De blinde vlek van de VOG-Nederlands

literatuur koos nawinkels waren en we rden geschreven en anderzijds omdat door de c onfrontatie van d e nede r landse li t era tuur met di e andere het ty pisch eig e n n e d erl a nds e karakter van die literatuur de blinde vlek van d e duidelijker in h et oog zou sp ri nge n omdat nede rland a l lang geen monocultu vog nederlands r ele sa menleving m e er i s wild e een a a ntal lerar e n de lite ratuur insc hakelen bij de verge lijking v a n lit e raturen en culturen om zo bij te dr age n aa n de inte rc ulture le ontwikk eling u heri nnert zic h vast nog we l d e c ommoti e van de leerlingen di e ontstond toe n d e kerndo e len v oor de omd a t de m e ns niet allee n uit ver s tand bas isv orming h e t b e grip lite ratuur ve rvange n bestaat moe st naas t t e ks tbestudering ook blek en te he bbe n door de term fi ctie ik te kst ervari n g een volwaa rdige plaats in h e t v ermo ed dat di e co mmotie no g veel grote r ond erwij s krij gen lit e ratuur i s kunst e n ge w eest z o u zijn al s he t ni e t m aar om d e kuns t wordt ni e t allee n b eschouwd en bestu ond erbouw was gegaan imm ers daar b e treft d ee rd maar v ooral ge not e n erv a re n die h et j e u g dlite ra tuur e n oc h dat is no g niet e rvari ng mo es t dus geexplore erd en geex ec ht serieu s ploitee rd worde n e e n van de c onse qu e nties to c h was d e k e uze voor de t erm ficti e e e n hie rv an was dat s ommige collega s ook hoo g hee l c on se qu e nt e er was nam elijk d e la ats t e waardige je ugdlite ratuur in d e b o ve nbouw d ecennia heel wat in b e w egin g ge raa kt wat van he t havo e n vwo op h et progr a m b etreft h e t lit eratuuronde rwij s d e b elan g n a me n hun b elangrijk s te ar g um e nt was d a t rijk s t e ontwikkelingen waren volge ns mij deze j e u g dlite ratuur be te r aa nsloot bij de in h e t kad er va n de d emoc rati seri ng van h e t psyc hologi sc he l eeftijd e n d a ardoor bij he t ond erwij s we rd he t e litair e k ar a kt e r va n h e t i nl evings ve rmo ge n e n de b elan gs t elling va n t radi t i o n el e li tera tuur ond erwij s aan ge pa kt de l ee rlin ge n dan h ee l wa t volw asse n e nlitera naast lit eratuur mo es t ook l ec tuur word e n tuur waardoor d e ka ns v ee l grote r wa s dat ond erw ez en d e lit eraire kwaliteit van d e de l ee rlin g de r el eva ntie va n de ze lit eratuur t e kst e n wa s nie t m ee r doorslaggeve nd maa r voor z ijn ei ge n ontwikke ling zou e rvar en d e mogelijkh e id om me t die te ks ten bij t e drage n aan de ontplooiing en o ntwikk eling het zou dus heel co n se qu ent gew eest zijn al s van de lee rlin g d e v o c n ed e rlands in het kade r va n de omdat het sc h ri ft ni e t de eni ge mani er i s om longitudinale aan s luiting van deze lfd e ont lit eratuur vast t e l egge n en do o r t e ge ve n wikke ling en was uitgegaan e n de ze had ver mo es t er aandac ht zijn voor ande r e drage rs taald in aanbe velinge n d a t h eeft z e op e en van lite ratuur ora le lite ratuur we rd naa r aantal punt en inde rdaad gedaan maa r op vore n ge schove n ond e r ande r e in e en v er gro t e nmins te vie r punt en ni e t t e b elan gs tell ing voor het vertell en en d e op h e t ge bi e d van d e lite raire kw a liteit van v erhal e nd e lit e ratuur in d e media voor a l d e de tek s t en is de vog n t erugge keerd tot de tv werd e rkend als ook een vorm va n e rkende lite raire kw a liteit maa r zegt de ve rh a len v e rgelijking v a n gebruikt e tech to e li c hting dat de le raa r zel f oordeelt ov er nieke n zou tot ve rh elde ring v a n c oncepten wat onde r e rk ende lit eraire kw alit eit di ent bij leerlinge n ku nn en l e ide n te word en v er s taan omdat ne derland openg egooid we rd naar over d e mo gelijkh eid oral e li t e ratuur of d e wer eld mo est he t onderwij s mee en zi c h lite ra tuur die vi a de m assamedi a gepres en ni e t b e p e rk en tot he t en g nation ale oor te erd wordt bij he t e ind e xame n t e b etrekk en spronkelijk ned e rland s talige maar jui s t d e zwijgt d e v oc n in a lle tale n waarsc hijnlijk we re ld in ve rt aling in d e kla s bre ngen ener is zij e r du s ni e t voor zijds omdat ieder vers tandig men s wel inzag de vog n h ee ft e rvoor gekozen geen v er dat er buiten nederland ook h ee l waard evol t alingen toe t e s t aan maar a lleen werk en le en soms zelfs nog waardevo ller teks t en die oorspronkelijk in de nederlandse taal 1996 6 moer 361 literat u u r geschreven zijn daarme e i s implici e t de s tuit e n op het aloude e n ger ec htvaardigd e hele vert aa lde j e ugdliteratuur uitge s loten bezwaar van de taakb elas ting ik betreur dat ze er en ik vind he t ook ni et mari ta de st e rck he eft in lees wijzer 16 1 8 c on seque nt als de voc n in de al ge men e jaar davids fonds infodok 1 993 he lder uit doels t ell ing voor lit eratuur zo de nadruk l egt ee ng ez et waarom zij a and ac ht voor and e r e op d e e ige n lite raire b e langs t ellin g e n ont c ultur en in on s nede rlandse en vla a ms e wikk eling van d e lee rling d a n zou z e to c h de onde rwij s v a n b el an g vindt d e motie ven lit eratuur die juist voor dez e le eftijdsgroe p e n om lit e ratuur uit ande r e culture n t e le ze n wat jonger gesc hrev en wordt ik do e l op zijn zelde n uitsluitend lit e rair uitgever s te k we rk en van a ut eurs al s c ynthia voigt aidan s te n ben a drukken doorgaans h et inform a ti eve chamb ers jo s tein gaard e r e n p e t e r pohl el eme nt d e k e nnis making m et d e apart e ni et m oe te n uit sluite n wer eld h e t inzi c ht krijge n e n bijl ere n h e t d e ar gumentati e van de v oc n is he el ge tui geni se lem e nt da t voor de keerzijd e van m age r zij sc hrijft d e c onc entrati e op d e de m e d a ill e mo e t zorge n vaak imme rs wordt n e derlands tali ge literatuur is mo gel ijk omdat erop gew ez en da t dit proza de informati e die ckv r v oorzi et in d e mo ge lijkh e id o m w e r on s via d e m e dia ov e r de b e t re ffen de c ulture n k en uit de we re ldliteratuur te l ez e n e n aan b ere ikt aanvult e n in een a nd e re zingev en dacht te best e den aan de met li teratuur v er de dime n s i e plaa t s t dit wordt ook wel wante kun s tvorme n zo al s tv drama ton ee l en t erec ht tot d e b ela ngrijks t e ve rdi e nste n va n film maar in ckv r ee n b rochure als exp l ici dez e roma ns gerek e nd maa r wat t e vaa k te ring va n het prog ra mma voo r ckv r van d e slo ve r ge t en wordt is da t veel van deze uit g a ve n m e i 1 996 sta at op p 8 t e leze n in d e o o k nog alle kw a liteit e n hebb e n di e m e n e indtermen is ge formul ee rd dat l ee rlinge n v a n go ede lit eratuur mag ver wa cht en p 79 ook bij lit e ratuur voor en nawe rk m oe t en zij no e mt als argume nt e n voor he t ge brui verric hte n d e studie l as t i s nie t erg hoo g da t k en van de ze lite ra tuur in d e klas h o udt du s in d at de lite ra ire acti vi teiten van lite rai re kwa liteit zij wij s t e rop da t d e me este literatuur bij ckv i slec hts zeer beperkt van va n d eze roman s in s tilistisc h o p zic ht ee n o mvang k unn en z ijn c ursiveri ng xx verrijking zijn van h et w est europ ese pal et h e t int erc ulture le asp ec t i s v ersc hromp e ld tot zoals zij da t noe mt en d aarmee voor jonge ee n opmerking in de to elichting in he t m ense n e en ve rbre din g van hun lit eraire pe rspe c ti e f v an n e de rl a nd als multiculture l e blikveld door c onfr o ntati e worde n ook de same nleving v erdi ent de mi gr a ntenlit e ratuur d is tinc ti eve eige ns c happ e n v an d e eige n lite die in toen eme nd e m a te in h e t ne de rl ands ratuur duid elijk er indirec t ontze nuw en d e ze gesc hr even b esc hikb aar ko mt de a andac ht roman s bo ve ndi en het cli c h e van de c ultuur nu mag de vog n als on afh a nkelijk advi es loze derde wereld en de c ul tuurloze migrant orgaa n na tuurlijk a dvi se r en wat zij ze lf ver in h o u de lijk e d iepga ng d aa rbij wij st zij e rop da t sta ndig acht he t verbaas t me ec hte r in hoge h et contine nt land en s tamb ehore n de mat e da t de v os rr ke nne lijk ni e t ve rder i s th e mati ek onb e twi s tbaa r apart kl e urt maa r ge kome n da n die mi gr a nt enlit er a tuur di e z egt zij h e t mee st int rige r e nde ve rsc hilpunt imm ers m aar een heel kl e in as p ec t i s va n d e m e t de wes te rse lite ra tuur is de m a ni er waar interc ulturele lit eratuur ik b en dan ook b ang op h e t th em a van h et groep s b ehor en ce ntraal da t met dit advi es h e t int e rc ultureel li t e ra s taat dit staa t in ee n sc hril c ontr as t me t h e t tuurond e rwij s d e doodst ee k wordt toege id entiteits b ese f in de w es t erse romankun st brac ht e n dat b e treur ik z ee r t e m ee r daa r wa arin de individu e l e p ersoonlijkh eid veel interc ultureel lite ra tuurond e rwij s geen v ol s terk er b e nadrukt wordt dan de gro ep s identi strekt e ig e n did acti ek b e ho eft maar een kwes t eit roma ns uit de and e re c ultur e n bren ti e i s va n ac c ent e n er ho e ft ni et s ni euw s v o or ge n wa t in onz e og en al gauw een grijz e uitgevond en t e worden wat de dida cti e k probl eme nmassa lijkt ec onomisc h e o nd e r be treft kunn e n l erare n volstaan m e t bestaa nd e ontwikkling e n poli ti e k e onluste n tot zijn dida ctisc h e we rkwijzen m aar zij zull en n a humane dag elijkse dim en si e te ru g e n ontze tuurlijk wel t e ks t e n uit ni e t n ed erla nds e c ul nuw en indirect een aantal diep v e ranke rd e turen mo e ten l ez en en late n lez e n en dat ka n c lic h es jon ge m ense n kunne n do o r d ez e 362 moer 1996 6 lit e ratuu r lit eratuur erv a ren welke th ema s universeel in de re st van dit artikel zal ik prob e ren a an zijn ho e elke cultuur op een ei ge n manier te geven welke positieve bijdrage int ercultu antwoord e n b edenkt v oor c ru c ial e exis te n reel lite ratuuronderwij s kan l everen aan de ti ele vrag e n ho e etnocent risch de westerse vorming van de s chooljeugd do ce nt e n kun blik op andere culturen was e n i s en we lk e rol ne n dan zelf b e pale n in hoeverr e ze e r buite n literatuur kan sp ele n in he t doorbre ken van he t examen om a a nd a cht aan will en gev e n de ze st ere oti e p e n d e voo rn a ams te w a ar de van inte r c ultur eel ve rh a alto on v eel westerse roman s ha nge n lit eratuurond erwij s i s dat h e t le ide n kan tot een victimi ser end bee ld op van and ere cultu e en ge zo nd c ultuurre l a tiv i s me niet tot he t re n m a ar auteur s uit dez e culturen le ggen ab s urd e idee dat alle c ultur en gelijk zijn e n zelf ni e t z eld e n de kle mtoon op d e enorme je dus ook zak e n a l s vrouwe nbes nijd eni s weerba a rh e id en overl e ving s dra ng voor veel w e duwen verbrandi ng of kinde ra rb eid pos i jonge m en se n bete ke nt e en k e nnis makin g ti e f mo e t waard ere n met a ls a rgume nt dat m et h et humo ristisc he ele ment in deze lite ra he t nu ee nmaal tot di e m e n s en hun c ultuur tuur dan ook ee n v e rrass ing d e relative r e nde b e hoort w el tot h e t inzi cht dat i ed ere humor waarm ee ze hun ve rhal en in beeld cultuur d e to ev a ll i ge res ultante i s v an d e loop brenge n lokt bij jon ge mens en vaak m ee r van d e gesc hi ed eni s en dus o ok ande rs h ad begrip e n resp ect uit dan d e komm er e n kunn en zijn d at b et e kent dat i e d e r e c ultuur kwel s feer di e de w e ste rs e roman s ove r en du s o ok d e on ze aan ve r a nd erin ge n h ee rst onde rhevi g i s we lke ve r a nd eri ngen ge deelte were ldb eeld confr ont e rende boodsc hap d oor lijk door men selijk in grijp en ve roorza akt kun d a t wij w es t erlin gen in d ez e lit eratur e n d e n e n word e n dat in zi c ht l ijkt mij voor jon ge a ndere zijn kunn en de ze lite raturen bijdra op gro e iend e m e n sen van groot b e lan g nu gen tot een grote re op e nheid te n opzic hte h et vak gesc hi ed e nis in de tw ee de f ase een v a n ande r e cultur en en ee n vermindering van sc haar s go e d wordt zoud e n we zuinig mo e onze e tno ce nt ricit eit h et s tere otiepe b ee ld te n zijn op di e ond erde len va n ande re v a kk en v an de weinig snuggere werkonwillige c ul die tot d a t inzic ht van t oe valligh eid en ver an tuur en g esc hiede nisloze andere we erl o o s d e rlijkh eid e n v e rande rb aarheid kunne n bij t ege nover het leed dat he m aan de grond drage n inte rc ultureel lit e r atuuronde rwij s is kluis t ert wordt doorbrok e n er daar e en van d e w a ard e blijkt uit de ov er h et effe ct van aandacht voo r de z e de finitie lit e rature n is d e ste rc k ne t zoals ik ove ri int erc ulture el lite ra tuurond erwij s is lit e ra gens ni e t blind e ufo risc h zij erke nt dat h et tuuronde rwij s dat jonge me nse n ge va ar groot i s dat de z e t ekste n gere du ce erd i bewust maakt van hun eige n c ultur e l e waa r zu llen word e n tot so c iolo gisch e dokume nte n de n norme n en aanna mes om d e problemati ek van de d e rd e w e reld 2 in staat s t elt e ige n cultur el e waa rd en norme n onde r d e aand a cht t e bre nge n m aar in d e e n a a nnam es t e analy sere n h a nde n van ee n ve rst a ndig e do cent die e e n 3 in c onta ct br engt me t houdinge n w aarde n e n ade qu a te didac ti sch e aanpak ha ntee rt levert in s tituties van ande re culturen de z e litera tuur ee n verrijking op va n he t 4 in s t aat st e lt he dendaa gse waard en ho udin ge n lite ratuurond e rwij s op zowel lite rair te ch e n ins tituti es in ve rb and t e br en ge n me t hun ni sc h e n stilis tisch als o p themati sc h ge bi e d hi s to risc he ontsta a ns grond e n di e verrijking i s h et ar gum ent wa aro m e en 5 b ewu st m aakt va n h et ni et statisc he karakt er a antal m en se n da t interculture le lit eratuur van c ultur en e n van d e mo gelijkh eid tot ond erwij s zo graa g ge handhaafd en z e lfs ver a nderi ng uit gebre id ha d gezi en als te ge nwi cht verge lijkingsmate ri aal e n aanvu lling op de w es ter vier van de vijf el em ente n van de ze de finiti e se literatuur m aar al s de ove rheid op advies l a ten zi e n d a t het e en mi s ve rs ta nd is als van de vo c rr deze tek s te n in d e bovenbouw m e n se n d e nke n dat int ercultureel ond erwij s van h et havo en vw o v erbiedt dan houdt zoi e ts i s al s zorg v oor migranten e n all oc hto h et inter culturel e lit eratuuronderwij s op te ne n le ra re n di e z egge n wij ho eve n ni et be staa n e e n b etre ur en s waardig e verarming a an interc ultureel onde rwij s te doe n want bij 1996 6 moer 363 lite ratuu r on s op sc hool zitten geen migrantenkinde gens mij een v e rrijking voor jonge mens en ren hebben e r ni e ts van begrepen en de b etek enen vog n dus ook niet wezenlijke onderdelen ik denk dat de o v erheid er verstandig aan van intercultureel onderwijs zijn het zi ch zou do en de ve rplichting in t e voeren tot h e t bewust maken e n h et le ren analyseren van kiezen v a n lit eraire werken uit andere c ultu as pe c ten van d e e ige n cultuur in haar hi s to ri re n en dan ni et allee n and e rs dan de n e d e r sc h e conte xt he t reflec t eren op vanzelf lands e en vla a mse ma ar anders dan d e he le s pre kendhede n en op de interne v ers chi ll en w es t erse noordwest europ ese en noord in wat als e e n cultuur wordt be sc houwd amerikaan s e cultuur a llee n zo zou aan de d e nk maar a an de v ers chi lle n tu sse n limbur bas ale vo orwaarde voor kenni s name van ge rs en groninge rs tu ss e n goois e k a kkers e n vreemde culturen v oldaan zijn w ant ook ams terdamse volks kinderen etcetera en bin aan waardenonderwij s ligt natuurlijk ke nni s nen he t nede rlands taalgebied aan ove re en van e lementen van andere c ul tu ren ten grond komsten e n ve rsc hille n tu sse n vlaander en e n sla g j e kunt geen waa rd e to e k e nne n a an ie t s n ed erla nd daarnaast hoort er in een multi wat j e nie t ke nt culturele s amenl eving n atuurlijk bij da t me n en omd a t he t waa rde nond erwij s is i s he t ke nnis v ergaa rt ov er d e cultur en v a n ande r e n du s voo ral ee n kwes tie van didac tiek ik wa aronder in elk geval d e in e igen omg e ving cit ee r de ad ho c sub c ommi ssie n e de rl a nds w oona chti ge all o c htone n en hun nakom eli n vo ii van de vn lo m onde r h e t kopj e ge n bij intercultureel lit e ratuurond e rwij s welke did a ctisc h e optie schrijft zij in haa r gebeurt dat ke nni s ve rgare n in elk ge val met advies p 1 6 w aarde nontwikke lin g ve r e i s t gebruikm akin g van lite ra tuur maar ze ker waarde nuitwisseling e n dis cu ssie ook v anuit ook door midde l v a n c onfrontati e v a n wat interc ultur ee l p ersp ec tief daarto e mo e t d e die lite ratuur bie dt m e t ander e te kste n e n do cent b esc hikk e n over ee n ar se naal aa n gegevens h et is du s onjuis t om wat de we rk v orme n e n ges pr ek s technie ke n di e lee r vog n do e t de mogelijkhe de n t o t de migran linge n s timul ere n n a te d e nken ove r hun te nlite ratuur t e b ep erke n die v o rmt n am e waarderi n g e n d e o o rspro n g daa rvan e n lijk maar e en kl ein ond erdeel van de te kst e n b ere idheid ond erling d erge lijke ged achte n uit di e voor inte rc ultu reel lit e ratuuronde rwij s te wi sse l e n een catalogus va n derge l ijke werk vo r nodig zijn met e e n heel b ep e rkte e ig e n m e n b oekpro m ot ie t echni ek e n e n gesp re kstechnie th ematie k het l ev e n in e n tu ssen twee cultu ken lijkt h eel wen se lij k c ursiveri ng kh voor re n alle duid elijkhe id no gmaals geen ap arte dida c er hoort ook a a ndac ht te zijn voor de tiek e n ma ar ee n sel ec ti e uit ook v oor a nd ere hi st o risch e o ntwi kk e lingen v a n de eige n cultuur en v ormen van litera tuuronde rwij s geschikt e aan v an and e re cul ture n en d aarm ee voor hun n ie t p akk en sta ti sche ka rakte r hun ve ra nderbaa rhe id voor jonge m e nse n die hun to ekom s t vorm mo e voor w a t di e didac ti ek e n b etre ft ve rwij s ik u t en geven lijkt me dit van groot b elan g he t n aar ee n kijk op de we reld in te rc ulturee l l ees zou w el een s ee n va n de voor he n aantre kke o nd e rw ijs onde r mijn red ac ti e ve rsc h ene n in lijk s te kante n v an int erc ultureel lit eratuur 1995 ik h eb in da t bo ek v erz am eld wa t ik onde rwij s kunn en zijn ke n aan voor int erculturee l lit eratuuronde r daarna ast g aa t het om een vorm van wa a rden wij s gesc hikt e didac ti sc he werkwijz en v e r o n derw ij s m e n doet da ara an geen rec ht m e t de r vindt u eri n h e t ple it e n voor aandacht voor migrant en i ee n g ea nnotee rde biblio gra fie van li t eratuur zo als de v o c rr doet migranten a v olwasse ne nlite ratuur uit herkoms tland en lite ratuur fo c us t voo ral op de problemen die geschikt v oor lee rlin ge n van 15 jaar en oude r a ll ochtonen ondervinde n bij hun int e grati e in b j e ugdliteratuur uit lande n v a n he rkom s t hun ni e uwe l ee fomgeving slechts in d e c j eugd lit eratuur uit n ed erland en de res t va n li te ratuur uit and ere culturen waaronder van europa w aari n l eve n m et en of in tw ee zelfspreke nd die van he rkom s t van de all o c h c ultur e n ruim a andac ht krijgt waarond er tonen vind je de volheid van die c ulture n migrant enliteratuur en daarmee gec onfront e erd worden kan vol 2 ac ht e rgrondartikelen over lande n van h er 364 m o er 1996 6 literatuu r komst de plaats van jeugd literatuur in die tur e el onderwijs in handb oek inte rc ulturee l culturen en een schets van de huidige cultu onde rwijs alphen a d rijn samson 1 98 8 reel literaire situatie ov e r lee rplanontwikk e ling vo o r nede rlands in de pedagogisch didactische aanwijzingen voor tweede fase van het voortge z e t onde rwijs ensche leraren en le rarenopleidingen om met deze de 1 99 2 literatuur in d e klas en de opleiding om t e gaan ee n kijk op d e w ere ld bevat niet het laatst e woord over intercultureel li teratuuronder wijs maar h et kan volgen s mij een sub st a ntie le bijdrag e l eve ren aan het tot s tand komen e rv an als normaal onderde el van alle lite ra tuuronderwij s in het voortgezet ond erwijs i n n e d e rl an d en vl aan deren en dat on danks de aanbevelingen van de vog n die h e t imm ers uitsluitend uit h et eindexamen wee rt over wat docente n daarvoor en daar n a ast doen he eft de vog n gelukkig niets te zegge n noot en literatuu r i het schijnt dat de derde generatie van wat eens immigra nte n waren zich geheel ge assi mileerd kan hebben dat dit geen natuurwet is laat ov erige ns de situatie in de vs zien waar veel groepen immigranten juist we ige ren te integr eren omdat ze hun eigen ide nti teit will en be waren d a t die identite it dan toch aanwijsbaar vers c hilt van die van h et land van herkom st maakt de zaak alleen maar ingewikke ld e r v e el joden in d e diaspor a zoals de diamant airs en diamantslijpers in antwerpen zijn ook voorbeelden van deze bewu s te keus voor niet integreren en tegelijk e e n eigen identiteit ontwikkel en duff a a maley literature oxford oxford univ e rsi ty pres s i99o geljon cor li te ratuur e n lee rling een praktisch e dida ctie k voor het lit e ratuuronde rwijs bu ssum coutinho 1994 hooijberg liesb eth grenze l oos inte r cu ltu reel taalonderwijs met fictionele tek s ten van elders in moer 1994 6 blz 248 254 thij s bartie int e rculturee l o nde rwijs binn e n h e t v ak ne derlands den bosch lpc 1989 thijs bartie nederlands in interculturee l o n de rwijs p er vak beke k en den bosch lpc slo 1990 thijs bartie niet we sterse poezie in intercul 1996 6 moer 36s