De bokkensprongen van de taal: over woordenschat in het Nederlands

23 de bokkensprongen van de taal over woordenschat in het nederlands 1 jose vandekerckhove de spraeck die valt en rijst de spraeck die komt en gaet en hangt heel aen t gebruyk in wiens gewelt sy staet samuel ampzing nederlandse grammaticus 1638 het nederlands als levende bij gedaan heeft in de spreektaal couranter taal is geworden en volgens jan renkema zelfs de voorkeur wegdraagt dan het correcte oals in elke levende taal is er ook heeft gedaan in het nederlands een constante dynamiek aanwezig op het gebied op geen enkel gebied maakt het van de spelling is er bijvoor nederlands echter een even snelle evolutie beeld de in 2005 geplande mee als op het vlak van de woordenschat aanpassing van onder meer wie een diachrone woordenboekvergelijking de paardebloemregel wat de uit maakt en bijvoorbeeld een van dale anno spraak betreft is er vooral in de laatste 1950 naast een van dale anno 2005 legt decennia een groot verschil ontstaan tussen merkt dit overduidelijk volgens prof joop de noord nederlandse en de vlaamse uit van der horst k u leuven komt er in het spraak van het nederlands nederlands minimaal 1 nieuw woord per dag bij onderzoek heeft aangetoond dat er morfologisch valt bijvoorbeeld de grote flexi dagelijks een 15 tal woorden in een krant biliteit op van het nederlands op het gebied staan die niet in van dale staan en er mis van samenstellingen een leuk voorbeeld schien ook nooit zullen inkomen ik sprok zijn de samenstellingen met gate sinds kelde recent onder andere veelpleger watergate noteerde ik onder andere vuilhuf ter boevenkaartspel kloonveulen monicagate nipplegate visa gate en hiphopoudje poetsvrouwenboom schaam recent nannygate waarbij gate zowat een proza taalsnoei wildklikker dikbilprik pil equivalent van schandaal is het laatste veel van dergelijke woorden komen welis nieuws had het zelfs over het nannygate waar een tijdje in de kranten maar raken schandaal een dubbel schandaal dus nooit in het woordenboek zoals bijvoor beeld dioxinecrisis en dioxinekip 1999 als ook op het gebied van de grammatica en het maatschappelijk verschijnsel er niet de syntaxis beweegt er iets denk bijvoor meer is raakt het woord even snel in beeld aan de flexibiliteit van de werkwoor onbruik als het is opgedoken toch kan een delijke eindgroep zoals bij ik weet zeker dat woord een aantal jaren later plotseling weer jan de boodschappen gedaan heeft waar opduiken zo las ik op 4 oktober 2004 in de april 2005 nummer 4 34e jaargang 24 standaard dat de dioxinecrisis van 1999 tarten het lot speelde hem tarten toch niet zo schadelijk was ook het nieuwe verwarring met parten woord koffiepad zal wel zijn weg naar van flaneren ik flaneer de pannenkoeken dale vinden maar koffiepadoorlog zal het met cognac verwarring met flambe woordenboek waarschijnlijk nooit halen ren waden tom waadde zich een piloot toen hij achter het stuur van zijn volvo kroop verwarring met zich wanen afbakening van het prangend de vrouw van de burge onderzoek meester liep prangend door de straat ik vraag me echt af wat die vrouw aan volgens de eindtermen en de leerplannen het doen was moet je aan functionele taalbeschouwing als een beer hij gedroeg zich als doen woordenschat en woordenschatver een ongewassen beer werving zijn een aspect daarvan ik ging na hij stond er voor piet spek bij conta hoe het met de woordenschatbeheer minatie tussen voor spek en bonen en sing van de modale leerling in de derde piet snot graad aso zit en welke hoeveelheid in zijn geschoten ik las over iemand woordenschat hij productief beheerst die in zijn botten gat kruit rug en zelfs hoe je woordenschat geintegreerd in de in zijn nopjes geschoten was vaardigheden en gecombineerd met het was een echte syfilisarbeid er is taalbeschouwing kunt aanbieden in de nog werk aan de winkel voor sensoa derde graad een bijkomende vraag schroom het meisje haar kaakjes hier is wat je met ongekende woorden waren schroom wat was er precies schat in literaire teksten voornamelijk aan de hand en over welke kaakjes dan in proza moet of kunt aanvangen gaat het hier hoe je taalbeschouwelijk met de snelle evolutie van de woordenschat in je les de diverse tests toonden aan dat de moda sen kunt omgaan le leerling op het gebied van productieve woordenschat nog een redelijk lange weg te gaan heeft hij heeft nog behoorlijk aan woordenschatuitbreiding te doen om volle het woordenschatprofiel van dig taalkundig greep te krijgen op de werke de leerling derde graad aso lijkheid daarom ben ik ervan overtuigd dat de aso leerling ook in de derde graad nog ik deed een aantal diagnostische tests bij via specifieke oefeningen nieuwe woorden leerlingen van de derde graad aso ik peilde schat moet verwerven en gesensibiliseerd naar de productieve kennis van de leerlin moet worden zoveel mogelijk nieuwe woor gen waarbij ze bij minder courante woor denschat te assimileren den en uitdrukkingen maar volgens hits bij google zeker toch nog courant genoeg zelf de passende context moesten creeren een kleine bloemlezing van de resultaten 34e jaargang nummer 4 april 2005 25 op weg naar een grotere woordenschatbeheersing vijf strategieen om met nieuwe woordenschat om te gaan volgens de eindtermen en leerplannen moet de leerling over de competentie beschikken om met nieuwe woordenschat om te gaan hij kan daartoe vijf strategieen gebruiken strategie 1 maak gebruik van de context om het woord te begrijpen de leerling zal bijvoorbeeld het geisoleerde woord mariolatrie niet begrijpen als dit woord in de volgende context voorkomt is de kans dat hij het begrijpt duidelijk veel groter in de middeleeuwen was er een zeer sterke verering van de maagd maria je zou kunnen zeggen dat het een hoogtepunt van mariolatrie was strategie 2 maak gebruik van je eigen voorkennis een van de leerlingen herinnerde zich bij een test bijvoorbeeld het woord endoscoop uit een ehbo les op school van jaren geleden strategie 3 maak gebruik van je kennis van vreemde talen wedden dat je als lezer hier tamelijk veel van begrijpt ook al ken je geen italiaans per una deliziosa bevanda di cereali biologici senza caffeina mettere un cucchianio in una tazza aggiungere acqua bollente et mescolare er zijn per definitie ook tal van nederlandse woor den van vreemde herkomst die leerlingen via deze strategie kunnen begrijpen strategie 4 maak gebruik van de principes van de woordvorming afleiding samenstelling je zult bijvoorbeeld sneller de betekenis van eugenetisch vinden als je eu kunt duiden in euthanasie euforie strategie 5 maak gebruik van het woordenboek je kunt als leraar bij gelegenheid eens ingaan op de soorten woordenboeken of bijvoor beeld een diachrone vergelijking laten maken tussen parallelle pagina s uit twee edities van dale of een synchrone vergelijking tussen parallelle pagina s uit de recentste van dale en de recentste koenen april 2005 nummer 4 34e jaargang 26 het mentaal lexicon 1 bij een ouder literair werk de eerste inzicht in woordenschatverwerving bladzijde uit eline vere van couperus bijvoorbeeld kan al aanzienlijke proble de woorden die we kennen zijn in onze men opleveren karmozijn veloutine hersenen niet alfabetisch per lemma opge gerokte heren aralia s gazige plooien slagen zoals in een woordenboek ze zitten boordpapieren lier vervat in een netwerk van draden en kno pen de knopen zijn de woorden de dra 2 als er dialectwoorden in de tekst voor den verbinden woorden die iets met mekaar komen bijvoorbeeld bij streuvels te maken hebben bijvoorbeeld in beteke buysse timmermans gezelle nis in klank of in gebruik we noemen zo n netwerk mentaal lexicon 3 ook bepaalde hedendaagse schrijvers kunnen door hun grote verbaliteit voor het mentaal lexicon speelt een grote rol in woordenschatproblemen zorgen het het woordenschatonderwijs woorden wor waren vooral jongedames die buike den alleen in het mentaal lexicon opgeno lings gelegen een boek lazen een voet men als ze passen bij de woorden die er al opgeheven en sommige kroepen in aanwezig zijn zo zullen de leerlingen als waren zo rond en groot dat het leek of ze bijvoorbeeld claustrofobie al kennen een incubus op hun lendenen zat daar sneller andere woorden met fobie kun hafid bouazza paravion nen aanhaken dan in het omgekeerde geval 4 er kan domeinspecifieke woordenschat zijn bijvoorbeeld in verband met het jodendom zoals bij leon de winter in zionoco of in de ruimte van sokolov de woordenschat in literaire soms wordt dit probleem echter in de teksten roman zelf opgelost de winter herhaalt vaak de jiddische terminologie in het ik las vorig jaar in de klas een paar fragmen nederlands ten uit in ongenade van coetzee de nobelprijswinnaar 2003 een leerlinge 17 5 er kan vreemde woordenschat zijn om jaar oud vroeg me wat zwanger in figuurlij de couleur locale te accentueren zoals ke zin gebruikt betekende een andere wist bij hella haasse wel eens gebeurt geen raad met kielzog en een derde wist niet wat initialen waren we moeten als het blijft in zekere zin vreemd dat de bete leraar op onze hoede zijn en continu alert kenis van ongekende woorden bij literaire blijven leerlingen begrijpen zelfs bepaalde teksten in schoolboeken meestal door een woorden niet waarvan we absoluut niet ver eenvoudig verwijssysteem aan de leerlingen moeden dat ze ze niet begrijpen cadeau wordt gedaan waarom moeten de leerlingen hier geen beroep doen op de er zijn mijns inziens bij literaire teksten een bovenvermelde woordenschatstrategieen aantal risicogevallen waarbij je als leraar moet checken of de hoeveelheid onbegre bovendien heeft een auteur met het gebruik pen woordenschat niet leeshinderend of van een bepaalde woordenschat vaak stilis interpretatiehinderend werkt tische bedoelingen als je ervan uitgaat dat 34e jaargang nummer 4 april 2005 27 literaire stijl met drie grote componenten te het gaat me altijd om le mot juste zoals maken heeft verteltrant zinsbouw en flaubert zegt als de lezers de moeite zou woordenschat dan kan het woorden den nemen om woorden op te zoeken dan schatonderzoek in literaire teksten ook een zullen ze dat begrijpen een kunstenaar stilistisch analytisch doel dienen waarom moet op zoek gaan naar verscheidenheid gebruikt een schrijver in deze context dit je mag liefde voor het woord niet verwarren moeilijke ongewone woord en niet een met snoeven met het woord ander makkelijker couranter synoniem en wat zou het effect zijn mocht hij inder ik ben ervan overtuigd dat net deze aan daad andere woorden gebruikt hebben dacht voor de stijl en le mot juste in een literaire tekst uiteindelijk ook de creatieve als je bij de analyse van een literaire tekst schrijfvaardigheid zal dienen van de leerlin aan de woordenschat voorbijgaat accentu gen betere schrijvers zal maken en hun pro eer je weliswaar vragen zoals wat zegt de ductieve woordenschat zal uitbreiden schrijver en waarom zegt de schrijver het maar ga je voor een groot stuk voor bij aan de vraag hoe zegt de schrijver de dynamiek van de het en ga je dus ook voorbij aan de analy se van de literaire stijl als leraar analyseren woordenschat we vaak met bevlogenheid het vertelstand waarom heeft een taal nieuwe punt de ruimte de tijd de personages de woorden nodig motieven maar behandelen we de stijl dikwijls stiefmoederlijk ondanks het feit dat we soms met briljante voorbeelden van taal hier kun je ingaan op de combinatie teken gebruik te maken hebben betekenis referent vaak ligt dit mechanis me namelijk aan de basis van nieuwe woor ik denk dat je zeker op receptief en soms den in een taal een nieuwe referent of een ook op productief niveau meer aandacht nieuw maatschappelijk verschijnsel vraagt moet besteden aan de woordenschat in lite om een nieuw woord op die manier kwa raire teksten temeer omdat je daar ook met men o a de volgende woorden in het de intentie van de auteur te maken hebt de nederlands binnen duikboot 1901 bios auteur wil iets werkelijk op deze manier zeg coop 1906 helikopter 1937 t shirt gen en op geen andere humo vroeg in een 1948 rock n roll 1955 interview aan hafid bouazza of hij een woordenmacho is zijn antwoord is instruc tief te noemen april 2005 nummer 4 34e jaargang 28 teken betekenis referent tafel tafel niveau van de taal niveau van de werkelijkheid je kunt ook wijzen op het fenomeen van de beeldvorming bij de referent tafel een communicatief misverstand kan ont de technologische vooruitgang een staan doordat de zender en de ontvanger koffiemolen ziet er niet meer uit zoals een andere beeldvorming aan dezelfde refe vroeger een trein bandopnemer rent linken als iemand in het bovenstaande evenmin geval de opdracht geeft leg het boek op de modetrends fiets citybike moun de tafel kan dit tot misverstanden leiden tainbike rolschaatsen inline skates de beeldvorming bij een referent kan ook wijzigen onder invloed van bijvoorbeeld nieuwe woorden we onderzoeken vier aspecten 1 jongerentaal en chattaal 2 de toenemende invloed van het engels in het nederlands 3 taalcreativiteit als bron van nieuwe woordenschat 4 woordvorming als bron van nieuwe woordenschat 34e jaargang nummer 4 april 2005 29 1 jongerentaal en chattaal hier biedt zich een schitterende mogelijkheid aan om aan geintegreerde taalbeschouwing te doen je kunt gemakkelijk vertrekken van een alledaags gesprek dat je tussen leerlingen opvangt je bevindt je als leraar hier werkelijk op het terrein van de leerlingen een stappenplan a ga een gesprek aan met de leerlingen ga na in hoever ze jongerentaal kennen niet verwarren met dialect laat ze zoveel mogelijk voorbeelden zoeken om te zeggen dat iets mooi leuk tof is die jas is blits cool gaaf heavy hip jofel maf mieters te gek vet keinijg de maks vraag of ze zelf jongerentaal gebruiken vraag of ze weten waarom jongerentaal gebruikt wordt vraag wat de accepteerbaarheidsgrenzen van jongerentaal zijn zouden je leerlin gen amsterdamse straattaal als diesjlekker aantrekkelijke vrouw diesjmottig onaantrekkelijke vrouw kraken ontmaagden gebruiken of vinden ze dit over the top vraag je leerlingen de kenmerken van jongerentaal op te lijsten en telkens voorbeel den te geven b confronteer ze dan met een artikel over jongerentaal laat de leerlingen daarna ener zijds de kenmerken van jongerentaal die ze zelf gevonden hebben aanvullen met nieu we die in het artikel voorkomen en anderzijds het artikel met meer eigen voorbeelden illustreren c maak de link naar sms taal en chattaal laat de leerlingen zoveel mogelijk kenmerken van sms taal en chattaal zoeken laat ze een kort artikel schrijven voor maks over sms taal en chattaal diverterend en informatief met als doelpubliek hun leeftijdsgenoten en met aandacht voor de typische maks stijl en het gepaste register d laat de leerlingen een literaire tekst lezen die bol staat van chattaal laat ze creatief een twintigtal regels in dezelfde trant toevoegen 2 de toenemende invloed van het engels in het nederlands het is ook het moment om stil te staan bij de sterk toenemende invloed van het engels de link met het vorige punt is snel gemaakt die invloed van het engels wordt niet alleen in de jongerentaal groter maar ook in het nederlands in het algemeen april 2005 nummer 4 34e jaargang 30 een stappenplan a orienteer via een cartoon foto advertentie b gesprek in deelgroepen iedere groep krijgt een stelling na een tiental minuten maakt een woordvoerder een beargumenteerd statement volledig akkoord gedeeltelijk akkoord niet akkoord vreemde elementen horen in principe niet in onze taal thuis de toevloed van vreemde elementen brengt het nederlands in gevaar anglicismen zijn overbodig want het nederlands heeft er zelf al een woord voor of kan er een creeren het gebruik van vreemde woorden is een vorm van dikdoenerij of aanstellerij het gebruik van engelse woorden is een verrijking voor het nederlands en ver dient bescherming de drang naar woorden van eigen bodem is puur linguistisch chauvinisme c de leerlingen schrijven geholpen door de voorafgaande groepsgesprekken een com mentaar bij een ander statement dan waar ze zelf over gediscussieerd hebben d je kunt een woordenschatoefening opstellen gebaseerd op engelse woorden die je in de kranten en tijdschriften vindt ook hier sta je er soms van versteld hoe weinig engelse woorden echt productief geassimileerd worden ik nam weer een diagnosti sche test af enkele dagen lang verzamelde ik woorden uit de standaard de morgen knack het laatste nieuws en metro en ging na hoeveel procent van de leerlingen ze productief beheersten enkele resultaten spin off 0 voucher 0 running gag 15 exit poll 35 freelancer 40 sitcom 60 bitch 100 one night stand 100 e wijs vervolgens op het bestaan van de bond tegen leenwoorden btl je vindt vol doende info op het net een paar voorbeelden van de voorstellen van de btl tante moei tankstation pomphuis alternatief wisselkeuze beautycase schoonheidskoffertje flossen garenen 34e jaargang nummer 4 april 2005 31 je kunt hiervan een ict opdracht maken een zoekopdracht is mogelijk maar ook een webquest waarbij de leerlingen een product moeten afleveren zoals een ledenwerven de folder persuasieve tekst of een reclamespot voor de radio voor het gebruik van de door de btl voorgestelde woordenschat uiteraard in btl taal opgesteld je kunt een discussie houden over purismen f je kunt ingaan op de spelling van werkwoorden van engelse herkomst en een kleine speloefening geven zoiets als hij deletete eerst de ge emailde tekst en lay outte vervolgens het geupdatete bestand over gepiercete navels g je kunt ook aansluitend een debat laten voeren over de stelling wie niet kan spellen beheerst zijn moedertaal niet 3 taalcreativiteit als bron van nieuwe woordenschat het standaardnederlands is niet gespeend van enige zin voor creativiteit bijvoorbeeld in woorden als excuustruus pleeboy praatpaal taalcreativiteit tref je in hoge mate ook in het afrikaans aan enkele voorbeelden aftree oord complex met bejaardenwoningen blokkiesvloer parketvloer branderplank surfplank duimry liften hakiesdraad prikkeldraad strokiesverhaal stripverhaal amperbroekie tanga kykweer tv herhaling skottelgoedwasser vaatwasmachine eindpuntgebouw terminal vraag welke voorbeelden de leerlingen al kennen stel eventueel een oefening op op vind je voldoende gegevens je kunt het in een derde graad ook met spreekwoorden proberen van die staanspoor af van begin af aan sy jas is in die wiel hij verkeert in moeilijkheden april 2005 nummer 4 34e jaargang 32 inspiratie kun je vinden in onze taal van augustus 2004 je kunt de leerlingen ook zelf op zijn afrikaans creatieve woorden laten zoeken voor engelse woorden die in het nederlands gebruikt worden en ze erbij laten vertellen hoe ze tot hun neologisme gekomen zijn je geeft best een paar bekende voorbeelden als opwarmer babysitter bengelbewaarder callgirl bellelel beautycase optuttas je kunt deze oefening ook kaderen in een sollicitatieprocedure bij een copyrightbureau dat taalcreatieve mensen nodig heeft enkele bruikbare woorden hier zijn upperclass downshifter cliffhanger oneliner catering intake website babyboom citytrip compu terfreak headbanger look a like 4 woordvorming als bron van nieuwe woordenschat woordvorming is het resultaat van een morfologisch proces waarbij van bestaande woorden nieuwe woorden gevormd worden door samenstelling mangosap achtjaar afleiding skater jarig samenstellende afleiding veertigplusser achtjarig het arsenaal is bijna eindeloos naamwoorden behoren tot wat we in de linguistiek een open woordklasse noemen ten opzichte van bijvoorbeeld voornaamwoorden die een gesloten woordklasse zijn je kunt er bijna onbegrensd nieuwe naamwoorden aan toevoe gen een recent type samenstellingen bestaat uit wat de taalkundige van den toorn splin ters noemt digibeet splinter splinter digitaal analfabeet infotainment eurocraat tech nocraat woordvormingen kunnen ook leiden tot wat prof smedts en van belle van de k u leuven lintwormsamenstellingen noemen zoals arbeidsongeschiktheidsverzekering 32 letters het gebeurt ook wel eens meer dat vlaanderen en nederland hier hun eigen weg gaan in nederland is brugpensioen bijvoorbeeld onbekend in nederland hebben ze het over de vervroegde uittreding die ze dan weer als vut afkorten eriek verpale schreef in zijn debuut alles in het klein over de periode dat hij in een mega dancing werkte en er buitenwipper was zijn toenmalige redacteur benno barnard wees hem erop dat dit voor een nederlander iemand is die buiten de deur neukt en hij stelde uitsmijter voor wat verpale dan weer afwees want hij wilde niet als eiergerecht in die dancing werken 34e jaargang nummer 4 april 2005 33 trendgevoeligheid speelt hier ook een rol zo is wereld een tijdlang heel populair geweest zoals in een wereldgoal of knal zoals in knalfuif momenteel liggen o a gericht vriendelijk en gehalte niet onaardig in de markt prof joop van der horst signaleert o a de volgende uit nederlandse kranten geplukte voorbeelden schoolreisjesgehalte ons kent ons gehalte moddergooigehalte de organisatie met het hoogste zeurgehalte een deja vu gehalte een concert met een hoog pink floyd gehalte het hoge ver van mijn bedgehalte een hoog hui chelgehalte ik vond zelf recent in het laatste nieuws een artikel over het stoeipoesgehal te van eva pauwels deze flexibiliteit op het vlak van woordvorming is typisch voor alle germaanse talen het duits is echter de primus inter pares probeer dit maar eens in het nederlands anreisebeschreibung reisbeschrijving van de heenweg landschaftschutzgebiet een gebied dat omwille van zijn landschappelijke waarde wordt beschermd kummerspeck dit krijgt een vrouw die uit liefdesverdriet bovenmatig aan het eten gaat het verdwijnen van woorden betekenisverandering woordverlies is moeilijker vast te stellen dan betekenisverandering heeft drie gezichten woordwinst je ziet veel moeilijker dat iets er niet meer is dan dat er iets nieuws is betekenisverschuiving de oorspronkelijke bovendien verdwijnen woorden niet van de betekenis van het woord verdwijnt en wordt ene dag op de andere en er zijn ook vervangen door een nieuwe een typisch archaismen aangezicht allengs afgestor voorbeeld is het woord afbellen oorspronke vene gemaal je gebruikt die woorden lijk een signaal geven aan de operateur dat je nog eerder zelden behalve om stilistische het gesprek wilt beeindigen nu een reeks redenen en je geeft in de standaardtaal de telefoontjes na elkaar afhandelen of bijvoor voorkeur aan een moderner synoniem beeld een afspraak telefonisch afzeggen in werkelijkheid verdwijnen woorden nooit betekenisinperking de betekenis van het helemaal en worden ze opgenomen in wat woord wordt specifieker enger nicolaas we de historische woordenschat zouden beets schreef in 1837 in camera obscura kunnen noemen zo zul je niemand nog over een ongesteld mannelijk student bezig horen over nozem brozem halb ongesteld betekende toen ziek in het alge starke provo kabouter wittefietsenplan en meen nu is eigenlijk alleen de specifieke langharig werkschuw tuig behalve als je het betekenis menstrueren overgebleven over de jaren 60 hebt of de periode die er net aan voorafging betekenisuitbreiding een woord wordt op meer zaken toegepast dan eerst en de bete kenis wordt dus ruimer een paar klassiekers april 2005 nummer 4 34e jaargang 34 om te beginnen pen klaverblad haaien krijtlijnen trekken de grenzen van een tand kruimeldief betogen betekende tot 40 discussie en dergelijke bepalen jaar geleden alleen door redeneren trachten een schot voor open doel een gemak aan te tonen een betoog houden kelijk te behalen succesje paniekvoetbal onberaden wijze waarop enkele recentere voorbeelden een zaak wordt aangepakt muis betekent nu uiteraard ook com putermuis in het engels met een ver schillend meervoud mice mouses conclusie kraken van de trap kraakt naar een huis kraken je door de kraker laten kraken een code kraken communicatie op een gevorderd niveau uit de politiek de kiezers vonden stefaan en daarbij reken ik dat van de 17 18 jarige deklerck bij de vorige verkiezingen te aso leerling kan alleen maar aan efficientie wollig terwijl fientje moerman nu van winnen als de leerling een zo groot mogelij zichzelf vindt dat ze niet wollig genoeg is ke woordenschat ook productief beheerst en daarom soms mensen bruskeert moeilijkere zakelijke teksten kunnen maar uit de sportwereld de uitbreiding van ten gronde kritisch gelezen en bediscussi het begrip olympiade naar groots eerd worden als de leerling ook over een opgezette wedstrijd in het algemeen omvattende woordenschat beschikt ook schaak olympiade wiskundeolympia als leerlingen zelf essays recensies moe de en van het begrip marathon tot ten schrijven biedt een uitgebreide woor een activiteit die zeer lang duurt in ver denschat een niet te onderschatten meer houding tot de normale duur ervan waarde bij literaire teksten kan oog voor de marathondansen marathonschaatsen manier waarop iets wordt gezegd voor de dansmarathon wandelmarathon film woordkeuze van de auteur in niet onbelang marathon lesmarathon rijke mate bijdragen tot het esthetisch lees genot van de leerling lezer een leraar moet soms ontstaat betekenisuitbreiding doordat zijn leerlingen ook voor dit stilistische aspect een aanvankelijke letterlijke woordcombina van literatuur ontvankelijk kunnen maken tie er een figuurlijke betekenis bij krijgt dit uiteindelijk zullen de leerlingen in hun crea verschijnsel is niet nieuw denk aan ergens tieve schrijfopdrachten ook beter gaan een mouw aanpassen de wind uit de zeilen schrijven en meer gevoel ontwikkelen voor nemen iemand de loef afsteken een paar nuance en voor het juiste woord het inzicht recente voorbeelden uit de voetbaltaal uit in de dynamiek van het nederlands en van het archief van het tijdschrift onze taal de woordenschat in het bijzonder kan de leerlingen bovendien stimuleren om doelbe een gele kaart krijgen nu ook beris wust en taalbeschouwelijk met nieuwe en ping bestaande woordenschat om te gaan jose vandekerckhove academische lerarenopleiding k u leuven blijde inkomststraat 21 3000 leuven josehenri vandekerckhove arts kuleuven ac be 34e jaargang nummer 4 april 2005 35 noot 1 dit artikel is een samenvatting van de lezing gehouden op de hsn conferentie 2004 wegens gebrek aan beschikbare ruimte kunnen de oefeningen niet opge nomen worden een deel van die oefeningen ontstond in samenwerking met mijn collega lectoren aan de academische lerarenopleiding nederlands van de k u leuven naar aanleiding van een nascholing van het vliebergh senciecentrum verder lezen appel r e a 2002 taal en taalwetenschap oxford blackwell publishing beheydt l e a 1978 taal v aardig kapellen de sikkel burger p de jong j 1997 taalalmanak den haag sdu uitgevers standaard uitgeverij burger p de jong j 1999 taalboek van de eeuw den haag antwerpen sdu uitgevers standaard uitgeverij callebaut i e a 1999 taalbeschouwing op de basisschool leuven apeldoorn garant hajer m meestringa t 1995 schooltaal als struikelblok bussum coutinho janssen t e a 2002 taal in gebruik een inleiding in de taalwetenschap den haag sdu uitgevers janssens g marynissen a 2003 het nederlands vroeger en nu leuven leusden acco koenen l smits r 2004 handboek nederlands utrecht bijleveld onze taal 73ste jaargang 2004 onzetaal nl renkema j 2002 schrijfwijzer den haag sdu uitgevers smedts w van belle w 2003 taalboek nederlands kapellen pelckmans april 2005 nummer 4 34e jaargang 36 van bree c 1996 historische taalkunde leuven amersfoort acco van der horst j van der horst k 2000 geschiedenis van het nederlands in de twintigste eeuw den haag antwerpen sdu uitgevers standaard uitgeverij t u s s e n d o o r lezen in de lengte en lezen in de breedte op 2 en 3 juni 2005 vindt in de vrije universiteit vu te amsterdam het congres lezen in de lengte en lezen in de breedte plaats een organisatie van stichting lezen in samenwerking met de letterenfaculteiten van de universiteit utrecht en de vu het is het derde congres in een reeks waarin praktische toepassingsmogelijkheden van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek worden besproken centraal staan de doorlopende leeslijn en de plaats van het lezen van fictie ten opzichte van andere vormen van lezen en vrijetijdsbesteding lezen in de lengte betreft de opeenvolgende fasen in de leescarriere het longitudinale perspectief hoe verloopt de overgang van de ene vorm van onderwijs naar de andere sluit de literaire socialisatie thuis aan op het onderwijs en het literatuuronderwijs in het secundair onderwijs lezen in de breedte heeft betrekking op de naast elkaar bestaande fasen in de leescarriere het latitudinale perspectief hier komen relaties aan de orde als die tussen het lezen van fictie en non fictie en het lezen van gedrukte teksten en andere media de kosten voor deelname aan het congres bedragen e 100 inclusief koffie thee lunches en de congresbundel die na afloop verschijnt aanmelden voor 15 mei via lezen nl 34e jaargang nummer 4 april 2005