De één-één-lessen in de Utrechtse opleiding Nederlands

dana constandse e de een een lessen in de utrechtse opleiding nederlands 1 inleiding sinds september 1980 heeft de afdeling wiskunde van het pdi utrecht ervaring opgedaan met de zogenaamde een een lessen verder 1 1 lessen als onderdeel van de opleiding tot leraar vorig jaar is jaap vedder gepromoveerd op een beschrijving van de opzet de uitvoering en de effecten van dit opleidingselement 1 daarbij heeft hij een antwoord gegeven op de vraag wat stu denten van een 1 1 periode kunnen leren en hoe alle betrokkenen deze lessen evalueren zijn conclusies luiden onder andere dat het onderdeel geschikt is om de studenten te laten oefenen in reflecteren in niet te complexe situaties en dat het contact van de student met een leerling en diens leerstof in de eerste perio de van de opleiding tot leraar de pendel theorie praktijk bevor dert pag 160 161 op grond van deze uitkomsten zouden andere lerarenopleiders dan kunnen besluiten of ze dit onderdeel in het curriculum op willen nemen wij medewerkers van de afdeling nederlands van het pdi hebben een deel van de 1 1 opzet overgenomen in dit artikel wil ik aan geven welke overwegingen ons daartoe hebben gebracht en wat onze bevindingen daarbij zijn eerst beschrijf ik daartoe zeer summier de wijze waarop dit onderdeel bij onze wiskundecollega s is uit gevoerd en hoe de afdeling nederlands ertoe kwam om het in haar curriculum op te nemen daarna behandel ik uitgebreider de aspec ten waarin onze opzet verschilde van die van wiskunde en waarom tenslotte volgt dan de evaluatie ervan en de voorzichtige conclu sies die ik daaruit meen te mogen trekken ik hoop dat dit artikel collega s aanzet om de 1 1 opzet ook in hun opleiding een plaats te geven 2 de 1 1 periode van de afdeling wiskunde tijdens de eerste fase van de opleiding tot leraar geeft elke student een uur per week op een school les aan eenzelfde leer ling en wel gedurende zeven a acht weken een medestudent geeft 7 spiegel 3 1985 nr 3 7 26 op dezelfde dag les aan een klasgenoot van de leerling daardoor hebben de studenten een gesprekspartner die in een vergelijkbare situatie zit zij bereiden dan ook samen de lessen voor de lessen worden steeds op de band opgenomen elk bandje beluis teren de lesgevers eerst alleen daarna luisteren zij met hun koppelgenoot naar gedeelten van hun les en hebben er een ge sprek over tenminste elke 14 dagen volgt er daarna nog een ge sprek met een begeleider leraar of didacticus maar aanleiding van alle onderdelen noteren de studenten hun be vindingen in een 1 1 dagboek als hulpmiddel bij het leren struc tureren van hun ervaringen is er een lijst met aandachtspunten waarin zowel naar feiten als naar meningen en gevoelens wordt gevraagd de wiskundestudenten houden trouwens tijdens hun gehele didacti sche opleiding een dagboek bij 3 keuze voor 1 1 bij onze afdeling al voor het onderzoek van vedder was afgerond leefde het begrip 1 1 binnen onze afdeling dit was het gevolg van persoonlijke contacten met onze wiskundecollega s de uit de reclame bekende buurvouw hoe kri jg je je was zo wit invloed we hadden dan ook al geruime tijd besloten dit onderdeel op te nemen in het programma van de twee fasen opleiding en wel in de zogenaamde tweemaands tijdens de eerste fase ons lopende 600 uurs programma leek er geen ruimte voor te bieden omdat dat niet zoals bij wiskunde gespreid maar in een blok plaatsvond en de studenten al na ruim vier weken aan hun eerste s p maand begonnen zeven 1 1 lessen in die voorbereidende vier weken zou wel wat te veel van het goede zijn bovendien waren we niet ontevreden over de wijze waarop in de derde week de relatie theorie praktijk werd gelegd de studenten gaven op hun s p school een of twee lessen aan een deel van een klas observeerden hun s p d en interviewden een leerling onder andere over diens leesgewoonten deze ervaringen waren weliswaar slechts genoeg om de studenten de kruitdamp te laten ruiken waardoor het werkelijkheidsgehalte van de stoomcursus toenam maar meer konden we in deze beperkte tijd toch niet realiseren dachten we tijdens de afgelopen cursus wilden we echter alvast enige erva ring opdoen met 1 1 opdat we niet bij de uitvoering van de tweemaands voor allerlei verrassingen zouden komen te staan het moment bleek uitermate gelukkig gekozen verdubbeling van het aantal studenden en de principiele sluiting van een groot aantal scholen voor stagiaires het zogenaamde deetman effect leidden ertoe dat we vaak pas in de vierde week van de opleiding genoeg stageplaatsen hadden ons mini s p in de derde week was daardoor vrijwel onuitvoerbaar het bleek toen echter wel goed mogelijk om 1 1 plaatsen te vin 8 den het gevolg is geweest dat het lesgeven aan een deel van een klas sinds augustus 1984 uit ons curriculum verdwenen is maar niet alleen om praktische redenen inmiddels zijn we ook over de effecten van onze 1 1 opzet enthousiast geworden 4 de opzet bij nederlands de 1 1 opzet van onze afdeling verschilde in een aantal opzichten van die van wiskunde dat had soms praktische oorzaken soms was het ook een gevolg van de verschillende aard van de schoolvakken wiskunde en nederlands en een enkele keer was de beslissing er over natte vingerwerk fingerspitzengefuhl ik behandel hieron der de belangrijkste verschillen drie lessen in plaats van zeven of acht dat had vooral praktische oorzaken het schoolpracticum begint in onze fulltime opleiding al na vijf weken en we wilden net als bij wiskunde de 1 1 daarvoor afsluiten enige voorbereiding leek ons wel nodig dus vond de eerste 1 1 les aan het eind van de tweede week plaats meer dan eenmaal per week leek ons teveel niet alleen omdat elke les de student alles bij elkaar toch wel een dag kostte maar ook voor onszelf in verband met het bege leiden ervan niet in de vrije tijd van de leerling bij wiskunde werden de lessen gegeven in aansluiting op het laat ste lesuur van een dag voor sommige leerlingen betekende dat een langere schooldag voor anderen vond de les dan plaats tijdens een keuze uur waarin de leerlingen volgens het rooster van de montessori school toch al gelegenheid hadden voor extra les in een vak naar keuze ons gezonde verstand zei ons dat leerlingen misschien nog wel bereid waren voor wiskunde een uur langer op school te blijven maar zeker niet voor nederlands we besloten dus dat de studenten les zouden geven aan hun leerling als de rest van de klas een les nederlands van de leraar had dat bleek in de praktijk een werkbare formule behalve toen een griepepidemie onder de leraren aan acht van onze leerlingen vrije uren bezorgde daar moest toen a 1 improviste een oplossing voor worden gevonden niet allemaal op dezelfde school de dertien studenten van de wiskundegroep gaven allen les op de zelfde school bij ons werden ze over meer scholen verspreid dat had een aantal redenen in de eerste plaats was het al jarenlang onze gewoonte om de schoolcontacten in de derde week van de opleiding op verschillen de scholen plaats te laten vinden dat waren dan de s p scholen behalve dat de studenten daardoor al een beeld konden krijgen van die s p scholen had het als voordeel dat de hele groep informa 9 tie kreeg over leerlingen uit verschillende milieus en over uit eenlopende onderwijsopvattingen van de leraren deze diversiteit wilden we dan ook graag handhaven bovendien vonden we het niet zo veeleisend om de leraren te vra gen of ze gedurende een uur in de week twee leerlingen en twee lesruimtes voor onze studenten wilden organiseren ook omdat onze groepen van 16 a 18 studenten vanwege ons strakke programma meest allen op dezelfde dag 1 1 les moesten geven leek het handiger onze bulk over meer scholen te spreiden in de praktijk bleek dat leraren die geen stagiaires wilden wegens gebrek aan tijd of omdat ze slechts een beperkt aantal lesuren hadden zeker bereid waren aan deze opzet mee te werken meestal waren er twee of vier studenten op een school en waren het er wel eens zes dan toch nooit bij dezelfde leraar en altijd maar twee tegelijk want meer dan twee lege ruimtes waar de stu denten met hun leerling en een cassetterecorder rustig konden zitten bleken moeilijk te organiseren als de hele school in be drijf was behalve triest genoeg bij scholen waar het leerlin genaantal drastisch was teruggelopen 0 lokalen genoeg doorgaans werd gebruik gemaakt van lokalen kamers van conrecto ren of decanen de bibliotheek en studienissen voor leerlingen het minst geschikt bleek een plaats op de gang van waaruit te horen was hoever de leraar al met zijn les was geen gesprekken met begeleiders de o zet bij wiskunde was als volgt in ie 1 1 wordt een koppel studenten begeleid door een insti tuutsmedewerker en door de docent van hun leerlingen de insti tuutsmedewerker begeleidt meerdere koppels de docenten van de meewerkende school begeleiden meestal twee of drie koppels per docent krijgen dan ook meestal vier of zes leerlingen 1 1 lessen met beide begeleiders praat een koppel minstens tweemaal bij voorbeeld de eerste en de vijfde week met de instituutsmedewerker en de derde en de zevende week met de docent de bedoeling van deze nagesprekken is dat ze nieuwe gezichtspunten leveren bijdragen tot het structureren van de ervaringen van de stu dent doordat er verbanden worden gelegd nuttig zijn bij het samenwerken bij het elkaar helpen stimuleren bij het schrijven van het dagboek over alles wat er gebeurt in de 1 1 periode de 1 1 les het schrijven in het dagboek het koppelnagesprek de voorbereiding kan in dit nagesprek gepraat worden in deze gesprekken willen de begeleiders zoveel mogelijk aansluiten bij de behoeften en de vragen van de studenten de begeleider zal op deze wijze een bij drage leveren aan de leerprocessen van de twee studenten in de periode waarin de 1 1 valt wordt daarnaast elke week een werk 10 college bijeenkomst van drie uur georganiseerd in dit werkcolle ge bestaat de mogelijkheid dat ingegaan wordt op vragen en pro blemen uit de 1 1 pag 16 17 deze opzet is door ons niet nagevolgd het leek ons een ideale werkwijze maar gezien de omstandigheden moeilijk te organiseren de leraren wilden we niet vragen om een of twee gesprekken met de studenten te voeren we waren bang dan weer moeilijker aan plaat sen te komen zelf dachten we de gesprekken niet te kunnen voeren wegens tijdgebrek bij onze afdeling waar het aantal studenten fors was toegenomen zou immers elke groepsbegeleider met zeven a negen koppels een gesprek moeten voeren we schatten de duur van zo n gesprek toch op anderhalf uur bij vedder vind ik geen tijd vermeld en dat dachten we niet te kunnen opbrengen vedder meldt bovendien bij zijn adviezen dat de begeleiding de eerste drie weken wel door de koppelgenoot kan geschieden aange zien de meeste studenten in deze eerste weken tevreden waren over hun onderlinge gesprekken pag 154 wel tussentijds inleveren van bandjes en verslagen toch wilden twee van de drie begeleiders de studenten niet hele maal op eigen koers laten varen zij lazen steeds de logboeken en beluisterden een gedeelte van elk bandje voordat de volgende 1 1 les plaatsvond ze schreven dan een aantal opmerkingen bij het verslag meestal naar aanleiding van vragen of opvattingen van de student over zijn eigen functioneren de opmerkingen be troffen vaak ook de verslaggeving zelf dit laatste bleek ertoe te leiden dat de logboeken concretere informatie gingen bevatten tijdens de erop volgende collegedag kwamen dan nog onderwerpen van algemeen belang ter sprake bijvoorbeeld hoe een les in tekstbegrip aan te pakken een week uit de 1 1 periode zag er als volgt uit maandag collega van 9 00 15 00 uur studenten leveren hun bandjes lesma teriaal en verslag in ze horen over ervaringen van medestudenten in een 1 1 ronde van ongeveer een uur dinsdag studenten werken thuis of in het leermiddelencentrum aan opdrach ten docent verwerkt de verslagen woensdag college van 9 00 15 00 uur studenten krijgen hun materiaal terug met commentaar ze kunnen daar opheldering over vragen docent geeft wat aanwijzingen voor de volgende 1 1 les en de verslagge ving 20 minuten 11 donderdag en vrijdag studenten bereiden 1 1 les voor beluisteren bandje van zichzelf en van een koppelgenoot schrijven hun verslag totaal een dag daarnaast werken ze aan andere opdrachten soort lessen soort leerlingen geen bijles was het principe bij wiskunde om verschillende redenen de studenten zouden een verkeerd en ontmoedigend beeld van hun leraarschap kunnen krijgen als ze alleen met zwakke leer lingen in contact kwamen en het leren van de student staat cen traal al mag de leerling er geen nadelige gevolgen van ondervin den pag 15 onze leerlingen waren dan ook meestal vrijwilligers maar soms wees de leraar ook leerlingen aan die er volgens hem van konden profiteren derde klassers die zwak waren in tekstbegrip eind examinandi die problemen hadden met samenvatten ook zochten de leraren wel eens uit de vrijwilligers mooie tegenstellingen bijvoorbeeld een ijverige intelligente jongen die voor alles be langstelling had en een ongemotiveerde zittenblijfster in elk geval bleek bij de 1 1 ronde iedere keer weer hoe verschillend leerlingen kunnen zijn de inhoud van de lessen werd meestal door de leraar bepaald de leerlingen mochten niet achter raken bij de klas dus moest de stof van dat lesuur worden behandeld dat gaf wel eens ongenoegen bij de studenten als ze bijvoorbeeld gejakkerd hadden om alles af te krijgen en de leraar op geen stukken na zover was gekomen df als er in de klas een discussie over reclame zou worden gehou den ook kon er door deze opzet geen sprake zijn van op elkaar aan sluitende lessen als er in de rest van de week al in de klas verder was gewerkt aan dat onderdeel bij de hulp aan zwakke leerlingen kon er wel continuiteit zijn en ook als de studenten zelf met de leerling mochten uitmaken waarover de lessen zouden gaan dit kwam een enkele keer voor 5 evaluatie na afloop van de cursus 1984 1985 bleek de 1 1 opzet door de stu denten positief te worden beoordeeld in hun schriftelijke en mon delinge evaluaties over de totale opleiding ook wij waren tevre den wij zagen dat de studenten over het algemeen betere versla gen over hun stageperiode schreven we constateerden dat er meer aandacht kwam voor het leerproces van de individuele leerling en dat de theorie van het college geillustreerd kon worden met de ervaringen uit de praktijk of was onze wens de vader van onze constateringen het was immers een praktijkonderdeel dat niet al te moeilijk te organiseren bleek in elk geval leek er reden ge noeg om er mee door te gaan en we bestelden gezien de toename van het aantal studenten nog 25 cassetterecorders 12 de evaluatie door de studenten 1985 2 jongstleden 13 september was de eerste instituutsperiode van de nieuwe cursus alweer voorbij voordat de studenten de stage in gingen hebben we ze een vragenlijstje laten invullen over de 1 1 lessen zie bijlage 1 we hopen daardoor wat gefundeerder conclusies te kunnen trekken over deze opzet van de 39 studenten die de vragen hebben beantwoord 3 blijken er 26 tevreden 13 tot zeer tevreden 13 over de 1 1 opzet terwijl er slechts 3 ontevreden zijn zie bijlage 2 vraag 5 uit de suggesties ter verbetering valt op te maken dat zes studenten de situatie met een leerling niet reeel genoeg vonden ze vragen om een oefensituatie met eventueel na een keer een paar leer lingen tegelijk kennelijk zijn zij meer gericht op het leren omgaan met een groep en vinden ze het minder zinvol om bijvoor beeld inzicht in het leerproces van een leerling te krijgen op vallend is dat vijf van de zes uit dezelfde collegegroep komen en wel uit de groep waar geen tussentijdse bijsturing heeft plaats gevonden aan de hand van ingeleverde verslagen en bandjes uit de antwoorden op de andere vragen komt tot uiting dat de leerwinst minder ligt bij inzichten over nederlands als school vak vraag 1 en meer bij inzichten over de beginsituatie van een leerling vraag 2 en over mijzelf in de omgang met een leerling vraag 3 ook bij de wiskundestudenten was er al weinig leerervaring op het gebied van de stof pag 109 en vol gend het nadenken over zichzelf vraag 4 is zowel door het beluiste ren van de bandopname gestimuleerd als door het commentaar van de medestudent in de twee groepen waar de didactici tussentijds commentaar gaven blijkt men daarover ook redelijk positief zes studenten stellen ook meer contact met de leraar op prijs we hebben de studenten naar voorbeelden gevraagd daartoe lieten we hen zinnetjes aanvullen als ik heb bijvoorbeeld ontdekt dat theorie is bijvoorbeeld concreter geworden over en ik heb bijvoorbeeld geoefend in op deze manier hebben we heel wat uitspraken gekregen vooral ten aanzien van ontdekkingen 89 minder over oefenvoorbeelden 44 en nog minder over concreter geworden theorie 31 ontdekkingen zijn bijvoorbeeld kloof universiteit middelbare school wat betreft literatuur men werkt nog met verschrikke lijke schoolboeken gericht schrijven wordt steeds actueler behandeld belang van beginsituatiepeiling verschil in be ginsituatie per leerling ja knikken betekent niet altijd be grijpen ik ben teveel aan het woord goed voorbereiden is belangrijk uitleggen wat je bedoelt is soms moeilijk geoefend hebben studenten onder andere in vragen stellen luis teren uitleggen beter ingaan op wat de leerling zegt lessen plannen vrije attitude interview 13 theorie is bijvoorbeeld concreter geworden ten aanzien van ge bruik van schoolboeken lessen plannen werkvormen leesstrate gieen hoe een puber in elkaar zit leerstijlen roos van leary vragen stellen faalangst evaluatie door de drie docenten 4 in een gesprek van ons drieen bleken we het erover eens te zijn dat 1 1 een boeiend onderdeel van de opleiding is op grond van de vragenlijst de 1 1 rondes in de groepen en de verslagen con cluderen we dat de studenten er veel van leren zijn we ook te vreden over wat de studenten ervan leren wat het leren reflecteren betreft zijn we ervan overtuigd dat voor veel studenten drie keer te weinig is zeker in onze afde ling waar niet alle studenten er zo voor geporteerd blijken om van het begin af aan een logboek bij te houden meer zekerheid over het resultaat kunnen we echter pas krijgen als we de logboe ken en verslagen van de stages binnen hebben wel ach ten we het nu alledrie noodzakelijk om de verslagen na iedere 1 1 les in te laten leveren opdat er tijdige bijsturing kan plaatsvinden van de groep waarin dat nog niet gebeurde bleken een aantal verslagen beneden de maat misschien dat het toch ook mogelijk is de volgende keer met som mige koppels eens een gesprek te hebben met name als we vermoe den dat ze eikaars lessen niet of nauwelijks nabespreken of de bandjes van elkaar niet beluisteren we denken ook dat een ge sprek nuttig had kunnen zijn voor studenten die nu zeggen er niet veel van geleerd te hebben omdat ze na een keer wel een beeld hadden van de leerling of omdat alles naar wens verliep een verduidelijking van de beoogde doelen van 1 1 was dan zeker ge wenst geweest ook willen we de leraren vragen om tenminste eenmaal een gesprek met de studenten te hebben over hun leerling en de stof tenslotte zijn we er zeer tevreden over dat de studenten door deze opzet eraan gewend raken zichzelf op de band te horen de cassetterecorder is een uitstekende draagbare feedback gever die ook in de klas zijn diensten kan bewijzen we zouden willen be reiken dat al onze studenten later als leraar hun lessen zo nu en dan eens op de band opnemen daarom geven we de recorders ook mee voor de s p periode en laten we ieder een les op de band inleve ren bij het verslag halverwege het schoolpracticum drie keer vinden we dus niet genoeg om de studenten te leren reflecteren wel om andere doelen te bereiken als het er alleen om zou gaan dat de studenten allerlei ontdekkingen in de praktijk deden waardoor ze inzicht kregen in veel aspecten van het vak van leraar de stof de leerling zichzelf dan levert drie keer al een aardige oogst 14 ook blijkt driemaal vaak wel genoeg om de studenten met gunstig resultaat iets aan hun lesgeven te laten verbeteren twee voor beelden daarvan de eerste keer heeft een koppel veel te weinig stof voor een lesuur de tweede keer veel te veel de derde keer net genoeg een andere lesgever is de eerste keer vrijwel voort durend zelf aan het woord de tweede keer krijgt de leerling wel erg veel ruimte en de derde keer is er een evenwichtige interac tie voor een eigen leerproces in deze toch veilige situatie mo gen het volgens ons dan ook niet minder dan drie lessen zijn wel meer meer lessen zouden het moeten zijn om de student een reeler in zicht te geven in zijn aandeel in het leren van de leerling drie keer is meestal niet genoeg om de leerling echt wat te leren en daarvan de resultaten ook te signaleren dat is jammer of de leerlingen van deze lessen veel hebben opgestoken en of dat ook zal beklijven konden de studenten nu vaak alleen opmaken uit hun beweringen daarover en tja hoe betrouwbaar is een positieve uitspraak tegen die vriendelijke student die zo zijn best voor jou alleen heeft zitten doen de opzet waarbij de lessen gelijktijdig met die van de klas worden gegeven heeft wat dat betreft ook nadelen sommige studen ten gaven daardoor iedere keer les over een ander onderdeel of de continuiteit werd telkens onderbroken doordat de klas in de rest van de week alweer verder was gekomen met de stof ook dan was het dus niet mogelijk vast te stellen wat de leerling nu van de 1 1 lessen had geleerd het gunstigst lag dit voor de studenten die een zwakke leerling hadden gekregen om bij te spijkeren of die de drie uur naar eigen verkiezing mochten invullen moeten we dan toch de volgende keer proberen leerlingen in hun eigen tijd te laten deelnemen aan de 1 1 zolang het toch maar drie lessen betreft heeft dat niet veel zin en we zien nauwelijks de mogelijkheid om er in het huidige cursusmodel meer lessen van te maken wel in de tweemaands wat de pendel theorie praktijk betreft we hebben de indruk dat die toch onvoldoende heeft opgeleverd dat er maar 31 voorbeelden over worden gegeven door 39 studenten vinden we enigszins teleur stellend omdat we vermoeden dat de oorzaak ligt in de wijze waarop wij in de collegegroep met de ervaringen van de studenten zijn omgegaan willen we proberen daar volgende keer meer aan dacht aan te besteden ik pak het proefschrift van jaap vedder er weer eens bij en mij treft de uitspraak dat aanstaande leraren meer en meer zelf ver antwoordelijk dienen te worden voor hun eigen leren en dat ze een zekere vrijheid moeten hebben ten aanzien van hun eigen leerpro ces pag 29 ons eerste cursusblok heeft steeds meer het karak ter gekregen van zoals een student het opmerkte een stoomcur 15 sus om ons voor te bereiden op het front en ik herinner me nu weer hoe bij de mo opleiding in de afgelopen drie jaar dat ik daar didactiek gaf juist vanaf het ogenblik dat de studenten hun mini s p hadden gedaan mijn lessen alleen nog maar in dienst stonden van de ervaringen en de problemen die zich daarbij hadden voorgedaan we constateren dat de 1 1 in onze instituutsperiode nog een cor pus alienum is we verzuimden om ons programma er meer op te laten aansluiten het staat er nog enigszins los van om het te incorporeren zullen we de studenten meer de gelegenheid moeten geven hun ervaringen te structureren en te vergelijken met opvat tingen van anderen of zoals vedder het verwoordt op pag 44 onze visie is dat studenten in de opleiding veel zelf moeten doen zelf keuzes maken zelfstandig kennis verwerven zelf eva lueren zelf beoordelen de begeleider schept voorwaarden voor een goed leerproces en is verder dienstverlenend het gevaar bij het structureren van ervaringen is dat een begeleider structu reert op zijn eigen wijze daardoor is de kans op vervreemding tussen de ervaringen van studenten en wat door de begeleiders met die ervaringen gedaan wordt niet denkbeeldig 6 conclusie het proefschrift van jaap vedder bevat een beschrijving van het onderdeel 1 1 en de evaluatie daarvan daaruit zijn veel prak tijksuggesties te halen over het opzetten en uitvoeren van dit onderdeel maar het boek bevat meer en pas nu we zelf met 1 1 ervaring hebben opgedaan beseffen we dat dat meer zeer essen tieel is de gehele opzet van het onderwijs bij de afdeling wis kunde wordt erin beschreven de visie die daaraan ten grondslag ligt en de wijze van begeleiden die ervoor nodig is onze erva ring is dat het onderdeel 1 1 beslist door alle leraarsopleidin gen in een of andere vorm kan worden overgenomen en dan zeker positief zal worden beoordeeld door studenten en docenten wil men er echtar een meer dan oppervlakkig succes mee behalen dan dient men er rekening mee te houden dat het opleidingsprogramma er wel eens bij aangepast zal moeten worden wat dat betreft lijken onze ervaringen wel een beetje op die met projectonderwijs een leraar die eens een project met een klas doet omdat hij dat een leuke werkvorm vindt kan ontdekken dat als hij de ermee beoogde doelen ook werkelijk wil bereiken hij daar dan ook in zijn gewone onderwijs naar zal moeten streven utrecht oktober 1985 16 noten 1 j vedder orientatie op het beroep van leraar praktische vorming en reflecteren aan het begin van de lerarenopleiding lisse 1984 alle verwijzingen met alleen een paginanuinmer betreffen dit boek 2 dank aan ineke van der linden voor het uitwerken van de vra genlijsten 3 van de 50 studenten waren er een aantal nog niet klaar met de 1 1 op de laatste collegedag ziekte van docent leerling of henzelf van een groep kwamen er misschien weinig ingevulde vragenlijsten binnen omdat ze waren uitgereikt vlak voor de s p periode begon 4 behalve ikzelf zijn dat lex boezeman en wil van der veur die ik ook dank voor hun commentaar op dit artikel uiteindelijk ben ik verantwoordelijk voor de definitieve inhoud 17 bijlage 1 voorbeeld van een ingevulde vragenlijst groep g 24 afdeling nederlands over de 1 1 zeer veel tamelijk niet niet s veel wat veel 1 2 3 4 5 l i l i i 1 de 1 1 lessen hebben bijgedragen aan mijn inzichten over ne derlands als schoolvak 1 2 3 4 5 i i i i i ik heb bijvoorbeeld ontdekt dat leerlingen het belangrijk vinden te weten wat ze leren en waarom ze iets leren ik heb bijvoorbeeld bevestigd gekregen dat het voor be paalde leerlingen beter is volgens een methode te leren samenvatten theorie is bijvoorbeeld concreter geworden over leesstra tegieen ik heb bijvoorbeeld geoefend in uitleggen en ontdekken wat een leerling moeilijk vindt 2 de 1 1 lessen hebben bijgedragen aan mijn inzichten over de beginsituatie wat een leerling weet kan en wil hoe hij het beste leert en wil leren van een leerling 1 2 3 4 5 i i i i i en die van andere leerlingen 1 2 3 4 5 i i i i i ik heb bijvoorbeeld ontdekt dat een leerling graag iets wil doen tijdens de les in plaats van alleen maar luiste ren 18 ik heb bijvoorbeeld bevestigd gekregen dat samenvatten nog steeds geleerd wordt door het te doen theorie is bijvoorbeeld concreter geworden over leerstijl en faalangst 3 de 1 1 lessen hebben bijgedragen aan mijn inzichten over mij zelf in de omgang met een leerling 1 2 3 4 5 i i i 1 1 ik heb bijvoorbeeld ontdekt dat ik vrij veel geduld heb niet onzeker overkom ik heb bijvoorbeeld bevestigd gekregen dat ik traag rea geer soms te makkelijk toegeef theorie is concreter geworden over de roos van leary ik heb bijvoorbeeld geoefend in sneller praten 4 het nadenken over mijzelf als leraar is gestimuleerd door het beluisteren van de bandjes 1 2 3 4 5 i i i 1 1 door het praten met een medestudent 1 2 3 4 5 i i i 1 1 door het commentaar van de didactiekdocent 1 2 3 4 5 door 5 over de opzet van de 1 1 ben ik zeer tevreden tevreden niet tevreden en niet ontevreden ontevreden zeer ontevreden suggesties ter verbetering er zou met de docent gesproken moeten worden over de ruimte waar de studenten met hun 19 leerlingen kunnen zitten dit leverde bij sommigen problemen op 6 ik ben tevreden over het aantal 3 lessen ja nee zo nee hoeveel zouden het er dan moeten zijn 7 a mijn leerling vond de 1 1 lessen leuk leerzaam b dat weet ik niet omdat de leerling dat gezegd heeft het bleek ook uit haar gedrag en inzet een omcirkelen graag x 20 bijlage 2 evaluatieresultaten totaal g 22 g 23 g 24 aantal studenten 50 17 17 16 ingevuld door 39 11 16 12 4 nog niet klaar met 1 1 vraag 1 nederlands als schoolvak zeer veel 2 11 veel 5 11 tamelijk wat 10 2 4 niet veel 22 7 10 niets vraag 2a beginsituatie van een leerling zeer veel 4 1 veel 13 2 tamelijk wat 17 7 niet veel 5 1 niets vraag 2b beginsituatie van andere leerlingen zeer veel 1 1 veel 1 1 tamelijk wat 3 11 niet veel 20 5 7 niets 5 4 vraag 3 inzichten over mijzelf zeer veel 2 veel 17 tamelijk wat 12 niet veel 4 niets 2 vraag 4 door bandjes zeer veel 6 veel 18 8 tamelijk wat 8 2 niet veel 4 1 niet 3 1 21 totaal g 22 g 23 g 24 door medestudent zeer veel 6 2 3 i veel 12 2 3 7 tamelijk wat 9 432 niet veel 8 5 niet 1 1 door didactiekdocent zeer veel 3 12 veel 12 5 7 tamelijk wat 8 143 niet veel 6 2 2 2 niet 6 3 3 vraag 5 de 1 1 opzet zeer tevreden 13 3 5 5 tevreden 13 3 5 5 niet tevreden niet ontevreden 10 3 6 l ontevreden 3 2 zeer ontevreden vraag 6 aantal van 3 keer ja 34 10 15 2 nee 5 1 1 3 nee 2x minder 3x meer vraag 7 over het oordeel van de leerlingen de uitspraken van leerlingen waren positief op een na eerst wat saai in g 22 zijn de verslagen en bandjes niet door de didacticus tussentijds gelezen beluisterd en becommentarieerd 22 bijlage 3 verslag 1 1 les 9 9 1985 3e les anja smit leerling harrie 4 havo leerling voorbereiding deze week had ik me degelijker voorbereid dan de vorige week en het volgende lesplan gemaakt 5 inleiding wat gaan we doen 15 behandeling huiswerk oefening over geslachten en naamvallen 15 uitleg van de begrippen congruentie en symmetrie met het geven van voorbeelden 15 recapituleren wat hebben we gedaan in de afgelopen lessen en dan de evaluatie waarin ik ook tegen harrie zeg hoe ik het gevonden heb verloop van de les onderweg naar de school had ik me bedacht dat het misschien toch een beetje te veel van harrie gevraagd was om terwijl de anderen vrij hadden met mij nogal saaie stof te behandelen bovendien liepen we voor op de rest van de klas zodat daar ook geen reden lag de stof te bekijken toen ik harrie voorstelde de les maar te laten vallen op de evaluatie na reageerde hij zo gelukkig hij omhelsde me bijna dat ik er bijna ongelukkig van werd nader hand bleek dat hij er helemaal geen bezwaar tegen had het uur met me vol te kletsen dat hebben we gedaan lekker buiten in het zonnetje dus geen bandopname we zijn het gesprek begonnen met de evaluatie waar de volgende dingen uitkwamen harrie was heel verbaasd geweest over het feit dat ik hem zo veel gelijk gaf zoals hij dat noemde dit hangt denk ik sa men met het volgende punt een van de dingen die hem het meest op was gevallen was dat ik hem niet ging vertellen hoe belangrijk het wel niet was wat hij moest leren maar liet blijken dat ik de stof ook saai vond en het nut ervan ter discussie stelde hij had dit niet als storend ervaren maar ik moest er voor de klas wel mee uitkijken dacht hij de gesprekken over het nut van de stof over bijvoorbeeld de mogelijke doelen van het gebruik van stijlmiddelen het beoor delen van fouten en meer in het algemeen over wat taal kan zeggen over iemand dialect etc had hij toch wel leerzaam gevonden je werd gedwongen na te denken en dat was toch wel goed ook voor de motivatie leuk van de lessen vond hij het contact tussen hem en mij de leerling en de lesgever dit was hij niet gewend en het maakte dat hij minder bang was om zijn mond open te doen dan in de klas de sfeer vond hij redelijk ontspannen al had hij de eerste les goed gemerkt hoe nerveus ik was 23 het tempo was niet te hoog of te laag goed aan hem aangepast in de klas had je vaak last van anderen wat hij als storend ervaarde individueel onderwijs leek hem wel wat je kon dan misschien in driekwart jaar doen waar je nu een heel jaar voor nodig had in het begin had hij zich afgevraagd of we niet achter zouden raken maar dat was reuze meegevallen hij zou dit wel weer willen doen als het hem gevraagd zou worden het was eigenlijk wel jammer dat het afgelopen was de rest van het uur hebben we gevuld met het praten over meer persoonlijke dingen vooral van zijn kant hij kwam spontaan met verhalen over zijn tijd op een mavo in wijk bij duurstede waar hij het helemaal niet naar zijn zin had gehad omdat hij er een buitenbeentje was harrie is geboren op de antillen vader bij de marine en hij is nooit tot de echte wijkers gaan behoren hij spreekt bijvoorbeeld het dialect ook niet ik kon merken dat hij nog maar net weg van die school het er nog moeilijk mee had deze school was een verademing groot allerlei soorten mensen niet uit een dorp maar uit meerdere men sprak hier ook over andere dingen dan over brommers disco en meiden versieren het uur was voorbij voor ik het wist wat heb ik geleerd heel duidelijk zijn met deze 1 1 lessen mijn motivatieproblemen naar voren gekomen tot nu toe is het alleen bij een constateren gebleven wat ik er aan moet doen weet ik nog niet precies ik denk dat het al heel belangrijk is te ontdekken waar je zwakke plekken zitten ik weet nu alvast dat je als docent te maken krijgt met stof of boeken waar je niet achter staat wel zie ik in dat je het gebrek aan motivatie niet op de leerlingen mag uit leven er niet mee te koop moet gaan lopen verder heb ik naar aanleiding van de tweede les goed het belang van een goede voorbereiding in gezien al was het alleen maar voor het zekere gevoel wat me in het begin zo verbaasde dat het voor harrie moeilijk was om abstract te denken over taal heeft me iets verteld over met welke leerproblemen je in de klas te maken kan krijgen heldere uitleg is van groot belang en ik denk dat ik niet altijd even duidelijk ben maar met een goede voorbereiding ik heb het leuk gevonden weer eens in een school rond te lopen en heb het gevoel alvast te hebben kunnen wennen voor straks door het toch wel goede contact dat ik met mijn leerling heb gehad hebben leerlingen iets minder iets om bang van te zijn door het persoonlijke contact merk je dat leerlingen interessante men sen zijn om mee te praten ik denk dat zo n positief beeld be langrijk is voor je houding straks voor de klas ik heb de 1 1 lessen heel nuttig gevonden vooral wat dat positieve beeld betreft ook denk ik dat je zo langzaam kunt wennen aan je lei 24 25 1 i