De beoordeling van taalprestaties

de beoordeling van taalprestatie s j l c van der staak een belangrijk doel van de activiteit van de moedertaaldocent is de taalbeheer sing o f taalvaar dighei d v a n de l eerli ngen te v e rhog e n als m en dit in zijn o n derwijs tracht te realiseren doemen dadelijk vragen op als hoe leg ik een bepaald niveau van taalvaardigheid vast of hoe taalvaardig moeten mij n leer lingen m i nsten s zij n hoe kan ik een l eerling op zij n taalvaardigheid testen h et antwoor d op beide vr agen i m pliceert ee n in het onde rwijs bruikbare defini tie van taalvaar digheid op basis waarvan men curric u la en beoordelingsinstru menten ka n samenst ellen ook al heeft de taalwetenschap een eerbiedwaar dige traditie achter de ru g mo menteel kan ze nog niet aan een dergelijke vraag voldoen niettemin moet het moedertaalonderwi j s voortgang vinden zodat het p robleem van de beoorde ling nijpend blijft hoe weet ik of i k de juiste criteria aan leg bij m ij n beoordeling om de leer li ng een redelijke m ate van zekerheid te geven b etreffende zij n taalbeheer sing 7 le g ik b ij alle dezel fde normen a an legt iedere taaldocent dezelfde normen aan hoe weten we te n slotte dat we een niveau bereiken dat de toetsing die de samenleving aan ieders taalvaardigheid stelt kan doorstaan dergelijke vragen zijn aanlei ding geweest voor een on derzoe k op initiatief van het katholiek pedagogisch burea u ve rricht door een groep medewerkers van het psychologisch laboratoriu m aan de u niversiteit va n n ijmegen 1 964 1 967 de opzet was de mogelijkheid te onderzoeken voor het construeren van meet instrumenten voor de vier vo rm en van taa lbeheersing spreken luisteren schrij ven en lezen h et resu ltaat wordt als volgt samengevat alleen voor het be grijpend lezen konden meetinstrum e nte n geproduceerd worden met betrekking tot spreken en schr i jven zij n interessante gegevens verkregen over d e wijze w a arop de ze taalprestat ies in het onderwijs worde n beoordeeld d e stap naar het eigenlijk te construeren meetinstrument kon evenwel niet worden gemaakt aan een meetinstrument voor het luisteren is het onderzoek in het geheel niet toege kom e n p 2 d it is niet de plaats het onderzoek uitgebreid te bespreke n waar het echter ingaat op vrage n waar iedere betrokkene vaak mee worstelt lijkt het nuttig er ee n korte beschouwing aan te wijden b espr eking van a arts j f m c e a vormen va n be heersi ng v a n moe d ertaal n ij m egen p sychol ogisch labora torium van de katholieke univer siteit 1 969 60 voor het lezen werden de beste resultaten bereikt leesvaardigheid werd gede finieerd als allerlei teksten z6 kunnen lezen dat je ze goed begrijpt dit be grijpen werd operationeel gedefinieerd als het beantwoorden van 3 a 4 meer keuzevragen over elke tekst de teksten voor het eerste jaar hbs heeft me n zo kunnen uittesten dat een bevredigende validiteit werd bereikt bij die van het vijfde jaar is men niet zover g e komen vooral de goede resultaten voor het eerste jaar rechtvaardigen publikatie vbor de teksten verouderd zijn doch ook als dit niet gebeurt vormt dit onderzoekverslag een goede handleiding wel lijken me nadere definities van leesvaardigheid mogelijk en zelfs wense l ijk heeft men bij het lezen het voordeel van een tastbaar uitgangspunt waarmee men kan toetsen bij schrijven en spreken is dit niet het geval dit maakt de beoor deling moeilijker bij het schrijven heeft men het gestelde doel op twee manieren tracht en te bereiken 1 door standaardisering van het docent enoordeel en 2 door sco ring op taalkundige kenmerken en correlatie met het docentenoordeel baseert men zich o p het docentenoordeel dan trac ht men met omzeiling van definitieproblemen toch het ge stelde doel te bereiken je bent taalvaardig als de leraar nederlands dat vindt het is nu belangrijk achter zijn criteria te komen de onderzoekers hebben 89 van zulke criteria verzameld die ze later verdelen in 13 categorieen waarbij dan eigenschappen als schrijver beheerst het onderwerp en logisch zakelijk en helder geformuleerd in hoge mate het oordeel van de docent blijken te bepalen de zinsconstructie blijkt maar zeer matig hiertoe bij te dragen dit rechtvaardigt op zijn minst enige twijfel aan het docentenoordeel aan de constructie v an een test gebaseerd op het docentenoordeel zijn de on derzoeker s niet me er toegekomen bij het bereikte inzicht in dit oordeel k an me n de vraag stellen of we met een derg e lijke test wel zo gelukkig zouden moeten zijn in hoeverre komt dit oordeel namelijk overeen met de eisen die men in minder gekunstelde situaties buiten het onderwijs aan iemands schrijf vaardigheid stelt bij de tweede procedure is nagegaan in hoe verre de aanwezigheid van b e paalde grammaticale kenmerken correleerde met het docentenoordeel de g evonden waarden waren onbevredigend inderdaad kan men zich met de onde rzoekers afvragen of de inschakeling van een wat genuanceerder grammaticaal apparaat dan de gebruikte opsomming ook los van het docentenoordeel ge en betere resultaten zal opleveren het beoordelen van schrijfprestaties blijft een moeilijke zaak waarbij het spook van de willekeur weer opdoemt niettemin dient elke poging in de richting van een meer verantwoorde aanpak te worden toegejuicht het nij meegs onderzoek is hierbij een eerste boeiend begin en het zou jammer zijn als het hierbij zou blijven 6 1 d e leraar n ederlands is van huis ui t ta a lkun dige e n vaa k m eer i n gespeeld op taal en literatuur dan op taalvaardigheid samenwerking tussen taalkundige en psycholoog en dan niet a l leen op het gebie d van de t estconstructie maar ook bij het onderzoek naar een wat meer genuanceerde kijk op taalvaardigheid is een noodzakelijke voorwaarde voor een ex a cter opzet van het moedertaalonder wijs het onderwijs is een dure zaak elke poging om met hetzelfde geld iets meer te bereike n is de moeite waard didactische c a o s c a democratisering door medebestemming vindt m en tegenwoordig ruimer verbreid dan ooit tevoren al is het eindpu nt lang niet bereikt het proces bevindt zich nog in de experimentele fase en men mag blij zijn als rapporten over proeven ruime publiciteit krijgen het decembernummer van d er deutschunter richt 21e jrg heeft als onderwerp soziale unterrichtsformen im deutschun terricht i en houdt zich deels theoretisch deels praktisch met deze problemen bezig in het kader van het duitse moedertaalonderwijs de hoofdredacteur dr u lsh fer bespreekt de mogelijkheden om tot democrati scher verhoudingen te komen door gemeenschappelijke onderwijsplanning hij benadrukt dat democratisering alleen dan zal doorzetten wanneer dit school organisatorisch kan en de progressieve krachten er op een school gelijktijdig aan beginnen zowel door het bedrijfsleven a ls door de leerlingen wordt erop aangedrongen op drie niveaus zullen veranderingen nodig zijn op dat van de relatie leraar leerling van de wettel ijke regelingen van de schoolorganisatie en van de relatie tussen school en maatschappij als voorbeeld van het eerste bespreekt hij dan gemeenschappelijke onderwijs planning afwel onder leiding van een leraar of zonder diens directe invloed afhankelijk van leerlingen onderwerp e d bestrijkt het plan groter of kleiner eenheid de voordelen zijn duidelijk we noemen de kritische bezinning op on derwijsdoel methode en resultaten en de samenwerkingsvormen die moeten ontstaan moeilijkheden zijn er ook col lectieve arbeidsovereenkomsten eisen van de leerlingen een groter inzet dan voorheen hiertegen kan protest rijzen sommi gen zien dit procede als manipulatie om ze tot groter prestaties te dwingen een onderzoek heeft aangetoond dat een derde van de leerlingen zo denkt de andere juichen de groter zelfstandigheid echter toe het onderscheiden van leer arbeids en groepsprestaties brengt ten slotte een beoordeling mee die ook collectief kan plaatshebben een ander bezwaar komt bij w reusse aan de orde bij een democratisch on derwijsproces kunnen de beste leerlingen tekort komen de smaak van de meer derheid is niet altijd de beste het juiste samenspel tussen de leerlingen on derling en de leraar komt n i et een twee dr i e tot stand zowel het gebrek aan 6 2 zelfdiscipline als het gebrek aan zelfvertrouwen vormen problemen die de over gangspe rio de k enmerke n dit sa m enspe l kan al op de b a s i sschool bevor derd wor den b v door het groeps gesprek bij het lezen wa arover s buck en h w ebe r rapporteren dive rse a nde re vor m e n va n gr oepswerk n a v l iteratu ur komen nog aan de orde te gele g e n er tijd hopen we aan nederlandse voorbeelden hiervan aandacht te geven we kunne n dit a rtikeltje het best b esl uiten m et een a ankondigi n g van een ser ie exposit ies het resultaat van groepswerk door stu de n ten va n de ped ac s t j ozef i n z eist kr oostweg 149 met eenvoudige mi d delen wor de n ex stelling posities g ewij d aan embl ematiek dodenda nsen het schilderboe k maar ook aan apen psycho lo gi sche tests en de eers te k am er d i t al l es o n der de verzame lnaa m stel l ing het is duidelijk da t voor a s onderwij zers die t z t ook projectonderwijs zul len m oete n lijde n een combinatie van hun o n derwijs dat vnl in werkgr oepen plaa tsheeft m et het samen ste l le n va n een expositie erover van groot belang is zij het ni et voor he n al leen c ollega p dekkers die ons hierover schreef is graag be rei d over de serie aan evt bezoekers meer te vertellen telefoon 0 3404 1 375 0 schoo l of 0 30 610845 h j h v o n conferentie snel i nschrijven zie folder koninkli ke goecliceuring h m de koningin heeft ons op 22 januari 1970 geschreve n dat onze statuten door haar zijn goedgekeurd terwill e van on ze vele nieuwe leden laten wij hieronder de voornaamste arti ke l en u it deze statuten volgen d e penningm eester vestigt beleefd de aandacht op art 24 b maar vooral ook op 24 d artikel 1 de ver enig i ng is ge n a am dz v e r eniging voor het onde rwij s in het nederla nds en wordt in deze statu t en a ang eduid als de von z ij is opgericht op 29 m a art 1 969 e n is aangegaan voor de t ij d van 2 9 jaar en 6 m aande n te r ek enen van af de dag v an opricht ing derha l ve ei n dige nd op 29 sept ember 19 98 h et ver e nig i ngsj aar loopt va n 1 januari t o t e n met 3 1 d ecember daarop volgende d e v on is g evestigd te bilth oven artike l 2 d e von stelt zich ten doel binnen het nederlandse taalgebied a aanda cht te besteden aan doelste l li n ge n e n dida kti e k v an he t on de rw ij s in de nederlan dse taal in de rui mste zin des woords b opti male ond erl in g e a fste mming v a n de i nhou den en me th o de n erva n tusse n de verschi llende sectoren 63