Publicatie datum: 2001-01-01
Auteurs: Heleen Strating, Anne Vermeer
Collectie: 17
Volume: 17
Nummer: 3-4
Pagina’s: 151-162
Documenten
heieen strating en anne vermeer de digitale klas over in efficientie van het inzetten van multimediale software in het tweede taalonderwijs 1 inleiding de invoering van ict in het taalonderwijs lijkt wat overeenkomsten te vertonen met de introductie van het talenpracticum op menige middelbare school aan het eind van de zestiger jaren grote inzet van enkele enthousiastelingen grote investeringen van uitgevers en scholen in geld en materialen en een curriculum ingezet voor alle leer inhouden en alle vaardigheden in de eerste praktijk van het talenpracticum was het leren van woorden met woordenlijsten als english idiom for grammar schools of schwere worter uit de gratie en iedereen moest vanaf het begin al zoveel mogelijk spreken later bleek dat die woordenlijsten toch wel broodnodig waren en dat het productief taalgebruik eisen vanaf de eerste dag niet altijd en voor iedereen nuttig was de huidige vreemde taalmethoden hebben daarom een eclectische aanpak een mix van al wat goed gebleken is bijv de methode grandes lignes terugkijkend zijn verdere overeenkomsten de hoge verwachtingen wat betreft de positieve effec ten op de vaardigheden van alle leerlingen en niet te vergeten een grote discrepan tie tussen ideaal en praktijk ook vanwege vastgeroeste gewoontes van leraar en leer ling en kapotte apparatuur dezer dagen lijkt ict het toverwoord voor beter taalonderwijs adaptiever interactiever authentieker l histoire se repete ict wordt ingezet voor alle leer inhouden en alle vaardigheden en alle leerlingen zonder dat eerst eens bekeken wordt of het betreffende medium wel zo geschikt is voor alles en iedereen de grote haast van uitgevers om toch maar vooral de boot niet te missen en de gretigheid van scholen om ict materialen voor hun leerlingen te hebben leidt ertoe dat er veel kaf tussen het koren zit ook al omdat zij die veel van taalleren weten vaak weinig ver stand hebben van programmeren en programmeurs vaak weinig verstand hebben van taalleren gelukkig heeft de overheid naast het beschikbaar stellen van veel geld alleen deze kabinetsperiode incidenteel al 670 miljoen ook stappen ondernomen om een en ander in goede banen te leiden onder andere het instellen van een expertisecentrum ict zie bijv corda westhoff 2000 en wordt ook in de vak bladen regelmatig aandacht besteed aan de waarde van ict in het taalonderwijs zie onder andere levende talen blijft staan dat er bij een groot deel van de op de markt verschenen ict taalleermaterialen vragen te stellen zijn met betrekking tot de ge kozen leerinhoudc interactievormen en taalleerstrategieen er worden combinaties in praktijk gebracht van leerstof voor een bepaalde leerder en met een bepaalde leerling computer interactievorm oftewel de user interface die in de programmatuur verwerkt is die in wisselende en vaak beperkte mate gebaseerd zijn op theoretische inzichten of geexpliciteerde aannamen zowel op het terrein van taalleren als van de spiegel 17 18 1999 2000 nr 3 4 151 162 informatica met betrekking tot de optimaliteit van de samenstellende delen van de gekozen combinatie in dit artikel willen we ingaan op een aantal aspecten daarvan allereerst komt de leerinhoud in relatie met mogelijke interactievormen aan de orde en vervolgens de relatie tussen interactievormen en leerstrategieen van taalleerders we proberen hierbij duidelijke voorbeelden te geven van wat we voor ogen hebben ter illustratie en als onderbouwing van onze uitspraken verwijzen we naar materiaal op cd rom zoals dat in het onderwijs gebruikt wordt en hebben we verwijzingen opgenomen naar vergelijkbare materialen of oefeningen op internetsites deze sites spelen hoogstwaarschijnlijk geen rol in het nederlandse onderwijs maar zijn wel makkelijk toegankelijk voor de lezer vanuit onze site babylon kub nl ictaal kunnen deze pagina s ook direct bezocht worden tenslotte vragen we ons af op welke wijze ict inderdaad een bijdrage zou kunnen leveren aan met name het nt2 onderwijs en breken we een lans voor het doen van onderzoek naar de effectiviteit van de verschillende leerinhouden en interactievormen in aanmerking genomen de verschillende soorten leerders 2 leerinhoud en interactievorm veel ict taalmateriaal is niet meer dan een gedigitaliseerde versie van papieren materiaal waarbij niet is nagegaan of het medium wel geschikt is voor een bepaalde leerinhoud voor leerinhouden op klankniveau uitspraak prosodie bijvoorbeeld is het de vraag of ict voor alle soorten leerders een meerwaarde heeft gegeven de beperkte mogelijkheden die het medium vooralsnog biedt wat betreft feedback op de productie van de kant van de leerder wel staat het natuurlijk buiten kijf dat het aanbieden van geluid gesproken woord mediatheek thinkquest nl kl044 tmain htm categorie voor de klas acht voor taal geluiden van dieren vervoer middelen en dergelijke zoals de feedback bij een match oefening in bas gaat digitaal tegelijk met het geschreven woord of een plaatje grote voordelen biedt boven een boek maar het boek is vaak te prefereren als het om verhalen en teksten gaat onder andere omdat de sterk regionaal bepaalde variatie het herkennen en leren bemoeilijkt er wordt met name door hollanders nogal eens vergeten dat in grote delen van het nederlandse taalgebied een sterk van het standaardnederlands af wijkend dialect gesproken wordt illustratief voor de hollandse houding zijn de met name uit west nederland komende reacties over de onverstaanbaarheid van kinderen uit raalte oisterwijk of millingen op de cd roms bij de taalmethode zin in taal van wie er een aantal weliswaar gekleurd maar overigens wel standaard nederlands spreken in 40 van de autochtoon nederlandse gezinnen met lbo mbo opleiding 20 bij een hogere opleiding wordt dialect gesproken driessen 1996 hetgeen betekent dat met name voor beginnende nt2 leerders teksten in standaardnederlandse uitspraak aangeboden een extra handicap vormen voor grote groepen kinderen uit de onderbouw van het basisonderwijs of laag taalvaardige nt2 leerders is het vermoedelijk dus weinig productief om een themaverhaal of dialoog in eerste aanbieding via de computer te beluisteren zoals bijvoorbeeld in luiletterland 152 zinvoller is het om dit soort aanbod zeker in eerste instantie door de leerkracht te laten voorlezen die dat automatisch doet in de klankkleur van de regio en dus beter verstaanbaar voor de beginnende taalleerder vooral bij een leerinhoud als woordenschat is goed te zien dat veel ict materiaal alleen maar een gedigitaliseerde vorm van papieren methoden is een wat extreem voorbeeld is een webpagina goethe veriag com tests en en htm met invul oefeningen die je eerst moet printen om ze vervolgens op de pen en papier wijze in te vullen zoals in 1 1 i m having trouble with the engine er is mis met de motor ook veel andere ict taalcursussen op het internet zijn niet meer dan een ge digitaliseerd cursusboek web hengeveld com dutch de site tzm uni giessen de eu info language leidt naar meer voorbeelden veel woorden in ict materiaal krijgen nog steeds slechts een verbale omschrijving hinniken is het geluid dat een paard maakt terwijl ze zich bij uitstek zouden lenen voor de mogelijkheden die de computer biedt plaatje of video geluid bovendien wordt er vaak vanuit gegaan dat de context die de computer biedt te vergelijken is c q even rijk is als de klas met de leraar en dus voldoende is voor de leerder om te begrijpen welk begrip bedoeld wordt met het aangeboden woord een voorbeeld kan dit verduidelijken in babbelbij een programma voor woordenschat en spreektaal voor groep 1 en 2 wordt op een thematische introductieplaat als eerste aanbod gemuisd over een aantal afbeeldingen van de doelwoorden waardoor het woord mondeling gegeven wordt het podium de jurk de toverfee overigens uitgesproken als tovervee de koffers terwijl er maar een koffer staat de kring vier kabouters de spitse toren muis je over een stok met een ster aan het eind toverstaf dan hoor je zwaaien over het hoofd gezicht van de goochelaar dan hoor je schminken en over een kist dan hoor je bovenaan er wordt afgezien van aperte onjuistheden in de demo op deze manier wel heel erg vertrouwd op een juiste interpretatie van de vage aanwijzingen in dit door kleuters zelfstandig uit te voeren materiaal en niet bij een paar woorden maar bij praktisch alle aangeboden woorden in zijn algemeenheid geldt dat het bij veel in ict materialen aangeboden woorden niet erg duidelijk is welk begrip of deel van het begrip bedoeld wordt bij het aangeboden plaatje en dus woorden fout gesemantiseerd worden een kist heet in het nederlands kennelijk een bovenaan nu komt dat in de dagelijkse lespraktijk ook wel voor maar de ict omgeving biedt veel minder mogelijkheden tot checken en feedback en daarna repareren van deze misverstanden dan de aanwezigheid van een leerkracht met wie je kunt onderhandelen over woordbetekenis juist vanwege die beperkte mogelijkheden zou ict materiaal veel meer aandacht moeten besteden aan ondubbelzinnige interpretaties vaak wordt in de literatuur de rijkere context beeld geluid schrift als argument voor ict aangevoerd maar het is de vraag of dat in vergelijking met het boek in de klas wel waargemaakt wordt een tweede probleem met de leerinhoud betreft het gegeven dat het overgrote deel van de geprogrammeerde oefeningen alleen op te lossen is als de taalkennis q 1 153 aanwezig is of als men de taaiintuitie van een native speaker heeft bij het beroep op al aanwezige kennis zijn de vele woordenschatoefeningen die verschenen zijn een goed voorbeeld zoals uitbreiding van de woordenschat voor groep 3 en 4 edurom in feite zijn het steeds toetsjes uit vier plaatjes moet het goede woord gekozen worden op puntjes moet het goede woord ingevuld worden de juiste tegenstelling van een woord moet gekozen worden zoek alle woorden die bij een gegeven woord horen enzovoorts zie bijvoorbeeld de vele oefeningen op vocabulary com zonder dat die woorden op welke manier dan ook eerst aangeleerd of gesemantiseerd zijn ook morfologische en syntactische vaardigheden worden op die manier getoetst en niet aangeleerd typ het correcte meervoud van een gegeven woord syvum com cgi online serve cgi kesl2 kgeng6 tdf geef het juiste lidwoord esl about com homework esl library beginnercourse bl beginner course athe htm taal voor kleuters zet zinsdelen of woorden in een goede volgorde muiswerk in deze gevallen is dus vaak taaiintuitie van een native speaker vereist of wordt er een beroep gedaan op kennis die door de taalleerder nog verworven moet worden cf appel vermeer 1997 veel van het beschikbare materiaal op verzamelsites voor vreemde of tweede taalverwerving zoals bijvoor beeld vokabel com esl about com homework esl mbody htm dit type oefeningen overigens ook in papieren methoden veel voorkomend is toet singsgericht en niet taalverwervingsgericht en het is dus maar de vraag of er veel taal van geleerd wordt een derde probleem met de leerinhoud heeft betrekking op de differentiatie daar van uit onderzoek blijkt cf houtveen pijl pijl reezigt 1998 dat adaptief dat wil zeggen op de individuele leerling toegesneden onderwijs nauwelijks in de klas geeffectueerd wordt individuele zwakke leerlingen krijgen soms iets meer aan dacht goede leerlingen krijgen soms iets meer en moeilijker materiaal maar over het algemeen krijgen ze hetzelfde aanbod en dezelfde taken dit staat in schril contrast met de toename van het aantal tweede taalsprekers in het onderwijs die de variatie binnen de klas en daardoor de noodzaak voor differentiatie naar inhoud alleen maar doet toenemen bestaande ict materialen kunnen dienen als extra oefenmedium voor het herhalen en consolideren maar differentiatie in inhoud in het materiaal zelf wordt nog bij lange na niet benut differentiatie zou niet alleen naar niveau mogelijk moeten zijn maar ook naar de wensen van de taalleerder bijvoorbeeld het opvragen van een vertaling in de eigen taal zoals in ijsbreker of ook naar het soort feedback afhankelijk van het type leerder dat achter de computer zit bijvoorbeeld als die meer analytisch is ingesteld en dus een bepaalde morfologische regel krijgt uitgelegd als feedback op een gemaakte fout in de volgende paragraaf wordt hier verder op ingegaan tot slot kan men zich samenhangend met het voorgaande bij veel ict materiaal afvragen of de gekozen interactievorm tussen leerling en computer de user inter face optimaal is gegeven de leerinhoud tweede taalverwervingsonderzoek wijst op de cruciale rol van de kwaliteit van de interactie naarmate de reactie van de docent zowel inhoudelijk als formeel preciezer is afgestemd op het taalvaardigheids niveau van de leerder en op wat daarop volgt zal de tweede taalverwerving effi 154 cienter verlopen verhallen walst 2001 docenten zeker in het klassikale onderwijs moeten noodgedwongen vaak een soort gemiddelde niveau hanteren te moeilijk voor sommige taalverwervers veel te gemakkelijk voor anderen dit be zwaar geldt a fortiori voor teksten uit leerboeken adaptief ict onderwijs kan voor verschillende deelvaardigheden een veel preciezer zicht hebben op dat niveau en zich aanpassen op grond van geconstateerd gedrag bijvoorbeeld in de vorm van het terugkomen van bepaalde woorden of woordvormen die blijkens voorafgaande prestaties nog niet beheerst worden het onzichtbaar zijn van bepaalde links als de leerder daar nog niet aan toe is het niet meer zichtbaar zijn van links als de leerder getoond heeft het onderdeel te beheersen of het aanbieden van aan het niveau van de leerder aangepaste varianten op teksten door bijvoorbeeld relatief makkelijke woorden in een tekst te vervangen door moeilijker synoniemen bij een leerder die een grotere woordenschat heeft zo krijgt dan een leerder met een kleine woordenschat voorbeeldzin 2 terwijl een andere leerder met een grotere woordenschat 3 aan geboden krijgt op dezelfde plaats in het programma 2 langs de waterkant vind je veel soorten planten 3 langs de waterkant treft men veel soorten planten aan 3 adaptiviteit en taalleerstijl bij veel ict materiaal kan men zich afvragen of de gekozen interactievorm tussen leerling en computer optimaal is gegeven de verschillende taalleerstijlen van leerders vaak ook afhankelijk van al genoten opleiding nogal wat complete ict tweede taalmethoden zoals nieuwe buren hebben voor alle leerinhouden en typen oefeningen vaak dezelfde interactievorm ook ongeacht het type leerder in het basis onderwijs verschillen de voor kleuters bedoelde interactievormen nauwelijks van die voor leerlingen in de bovenbouw uit het voorgaande kwam al naar voren dat leerders soms stof per computer aangeboden krijgen die misschien veel beter in eerste instantie door de docent aangeboden zou kunnen worden om vervolgens in ict vorm verder te worden herhaald en geconsolideerd een dergelijke aanpak bestaat wel voor leren lezen bijvoorbeeld in veilig leren lezen zelden zijn in ict taalleerpakketten verschillende interactievormen tussen leer ling en programma mogelijk terwijl leeftijd vaardigheid en niveau van taalver werving in hoge mate kunnen verschillen dergelijke verschillen indiceren verschil len in de mate waarin de leerder vrij is dan wel sterk gestuurd wordt door de computer of de mate waarin spelenderwijs exploratief met informatie omgegaan wordt dan wel systematisch gezocht kan worden terwijl verreweg het grootste deel van de ict taalleermethoden hierin tamelijk star en inflexibel genoemd kan worden neemt aan de andere kant de ontwikkeling van technieken voor het struc tureren van informatie waarop internet met name het worldwideweb gebaseerd is de laatste tijd een grote vlucht bijvoorbeeld in manieren waarop hyperlinks gebruikt kunnen worden tn het bijzonder zijn de mogelijkheden om tekstuele visuele en 155 auditieve informatie op een flexibele manier te structureren met contextgevoelige hyperlinks bijzonder interessant met deze techniek kan in allerlei leersituaties neveninstromers in het basis onderwijs differentiatievormen korte leerroutes individuele leertrajecten de structuur van de leerstof adaptief gemaakt worden en door het programma zelf en of door de docent voortdurend aangepast worden aan de vorderingen van de leerling als een eerste stap op het adaptieve pad zijn er op dit moment wel programma s beschikbaar waarmee de docent de leerlingen cursisten in niveaugroepen kan plaatsen dit gebeurt veelal in een apart deel van het programma bijvoorbeeld in de vorm van een leerlingvolgsysteem bas gaat digi taal met een menu waarin de docent kan aangeven welke oefeningen wel en niet voor de cursist beschikbaar zijn luiletterland of met een menu waarmee de docent de woorden die leerlingen aangeboden gaan krijgen in hun lexicale lesstof kan kiezen uit een lijst lexi een stap verder gaan programma s uit het aanbod van muiswerk waarbij het programma zelf aan de hand van een toets vooraf bepaalt welke oefeningen voor de leerling relevant zijn al met al komt dit alles niet veel verder dan een differentiatie in de lesstof of de oefenstof waarbij meestal de docent extra voorwerk moet verrichten en de leerlingen als het ware vastzitten in hun groep eens gekozen blijft gekozen de diverse werkvormen zijn voor alle leerlingen hetzelfde ze liggen voor iedereen vast en iedereen moet er in dezelfde volgorde doorheen het geheel komt dan ook nog altijd niet veel verder dan een digitale vertaling van traditionele papieren werk vormen in plaats van dat de inhoud zich aanpast aan het niveau en de voortgang van de leerder uit onderzoek naar taalleerstijlen dat met name in het voortgezet en volwassenen onderwijs uitgevoerd is blijkt dat er veel verschillen kunnen zijn tussen taalleer strategieen en taalleerstijlen van individuele leerders zie bijv wenden rubin 1987 slaats 1999 voor een optimaal resultaat in de zin van leeropbrengst zou het wenselijk zijn dat ict leermateriaal niet alleen op verschillen in niveau zou inspelen zoals hiervoor werd besproken maar ook op verschillen in taalleerstijl dit komt echter nog minder aan de orde dan differentiatie naar niveau het lesmateriaal wordt vormgegeven afhankelijk van de didactische benadering van de auteurs bijvoorbeeld functioneel versus vormgericht en niet afhankelijk van de taalleerstijl van de taalleerder toch zou met de huidige programmeer technische stand van zaken juist ict materiaal zo ingericht kunnen worden dat bijvoorbeeld holistische leerders ook wel veldafhankelijke leerders data gatherers cf ellis 1985 larsen freeman long 1991 appel vermeer 1994 andere leerroutes kunnen kiezen dan analytische leerders veldonafhankelijke leerders rule formers voor bij voorbeeld het impliciet dan wel expliciet aanleren van morfologische en syntactische regels in een taal of woordleren door middel van gaten teksten zoals in de delftse methode dan wel met behulp van het doorwerken van tweetalige woordenbakken zoals in mvt methoden als het al eerder genoemde grandes lignes in het basisonderwijs wordt er voor de jonge leerders nogal eens een memoryspel in de ict methode opgenomen waarin op de twee groepen kaartjes plaatjes en of woorden staan lexi de leerlingen moeten combinaties van twee plaatjes twee 156 woorden of plaatje en woord beginletter zoeken in een methode die bij deze werk vorm rekening houdt met verschillende taalleerstijlen zouden om te beginnen visuele verbale en auditieve elementen in een oefening verwerkt worden plaatje en woord gecombineerd en tevens een geluid erbij dat verbonden is met de afbeelding of de uitgesproken versie van het woord een optimaal adaptieve methode zou daar bij ook nog vaststellen welke items er op een bepaald moment aan een bepaalde leer ling aangeboden moeten worden en welk kanaal auditief visueel verbaal optimaal aansluit bij de taalleerstijl van de leerling verder is op te merken dat het sterk verbalistisch ingestelde onderwijs de meer visueel ingestelde niet analytische leerders benadeelt wanneer er alleen al de mogelijkheid geboden zou worden in een help scherm te kiezen voor ondersteunend beeldmateriaal diagrammen en schema s eventueel vergezeld van of aangevuld met commentaar in de eigen taal of een andere steuntaal zou dat voor een deel van de leerders een heel bruikbare aanvulling zijn onderzoek van laufer hill 2000 naar on line woordenboekgebruik in een efl situatie op academisch niveau illustreert dit het onderzoek geeft een eerste voorbeeld van het benutten van de mogelijkheden om aanbod van het programma en vraag van de leerder samen te laten gaan zonder dat dit leidt tot zoveel toeters en bellen dat de inhoud ondergeschikt raakt aan de vorm met behulp van hyperlinks konden gemarkeerde woorden in een leestekst in een woordenboek opgezocht worden er kon gekozen worden voor een tl vertaling een definitie in t2 morfologische informatie extra informatie bijvoorbeeld uiteen lopende morfologische semantische en syntactische achtergrondinformatie en ten slotte kon er ook naar de uitspraak van het woord geluisterd worden de gevraagde informatie verscheen in een hoek van het tekstscherm zodat de breuk met het lees proces zo gering mogelijk gehouden werd uit de experimenten bleek dat het gebruik van diverse opzoekmogelijkheden de verwerving positief beinvloedde naar onze mening zou het voor cursisten in de hele bandbreedte van het onder wijs beter zijn wanneer de ict materialen adaptiviteit naar niveau en taalleerstijl in combinatie met elkaar ten volle zouden benutten wanneer we bijvoorbeeld een ana lytisch ingestelde leerling met een relatief laag taalvaardigheids niveau contrasteren met een niet analytisch ingestelde leerling met een relatief hoog niveau zou dat betekenen dat de eerste leerling waarschijnlijk goed uit de voeten kan met de meeste van de hiervoor genoemde materialen die nu in veel scholen veelal naast het papieren curriculum ingezet worden de eerste leerling wordt immers naar een set schermen geleid waar ze een aantal regel s met voorbeeldzinnen moet doorlezen vervolgens moet ze met de voorbeeldzinnen oefenen in een of meerdere werkvormen en even tueel wordt er ook nog even getoetst of de leerling de regel nu goed kan toepassen de tweede leerling wordt echter niet gelukkig van dit kwartier achter de pc om ook aan de taalleerstijlwensen van de tweede leerling tegemoet te komen zou het programma moeten worden aangevuld met schermen met een of meerdere plaatjes foto s of een video met een bijbehorende tekst verhaal of dialoog waarin de te leren regel wordt toegepast een voorbeeld in deze richting is bbc co uky education languages french talk greetings index shtml in plaats van het tekstscherm waarin de regel sec wordt gegeven beide leerlingen kunnen vervolgens nog kiezen 157 voor een tekst op het scherm waarin op gemarkeerde gedeelten geklikt kan worden om de toepassing van de achterliggende regel in beeld te krijgen afhankelijk van de dominante taalleerstijl zou het programma feedback kunnen geven in de vorm van uitleg en herhaling middels beeld en geluid of van tekst met voorbeelden op het scherm remedieren op dezelfde manier als de stof werd aangeboden en geconso lideerd idealiter zou het programma zelf vooraf met een toets moeten vaststellen wat het niveau van de leerling is en welke combinaties van taalleerstijl en de leerling prefereert of dergelijke informatie uit een centraal leerlingvolgsysteem moeten kunnen inlezen nog een stap verder op het vlak van adaptiviteit naar zowel niveau als taalleerstijl komen programma s die zichzelf continu aanpassen aan de leerling op basis van de interactie die gaande is het programma bouwt in een dergelijk geval een model van de gebruiker en maakt op basis daarvan een keuze uit de volgende interactievorm of inhoudelijk aanbod dit kan betekenen dat de presentatie van de inhoud aangepast wordt bijvoorbeeld de mate van detail ervan het toevoegen of weglaten van auditieve informatie dat de volgorde waarin de lesstof wordt aangeboden variabel is of dat links naar hypertekst zoals diverse vormen van hulpbestanden al dan niet zichtbaar zijn voor de leerder een relatief eenvoudig voorbeeld van dit adaptieve principe is een lesonderdeel waarin het programma de moeilijkheidsgraad van ver schillende woorden in een aangeboden tekst aanpast afhankelijk van de woorden schatomvang van de t2 leerder die met de tekst bezig is voorbeelden 2 en 3 hierboven de principes en techniek achter adaptieve hypertekst maken het mogelijk de presentatie of de opbouw van de leerinhoud te veranderen op basis van informatie over de al aanwezige kennis van de leerling zo kan worden verhinderd dat een leer ling vooruit springt naar een volgende lesinhoud terwijl de vorige nog niet voldoende bekend of geoefend is tevens kan worden bijgehouden of alle relevante links zijn geactiveerd door de leerling en kan er selectief remedierende feedback gegeven worden schatkist met de muis 4 multimediaal adaptief interactief hoe effectief is het hierboven zijn verschillende suggesties gedaan van wat in principe beter kan in het in ict omgeving vormgegeven taalonderwijs en wat we niet of slechts mondjesmaat tegengekomen zijn in bestaand materiaal we besluiten in deze paragraaf met een beschrijving van onze plannen voor een onderzoek naar de effectiviteit van de ver schillende leerinhouden en interactievormen in aanmerking genomen de verschillen de soorten leerders het moge duidelijk zijn dat we er niet voor zijn om klakkeloos overal ict materi aal in te zetten middels sterk op bestaande papieren curricula en traditionele didactiek gebaseerde programma s op cd rom opgeleukt met visuele en auditieve toeters en bellen uit het onderwijsverslag 1999 van de onderwijsinspectie blijkt dat 90 van de leerkrachten in het basisonderwijs de computer wekelijks gebruiken meestal ter ondersteuning en remediering in aanvulling op het reguliere programma uit reacties 158 van leerkrachten is echter af te leiden dat zij helemaal niet zo tevreden zijn over het gebruik van ict materiaal met uitzondering van de voorhoedescholen waar men veelal wel positief is het kost veel tijd en extra werk kan maar slecht geintegreerd worden in de dagelijkse lespraktijk en het materiaal zelf wordt ook vaak nog als onvoldoende beoordeeld blijkbaar is men wel van mening dat ict toepassingen binnen het onderwijs de toekomst hebben maar de effectiviteit ervan is tot nog toe niet om over naar huis te schrijven cf rapport de digitale les 2001 naar onze mening zou de kwaliteit van de ict materialen er op vooruit gaan wanneer tech nieken en principes op het vlak van adaptiviteit naar niveau inhoud en taalleerstijl toegepast zouden gaan worden door de leermiddelenontwikkelaars en programmeurs de grote variatie in leerinhouden interactievormen en taalleerstijlen in tweede taalleren is in het beoogde onderzoek het uitgangspunt om te komen tot in het taal onderwijs toepasbare modellen voor adaptieve informatiestructurering het analy seren en evalueren van leerling computer interactievormen die in computer programma s gebruikt kunnen worden is van belang voor het ontwikkelen van empirisch onderbouwde modellen voor de toepasbaarheid van interactievormen of user interface designs in relatie tot kenmerken van gebruikssituaties daartoe zal kennis van onderwijs en leerprocessen in nt2 onderwijs gecombineerd worden met fundamentele it kennis op het gebied van user modelling in deze context het op bouwen van een representatie van de vorderingen van de leerling en van technieken voor het structureren van digitale informatie het accent ligt op de ontwikkeling van een adaptieve structurering van ict taalleermateriaal waarbij een leerling op basis van gegeven responsen en eigen wensen door een zich steeds aanpassend curriculum geleid kan worden verschillende mogelijkheden van ict diagnostisering van het taalverwervingsniveau van een leerder zullen geinventariseerd en beschreven worden evenals mogelijkheden voor het geleidelijk in moeilijkheidsgraad verande ren of van tutorial naar naslagwerk evolueren van lesmateriaal in een experimentele setting willen we graag onderzoeken in hoeverre leerlingen in het taalverwervingsonderwijs baat hebben bij diverse mogelijke adaptieve ict omgevingen en wat in een ict context optimale relaties zijn tussen leerinhoud inter actievorm en taalleerstijl en doelen kennis en preferenties van leerlingen het onder zoek zal zich toespitsen op materialen voor de middenbouw van het basisonderwijs en de basiseducatie in het volwassenenonderwijs de drie punten die we in dit artikel hebben aangeroerd leerinhoud interactievorm user interface en taalleerstijl vormen de matrix waarop het beoogde onderzoek steunt ten aanzien van leer inhouden zal met name gekeken worden naar woordenschat een beperkt aantal morfologische regels en tekstuele vaardigheden wat betreft de taalleerstrategieen zal gekeken worden naar metacognitieve cognitieve en sociaal affectieve strategieen o malley chamot 1990 en compensatie en geheugenstrategieen oxford 1990 voor het classificeren van leerders zal mede gebruik gemaakt worden van be staande instrumenten zoals de nidex of learning styles ils soloman felder 1996 en de strategy inventory for language learning sill cf oxford 1990 het derde aspect de interactievorm en de mate van adaptiviteit daarvan zal met name betrekking hebben op globale kenmerken van het materiaal hoeveelheid en type 159 feedback mate van sturing maar daarnaast ook op locale inhoudelijke adaptiviteit wijze en volgorde waarin een leerling te maken krijgt met de leerinhoud ter illustratie van de werkwijze in het beoogde onderzoek volgt een uitgewerkt voorbeeld voor groep 6 in het basisonderwijs in een pre test post test design parti ciperen 30 tot 40 nt2 leerders in een experiment van drie weken naast de pre test krijgen de leerders aan het begin van deze periode taken voorgelegd waarmee de woordenschatkennis en kennis van de regels rond de vorming van meervoud en voltooid deelwoord worden getest tevens wordt de taalleerstijl van de leerder vast gesteld de aangeboden leerstof wordt afgestemd op het gemeten niveau van de leerder en bestaat uit 100 onbekende enkelvoudige woorden en 100 samengestelde en afgeleide woorden die de leerlingen krijgen aangeboden in een aantal teksten en diverse spel oefen en werkvormen in hulpschermen die bij elk woord of optreden van een regel opgeroepen kunnen worden kan een leerder kiezen uit verschillende soorten informatie bijv afbeelding geluid woordbeeld contextzin omschrijving vertaling in tl op basis van vertoond gedrag stelt het programma een taalleerstijl profiel van de leerder vast afhankelijk van dat profiel geeft het de leerder een bepaald type feedback of een bepaalde werkvorm als eerste of pas in tweede instantie waarmee tegemoet gekomen wordt aan de voorkeur van de leerder na afloop van de experimentele periode wordt gekeken welk type leerder welke route door de leerstof gekozen heeft in welke tijd de verhouding tussen de pre test en de score op de afsluitende post test tenslotte geldt als indicator van de effectiviteit van het programma naast de door de computer geleverde gegevens over de leerweg en de resultaten van elke leerder worden er observaties in situ uitgevoerd van leerders en docentengedrag in de analyse van de resultaten wordt om te beginnen gekeken naar hoofdeffecten voor de verschillende variabelen bijvoorbeeld is aanbod met regels effectiever dan analogieen geven leren leerders die om regels vragen makke lijker dan anderen is gebruik van de eerste taal effectief of niet om interactie effecten na te gaan komen de volgende vragen aan de orde leren regel leerders effectiever wanneer in de leerstof daadwerkelijk regels aangeboden worden wat is de samenhang tussen tl gebruik raden van betekenis uit de context en het direct opvragen van betekenis is de woordenschatomvang van de leerder van invloed op de vraag naar tl vertalingen op basis van de resultaten van dergelijke analyses en experimenten hopen we te komen tot empirisch gefundeerde uitspraken over het zinvol en effectief inzetten van ict in het tweede taalonderwijs zodat zin en onzin van dit nieuwe toverwoord alle betrokkenen duidelijker zullen zijn materialen babbelbij wolters noordhoff bas gaat digi taal uitgeverij groen de delftse methode uitgeverij boom uitgeverij boom nl html fondsen nt2 htm grandes lignes wolters noordhoff wolters nl vo sl sub17 t 1526 default htm 160 lexi okido educatieve software okido software com luiletterland swets zeitlinger ww w swetstest nl frameset asp page stp demo muiswerk swets zeitlinger swetstest nl frameset asp page stp demo nieuwe buren malmberg 194 229 132 181 nieuweburen nl nbplein index html schatkist met de muis zwijsen zwijsen nl school software index htm taal voor kleuters de multimediale basisschool deel 5 bruna multimediale basisschool nl uitbreiding van de woordenschat groep 3 en 4 edurom bruna edurom nl edurom index html ijsbreker thiememeulenhoff ijsbreker nl ijsbreker home asp veilig leren lezen zwijsen zwijsen nl school software index htm bibliografie appel r a vermeer 1994 tweede taalverwerving en tweede taalonderwijs muider berg coutinho appel r a vermeer 1997 woordenschat en taalonderwijs aan allochtone kinderen tilburg tup studies in meertaligheid 9 corda a g westhoff red 2000 auto s met ovale wielen een referentiekader voor het schatten van de meerwaarde van ict voor het mvto enschede zoetermeer nab mvt oc w de digitale les spook of droombeeld onderzoek naar de effectiviteit van educatieve software 2001 groningen bop onderwijsonderzoek advies driessen g 1996 allochtone ouders te optimistisch over onderwijskansen eigen kind didaktief26 l katern 10 13 ellis r 1985 understanding second language acquisition oxford oup houtveen a s pijl y pijl g reezigt 1998 adaptief onderwijs stand van zaken in het wsns proces de lier abc inspectie van het onderwijs 2000 onderwijsverslag 1999 http owinsp nl onderwijsverslag 1999 themas ict html larssen freeman d m long 1991 an introduction to second language acquisition research london new york longman laufer b m hill 2000 what lexical information do l2 learners select in a call dictionary and how does it affect word retention language learning