Documenten
de dubbele analytische beoordelingswijze voor samenvattingen het beoordelen van andermans schrijfprodukten is onvermij delijk een wat ondegelijke bezigheid oordelen over taal lopen per taalgebruiker uiteen naast een groot gedeelte enigheid in taalzaken is er een aanzienlijk randgebied van onenigheid naast duidelijk te herkennen en te benoe men fouten in woorden zinnen en teksten zijn er een heleboel moeilijk te detecteren of te beschrijven fouten de geoefende beoordelaar voelt gauw dat er iets tegen zijn taalgevoel aanbotst maar slaagt er daarom nog niet meteen in om het knelpunt precies te taxeren een remedie voor te stellen en zeker niet de oorzaak ervan aan te wijzen wie dat toch in alle omstandigheden met grote zelfzekerheid doet misbruikt enigszins begrijpelijk zijn beoordelaarsgezag uit lijfsbehoud zo n zelfzekerheid mag echter niet een schild zijn waarach ter alleen maar gemakzucht en ondeskundigheid schuilgaan ook mag de onhaalbaarheid van objectief oordelen geen reden zijn om de hele beoordelingsproblematiek dan maar over te laten aan willekeur en improvisatie binnen de gegeven beperkingen is er een gemotiveerde grens te trekken tussen goed en slecht beoordelen van schrijfprodukten in dit stuk wil ik een beoordelingswijze voorstellen voor samenvattingen als aanzet daarvoor geef ik eerst een kort overzicht van de perikelen die het beoordelen van schrijfprodukten en speciaal van samenvattingen bedrei gen verder toon ik aan dat en hoe de beoordeling van de samenvatting afhankelijk is van de andere componen ten van het samenvattingsonderwijs tenslotte ga ik in op een beoordelingswijze voor samenvattingen die m i minimale ruimte overlaat voor willekeur en intutionisme de dubbele analytische beoordelingswijze die beoordelingswijze is geent op en gegroeid uit een onderwijssituatie waarvan de meest relevante kenmerken zijn een groot aantal studenten die dezelfde samenvat tingsoefeningen voorgeschoteld krijgen en verschillende beoordelaars die eenzelfde samenvatting verbeteren 1 hoewel dit soort onderwijsorganisatie niet typisch is voor het middelbaar onderwijs zijn er voldoende redenen om dezelfde of een gelijkaardige beoordelingswijze ook daar toe te passen 152 vonk 1986 16de jg nr 3 beoordelingseffecten de beoordeling van samenvattingen kan door vele factoren onbetrouwbaar worden die factoren zijn het gemakkelijkst in drie soorten onder te brengen al naargelang van de bron van de onbetrouwbaarheid bij de schrijver de gekozen tekst of de beoordelaar ligt ik wil me tot de laatste soort beperken maar zeg kort iets over de andere soorten schrijversfactoren samenvatters geven wel eens wisselende prestaties en resul taten te zien bij het maken van verschillende samenvattin gen daarvoor kunnen vele factoren verantwoordelijk zijn bij de beoordeling van aparte samenvattingen kunnen deze verschillen niet aan het licht komen ze vallen enkel op in het geheel van de geleverde werkzaamheden van de student om te verhinderen dat studenten van occasionele onrepresentatieve prestaties de dupe worden moet de beoor delaar ervoor zorgen dat hij meer samenvattingen per stu dent te beoordelen krijgt tekstfactoren meer oefeningen laten maken is ook nodig doordat de keuze van een tekst bepaalde samenvatters kan benadelen als een tekst een beroep doet op bepaalde vakkennis of termino logie die niet voor iedereen vanzelfsprekend is dan be zorgt die tekst de ene samenvatten meer problemen dan de andere zonder dat dat aan een verschil in samenvat tingscapaciteit toe te schrijven is beoordelaarsfactoren aan de kant van de beoordelaar zijn twee soorten factoren te onderscheiden die de beoordeling van schrijfprodukten onbetrouwbaar kunnen maken de oorzaak van de onbetrouw baarheid kan enerzijds te wijten zijn aan een bepaalde mate of vorm van instabiliteit bij de beoordelaar dat betekent dat de beoordelaar niet consequent de te verbete ren samenvattingen verbetert dat hij bv niet tot het zelfde resultaat komt telkens als hem met een tijd tussen dezelfde samenvattingen worden voorgeschoteld de oorzaak van niet optimale beoordelingen kan ook liggen in een beoordelingsverschil tussen verschillende beoordelaars in het eerste geval is de onbetrouwbaarheid dus toe te schrijven aan een gebrek aan stabiliteit en consistentie van de beoordelaar in het tweede geval is een gebrek aan interbeoordelaarsovereenstemming de oorzaak die facto ren kunnen uiteraard ook nog eens in combinatie voorkomen de beoordelaarsonbetrouwbaarheid kan worden beschouwd als het resultaat van een aantal beoordelingseffecten die het verbeteren van schrijfvaardigheidsoefeningen bein vloeden die effecten zijn in kaart gebracht bv door 153 wesdorp 1978 1981 en rijlaarsdam en wesdorp 1984 ze zijn voornamelijk geobserveerd en gemeten bij de beoor deling van opstellen en opstelachtigen toch zijn die effecten overdraagbaar op samenvattingen dat wil ik hier onder aantonen daarbij maak ik gebruik van de resultaten van een kleinschalig experiment rond de beoordeling van samenvattingen 2 het signifische effect bij gebrek aan precieze beoordelingsinstructie doelstel ling en opdrachtomschrijving en als gevolg van de eigen achtergrond opleiding en voorkeur vult elke beoordelaar voor of bij de beoordeling zelf in wat de doelstellingen van de samenvatting zijn waar de nadruk op ligt e d met andere woorden iedere beoordelaar vat zijn taak op een eigen manier op dit effect is in de resultaten van het genoemde experiment terug te vinden de bedoeling van de eerste fase van dat experiment was dat iedere beoordelaar op zijn manier een aantal samenvattingen zou verbeteren opmerkelijk of toch niet is dat de kwoteringen significant uiteenlopen en dat uit het commentaar hier en daar blijkt dat de ver schillen o a het gevolg zijn van de manier waarop beoorde laars hun taak opvatten het signifisch effect voorspelt dat als beoordelaars met verschillende waardenschalen samenvattingen verbeteren dat dan zelfs bij gedetailleerde beoordelingsinstructie verschillen in waardering en beoordeling optreden een voorspelling die in een latere fase van het experiment ondersteuning krijgt daarin werd aan diezelfde beoorde laars gevraagd samenvattingen te verbeteren met precieze schriftelijke instructie die instructie bleek echter niet sterk genoeg om de beoordelingsgewoonten en opvat tingen te neutraliseren de kwoteringen bleven erg uiteen lopen het uitstralingseffect het uitstralingseffect treedt op als er een storende uit straling is van opvallende andere kwaliteiten dan de te beoordelen variabele rijlaarsdam wesdorp 1984 p 281 zo speelt zeker de typografische verzorging en het hand schrift een rol bij de beoordeling toch is dat niet echt onderwerp van de beoordeling het uitstralingseffect kan dok uitgaan van een deelaspect van de beoordeling dat her totale oordeel domineert typische voorbeelden bij de samenvatting zijn het bovenmatig bestraffen van spel fouten het diskwalificeren van een samenvatting omdat er teveel letterlijk uit de oorspronkelijke tekst is ge 154 leend het bestraffen van eenzelfde stijlondeugd bv de neiging om passieven te gebruiken of in naamwoordstijl te vervallen enz dit effect is ook in de resultaten terug te vinden de te beoordelen samenvattingen waren zo opgezet dat ze tel kens voornamelijk aan een ondeugd of een samenhangend aantal fouten leden niet iedereen heeft in de beoordeling op dezelfde manier gereageerd op een opeenstapeling van dezelfde fouten wel was dat het geval bij inhoudelijke fouten die bleven voor iedereen tot de laatste een be straffing waard anders lag dat bij taalfouten of spelfou ten als dezelfde fouten in hoge concentratie in samenvat tingen voorkwamen was dat voor de ene een reden om die zwaar aan te rekenen voor de andere niet het sequentie effect dit effect ontstaat door de nawerking van voorafgaande beoordelingen op de onderhavige beoordeling rijlaarsdam wesdorp 1984 p 282 een samenvatting wordt gemakkelijker goed bevonden als ze na een hele rij slechte voorgangers wordt verbeterd verder ressorteert onder dit effect ook het fenomeen van de beoordelaarsmoeheid en de maandagver beteringen om dit effect zo goed mogelijk te onderdrukken kan de beoordelaar niet anders doen dan de produkten twee keer te verbeteren liefst in telkens een andere volgorde en niet in maratonzittingen met de resultaten uit het beoor delingsexperiment is over dit effect niets te vertellen in het experiment werden telkens slechts vijf samenvattin gen ter beoordeling aan de proefpersonen voorgelegd te weinig dus om over sequentie verschijnselen iets zin nigs te zeggen het sequentie effect is ook werkzaam op een andere manier beoordelaars hebben nogal eens bepaalde verwachtingen bij de samenvatting van een student omdat ze van die student al bepaalde produkten hebben verbeterd de beoor deling kan dan worden vertekend doordat de samenvatting van de student al bepaalde verwachtingen en appreciaties oproept persoonlijke stijl bij de beoordeling maakt het nogal wat uit tot welk type de beoordelaar behoort sommige beoordelaars gebruiken de hele puntenschaal met hoge en lage extremen andere kwoteren liefst in de middenzone nog andere houden het voornamelijk bij hoge of lage punten ook dat blijkt uit de resultaten van het experiment 155 het contaminatie effect het contaminatie effect treedt op als de vrijheid in het beoordelen wordt gebruikt voor andere doeleinden dan die van de onbevooroordeelde beoordeling zo kan de beoordelaar zijn beoordeling in een bepaalde richting sturen om een goed figuur te slaan hij kan de samenvattingen beoordelen met een bepaald slaagpercentage voor ogen dit effect zal in occasionele gevallen wel voorkomen maar is uiter aard moeilijk te detecteren ook in de resultaten van het genoemde experiment beoordelen als onderdeel van het samenvattingsonderwijs de beoordeling van de samenvatting kan pas gebeuren als de samenvatting is gemaakt als ook alle voorbereidende stappen van organisatie en conceptie van de samenvatting en het samenvattingsonderwijs gezet zijn maar de beoordeling van de samenvatting is ook in sterke mate afhankelijk van de organisatie van de samenvattingsoefe ning de voorbereiding en om een al te zwaar woord te gebruiken van de filosofie die achter de samenvatting wordt gestopt ik ga ervan uit dat samenvattingsonderwijs behalve het schrijven van de samenvatting zelf in de volgende compo nenten uiteen te leggen is 1 bepalen van de doelstellingen van de samenvatting en het samenvattingsonderwijs 2 omschrijven van de eisen die aan de samenvatting moeten worden gesteld 3 geven van instructie om de samenvatting te maken 4 beoordelen van de samenvatting consistent met de doelstellingen eisen en de opdrachtomschrijving 5 geven van gerichte en effectieve nazorg bij de verbete ring vele problemen met het beoordelen van samenvattingen kunnen in feite door een deskundige organisatie en concep tie van de andere componenten van het samenvattingsonder wijs worden voorkomen bij het volgende overzicht ga ik speciaal in op de relatie tussen de beoordeling en die andere componenten doelstellingen van de samenvatting vele beoordelingsdiscussies zijn terug te voeren op onenig heden over de doelstellingen die met samenvattingen worden nagestreefd dat bleek al in het signifische effect bij het bepalen van de doelstellingen onderscheid ik ge makshalve twee visies die de uiteinden van een schaal vertegenwoordigen 156 aan de ene kant is er de minimalistische visie die houdt in dat samenvattingen uitsluitend ingezet worden om tekstbegrip te toetsen bij de beoordeling uit zich dat in een ruime of uitsluitende aandacht voor de inhoudelijke degelijkheid van de samenvatting daarbij wordt zo tolerant mogelijk over allerlei vormelijke problemen heen gekeken om enkel te beoordelen of de inhoud gerespecteerd is en de selectie verantwoord daarbij duiken onvermijdelijk allerlei beoordelingsdiscussies op over fouttypen die in wezen vormelijk van aard zijn maar die inhoudelijk consequenties hebben en vice versa aan de andere kant staat de maximalistische visie samen vattingen moeten worden ingezet om een zo groot mogelijk aantal luister lees en schrijfvaardigheden te toetsen bij de beoordeling van samenvattingen in deze optiek moeten dan ook al deze deelvaardigheden worden geoperationali seerd bv in de vorm van een analytisch schema bestaande uit verschillendsoortige rubrieken het bepalen van de doelstellingen van een samenvatting betekent ook het vastleggen van het relatieve belang van die doelstellingen die relatieve belangrijkheid moet alweer weerspiegeld zijn in de beoordeling liefst in de vorm van concrete afspraken een voorbeeld in de maxi malistische visie op de samenvatting zal op een of andere manier de spelvaardigheid van de samenvatter worden verdis conteerd maar wat gedaan als een behoorlijke samenvatting wemelt van de spelfouten mag dit relatief kleine manco in die mate de beoordeling beheersen dat samenvattingen en samenvatters op basis van dit testdoel alleen worden gediskwalificeerd beoordelingsafspraken gekoppeld aan afspraken over de doelstellingen van de samenvatting moeten voor dit soort gevallen in elke situatie een antwoord geven de opdrachtomschrijving bij een samenvatting samenvattingen kunnen diverse vormen aannemen en daarmee samenhangend aan samenvattingen kunnen verschillende eisen worden gesteld met name geldt dat voor de lengte van de samenvatting een minisamenvatting of een represen tatieve samenvatting de formulering eigen woorden of niet het schrijfperspectief de directe of de indirecte rede en de houding van de samenvatter strikt samenvattend of ook herstructurerend interpreterend commentarierend beoordelingsdiscussies en beoordelaarsvariatie zijn vaak terug te voeren op een onenigheid of een verschillende opvatting over de soort samenvatting die gevraagd wordt of over de eisen die aan de samenvatting moeten worden gesteld in elke onderwijssituatie waarin de samenvatting wordt ingezet moeten de eisen daarom precies worden vastge legd en in een duidelijke opdrachtomschrijving aan de 157 samenvatters worden meegedeeld verder moeten er richtlijnen zijn om de doornrekingen van de gestelde eisen gepast te beoordelen samenvatters moeten bv weten wat het kost als ze de vooropgestelde lengte overschrijden op die manier kan worden verhinderd dat samenvatters onte recht beoordeeld worden op een opdracht waarvan ze de precieze vereisten en het belang daarvan niet kenden of konden kennen instructie bij het maken van een samenvatting terwijl de opdrachtomschrijving gericht is op het explici teren van de produkteisen is de instructie voor het maken van een samenvatting gericht op het proces dat tot de samenvatting moet leiden over die instructie handelt een andere bijdrage in dit nummer hier is alleen de vraag van belang naar de relatie tussen een aangeboden procedure en de beoordeling van de samenvatting het is denkbaar dat de procedure in de beoordeling wordt meegerekend als de samenvatters verplicht worden volgens een bepaalde procedure te werk te gaan kan immers als dat voor beide partijen van tevoren duidelijk is informatie van de voor bereidende stappen mee in de beoordeling worden betrokken zo kan bv de bewerkte oorspronkelijke tekst mee worden afgegeven of het structuurplan van de oorspronkelijke tekst waarop het resultaat van de analyse van de tekst is af te lezen toch lijkt me een dergelijke werkwijze niet zo verstandig ze gaat er immers te gemakkelijk van uit dat de aangeboden procedure hoe vakkundig die ook is opgezet en aangeboden voor iedereen een handige werk vorm betekent en dat is m i een overschatting van proce dures de nazorg van een verbeterde samenvatting hoewel het bovenstaande de indruk kan geven dat er met een zodanige voorbereiding nog weinig verkeerd kan gaan bij het maken van een samenvatting en dat de beoordeling nog nauwelijks nodig is pakt dat in de praktijk wel anders uit het is echter niet voldoende dat een samenvatting wordt verbeterd maar dat die verbetering ook zodanig wordt opgezet dat de student er een precieze diagnose kan uithalen over wat er mis is in zijn samenvatting en dat hij meteen ook vanuit die diagnose tot remediering van zijn samenvatting kan komen een dergelijke nazorg legt zware eisen op aan de beoorde ling de gehanteerde methode moet immers bruikbaar en inzichtelijk zijn zowel voor de docent als voor de stu dent dat vereist een duidelijke beoordelingswijze bv begrijpelijke codes 158 de dubbele analy tische beoordelingswijze de kwaliteit van de beoordeling hangt dus in grote mate af van de vraag in hoeverre allerlei beoordelingseffecten kunnen worden geminimaliseerd verder blijkt dat degelijk beoordelen enkel mogelijk is als het samenvattingsonder wijs degelijk is georganiseerd tot slot maar niet los van de vorige punten hangt de beoordelingskwaliteit af van het systeem en de wijze van beoordelen waarvoor wordt gekozen hoewel de keuze enigszins afhankelijk is van onderwijsgegevenheden aantal samenvatters aantal beoordelaars beschikbare tijd kan m i een dege lijke beoordeling geen andere zijn dan een vorm van analy tisch beoordelen voor ik enkele argumenten geef voor en illustratie bij die beoordelingswijze typeer en evalueer ik kort de ver schillende beoordelingssystemen die voor de samenvatting in aanmerking komen globale versus analytische beoordeling voor de samenvatting liggen twee beoordelingswijzen voor de hand de intuitieve of globale beoordeling en de beoordeling door middel van een analytisch beoordelings schema de intuitieve beoordeling bestaat uit een directe beoordeling van de samenvatting zonder daarbij een expli ciet referentiekader aangereikt te krijgen bij die beoor deling worden geen deelaspecten van de te beoordelen samen vatting onderscheiden maar wordt de beoordeling globaal toegekend wel kan bij de globale beoordelingswijze de vergelijkende methode worden gehanteerd de te verbeteren samenvattingen kunnen worden afgelegd tegen een of enkele modellen door puntentoekenning maar ook op andere manie ren zie bv hoeksma 1985 kan dan worden aangegeven hoe veel beter of slechter de samenvattingen zijn vergeleken met de modellen bij de analytische beoordeling daarentegen wordt de samen vatting geconfronteerd met een geheel van te beoordelen onderdelen die op een bepaalde manier tegen de samenvat ting worden aangelegd het effect van analytisch en globaal beoordelen onderzoek naar de effectiviteit en de validiteit van die twee beoordelingswijzen is er ruim voorhanden opvallend is echter dat het grootste deel daarvan betrekking heeft op opstellen niet op samenvattingen uit die onderzoe ken is vooral te onthouden dat de superioriteit van analy tisch boven globaal beoordelen nauwelijks onderzoeksmatig aan te tonen is 3 159 dit soort onderzoeksresultaten kunnen echter geen reden zijn om analytisch beoordelen bij samenvattingen ook meteen af te wijzen daarvoor is er a te veel kritiek te formuleren op dit soort onderzoek verder is b analy tisch beoordelen bij samenvattingen iets anders dan analy tisch beoordelen bij opstellen a de manier waarop de waarde van analytische schemata werd onderzocht is betwistbaar veelal werd beoordelaars gevraagd met een aangeboden schema bepaalde schrijfproduk ten te verbeteren in noodgedwongen kunstmatige experiment situaties kan echter nooit voldoende tijd worden gegeven om vertrouwd te raken met het schema kunnen ook niet voldoende de doelstellingen en de gebruikservaringen achter dat schema worden toegelicht daardoor bieden dergelijke experimenten niet de garantie dat de schema s door proefbeoordelaars op adequate en gelijkwaardige manier worden gehanteerd het blijft dan ook best mogelijk dat ondanks de resultaten van effectonderzoeken naar analytische beoordelingsschema zo n schema in een bepaalde kring tot perfecte overeen stemming kan leiden als de verschillende beoordelaars meestal na ruime ervaring ermee en training erin precies op een gelijke manier ermee leren omgaan 4 b los van deze kritiek op het onderzoek naar het effect van analytische schema s blijft het feit belangrijk dat het beoordelen van opstellen iets anders is dan het beoordelen van samenvattingen wat kan er onder een analytisch schema voor samenvattingen worden verstaan ten eerste zoals voor opstelbeoordelingen een gesystema tiseerd overzicht van fouten of eventueel deugden die in een samenvatting kunnen voorkomen met daarbij telkens een weging ten tweede kan er echter ook een schematisch tekstanalytisch overzicht van de samen te vatten tekst onder worden verstaan 5 bij de samenvatting heeft de beoordelaar dus de mogelijk heid om twee soorten beoordelingsinstrumenten te ontwikke len of te hanteren een foutenschema en een tekstschema het spreekt vanzelf dat op basis van zo n dubbele analy tische methode een degelijker beoordelingsysteem is op te zetten dan voor opstellen onderwijsargumenten voor dubbel analytisch beoordelen ongeacht of de superioriteit van de dubbele analytische beoordelingswijze wetenschappelijk kan worden aangetoond is dubbel analytisch beoordelen vanuit de onderwijssituatie veruit te verkiezen boven globaal beoordelen de dubbele analytische beoordeling maakt het meer dan welk ander beoordelingssysteem mogelijk studenten effi cient feedback te geven op hun produkten een analytisch 160 tekst en foutenschema maken de beoordeling gericht en efficient bespreekbaar tijdens een besprekingsles kan het tekstschema samen met de cijfertjes op de kopij verwijzend naar het foutenschema een precies inzicht ver schaffen in het wel en wee van de samenvatting de combi natie van tekstschema en foutenschema garandeert dat zowel inhoudelijke als vormelijke kenmerken onder de aandacht van de beoordelaar en de samenvatter worden gebracht zo n schema s dwingen de beoordelaar verder om expliciet de fouten te benoemen ze garanderen daardoor in grotere mate een degelijke verbetering dan wanneer de beoordelaar er zich van af maakt met enkele rode strepen vergezeld van wat onheilspellende of hoopvolle kreten ten slotte is een dergelijk beoordelingssysteem een ideaal hulpmiddel om tussen leerkrachten van verschillende jaren en afdelingen tot uniformiteit te komen zowel wat betreft beoordelingswijze als wat betreft organisatie en conceptie van het samenvattingsonderwijs hoewel een dergelijke uniformiteit energie en overleg kost is het voordeel ervan niet te onderschatten een voorbeeld hoe een degelijke beoordeling van samenvattingen er m i uitziet wil ik tot slot illustreren aan de hand van een voorbeeld de gekozen tekst is om binnen de perken te blijven met opzet kort over de voorbereidende stappen van de samenvattingsoefening alleen het volgende voor ze een dergelijke maar wat langere oefening krijgen hebben de samenvatters een aantal uren achter de rug waarin o a precies is uiteengezet wat de eisen aan de samenvatting precies inhouden verder weten zij dat niet alleen de inhoud maar alle vormelijke aspecten uit het foutenschema volgens graad van belangrijkheid in de beoor deling worden betrokken conform de maxi malistische visie op het doel van de samenvatting beoordelingsprocedure bij de beoordeling worden de kopijen van de studenten twee keer doorlopen een eerste keer worden foutnummers in de marge gezet en wordt ietwat intuitief een punt toege kend na de eerste verbeterronde wordt een lijst van veelgemaakte fouten opgesteld waaraan een weging wordt vastgehangen op basis van die foutenlijst worden de copijen een tweede keer verbeterd nu wordt een punt toege kend op basis van telling dat cijfer wordt naast het intuitieve gelegd als er een sterk verschil blijkt te zijn en dat is zelden moet een laatste blik op de samen vatting het definitieve cijfer vastleggen na de verbete ring is er een besprekingsles waarin de studenten toelich ting krijgen vragen bij hun samenvatting daarna moeten 161 ze de fouten verbeteren of de hele samenvatting herwerken zie voor de precieze beoordelingsprocedure verder de geest 1986 voor meer informatie bij het foutenschema zie vandeweghe 1986 beoordelingsmateriaal ik geef tot slot de tekst met de instructie het tekstsche ma en het foutenschema dat bij de verbetering wordt gehan teerd en een voorbeeldsamenvatting met verbetering de tekst met instructie instructie representatieve samenvatting maximale lengte 90 woorden de directe rede overnemen van originele formulering mag verbeteren van tekststructuur en formulering moet als nodig marge links 2 cm marge rechts 4 cm regel wit voor elke nieuwe alinea schrijf boven je tekst rechts het aantal woorden van de samenvatting tekst de britse farmaceutische industrie de britse farmaceutische industrie maakt het goed ook al staan haar vertegenwoordigers luidkeels aan de klaagmuur wegens het vijandige klimaat waarin ze beweren te moeten werken in 1984 haalde ze een omzet van 3 5 miljard pond dat is omgerekend 280 miljard belgische frank in datzelfde jaar exporteerde ze volgens de laatst voorliggende statistieken voor 1 2 miljard pond dat is 96 miljard frank met dit exportcijfer is ze na de verenigde staten en west duitsland de derde exporteur ter wereld tevens staat ze in groot brittanie zelf vierde op de lijst van industrieen die het land aan een gunstige handelsbalans helpen na de aardolie transportuitrusting en kracht centrales toch vindt de farmaceutische industrie dat het allemaal nog beter kan farmaceuten vinden dat ze benadeeld worden door verschillende omstandigheden de eisen die gelden bij de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen worden steeds strenger de overheid bemoeit zich vol gens hen teveel met de prijzen van de geneesmiddelen ten slotte worden ze te streng aangepakt als er eens iets met een geneesmiddel misloopt 166 woorden het tekstschema de volgende elementen moeten in de samenvattingen terug te vinden zijn 162 de hier ontbrekende elementen mogen niet in de samenvat ting terug te vinden zijn de informatie elementen staan in de voorkeursvolgorde de britse farmaceutische industrie de britse farmaceutische industrie maakt het goed in 1984 haalde ze een omzet van 3 5 miljard pond ze is de derde exporteur ter wereld met een export cijfer van 1 2 miljard pond tevens staat ze in groot brittannie zelf vierde op de lijst van industrieen die het land aan een gunstige handelsbalans helpen toch klagen farmaceuten nog ze vinden dat de eisen voor nieuwe geneesmiddelen steeds strenger worden de overheid zich teveel bemoeit met de prijzen van de geneesmiddelen ze te streng worden aangepakt als er eens iets met een geneesmiddel misloopt 90 woorden het foutenschema 1 inhoud 6 1 1 onvolledige weergave onterechte weglating 1 2 foute tekstinterpretatie 1 3 ongeoorloofde toevoeging 1 4 accentverlegging niet getrouwe weergave 1 5 vage onduidelijke onprecieze weergave 1 6 gebrek aan logica in de opbouw 1 7 verkeerd schrijfperspectief te weinig afstandelijk 1 8 onevenredige slechte selectie 1 9 te ruime overname redundantie 2 tekstopbouw 2 1 foute te verre dubbelzinnige vage of lege verwijzing 2 2 fout onlogisch onprecies verbindingswoord 2 3 slechte spreiding van oude en nieuwe informatie 2 4 logisch verband verkeerd of niet uitgedrukt 2 5 onjuiste alinea indeling 2 6 ontbrekende onjuiste signaalwoorden uitdrukkingen 3 stijl 3 1 te formeel of archaisch taalgebruik schrijftaal 3 2 te informeel taalgebruik spreektaal 3 3 nodeloze en of storende herhaling 3 4 nodeloos woordomhaal 3 5 foute of gekke beeldspraak 3 6 stroeve houterige stuntelige formulering overdreven gebruik van naamwoordelijke stijl of passief 3 7 te lange of te korte zinnen 4 taal grammaticaal 4 1 foute buiging 4 2 verkeerd getal genus verkeerde pronominale vorm 163 4 3 verkeerd gebruik van lidwoorden 4 4 fout in de zinsconstructie 4 5 fout tegen de woordvolgorde 4 6 fout tegen tijdsvormen en aspect 4 7 fout tegen modaliteit 5 taal lexicaal 5 1 foutief gebruik van het voorzetsel of voegwoord 5 2 verkeerde of gebrekkige woordkeuze 5 3 gebrekkige woordcombinatie 5 4 contaminatie pleonasme tautologie 6 taal zuiverheid en algemeenheid 6 1 barbarisme dialectisme 6 2 dialectisme 6 3 purisme 7 spelling en interpunctie 7 1 foute splitsing foute aaneenschrijving 7 2 fout tegen de spelling van werkwoordsvormen 7 3 fout tegen de spelling van individuele woorden 7 4 fout tegen de interpunctie 7 5 fout tegen het gebruik van hoofdletters een samenvatting met verbetering de britse farmaceutische industrie maakt het goed alhoewel de vertegenwoordigers klagen over y2 1 teen vijandelijke werksfeer rf toch bedroeg r5 3 1 4 i2 4 hun 7omzet 280 miljard bf en de export 96 miljard 72 1 4 2 r 72 4 2 5 7na de verenigde staten en west duitsland is zei 91 9 t2 6 de derde exporteur 7 in groot brittannie staat ze vierde op de industrielijst rna aardolie 11 4 transportuitrusting en krachtcentrales r p1 9 toch kan het nog beter farmaceuten zijn y1 7 1 4 benadeeld rten eerste zijn er te strenge eisen r3 6 van de overheid bij het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen f ten tweede worden ze door de f1 1 overheid pte streng aangepakt als er t iets t 71 2 t 1 5 misloopt a maes gitschotellei 327 2200 antwerpen 164 noten deze tekst is een verkorte en voor een ander publiek bedoelde versie van maes 1986a en 1986b die teksten zijn de schriftelijke neerslag van uiteenzettingen gehouden op een themadag over de beoordeling van samenvattingen die is gehouden op 23 oktober 1985 aan de hogeschool voor vertalers en tolken in gent en was bedoeld voor de secties nederlands van de vertalersopleidingen in vlaanderen en nederland de neerslag van die themadag is maes red 1986 1 het gaat m n om het kandidatuuronderwijs schriftelijke vaardigheid aan de provinciale hogeschool voor vertalers en tolken in gent 2 voor een beschrijving van dat experiment verwijs ik naar van hauwer meiren 1986 en naar de bijlagen in het verslag van de themadag de beoordeling van samenvattingen maes red 1986 p 69 100 3 zie daarvoor bijvoorbeeld wesdorp 1983 p 39 en volovics schelvis 1979 p 87 een plausibele verklaring voor het ontbreken van die superioriteit is te vinden bij meuffels 1985a p 388 4 een gelijkaardige conclusie trekt volovics schelvis 1979 p 87 5 in deze betekenis is de term b v opgevat in nederland waar al enkele jaren sprake is om zo n schema als beoordelingsbasis in te voeren bij de verbetering van de samenvatting voor het eindexa men vwo zie voor die discussie hendrix 1985a hendrix 1985b luyten 1981 leenheer besnard 1977 rodijk 1984 rooker 1984 vanuit het cito is onlangs een onderzoekje opgezet om te peilen naar het effect van de invoering van een analytisch beoordeling schema voor de verbetering van de samenvattingen cse samenvatten vwo sanders e a 1984a sanders e a 1984b hendrix en sanders 1985 de conclusie daarvan luidt dat het gebruik van een analy tisch schema bij de beoordeling van de samenvatting nederlands tot een hogere overeenstemming blijkt te leiden dan de globa le beoordeling sanders e a 1984a p 17 6 de nummers van de rubrieken 1 tot 7 werden gebruikt als een soort default waaronder de zgn overige fouten ressorteren bibliografie geest a de 1986 de beoordelingspraktijk in de hvt gent in a maes red 1986 p 37 39 glopper k de 1985 training van opstelbeoordelaars effecten en pro blemen in w k b koning red taalbeheersing in theorie en prak tijk dordrecht p 345 352 hauwermeiren p van 1986 de beoordeling van samenvattingen een onder zoeksverslag in a maes red 1986 p 41 51 hendrix t 1985a tekstgegevens interpretatie en tekststructuursche ma s een reactie op een aantal van rodijks kanttekeningen bij de samenvatting van 1984 in levende talen nr 399 p 186 188 hendrix t 1985b de samenvatting beoordeeld tekstbegrip nederlands op het cse van vwo in levende talen nr 399 p 557 563 165 hendrix t en p sanders 1985 analytische beoordeling van de samenvat tingsopdracht c s e nederlands voor het vwo in w k b koning red taalbeheersing in theorie en praktijk dordrecht p 353 361 hoeksma j b 1985 opstelbeoordeling met lijnen en getallen in w k b koning red taalbeheersing in theorie en praktijk dordrecht p 362 369 janssen c 1980 oordelen over teksten in tijdschrift voor taalbe heersing jg 2 p 324 343 kreeft h en luyten 1980 de tekst met vragen en de samenvattingsop dracht in het centraal schriftelijk eindexamen nederlands mavo havo vwo in levende talen p 284 293 luyten t 1981 beoordeling van de samenvattingsopdracht c s e neder lands vwo in levende talen nr 360 p 329 330 maes a red 1986 de beoordeling van samenvattingen verslag van de themadag nederlands aan de hogeschool voor vertalers en tolken te gent op 23 oktober 1985 gent 1986 maes a 1986a opvattingen over en vormen van samenvattingen en samen vattingsonderwijs een overzicht in a maes red 1986 p 11 21 maes a 1986b de beoordeling van de samenvatting een ruimer perspec tief en een conclusie in a maes red 1986 p 53 66 meuffels h 1982 studies over taalvaardigheid proefschrift amster dam meuffels b 1985a het beoordelen van opstellen dimensioneel of typo logisch in w k b koning red taalbeheersing in theorie en praktijk dordrecht p 386 392 meuffels b 1985b globaal versus analytisch beoordelen in moer nr 5 p 9 14 rijlaarsdam b en h wesdorp 1984 het beoordelen van schrijfprodukten in jansen c en m steehouder red taalbeheersing in theorie en prakrijk leiden rodijk ch 1984 kanttekeningen bij de samenvatting van 1984 in levende talen nr 395 p 531 538 rooker c 1984 over het corrigeren van de samenvatting vwo in leven de talen nr 392 p 305 312 sanders p f a c hendrix en a j m luyten 1984a de beoordeling van de samenvatting nederlands specialistisch bulletin nr 29 cito arnhem sanders p f a c hendrix en a j m luyten 1984b de beoordeling van de samenvatting nederlands in tijdschrift voor taalbeheersing jg 6 p 241 251 vandeweghe w 1986 de beoordelingsschema s voor samenvattingen in de verschillende vertalers instituten een vergelijkend overzicht in a maes red 1986 p 31 35 volovics schelvis j j 1979 het ontwikkelen en evalueren van een analy tisch beoordelingsschema voor schrijfprodukten van mavoleerlingen in tijdschrift voor taalbeheersing jg 1 nr 1 p 75 94 166 wesdorp h 1978 evaluatie technieken voor het moedertaalonderwijs een inventarisatie van beoordelingsmethoden voor de stelvaardigheid het begrijpend lezen de spreek luister en discussievaardigheid eindrapport svo project 0385 stichting research instituut voor de toegepaste psychologie u v amsterdam amsterdam wesdorp h 1981 evaluatietechnieken voor het moedertaalonderwijs staatsuitgeverij amsterdam wesdorp h 1983 schrijven in het voortgezet onderwijs een overzicht van het onderzoek naar de effecten van diverse instructievariabelen op de stelvaardigheid harlingen svo reeks nr 71 167