De draad van Ariadne. Over het lezen van hyperfictie.

de draad van ariadne over het lezen van hyperfictie wie surft door internetland moet wel zeer geletterd zijn van de confrontatie met duizenden bazaars en met miljoe nen woorden word je wel hyper een labyrint waarin de lezer zich al snel lost in cyberspace kan voelen maar hyperfictie biedt ook uitdagingen om leerlingen weer aan het nodes genaamd gelegd worden de lezer toelaten de tekst op een niet line lezen te krijgen op een voor hen interessante en zinvole aire manier te lezen door het klikken manier op de zogenaamde hotwords die in een afwijkende stijl bijvoorbeeld cur sief vet onderlijnd andere kleur of andre mottart je quitterai l universite koopwaar kwijt wil in de vele nauwe iconen kan men naar believen en onbe et apres steegjes vindt men wel altijd iets naar grensd van het oorspronkelijke woord je travaillerai avec des ordinateurs zijn zin tegen een zacht prijsje en on idee of thema wegsurfen j acheterai de nouveaux programmes danks alle pogingen om van die gezel een van de interessante toepassingen on peut en un rien de temps changer ce lige internet bazaar een reusachtige voor literatuurwetenschap en onder qu on veut dans un texte creer de multip shoppingmall te maken blijven er toch wijs van deze techniek is het in beeld les variantes a partir d une matrice il es nog ontelbare kunstenaars en auteurs brengen van een intertextueel netwerk possible d inventer des centaines d histoi op het net experimenteren eerder ge rond een bepaald literair werk 3 res de textes mobiles la litterature nefait interesseerd in hypertext en hyperfictie het artikel van edward vanhoutte in dan in hypercapitalism 2 dit nummer illustreert dit principe aan que commencer l michel butor i de hand van het gedicht marsua van hypertext hugo claus laat me misschien met een op het de impact van de computertechnologie valt het onder literatoren en critici nog eerste gezicht paradoxaal statement op literatuur en literatuurwetenschap een beetje mee met de kennis van het beginnen het internet biedt meer aan is natuurlijk reeds langer merkbaar fenomeen hypertext dan is dit al heel boekenwurmen en lettercarnivoren veel literatuurwetenschappers en wat minder het geval met de literaire dan aan de meest verstokte televisie liefhebbers zijn misschien nog niet emanatie van hypertext hyperfictie kijkers onder ons zo vertrouwd met de terminologie en literatuur die geschreven wordt om het net creeert wat televisie en het vooral met de mogelijkheden van de alleen op scherm geconsumeerd te traditionele boek niet konden een nieuwe media toch gebruiken al velen worden heel wat auteurs vooral in het schier eindeloze bibliotheek van voor onder hen jarenlang teksverwerkings science fiction genre hebben het vaak het grootste deel ongepubliceerde tek programma s en laten ze zich bijvoor zeer uitgebreid over cyberspace en vir sten geschreven door individuen over beeld via de snel groeiende elektroni tuele realiteit maar zelf experimente de gehele wereld internet zijn miljoe sche bibliotheek van naslagwerken ren met dit nieuwe genre is er voorlo nen en miljoenen woorden men surft in de bibliotheek in hypertext over pig nog maar zelden bij hiervoor zijn er dan ook als het ware op taal in al allerhande zaken informeren uiteraard voor de hand liggende rede zijn facetten uiteindelijk is hypertext niets meer nen te bedenken niet iedereen heeft en het internet mag dan al op een oos dan een elektronische tekst waarin zin om programmeertalen of zoge terse bazaar lijken een labyrinth waar links die tussen verschillende woor naamde auteursprogramma s bijvoor iedereen luid schreeuwend zijn op het den of tussen andere eenheden van beeld storyspace te leren het schrij eerste gezicht soms wat waardeloze informatie zoals klank en beeld ven van een elektronische tekst is ook tsji p lettere n 7 3 13 een collage van citaten over televisie onder andere james joyce begonnen media kritiek pentagoncommuniques weet te concretiseren de meest mar beelden en kaarten tegelijkertijd kante kenmerken zijn ongetwijfeld worden een aantal verhalen verteld het doorbreken van de lineaire verhaal rond verschillende personages aan een structuur en het overlaten van de con universiteit het centrale personage trole over de tekst voor een stuk emily runbird wordt opgeroepen voor althans aan de lezer militaire dienst in saudie arabie de spanning wordt gecreeerd vanuit de internet vraag of ze het er levend van afbrengt met de komst van het world wide de lezer bepaalt haar lot web kreeg hyperfictie er weer wat immers elk scherm bevat meerdere nieuwe mogelijkheden bij ter illustra opties voor verdere lectuur via dit klik tie een interessant voorbeeld van een ken wordt niet alleen een verhaallijn werkelijk vernieuwend boek wax uitgetekend maar vloeien ook de ver or the invention of television among schillende vertelperspectieven in elkaar the bees van david blair blair werd over en wordt de lezer in een bewust een paar jaar geleden bekroond met zijnsstroom gedompeld elke leesweg een aantal internationale prijzen voor ontwerpt een andere lectuur en een een vrij lange videofilm met dezelfde duurder en geeft vandaag toch nog einde is er pas wanneer men het pro titel het was een vreemd verhaal over altijd een kleinere kans op voldoende gramma verlaat the story is now be bijen en een wetenschapper even bizar afzet we hebben hier bovendien met ing written gefilmd als gemonteerd en vervormd een jong medium te maken amper hyperfictie zou men dus kunnen om met digitale technieken in een tweede een tiental jaren oud en zoals dat vaak schrijven als volgt in plaats van een wax project werd de originele film in bij vernieuwing gebeurt zeer sceptisch roman enkel en alleen op een scherm stukjes gehakt en op internet ter be tot vijandig door de gevestigde garde te projecteren zodat hij op conventio schikking gesteld men kon de video wordt onthaald de schotschriften van nele wijze van het begin tot het einde fragmentair bekijken en de sequensen neil postman kent ondertussen wel lineair wordt gelezen gebruikt de herordenen naar goeddunken een ieder zijn amerikaanse collega hyperfictie auteur hypertext om de momenteel is het project aan het uit sven birkerts doet voor hem niet on lezer sommigen zullen hier liever het groeien tot een echt interactief kunst der 4 woord user gebruiken op elk beeld werk waarbij een groeiende schare kritiek moet men wel ernstig nemen scherm verschillende opties voor een schrijvers fragmenten becommenta maar daarom nog niet geloven beter is verdere lectuur te suggereren rieert herschrijft herinterpreteert en het die nieuwe elektronische literatuur onnodig te wijzen op de grote com aanvult ook kan men binnenkort de au serieux te nemen en op zijn merites plexiteit van de productie van hyperfic 3d modellen binnenhalen op de eigen te beoordelen tie natuurlijk is de structuur van een computer hertekenen en herbekleden traditionele roman van belang maar in met een eigen structuur en terug in het hyperfictie hyperfictie speelt die ongetwijfeld een verhaal plaatsen bovendien houdt de als vroeg en geslaagd voorbeeld van veel grotere rol een hyperfictie tekst centrale server rekening met de moe hyperfictie in ieder geval veel geci heeft niet een maar vele structuren de dertaal zodat men in het engels of teerd en besproken geldt victory vele vertakkingen verbindingen grafi frans of zelfs japans het werk kan garden van stuart moulthrop5 de lec sche elementen muzikale enzovoort lezen 6 niet alleen wordt hier het in tuur kan pas starten na het laden van moeten in de structuur geintegreerd teractieve potentieel van het medium 617 kilobytes er zijn vijftig mogelijke worden en moeten niet alleen uitge tenvolle uitgebuit maar wax illus ingangen of via paths to explore en dacht maar ook nog eens vertaald wor treert ook hoe de grenzen tussen de paths to deplore of via plaatsen op den in een auteursprogramma genres vervagen is dit nu een boek een kaart of door het vervolledigen van victory garden maakt ook duidelijk hoe een film grafiek verschillende zinnen de 993 beeld hyperfictie de literaire experimenten net zoals in het gewone literaire leven schermen van victory garden vormen die in het begin van deze eeuw met gaan niet alle internetliteratoren even n 7 3 driest te werk een mooie doorsnede kaapte het auteurscollectief laurens van wat op het internet zoal te beleven beek georg hoengdobler en ran hu valt biedt ons een initiatief van het ber vertellen over een banale gebeur duitse weekblad die zeit in samen tenis de hoofdfiguur kan s morgens werking met ibm duitsland de inter een vruchtenpers niet vinden dit is net literaturpreis deze prijs die vorig de aanleiding voor een aantal gebeur jaar voor het eerst werd toegekend 7 tenissen waarin figureren een sadis en die de eerste van zijn soort in de tisch kind een agressieve kat een oude wereld zou zijn richt zich tot een ieder man die ei zo na vermoord wordt de die er zich op toelegt niet op papier be man van waltraute tot uiteindelijk de staande literatuur te creeren iedereen vruchtenpers gevonden en via de com die de esthetische en technische mid puter bediend wordt en alle gege delen van internet gebruikt om taal te vensbestanden van alle computers van maken en nieuwe uitdrukkingsvormen de wereld gewist worden het laatste te ontwikkelen mag meedoen de orga scherm toont een huilende man op nisatoren willen das kollektive ge handen en voeten in z n californische dachtnis der gutenberg galaxis dar villa aufhin befragen was es wert sei wat op het eerste gezicht een lineair aufgehoben zu werden in die glanzen verhaal lijkt is eerder een perpetuum de zukunft gleich hinter dem nachsten mobile voor het genereren van verha link zur informationsgesellschaft 8 len elk scherm kan immers naar be dit houdt echter niet in dat het inter lieven met andere schermen verbon net zelf thema van de bijdrage moet den worden met steeds weer andere zijn alle thema s en vormen zijn toe inhouden gelaten de keuze om aan de hand van de lau de derde laureaat biedt ons een soort reaten van het vorige jaar even de hui archeologische zoektocht achter de dige internetliteratuur te bekijken is gevels van een grootstad berlijn der ook vanuit een pragmatisch standpunt brandenburger tor ein fuhrer is een ingegeven de teksten staan onverkort tegelijk komische en huiveringwekken op het net en kunnen dus door de lezer de gids geconcipieerd op het ritme van van dit artikel makkelijk bekeken wor berlijnse trefwoorden die telkens de den als voorproefje en smaakmaker keerzijde de onderwereld van de stad zijn de illustraties bij dit artikel be belichten doelde en ook de poezie gaat hyper ulrich martina kieninger kreeg de eerste reips schrijft een parodie op het son prijs met een nonsensikaal toneelstuk net de op de volgende pagina afge titel der schrank die schranke drukte illustratie toont het volledige i stuck theater fur i denker im denk sonnet maar een traditionele lectuur tank met als dramatisch personae weegt niet op tegen de online versie twee demonen een revolutionaire fan het gedicht ontstaat op het ritme van tast een regisseur een kast regie aan de computer de woorden dansen en wijzingen maar vooral veel versinter stuiten tot ze op hun plaats staan glij mezzi overlopend van taalspel kurt den dan weer weg uit de zin om zich schwitters ernst jandl zijn niet veraf opnieuw te positioneren de geleide lijke aanmaak van rijm en ritme wordt waltraute halt die welt i m atem heet hier ten tonele gebracht de bijdrage die de tweede prijs weg tsjip letteren 7 3 15 dialogen verwijzingen vertellerstand reeds gekozen links lichten immers in punt et cetera een andere kleur op en de backspace maar aan de andere kant kan men na toets voert onmiddellijk de lectuur tuurlijk ook stellen dat wanneer men draad volgend naar de vorige scher literatuur in een programma pro men terug zouden marcel proust beert onder te brengen er vormen thomas mann en james joyce dit niet ontstaan die sterk afwijken van datgene fantastisch hebben gevonden e wat traditioneel wordt geassocieerd met literatuur simpelweg omdat de technische mogelijkheden van de com noten puter niet dezelfde zijn als die van de i interview in liberation 30 11 1989 drukpers io 2 golumbia david 1996 hypercapital die ambivalentie literatuur en toch dgolumbi sas upenn edu iets anders vindt men mijns inziens 3 soetaert ronald guy van belle ook in de korte zeit bloemlezing van 1996 schermen met geletterdheid hyperfictie versie 2 0 in soetaert ronald luc tijdens de lectuur van die werken valt top red 1996 een beeld van bele vooral op hoe literair deze bijdragen zenheid over culturele geletterdheid zijn het schrijfplezier en het taalspel den haag sdu uitgevers stcihting ook de litanie verwunschlos van sven lijken voor deze auteurs centraal te bibliographia neerlandica p 109 123 illich moet gezien worden de ich staan er wordt een universum gecre 4 postman neil 1993 technopoly the wiit ich will nicht zinnetjes flikkeren eerd van taaltekens zinnetjes kleur surrender of culture to technology in een zeer wisselende typografie aan beweging dat nu eens grappig en new york vintage books en uit tegen de kleurrijke achtergrond naief dan weer ernstig en geraffineerd birkets sven 1994 the gutenberg van televisietestbeelden overkomt waarbij de lectuur zoveel elegies the fate of reading in an lichter wordt dan in de gedrukte vorm electronic age new york random lost in cyberspace waarin vooral inhoudelijk gewrocht house uiteraard is er nog geen raamwerk wordt en waar diepzinnigheid en 5 moulthrop stuart 19 91 victory voorhanden hoe men tegen dergelijke navelstaarderij vaak de boventoon voe garden hyperfiction cambridge werken moet aankijken welke maat ren tegenover deze lust aan het arte ma eastgate systems staven dienen gehanteerd om hyperfic fact van deze internetliteratuur staat 6 soetaert ronald guy van belle tie te beoordelen bepaalt bijvoorbeeld natuurlijk het gevaar dat men enkel 1994 mens en web van persoonlijk de complexiteit de kwaliteit men zou nog oog heeft voor de mogelijkheden naar gemeenschappelijk in persoon kunnen denken aan het aantal links van de machine en gemeenschap 1994 1995 47 8 9 en de manier waarop ze ingebed wor maar nogmaals als lezer is het vaak p 317 327 wax is op het internet te den of is de wijze waarop de hande een verademing door deze teksten te vinden op ling ondergraven wordt of juist niet navigeren want ze zijn speels en licht bug village virginia edu die de originaliteit van hyperfictie uit en toch zijn ze maar aan de oppervlak 7 op 29 september 1997 vindt overigens maakt hoe relevant is het taaivernuft te oppervlakkig want de diepgang de uitreiking van de tweede editie van in een medium dat veel meer dan taal wordt juist door de vele dwarsverbin deze prijs plaats zie zeit de vaardigheid vergt dingen van al die oppervlakten ge 8 zeit de littwett ausschr is dit slechts literatuur met andere creeerd precies het labyrintische as html middelen of betekenen deze teksten nu pect maakt deze literatuur complex en 9 zeit de een complete breuk met het literaire spannend en vaak niet zomaar na een 10 stiller louis 1991 machine die het verleden beide men kan in hyperfic lezing te begrijpen zoals het echte lite lied bevat italo calvino en de tie inderdaad veel traditionele literaire ratuur past dus en wie bang is om in literatuurmachine in stiller louis e a technieken herkennen en bepaalde dit labyrinth de weg kwijt te raken het 1991 de lezer tussen woord en beeld leescodes zijn zo uit de narratieve fictie hypertextprogramma ontrolt achter de drie essays en een scenario vianen overgenomen zoals de werking van lezer een draad van ariadne uit de eci de haan p 42 n 7 3