgenomen voor beeldexamenopgaven mee dat de kwaliteit ervan onder het tijdgebrek enigs zins heeft geleden maar deze voorbeeldopgaven zullen worden omgezet in full proof examenopdrachten en wel onder verantwoordelijkheid van de vak sectie nederlands van de cevo waarvan de voorzitter prof dr a m hagen het rapport dan ook in ontvangst neemt juist via de examenopgaven kan de commissie de meest concrete invloed uitoefenen op het onderwijs het ministerie wil dat in 1994 de eerste proefexamens worden afgenomen waarna een jaar later algehele invoering volgt evenwichtig maar thans onuitvoerbaar prof hagen legt er de nadruk op dat de cevo geen beleid maakt maar slechts uitvoerend optreedt hij noemt het rapport buitengewoon boeiend en een fraai voorbeeld van documenterend schrijven voor de cevo is belangrijk dat er over centrale examenonderdelen positief wordt gedacht hagen vindt dat er sprake is van een goed evenwicht tussen vakinhoudelijke en toetstechnische aspecten dat de cven bij een dergelijke complexiteit en met alle in spraakprocedures die gevolgd zijn dit karwei binnen de gestelde termijn van drie jaar heeft geklaard is een compliment waard hagen kan zich echter niet voorstellen dat het voorstel binnen de huidige taakbelasting van de docent nederlands is uit te voeren de verwijzing door staatssecretaris wallage naar het formatiebudgetsysteem vindt hij onjuist het zou beter zijn dat hier de overheid een algemene maatregel treft tekstervaring ter discussie tijdens het forum na de pauze waaraan wordt deelgenomen door de docent havo vwo van der ven de vakdidactici helge bonset leerplanontwikkeling en ton smulders lerarenopleiding en schoolboekenauteur en de toetsdes kundige henk kreeft komen drie onderwerpen aan de orde de sterke en zwakke punten van het advies de uitgangspunten en de vakinhoudelijke en toetstechnische aspecten van de voorbeeldopgaven verreweg de meeste aan dacht krijgt de taalkundige kant van het vak die is belangrijk maar die laat ik hier verder buiten beschouwing wat de literatuur betreft twee zaken ten eerste vindt kreeft het vragen naar tekstervaring ethisch onverantwoord meningen en gevoelens zijn niet te beoordelen koos hawinkels zaal opponeert dat kreeft niet weet waar hij over praat en het begrip tekstervaring verkeerd hanteert de bedoeling van tekstervaringsmethoden is dat leerlingen leren te communiceren en te argu menteren op basis van de analyse van eigen ervaringen met teksten hawin kels krijgt bijval van anderen maar er is ook iemand die meent dat de tegen stelling tekstervaring tekstbestudering kunstmatig is en dat tekstervaring het zusje is van het wat versleten leesplezier nu ja bedenk wel dat niet alles wat waardevol is hoeft ondergebracht te worden in een examenpro gramma 8 nu definitieve voorstellen schoolonderzoek schoolonderzoek 1 voorlezen 1 voorlezen geschrapt 2 luisteren 2 3 luisteren en spreken in onderling verband mondelinge taalvaardigheid bij beschouwende of uiteenzettende voordracht met vragen na betogende voordracht met discussie na debat e d en of groeps discuss e dit onderdeel is vooralsnog niet algemeen 3 spreken verplicht 4 letterkunde gaat uit van door de kandidaat 4 letterkunde lijst van minimaal 25 en 15 gelezen werk literaire werken voor resp vwo en havo voor vwo vanaf 1170 voor havo minimaal vanaf 1916 de voorlopige voorstellen zijn verder als sugge tres te beschouwen bovendien voor vwo nog 5 tekstbegrip 5 tekstbegrip vwo geschrapt toegevoegd 6 schrijfvaardigheid redactioneel beoordelen en her schrijven van brieven e d dit onderdeel is vooralsnog niet algemeen verplicht bovendien voor vwo bid wijze van vrijwillig experiment 7 taalkunde vragen en opdrachten bid teksten over taalkundige onderwerpen inhoudelijk aansluitend bil behandelde taalverschi nselen kwesties centraal examen centraal examen 1 tekstbegrip 1 tekstbegrip heet nu leesvaardigheid havo tekst met vragen en opdrachten 2yz uur havo en vwo vwo samenvatting 3 uur teksten met vragen en opdrachten waarbij in elk geval een korte samenvattingsopdracht 3 uur 2 stelvaardighe d 3 uur 2 stelvaardigheid heet nu schri fvaardigheid 3 uur havo vwo havo en vwo keuze uit keuze uit voor experimentele periode van 5 jaar keuze uit titelopstel titelopstel titelopstel a opgave a opgave gedocumenteerd opstel gericht schrijven gericht schrijven gericht schrijven opstel beschouwing betoog of verhaal opstel beschouwing of betoog van een opgegeven lengte desgevraagd voor een aangeduid publiek m w verhaal geschrapt tweede punt betreft de keuze van het jaar 1916 als grens in de literatuurge schiedenis iemand vindt deze niet verantwoord ook denkt men dat de schoolonderzoeken letterkunde zoals deze in het rapport zijn uitgewerkt de voorbeeldopgaven te veel tijd van de leerlingen vragen nu ja braet had al gezegd dat het wel wat beter kon bijgevoegd overzichtje geeft een beeld van het hele programma de fijne de tails vindt u wat letterkunde betreft in de verschillende bijdragen in dit num mer van tsjip met name in het artikel van koos hawinkels op de volgende bladzijden 0