De computer en taakgericht taalonderwijs: een avontuur

de computeren taakgericht taal onderwijs een avontuur mieke devlieger iedereen is zo langzamerhand wel vertrouwd met het jargon van de nieuwe com municatie en informatietechnologie woorden als multimedia online internet videoconferencing klinken al lang niet meer ongewoon in de oren niet iedereen weet altijd heel precies wat met deze begrippen nu juist bedoeld wordt maar het is duidelijk dat ze te maken hebben met de technologische realiteit waarin we leven en haar ongebreidelde mogelijkheden en toepassingen op allerlei vlakken het is irrelevant om te spreken over het goed of het kwaad dat deze ontwikkelingen bin nen het taal onderwijs kunnen teweegbrengen de technologische evolutie in de eerste plaats een economisch proces beheerst door financiers marktanalisten ingenieurs en technici is niet tegen te houden het komt er in de onderwijswereld op aan om zich niet langer door de wetmatigheden van deze markt te laten leven maar om dit proces in goede banen te leiden en te sturen et woord inhoud duikt steeds om eerst een klare kijk te krijgen op het meer op in het hele multimedia geheel hoe kan dat beter dan met een verhaal vooral in het taalonder geschiedenisles velen hebben de indruk wijs lijkt men een beetje op zijn dat het hele multimediaverhaal een typische honger te zitten de eerste hype jaren 90 historie is laten we maar eens rond het gebruik van cd roms en grasduinen in de geschiedenis van het internet is voorbij men begint zich computerondersteund taalonderwijs van de vragen te stellen over de luidverkondigde laatste dertig jaar en kijken wat we over voordelen van multimedia de gecreeerde multimedia te weten komen verwachtingen worden niet ingelost door het huidige programma aanbod velen heb ben het gevoel dat multimedia zich in een theoretisch didactisch vacuum bevindt het er was eens is tijd om wat antwoorden te zoeken op de vele vragen de jaren 60 en de vroege jaren 70 worden maar waar begin je dan het veld van multi gekenmerkt door de principes van het mediatoepassingen is zo gefragmenteerd behaviourisme gewoontevorming door elke toepassing hee ft wel zijn eigen uit nabootsing en herhaling het audiolingualis gangspunten die op verschillende discipli me nadruk op gesproken taal en het struc nes teruggaan een algemeen aanvaard turalisme taal als een geheel van taalpatro theoretisch kader bestaat niet het is nodig nen dit vindt zijn weerklank in het ontstaan 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 j n van taallabo s structurele taalpatronen een boom van eenvoudige taaltoepassin zoals grammaticale eenheden vormen de gen teweeg naast relatief eenvoudige pro basis voor patroondrilloefeningen in een grammeertalen als basic maken ze daarbij eerste vorm van individuele geprogram gretig gebruik van nog een vernieuwing uit meerde instructie voor de teerder deze die tijd tekstverwerking gesystematiseerde routineoefeningen ble ken ook makkelijk programmeerbaar op de al in het begin van de jaren 80 is men in eerste generatie van rigide monstercompu staat om bewegend gedigitaliseerd kleuren ters in deze context duikt multimedia in een beeld op videodisc kabeltelevisie digitaal eerste combinatie van tekst audio en video geluid grafieken met hoge resolutie en cd op in het amerikaanse ticcit project uit rom met elkaar te combineren ook speci 1971 wordt televisietechnologie aan gespe aal ontwikkelde auteurssystemen en artifi cialiseerde computers gekoppeld via een ciele intelligentietechnieken komen er dan al speciaal ontworpen toetsenbord met toet aan te pas dit is onder andere terug te vin sen als regel voorbeeld praktijk advies den in no recuerdo een spaanse interac doelstelling gemakkelijk moeilijk kan de tieve verhalende video gebaseerd op een teerder zelf kiezen welke inhoud en leerders simulatiespel over een columbiaans weten strategie hij wil volgen schapper met geheugenverlies zie murray p 35 in levy 1997 de video voorziet een in de jaren 80 moet de structuralistische aantal gestructureerde themagebonden aanpak wijken voor een meer complexe conversaties met boeiende verhaallijn de humanistische kijk op taalleren en taalon leerder probeert aan de hand van ingetikte derwijs het inzicht groeit dat computeron vragen en commando s aan de personages dersteund taalonderwijs niet gelijk te stellen inzicht te krijgen in de plot via interpretatie is aan een bepaald type van activiteit van de vragen en commando s bepaalt het taalverwerving wordt nu gezien als een programma het verloop van de actie doel complexe set van onderling gerelateerde stellingen verwerkt in het programma zijn vaardigheden de studie van het leerproces woordenschatverwerving begrijpend lezen zelf wint aan belang waarbij rekening moet en luisteren kennismaking met een cultuur gehouden worden met individuele leerders en oefening in conversationele strategieen karakteristieken het beste voorbeeld uit die tijd is de ontwikkeling van het communica als een woord de jaren 90 kenmerkt is dat tief taalonderwijs waarin de ontwikkeling wel internet hoewel internet reeds in 1969 van communicatieve vaardigheden centraal startte als een project van het amerikaanse staat en onderwijsmethoden voor luisteren departement van defensie kwam de door lezen schrijven en spreken rekening dienen braak er pas echt met het world wide web te houden met de onderlinge afhankelijkheid in 1992 een hypertekstsysteem waarbij van taal en communicatie internetbronnen gelokaliseerd en geopend kunnen worden op deze manier wordt de ondertussen voltrekt zich met de komst van computer een toegangspoort tot alle moge de microcomputer ook een revolutie op de lijke informatie over alle mogelijke onderwer computermarkt niet langer afhankelijk van pen overal ter wereld zowel voor leraar als logge instituut en plaatsgebonden compu voor leerder wordt taalonderwijs via internet tersystemen met ingewikkelde program autonomer individueler informeler en min meertalen brengen vooral taalleerkrachten der institutioneel de noden van de taalleer sept okt 1998 nummer 1 28 e jaargang der overstijgen die van een conventioneel de leerkracht in de klas dient op zijn haar taalleerpubliek zoals ook de eigen culturele beurt eveneens keuzes te maken op basis en talige grenzen niet langer het referentie van een aantal criteria hierbij gaat het kader vormen voor de eindgebruiker de onder meer over algemene uitgangspunten meest geso fi sticeerde programma s zien het en structuur welke taalleermethode wordt daglicht gaande van cd roms met een on gehanteerd welke rol krijgt de computer line onderdeel voor taaluitwisseling met de taalleerkracht de leerder toebedeeld echte native speakers of websites met e welke doelstellingen worden met een be mail verbinding naar de leerkracht die kan paalde cursus beoogd hoe zien de ver ingrijpen in het leerpad van de leerder schillende lesonderdelen eruit wordt er dif ferentiatie ingebouwd hoe verloopt het interactieproces lesmateriaal winkelen met vanzelfsprekend hee ft iedere multimedia boodschappenlijstje toepassing een bepaald uitgangspunt dit varieert van een bepaalde theorie van taal onderwijs over curriculumvereisten of een in de jaren 90 zijn programma ontwikke bepaald klaspraktijkprobleem of een soort laars steeds minder gebonden aan techni leerstrategie tot de verkenning van een sche restricties door steeds nieuwe techno technologisch aspect in het verleden en logische ontwikkelingen het werk van jammer genoeg ook nog in een groot deel ontwikkelaars wordt hierdoor niet alleen van de huidige multimediatoepassingen is makkelijker maar ook moeilijker er moeten de inhoudelijke uitwerking beperkt tot deze steeds meer keuzes gemaakt worden het ene bepaalde invalshoek het multimediaal is niet alleen verleidelijk om gebruik te taalonderwijs als discipline is onbestaand maken van de allerlaatste snufjes op tech tenzij als verzameling van al deze op zich nologisch vlak soms is het ook een nood waardevolle inzichten er bestaat geen glo zaak of zelfs een dwang de technologie is baal referentiekader ten opzichte waarvan nu eenmaal gebonden aan markteconomi leerkrachten zich kunnen positioneren sche principes waarbij oudere technolo voorlopig staat iedere leerkracht een beetje gieen uit de markt geprezen worden en de alleen voor de taak om door de bomen het marktleider bepaalt wat op een bepaald bos te zien en is hij zij aangewezen op ogenblik verkrijgbaar is het maken van schaarse programma evaluaties in tijd technologische keuzes gebeurt in het beste schriften en mond tot mondreclame van geval na het uitklaren van de pedagogische collega s bij het beoordelen van welke pro keuzes de geschiedenis leert ons dat door gramma s nu juist in zijn haar klas gebruikt heen de geschetste ontwikkelingen de gro kunnen worden of het multimediaal taalon te thema s voor de conceptualisatie van derwijs zich tot een op zichzelf staande dis taalmateriaal dezelfde blijven de theorie van cipline zal ontwikkelen moet de toekomst taalleren en taalonderwijs de rol van de uitwijzen in ieder geval moet een consen leerkracht de rol van de computer de sus gezocht worden over een algemeen invloed van leerderskenmerken integratie in inhoudelijk kader waarbinnen alle actanten bestaande curricula en evaluatie van hun keuzes kunnen plaatsen en verant gebruik en leerresultaten woorden 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 taakgericht onderwijs en over programma s als bijvoorbeeld freddie adventure games fish en de verdwenen zeewierzaadjes een cd rom voor kinderen vanaf vier jaar iemand heeft de zeewierzaadjes van oma multimedia hee ft heel wat te bieden vanuit octavia gestolen zonder dit voedsel ster het oogpunt van het taakgericht onderwijs ven alle visjes in de zee freddie en zijn boe volgens deze visie leert men een taal beter zemvriendje loebas gaan op zoek naar de als men die taal actief moet gebruiken en er gestolen waar ze krijgen daarbij concurren opdrachten mee moet uitvoeren taak tie van twee onsympathieke haaien via een gericht onderwijs sluit aan bij de manier boodschap in een fles krijgen ze de aanwij waarop jonge kinderen hun moedertaal zing om naar de vulkaan te gaan de vul leren niet door taal in stukjes te hakken kaan bevindt zich echter achter een rots woordenschat grammatica maar wel wand die wordt afgesloten met een luikje door taal op globale wijze en in concrete dat alleen omhoog te krijgen is als je vol situaties te interpreteren en te verwerken doende zee egels in het emmertje doet onder interessante multimedia in het kader waarmee het luikje verbonden is freddie en van taakgericht taalonderwijs verstaan wij loebas moeten dus eerst voldoende zee hier niet de zogenaamde multimediale egels verzamelen die op allerlei andere onderwijspakketten met klassieke taaloefe plaatsen in de zee te vinden zijn op iedere ningen waarbij enkel een oude manier van plaats komen ze vriendelijke en minder leren aantrekkelijker gemaakt wordt wij vriendelijke zeebewoners tegen die ofwel hebben eerder de multimediapakketten een voorwerp geven ofwel een voorwerp voor ogen die de vrijetijdsmarkt overspoe eisen zo verspert saladin sidderaal de weg len veel van deze producten kunnen we naar de drie grott en en dreigt ermee loebas vatten onder de noemer adventure game op te eten gelukkig hee ft freddie nog een binnen een raamverhaal wordt de gebruiker boterham met kaas en hollandse maatjes geconfronteerd met diverse probleemsitu van oma octavia om saladin te spijzen aties die hij moet oplossen hiervoor zijn doorgaans bepaalde objecten nodig die in het is duidelijk dat bepaalde cognitieve vaar het verhaal verborgen zitten bovendien digheden onontbeerlijk zijn om de opdrach krijgt de gebruiker informatie van de perso ten tot een goed einde te brengen zo die nages die in het verhaal een rol spelen het nen kinderen te onthouden op welke komt er dan op aan om al deze gegevens te locaties ze al geweest zijn en hoe ze de weg gaan combineren naar de vulkaan terug kunnen vinden ze moeten probleemoplossend denken om zich uit moeilijke situaties zoals die met liefde op het eerste gezicht saladin sidderaal te redden bovendien wordt ook hun taalvaardigheid intensief aan we hebben het hier vanzelfsprekend niet gesproken de onderwaterbewoners geven over de search and destroy spelen zoals immers heel wat mondelinge input kinderen doom quake of duke nukem waarin je op moeten begrijpen wat er in de flessenbood zo kort mogelijke tijd met zoveel mogelijk schap staat en welke voorwaarden aan verschillende wapens de meest vreselijke freddie gesteld worden om een bepaald monsters of de zoveelste paracommando voorwerp te bemachtigen of doorgang tot overhoop dient te schieten het gaat hier een gedeelte van de zee te verkrijgen sept okt 1998 nummer 1 28e jaargang een ander mooi voorbeeld voor iets oudere ook voor volwassenen bestaan dergelijke kinderen is de jacht op de gestolen kroonju educatieve avonturenverhalen versailles welen hoewel het verhalende element min samenzwering aan het hof van de zonne der is uitgewerkt komt het er ook hier op koning is er een van de gebruiker kruipt in aan de opdracht uit de titel tot een goed de huid van lalande kamerknecht van louis einde te brengen binnen een bepaald tijds xiv en krijgt een dag lang 21 juni 1685 de bestek en met een beperkt budget moeten tijd om een samenzwering tegen de koning kinderen de gestolen kroonjuwelen terug te ontmaskeren bontemps vertrouwens vinden die zijn verspreid over vijf europese man van de koning is zijn raadsman en landen informanten geven hen tips om te informatiebron de zoektocht loopt langs de weten te komen om welke landen het gaat vele tientallen paleiskamers en gangen his bijvoorbeeld de naam van een belangrijke torische hofpersonages authentieke gravu stad de naam van de munteenheid kin res kunstwerken en grondplannen alles deren beschikken steeds over een aantal wat de cd rom bevat is tot in de kleinste hulpbronnen om hun zoektocht te verge details geschiedkundig accuraat van de makkelijken zo is er het speurdersnet een begeleidende barokmuziek tot het steek na quasi realistische internetverbinding naar steekbehang van de wandtapijten na het een gegevensbank waarin allerlei informatie doorlopen van de cd rom heeft de gebruiker over de verschillende europese landen is een voorstelling van het renaissancistische opgenomen in verband met cultuur ge versailles waar geen enkel papieren naslag schiedenis bevolking financien economie werk hoe uitgebreid en rijkelijk geillustreerd reizen enzovoort daarnaast hebben kinde ook aan kan tippen ren een elektronische postbus waar af en toe boodschappen in vallen en van waaruit bovenstaande cd roms zijn niet als taalpak ze zelf boodschappen kunnen versturen ket op de markt maar een creatieve leer aan de geldautomaat kunnen ze vreemde kracht ziet onmiddellijk mogelijkheden om munten wisselen en geld afhalen als ze blut bepaalde onderdelen ervan uit te werken in zijn omdat ze weer eens het vliegtuig heb de klas in meer traditionele taken of omge ben moeten nemen of te veel gespendeerd keerd talige taken te koppelen aan het hebben in het restaurant kunnen ze nog doorlopen van een bepaald gedeelte van de altijd in het casino terecht voor een gokje cd rom ook bij het uitvoeren van dit programma er zijn anderzijds ook avonturen cd roms komen vele schoolse talige vaardigheden die expliciet gericht zijn op het leren van een op een speelse manier aan bod de tips taal ook elders vindt men adventure games stellen de luistervaardigheid van kinderen op dus wel een geschikt taalleermiddel we de proef terwijl de databank en de elektro hebben hierboven al kennisgemaakt met nische post voor veel lees en schrijfwerk het spaanse taalprogramma no recuerdo zorgen daarnaast moeten kinderen natuur een ander voorbeeld is wie is oscar lake lijk voortdurend berekenen welke opties een oorspronkelijk duitse taalcursus op cd voor hen openstaan rekening houdend met rom vermomd als detectiveverhaal de taal de tijd en het geld dat hen rest na afloop leerder is het centrale hoofdpersonage dat van het programma hebben kinderen zon een geheim moet ontsluieren daarvoor der het echt te beseffen heel wat over de dient hij de trein op te gaan en op de plaats verschillende europese landen geleerd van bestemming een hotelkamer te nemen n 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 waar hij geconfronteerd wordt met geheim gesproken of schri ft elijk zijn bovendien nog zinnige boodschappen op zijn automatisch steeds heel beperkt de bestaande spraak antwoordapparaat en uitnodigingen voor herkenningssystemen bijvoorbeeld kunnen vernissages van mysterieuze dames slechts heel rudimentair omgaan met leer dersinput die op voorhand niet door het in escape from planet arizona een cd rom programma te anticiperen valt en kunnen van amerikaanse makelij krijgt een buiten hier dus geen betekenisvolle meerwaarde aards wezen in casu de taalleerder intergal bieden doorgaans blijft het bij niet gespro actische motorpech en strandt hij met zijn ken interactie touch screen muis en toet ruimteschip in de woestijn van arizona senbord en feedback in de vorm van fout gelukkig beschikken buitenaardse wezens meldingen deze producten zijn dus niet over automatische vertaalmachines om de geschikt als het gaat om het ontwikkelen vreemde engelssprekende aardbewoners te van productieve taalvaardigheid kunnen begrijpen in dit programma is het zaak om zo snel mogelijk alle materiaal te toch moet het duidelijk zijn dat de combina verzamelen om de nodige reparaties aan het tie van een rijke en perfect geintegreerde ruimtetuig te kunnen uitvoeren het spreekt audiovisuele context boeiende verhalen en vanzelf dat het in de beide cd roms van activiteiten met een uitgebreide interactieve belang is dat de speler de taal begrijpt om component maakt dat er een sterke leerom het avontuur tot een goed einde te brengen geving ontstaat vanzelfsprekend zijn daartoe heeft hij de keuze tussen verschil adventure games in hun huidige vorm niet lende geschreven en gesproken opties geschikt voor onmiddellijk gebruik in het taalonderwijs maar ze bieden leerkrachten die een taakgerichte aanpak voorstaan heel het gebruik in de klas wat mogelijkheden hun meerwaarde ligt volgens ons op verschillende vlakken er zijn natuurlijk wel enkele bedenkingen bij het gebruik van adventure games bij de meeste van deze adventure games gaat het om engelstalige producten die ofwel niet taakgericht leren en beschikbaar zijn in het nederlands ofwel multimedia een duidelijke vertaald worden in de noord nederlandse variant het is lang niet duidelijk wat precies meerwaarde geleerd wordt in deze cd roms er zijn geen doelstellingen of didactische uitgangspun taakgericht leren vertrekt van het inzicht dat ten geformuleerd en er wordt niet aangeslo taal geen doel op zich is maar een middel ten bij een bepaalde leerlijn dit is uiteraard waarmee een teerder iets moet kunnen ook niet de bedoeling van dergelijke pro doen namelijk talig functioneren in de ducten die in de eerste plaats toch als spel wereld door de leerder te confronteren met bedoeld zijn en op een zo groot mogelijk taken zoals hij die in het dagelijkse leven publiek mikken tegenkomt leert hij taal al doende met behulp van multimedia kan de wereld zij de mogelijkheden van een computerpro het de echte of een imaginaire in de klas gramma tot het interpreteren en verwerken binnengehaald worden door in die multi van open en of spontane input zij het mediawereld al doende met taal en taalge sept okt 1998 nummer 1 28 e jaargang s s bruik bezig te zijn ontstaat er een directe pretatie van mondelinge of schriftelijke input relatie tussen de behoe ft en van de teerder kunnen hier in de toekomst iets meer moge en de gestelde taken het transferprobleem lijkheden bieden een ingebouwd volgsys van de oefening in de taalklas naar het taal teem kan automatisch het leerpad van de gebruik in de praktijk wordt hier grotendeels leerder bijhouden zodat de leerkracht weet opgelost interessant weetje in dit licht is dat waar de problemen zich situeren het allereerste gebruik van de computer voor instructie het whirlwind project uit volgens salomon 1981 is de mate van 1950 juist een vluchtsimulatie voor ge mentale inspanning die de leerder investeert vechtspiloten was hier werd voor het eerst in de verwerking van het materiaal bepa de potentieel ongekende en gevaarlijke wer lend voor het leereffect een actieve leer kelijkheid door een veilige substituut werke houding leerplezier moet dus wel degelijk lijkheid vervangen voor educatieve doelein gestimuleerd worden bij leerders met leer den problemen is dat plezier vaak ver te zoeken een multimediaal leermiddel biedt zowel de om iets te leren moet je het vaak genoeg doorsneeleerders als de leerders die om doen volgens een principe uit de leerpsy allerlei redenen niet gemotiveerd zijn voor chologie is meervoudige representatie traditionele leeractiviteiten een uitdagende bovendien beter dan enkelvoudige leer en motiverende context belangrijk is middelen die een appel doen op verschillen natuurlijk dat de motivatie om te leren niet de zintuigen hebben een groter effect op voortkomt uit het werken met de computer het leerrendement een adventure game als dusdanig dit e ffect verdwijnt immers na achtig product laat toe om in een relatief verloop van tijd maar uit de inhoud van het kort tijdsbestek intensief met taal en met programma zelf verschillende talige informatiebronnen tege lijk bezig te zijn we blijven nog even stilstaan bij leerproble men nemen we bijvoorbeeld leesproble leerders kunnen op individuele basis ook men hardop lezen in de klas is zelden buiten de klas met een dergelijk product functioneel er wordt een tekst uit het taal werken terwijl toch een grote mate van inter boek geselecteerd en die moet dan hardop activiteit gegarandeerd is deze interactiviteit gelezen worden om beurt door een teerder is onontbeerlijk om het taalleerproces vooruit voor de leerder is het duidelijk dat het pre te helpen een goed geconstrueerd pro cies zijn vaardigheid in het hardop lezen is gramma moet toelaten om onmiddellijk vast die op dat moment centraal staat voor leer te stellen of een leerder een bepaald pro ders met leesproblemen kan dit erg bedrei gramma onderdeel begrepen hee ft of niet gend zijn binnen een multimediaal pro en de aangepaste feedback geven deze gramma kunnen contexten gecreeerd feedback dient een vorm van taalonderhan worden waarbinnen hardop lezen wel func deling te zijn zoals die ook in het werkelijke tioneel gemaakt wordt op voorwaarde leven zou voorkomen in plaats van een dro uiteraard dat het programma een spraak ge foutmelding aan te geven vragen de herkenner bevat in een van de hieronder personages wat de teerder juist bedoelt of vermelde taakgerichte toepassingen moe worden de gevolgen van een verkeerde keu ten de leerders het hoofdpersonage op een ze getoond verdere ontwikkelingen op gegeven moment pannenkoeken helpen gebied van spraakherkenning en de inter bakken ze zijn daarbij verplicht om het 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 recept op te zoeken in een kookboek en het heid en toegankelijkheid van het taalmateri op een aanvaardbare manier voor te lezen aal aanleiding voor het maken van deze vanuit hun standpunt ligt de nadruk niet op demo was de vaststelling dat geen enkel het correct hardop voorlezen maar op het bestaand multimediapakket voldeed aan de vooruithelpen van het personage vereisten van een taakgerichte aanpak voor deze doelgroep ook begrijpend lezen kan op een dergelijke functionele manier geintegreerd worden met het vervolgproject de eerste werkweek teksten kunnen informatie bevatten die werd verder onderzoek verricht naar de nodig zijn om de actie vooruit te helpen we invoering van multimediale leermiddelen bij kunnen ons best voorstellen dat een perso deze doelgroep daartoe werd een nieuwe nage uit het computerprogramma dient te demo met een lessenreeks van een tien a weten hoe in een bepaald sprookje een vijft iental uren ontwikkeld de eerste werk raadsel wordt opgelost omdat hij voor een week dient doorlopen te worden aan het gelijkaardig probleem staat de leerder moet begin van een vdab taalcursus algemeen dan eerst dat sprookje lezen om met het technisch nederlands voor laaggeschool programma verder te kunnen de anderstalige volwassenen die een beroepsopleiding binnen de industriele sec in een klas zijn er altijd leerverschillen tussen tor wensen te volgen de leerders beschik leerders multimediaprogramma s hebben ken wel al over een basistaalvaardigheid inherente differentiatiemogelijkheden op nederlands maar die is onvoldoende om te hetzelfde moment kunnen verschillende kunnen functioneren op de opleidingsvloer leerders op verschillende niveaus met ver de taalgebruikssituaties uit de cursus situ schillende dingen bezig zijn het leerproces eren zich in de beroepssfeer zonder dat die wordt dus in hoge mate geindividualiseerd al vakspecifiek zijn dit om beter in te spelen de teerder kan zelfstandig werken in zijn op de behoe ft en van de leerders die eigen tempo en met aangepaste feedback zodoende al zeer vlug geconfronteerd wor het leerproces kan zo efficienter verlopen den met de taal die ze op de werkvloer of op de opleidingsvloer nodig hebben deze leerdersbehoeften blijken duidelijk uit de aard van de taken hieronder taakgerichte avonturen het materiaal werd geconcipieerd vanuit het de eerste werkweek basisprincipe dat interactie onontbeerlijk is voor het verwerven van taalvaardigheid dit principe kreeg een vertaling in het feit dat het steunpunt nt2 3 zette zijn eerste taak de eerste werkweek bedoeld is voor leer gerichte multimediale passen in 1996 met dersparen die per twee de verschillende hotel sanseveria een demo van een multi taken dienen te doorlopen de taken zijn mediale taak rond het reserveren van een ook op die manier opgebouwd dat ze tot tafel in een restaurant deze taak is bedoeld betekenisonderhandeling tussen twee par voor laaggeschoolde anderstalige volwas tijen aanzetten dit hele proces dient zich af senen die een vdab beroepsopleiding te spelen in een klascontext waarbij de leer horeca volgen aandachtspunten in de kracht de taak van bemiddelaar op zich demo gingen uit naar gebruiksvriendelijk neemt sept okt 1998 nummer 1 28 e jaargang mt t e s i r n w k a i t n af m o in de eerste werkweek leert victor pica zich deze woorden verklaard door andere vertrouwd te maken met zijn nieuwe werk contexten dan de voorliggende taak omgeving de nv spiessens dit gebeurt door antoniemen door een aantal taken uit te voeren door een luisterend oor een gesproken tekst gebruik te maken van het nederlands wordt herhaald onder andere pen en papier een gesproken tekst door middel van een zakelijke brief en wordt getoond in geschreven versie een plattegrond met symbolen zoekt victor uit waar en wanneer hij moet star afhankelijk van de aard van de uit te voeren ten op zijn eerste werkdag taak zijn daarnaast verschillende andere tijdens een gesprek met de personeels elementen zichtbaar of hoorbaar foto s chef moet victor vragen beantwoorden fi lmpjes symbolen brieven certificaten in verband met zijn arbeidsvoorwaarden platt egronden veiligheidsopschriften con na kennismaking met zijn nieuwe colle versaties ga s en hun verschillende functies wordt victor geconfronteerd met een aantal een concreet voorbeeld kan de achterlig problemen en moet hij de juiste persoon gende didactische principes nog eens ver aanspreken voor de oplossing van deze duidelijken op zijn eerste werkdag hee ft problemen victor pica een afspraak met de perso een brochure met veiligheidsmaatrege neelschef van het bedrijf om enkele formali len helpt victor om gevaarlijke situaties teiten te vervullen de leerders krijgen op in te schatten en de nodige voorzorgs het scherm twee foto s te zien die van maatregelen te nemen victor pica die ze intussen al kennen en die van de personeelschef de laatste stelt het computerscherm toont steeds een gele enkele vragen aan victor die hij juist dient te taakbalk met geschreven instructies die ver beantwoorden de leerders kiezen telkens anderen met elk nieuw scherm en drie ver het meest adequate antwoord uit enkele schillende icoontjes aangeboden mogelijkheden afhankelijk van een vraagteken door op de opgelichte de keuze van de teerder krijgt het gesprek woorden in de taak te klikken worden een andere vorm voorbeeld personeelschef om te weten wat uw maandelijks inkomen zal zijn heb ik een paar gegevens van u nodig ik moet weten of u alleen woont hoe oud u bent en of u al gewerkt hebt de leerders horen deze tekst maar kunnen indien gewenst de schriftelijke neerslag ervan opvragen door op het pen en papier icoontje te klikken bij victors foto ver schijnen twee mogelijke antwoorden de cursisten horen en zien 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 1 ik ben 29 jaar en ik heb geen kinderen 2 ik woon alleen ik ben 29 jaar en ik heb al 2 jaar in een groot bedrijf gewerkt met 400 werknemers als de leerder het eerste antwoord kiest geeft de computer geen expliciete foutmel ding want het is belang rijk dat de leerder inziet waarom zijn antwoord niet het ver wachte is op antwoord 1 uit het voorbeeld geeft de personeelschef volgende opmerking ja maar ik had u ook gevraagd of u alleen woont en of u al gewerkt hebt vervolgens krijgen de leerders dezelfde mogelijkheden te zien om opnieuw een keu ze te maken deze feedback situeert zich op het niveau van de taak zelf de leerders krijgen een antwoord dat ze ook in realiteit zouden krijgen naast deze eerder pas sieve vorm van feedback kan de leerder ook zelf het vraagteken oor of het pen en papier icoontje zijn hulpbronnen raadplegen als de taalleerder bijvoorbeeld op het woordje inkomen uit ons voorbeeld klikt krijgt hij volgende tekst op zijn scherm als je een inkomen hebt van ongeveer 70 000 bef bruto per maand betekent dit dat je er ongeveer 40 000 bef netto zal krijgen niet iedereen heeft natuurlijk het zelfde inkomen er zijn mensen die per maand veel meer geld verdienen dan ande ren bevindingen leerders een gevoel van bekwaamheid leerkrachten bieden hulp door gebruik te naast het beamen van de basisveronder maken van scherminformatie in plaats van stellingen voor een multimediale taakgerich bijkomende drempels te creeren door op te aanpak leerde een evaluatieonderzoek taal alleen terug te vallen ons ook het volgende over het gebruik van dit soort lessen bij deze doelgroep de interactie wordt duidelijk gestimuleerd door motivatie bij de leerders was ongehoord de computer en zowel sterkere als zwakke groot door de eenvoudige schermopbouw re leerders die in paren van twee voor het was er geen gebruiksdrempel voor compu scherm zi tten leren op een aangepast terleken het programma ondersteunt het niveau sterkere leerders helpen zwakkeren creeren van een veilige leeromgeving zowel zodra ze zelf vat krijgen op het programma bij leerkrachten als bij leerders leerders die niet talige scherminformatie laat zwakkere productief niet zo vaardig zijn kunnen toch leerders toe aan te wijzen of vragen te stel volwaardig deelnemen door aan te wijzen len over wat op het scherm te zien is het op het scherm de afbakening van de taken scherm biedt een afgelijnd taalaanbod aan verhoogt de kansen op succes en gee ft en stimuleert tegelijkertijd interactie op een sept okt 1998 nummer 1 28e jaargang vt meer algemeen talig niveau de informatie wachtlijsten voor beginnerscursussen ne op het scherm veroorzaakt bovendien dis derlands en de onmogelijkheid anderzijds cussies in het verlengde van de eigenlijke voor bepaalde categorieen van potentiele taken die hoogst productief zijn voor de taalleerders zoals politieke vluchtelingen in algemene ontwikkeling van de taalvaardig gesloten asielcentra of gedetineer den tot heid van de leerders nadien had het pro deelname aan het regulier georganiseerde gramma ook een positief effect op het tradi onderwijs heeft de betrokken partijen uit de tionele groepswerk sector rond de tafel gebracht daar is de idee gegroeid voor een multimediale basis de leerkracht is niet langer de bron van ken cursus nederlands op cd rom van 100 uur nis en autoriteit maar wordt bemiddelaar die met wat hulp nu en dan van om het het scherm en zijn opbouw is het middel even welke taalvaardige nederlands indivi punt van het leerproces de computer dueel kan doorlopen worden neemt voorbereidende en structurerende taken van de leerkracht over in plaats van het raamverhaal waarin de taken worden onmiddellijke hulp te bieden kan de leer ingebouwd neemt de vorm aan van een kracht gemakkelijk terugvallen op de infor heuse soap incluis de slechterik van dienst matie van het scherm waarbij de leerders amoureuze intriges en echte cliffhangers op dat ogenblik strop zi tt en daarbij gee ft zoals een auto ongeval de taken zelf lopen de beweging van de muis naar de verschil uiteen van een inschrijving voor een aero lende delen van het scherm de leerkracht bicscursus en de aankoop van een tweede informatie over de moeilijkheden van de handswagen tot een oudercontact over een leerders ondeugend kind en het maken van een pasfoto dit taalpakket zou eind 1999 ter het evaluatieonderzoek leerde ons ook dat beschikking moeten zijn niet alle combinaties van werkvormen en instructies geschikt zijn voor een multime diale vertaling zeker niet voor de beoogde seppe speurder en de gestolen doelgroep zo zijn de eisen voor het structu zebrastrepen rerend vermogen van de leerders te hoog wanneer de informatie die ze nodig hebben een multimediaproject van een heel andere over verschillende schermen gespreid aard is het k ds projects de twee grote wordt ook te lange instructies zorgen stee doelstellingen hier zijn enerzijds het ontwik vast voor problemen kelen van een spraakherkenningssysteem voor kinderen en anderzijds het onderzoe ken hoe kinderen met deze technologie interessante intriges omgaan en wat de meerwaarde ervan kan in de wasserette zijn in het taal onderwijs gesproken inter actie sluit immers beter aan bij een natuurlijk al deze bevindingen worden momenteel leerproces zeker als het gaat om het aanle verwerkt in een nieuw en groter multimedia ren van een taal project voor een iets andere doelgroep laaggeschoolde anderstalige volwassenen met dit doel werd een adventure achtige zonder enige kennis van het nederlands animatiefilm met ingebouwde spraakher de problematiek enerzijds van de lange kenning ontwikkeld in het verhaal moeten 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 0 ij k h i tj y l n v de kinderen de niet zo snuggere politie aantal juiste antwoorden mogelijk zijn speurhond seppe speurder bijstaan in zijn wanneer kinderen niet onmiddellijk een juist zoektocht naar de gestolen zebrastrepen antwoord op de halfopen vraag kunnen van zebedeus zebra ze moeten seppe geven krijgen ze na een beperkt aantal daarbij veilig en wel door een aantal seconden een feedbackvraag die meestal opdrachten loodsen een nieuw kleedje ver gesloten is waarbij ze dus slechts een van sieren voor mijnheer zebra die zich toch wel twee mogelijkheden kunnen kiezen dit krij een beetje bloot voelt warme chocomelk gen ze ook wanneer ze een fout antwoord halen bij ursula uier een bruine koe want geven wanneer ze ook op de feedback alleen bruine koeien geven chocomelk vraag niet kunnen antwoorden of fout ant pannenkoeken bakken voor kitty huiskat woorden geeft het programma hetzij een die haar beschuit met muisjes ervandoor tweede feedbackvraag hetzij zelf de oplos zag gaan enzovoort sing in totaal zijn 28 meestal halfopen of geslo in het eerder vermelde pannenkoeken bak ten vragen in het programma verwerkt die ken dienen de kinderen de ingredienten in rechtstreeks aan de kinderen gesteld wor de juiste volgorde in een grote kom te doen den en waarop ze een antwoord dienen te eerst twee kopjes bloem dan drie eieren geven om het programma verder te laten vervolgens een lepel suiker en als laatste lopen geprobeerd werd om op voorhand een halve fles melk daarmee kan vanalles alle mogelijke input van de kinderen te anti fout lopen verkeerde volgorde van de ingre ciperen en in te bouwen in de feedback op dienten verkeerde hoeveelheden verkeer de vraagstelling het begint meestal met de recipienten een voorbeeld van een een halfopen vraag waarop een beperkt mogelijke interactie 0 ia a n sept okt 1998 nummer 1 28 e jaargang seppe nu moeten we alles in de juiste volgorde in de grote kom doen wat moet er eerst in kind twee kopjes seppe ja maar we moeten de kopjes ook met iets vullen vertel jij maar wat erin moet kind suiker seppe we moeten eerst iets anders dan suiker in de kom doen zeg jij maar wat kind zegt niets gedurende 5 seconden seppe we zullen het eens proberen met twee kopjes bloem in een ander voorbeeld moeten de kinderen openstaat is rechtdoor er staan ook bonte seppe de juiste weg naar ursula uier de koeien in de wei die geven echter geen bruine koe dirigeren eerst rechtdoor dan chocomelk als de kinderen deze redenerin naar links ze krijgen daarbij een pla ttegrond gen maken zullen ze automatisch de juiste van het dierendorp ze zijn juist bij siegfried oplossing kiezen doen ze dit niet dan helpt de uil in de klokkentoren geweest links en seppe speurder hen een handje hier volgt zien dat rechts de weg afgesloten is met een mogelijke interactie roodwit verkeerslint door een kettingbot sing de enige optie die eigenlijk voor hen seppe moeten we naar links of naar rechts of rechtdoor kind naar links seppe ja maar we komen juist van bij de klokkentoren moeten we naar rechts of rechtdoor kind naar rechts seppe oei dat gaat niet de weg is afgesloten door de kettingbotsing van de schapen moeten we naar links of rechtdoor kind rechtdoor seppe gaat tot bij de volgende wegsplitsing seppe en nu kind zegt niets gedurende 5 seconden seppe moeten we naar links of naar rechts kind naar rechts seppe rechts is de mensenstraat daar wonen alleen huisdieren we moeten naar links en seppe wandelt voort tot bij de bruine koe 286 jaargang nummer 1 sept okt 1998 gezocht dappere mn met wat je dan als leerkracht nodig hebt is een creativ voor mat gebr serieuze portie creativiteit om de nog zoveel onverkende mogelijkheden van multimedia te ontdekken en te vertalen naar de noden multimedia introduceren in de klas is geen van je leerlingen je mag ook niet gespeend job waar een leerkracht onbezonnen aan zijn van een zekere durf om te experimente begint zoveel mag duidelijk zijn de snel ren wat overredingskracht naar directie en evoluerende markt beslist voor jou welke ouders toe komt dus ook wel van pas technologie en welke programma s je op een bepaald moment ter beschikking hebt maar wie niet waagt niet wint ook hier vooraleer tot aankopen over te gaan die zijn we gebaat met enig historisch besef de nen een heleboel inhoudelijke keuzes uitge computer die ooit een vreemde uitvinding klaard te worden het eigen didactisch was regeert nu voor een groot deel ons kader is zeker gebaat bij enig historisch leven veel toepassingen en producten die besef en een kennis van wat bij de buren nu overal verkrijgbaar zijn zijn eens ont gebeurt voor wie daar rekening mee houdt sproten aan het creatieve brein van groe ligt de weg echter open voor boeiend werk pen van enkelingen met een onderwijswe het is een uitdaging om optimaal gebruik te reld in technologische beweging is er zeker maken van wat de technologische markt ter ruimte voor creativiteit de bal ligt in het beschikking hee ft zonder daarbij slaafs de kamp van de durvers nieuwste ontwikkelingen te willen volgen mieke devlieger steunpunt nederlands als tweede taal blijde lnkomststraat 7 3000 leuven mieke devlieger arts kuleuven ac be noten 1 het eerste deel van dit artikel maakt gebruik van de eerste twee hoofdstukken van levy 1997 michael levy is hoogleraar computerondersteund taalonderwijs aan de universiteit van queensland australie zijn boek is een van de weinige werken die proberen om het computerondersteund taalonderwijs te situeren in een histori sche en interdisciplinaire context en om de theorieen achter de verschillende bestaande programma s te achterhalen en te beschrijven 2 time shared interactive computer controlled information television brigham young university 1971 sept okt 1998 nummer 1 28e jaargang 3 hoewel een stevige theoretische onderbouw een noodzakelijke voorwaarde is voor het ontwikkelen van taalmateriaal is het een utopie om te geloven dat alle compo nenten van deze onderbouw op voorhand even volledig of duidelijk kunnen zijn van de andere kant houdt zuiver praktijkgericht ontwikkelen een risico in wanneer er geen theoretisch kader voorhanden is waarbinnen de parameters van het ont wikkelde getoetst kunnen worden op hun didactische bruikbaarheid moet je de materiaalontwikkeling daarom dan maar stopzetten natuurlijk niet het ontwikkelen van praktisch materiaal kan er juist toe bijdragen om een beter inzicht te krijgen in taaltheoretische aspecten de meeste initiatieven van het steunpunt nt2 ku leuven rond het ontwikkelen van multimediamateriaal volgen dan ook het volgende stramien in de praktijk van het taakgericht onderwijs stellen zich bepaalde onderzoeksbehoeften die worden geformuleerd in een onderzoeksvraag waarop geprobeerd wordt een antwoord te vinden aan de hand van een praktische toepassing na uittesten en evaluatie van deze toepassing worden aanpassingen aangebracht en nieuwe inzichten geformu leerd die worden dan weer opgenomen bij het ontwikkelen van een nieuwe toe passing op deze manier wordt zowel een inhoudelijke als praktische expertise opgebouwd 4 workable dutch europees lingua project 1994 1995 5 workable languages europees leonardo project 1996 1998 6 kids is een iwt pro ject in samenwerking met esat een afdeling van het departe ment electrotechniek van de faculteit toegepaste wetenschappen en met lernout hauspie speech products 1996 1998 7 om na te gaan wat het leereffect van de spraakherkenningstoepassing is gingen wij na welke informatieoverdracht dit soort toepassing genereert in tegenstelling tot andere onderwijssituaties daartoe werden vier experimentele onderzoekscondities uitgewerkt voor hetzelfde verhaal het verhaal in een klassieke klas leerkracht kin deren situatie eenmaal met en eenmaal zonder het stellen van dezelfde vragen door de leerkracht uit de spraakherkenningstoepassing hetzelfde verhaal in een kind computer setting eenmaal zonder enige vorm van interactie en eenmaal met spraakherkenning voor het doorgaan van het experiment in de verschillende con dities werden een taalvaardigheidstest en een woordenschattest afgenomen onmiddellijk na het experiment werden aan de hand van een voorzichtig gestructu reerd interview de kortetermijnleereffecten onderzocht woordenschat taalstructu ren begrijpen van het verhaal na een week werden aan de hand van een iets los sere vragenlijst de meer blijvende leereffecten gemeten het materiaal dat op deze manier bij meer dan 130 5 tot 8 jarige kinderen verzameld werd wordt op dit ogen blik verwerkt 28e jaargang nummer 1 sept okt 1998 yz r f t ua bibliografie levy m computer assisted language learning context and conceptualization oxford clarendon press 1997 salomon g communication and education social and psychological interactions london sage publications 1981 adventure games de jacht op de gestolen kroonjuwelen utrecht aw bruna informatica 1997 escape from planet arizona ef b v 1995 freddy fish en het verhaal van de verdwenen zeewierzaadjes gent transposia 1995 versailles complot a la cour du roi soleil coproductie van reunion des musees nationaux canal plus multimedia en cryo columbia tristar home video 1997 beschikbaar in het frans engels en duits wie is oscar lake language publications interactive inc 1996 sept okt 1998 nummer 1 28e jaargang