De eerste schooldagen. Vier analfabete leerlingen in het VO.

nicoline smal ontwikkeld i s zi e ku rvers v a n de r zouw t99o en ook in het onde rwijs word en jeanne kurvers a nalfabe te leerlin ge n vaak gezien als mo e iza m e le erders die zi ch onde r m ee r s lecht kunn en c on centrer en nie t goed kunn e n w a arn e m e n ni e t kunn en a bs trah e re n e n ac hte r zijn in de eerste schooldagen m otorisc h e ontwikkelin g ko rto m n et kl e u t ers vier analfabete leerlingen in er i s ove ri ge n s hee l weini g onde rzo e k ge d a an na a r dez e gro e p l ee rlinge n di e als het vo tie n e rs niet o f nauw elijks e rvari ng h eeft me t ond e rwij s en ni e t kan l ez e n en sc hrijven er i s w e l v eel lit e ratuur vo orhanden ov er ee n a nd ere gro ep l eerlin g en di e no g mo e t b egin n e n m e t aan va nke lijk l eesond e rwij s oudst e e min s a dia ya min a en jamil z ij n tie ners zij kl eut ers daarvan we t en we h oe het o n gevee r kwa m e n in de loop v an h e t vorige schooljaar n aa r g es teld i s m et hun ontw i kke ling w e w e te n ned e rland e n enke le maande n late r zaten zij b ij voorb ee ld of kl euters voordat ze lezen e rge ns in ne derland in ee n klas voo r sadia en gaan leren kunne n c l assifi ce r e n s ort e re n of yamina wa s deze kla s hun a lleree rste ervaring m et t ell en o f z e l e tt e rs e n kl a nk e n van elkaa r o nde rwis emin ha d k o rt op schoo l gezeten en kunn e n ond e rsc h e ide n v is ue l e e n auditi eve a ll ee n ja m il had ie ts m eer e rvaring m e t o nderwis di scri min ati e l e tte rs kunne n b eno e men kun emin s a dia e n yamina ko nde n niet l ezen en nen rijm e n woorden kunne n v erdelen in schrijven ja mil had zeg t hij een beetje leze n e n a fzonde lijke klank e n auditie v e a nalys e sc hrijf schrijven gelee rd maa r was d at wee r ve rgeten in motorisc he p a tron e n kunn e n m a ke n tu sse n h e t ka der va n een afstud ee rproject werd en deze de lijntj es kunn e n kl e ur en ins tru cti e taal v ier lee rli ngen gev o lg d tijde n s hun ee rste p erio de in b eg rijp e n of enig s zin s s am e nhangend ee n het ned e rl andse onderwijs smal 199 7 met we lk e ve rh aa l kunnen ve rt ell e n ook weten we h et kennis e n v aardigh e den k wam e n deze lee rlinge n ee n e n ander o ve r de ve rschill e n op dit punt het nede rlandse o nde rwijs b in ne n hoe ve rliep tussen kl e ut ers di e o pgroe i en i n ee n gezin m et het aanvankelijk leeson derwys nico line sm al e n mee r of minder aa nda c ht voor alles wa t m et jeann e kurvers van het werk ve rband ta al e n geschreven taal t e make n he eft bu s 1 99 2 minde rh e den van de kub doe n ee n k o rt vers lag adams i 9 9o en hoe h et le esproc e s v e rloopt v an de bevindingen a l s de z e kind e r e n ee nm a al gaa n b eg inn e n m et aanva nk e lijk le ze n i s mi ssc hi en w el h e t m ees t e ond e rzocht e te rr ein in h e t onde rwij s adams in d e vori ge j a argang van moer werd e n e ni ge 1990 bijdrage n ge wijd aan a nalfab e te le erlin gen in h e t voortgezet o nd erwij s van dijk 1997 va n o ud e r e l ee rlin ge n zo a l s emin o f s adia kurve rs van d e gucht e 1 99 7 gi es b e rs die ne t al s kl e ut e rs o ok no g ni e t kunn e n v a n d er loop 1 997 daa ri n we rd ond ermeer l ez e n e n sc hrijv e n maar v o o r he t ove ri ge al a a nd ac ht be s tee d aa n e en z o ade quaat mo ge h ee l w a t mee r e rvar i n ge n ac ht e r de ru g lijk e opvan g v a n de ze lee rlin ge n aan ni e uw h ebbe n dan kl eute r s w e te n w e he el w einig v ersc he n e n l ee rmidd e l e n vo o r d e z e g ro ep e n o ve r di e z elfd e b eginv aardi gh e d e n en l ees ook aan de b ee ldvorming over de ze leerlin processe n h ebb e n zij bij vo orb ee ld so mmi gen in h e t ond erwij s ge din ge n t elle n klokkijken v erhal e n d e a nal fabee t wordt in d e lite ra tuur n ogal v e rt e llen al gelee rd gewoon omdat z e ti e n eens gesc hets t al s i emand die ni e t in s t aat is tot jaar oud e r zijn dan ee n kl e ut e r o f kunn e n lo gi sc h e n an alyti sc h de nken di e mo e it e h ee ft zij dat a lle m aal no g nie t omdat z e n og nooit me t h e t wa a rn e men v an bijvo o rbe e ld sc he n aa r sc hool zijn geweest l e r e n zij op matisc h e tekenin gen en p e rsp e ctief en van d e z e lfd e mani e r l e z e n al s jon ge kinderen of wie ook de fijn e motori ek ni e t erg go e d verloopt dat pro c es heel a nde rs d e hi e rn a rro moer 1998 3 volg e nde beschrijving van een e xplor a ti e f ongeveer honderd verdeeld over z e s niveau onderzoek is e en po gin g daa r een beg in m e e groepen er i s e en ap a rt e alfab e ti s erin gs klas t e maken wa ari n d e l eerlingen twa alf uur per w e ek n e d e rland s al s tw eed e t a al krij gen waarv an met emin s adia y a min a e n j a mil we rd een e en gro o t ge d e elte aan l eren lezen wordt ges pre k ge voerd in hun mo e dertaal g evraagd besteed er wordt gewerkt me t d e oorspron werd bijvoorbeeld w a ar ze vandaan kwam e n kelijk voor nederlandse kind e re n gem a akt e of e r gezin s leden ware n die konden lez e n en methode de n ieu we leesh oe k sc hrijve n of ze op sc hool gezeten hadd e n e n dure nda el i s een brede scholen ge meen sc hap z o ja w a t ze daa r zo a l h a dd e n g ehad er w e rd met ee n ap arte afd e lin g voor all ee ns taand e ge vraag d w e lk e ideee n z e ha dd e n over w a t z e mind erj arige as i e lzoek e r s v an h e t o pvangcen zoud en gaan l er en nagegaan we rd of z e trum in oi s te rwijk het aa ntal l ee rlin ge n b esc hikt e n ov e r e ni ge sc hool se k enni s z oals wi ss elt p e r m aand ge middeld zitte n d e l eer telle n klokkijk en of omgaan met d e kal e nd er lingen on gevee r a cht w ek en op de scho o l d e ook werden eni ge tak e n a fg e nom en om na t e le e rlin gen zitt e n ve rde eld ove r vijf niveau gaan ho e h et zit m e t hun k ennis over ges pro gro epen en ee n d aarvan is ee n alfab eti seri ngs ke n e n ge s c hre ve n t a al e n m e t hun c l ass ifi c ati e g ro e p in d e alfab e ti seri ngsgro e p krij ge n de e n t eks tvaardi g h e id n e t a ls de gesprekke n leerlin gen ge midd eld vijfti e n uur per we ek we rde n o ok d e tak en afge nom e n in d e m oe nt2 waarva n h e t m e r e nd eel b es t ee d wo rdt de rt aa l va n d e l ee rlin ge n me t b ehulp va n ee n a an l e re n le ze n e n schrij ve n d e l ee rlin gen tolk ee n oude re en gev orde rd e l ee rling va n le re n in hun e ige n tempo l e zen e n sc hrijv en deze lfde s cholen ge mee nsc hap m e t de s p ec ia a l voor oud ere all o c hton e l eer d a arnaas t w erd e n d ez e leerlin gen ze ve n linge n o ntwikk elde me thode leze n doe je w ek en lang g eob serveerd in de l es de obse r o v e ral vato r zat bijvo orb ee ld i k e er p e r we ek ee n oc htend bij emin in d e les e n notee rd e w a t d e vi er leerlin gen d e na m e n zijn p se udoni e emin dee d al s h ij ee n o pdra c ht kr eeg me t d e m e n kome n uit versc hill e nd e land en e n zijn l e tte rdo os ho e hij zij n potlood o f p e n vas t niet alle maal eve n la n g in n e d erl and hi e ld wat hij pre c ies dee d al s hij woorde n o p emin ko mt uit turkij e i s 1 3 j aar o ud ac ht mo est s chrijv e n o f w a t hij z e i als hij wo ord e n m aa nd en in ned e rland sinds d rie m aa nd e n hardop mo e st le z e n z e noteerde we lke foute n op sc hool en s inds a cht weken b e zi g m et le zen hij m a akte w elke vr age n hij ste ld e wat hij e n sc hrij ve n hij s pre e kt koerdi sch en turk s deed als de le e rkra cht me t ee n andere l ee rli ng hij is naar e i gen z e gge n in turkij e tw ee ja a r b e zi g w as ho e hij zijn sc hrift gebruikte o f n aar s ch ool geweest m a ar kan n oc h in h e t hoe he t kl e ure n knipp e n o f pl a kk e n h e m ko e rdi sc h n oc h in h e t turk s l e z e n emin i s afgin g korto m all es wat t e m a k e n h a d me t z ee r ge motivee rd e n wil ook turks l e r e n zijn l e re n l ezen e n sc hrijv e n e n m et typi sc h l ez en e n sc hrijven d a ar i s hij thui s m ee schoolse vaardi g he de n al s h e t hant ere n va n d e b ezig la t e r wil hij ee n bero ep waa rbij hij in p e n het opvol gen van in s tructies of he t het ned e rland s moet lez e n en sc hrijve n hante re n van e e n sc h rift we rd z o go ed mo ge sadi a k o mt uit marokko i s 15 j aar oud en lijk ge do c umen tee rd bij ee n van de vier i s ze v e n ma a nd e n in ned e rland sadia s pr ee kt lee rlin g en j amil werd sl ec hts ee n ge dee lt e b e rb e r e n is in marokko nooit n aa r school va n d e tak e n a fgen o m en ge wees t z e zit e en ma and op sc h o ol en is s ind s twee wek e n bezig m et aa nvanke lijk emin sa d ia yamina en j ami l l ez en sadia w i l later ook arabi sc h lere n lezen z e wee t no g niet wat z e wil worden ze emin sadia en yamin a gingen naar school wil eers t no g ve el meer leren op het olympusco lle g e in rotterdam e n jamil yamina ko mt oo k uit marokko is 1 4 ja a r op de s chol e n g em ee n schap durendae l in e n s inds z es maand e n in nede rland ze oi s te rwijk s pre ekt be rb er e n i s in marokko nooit naar op de isx a fdeling van h e t ol ympu sc oll ege school geweest yamina zit al enk ele maanden zijn de leerling en te n tijd e van h e t ond e rzo e k op s chool maar i s twe e we ke n gel ed e n me t 1998 3 moer 117 tekening van sadia tekening van yamina sadia opnieuw begonnen met aanvankelijk va n famili e of vri e nd en al h et a lfab et gel eer d lezen yamina wil alleen nederlands leren d e ze v i er l ee rlinge n ke nn en o p d a t mom e nt lezen en schrijven en wil later naaister wor v oora l de l e tt ers di e ze to t d an t oe ge had den net als haar moeder hebb e n in d e l es ya mina ke nt er ro emin e n jamil komt uit irak hij is 17 spreekt een s adi a alleb ei 18 v a n j amil we te n we h et ni e t koerdisch dialect sorani en een beetje ara want deze t aak is bij h em ni e t a fgen om e n bisch jamil zegt zelf dat hij in irak vijf jaar naar school is geweest hij heeft daar zegt herkennen ze opschriften uit hum omgeving hij een beetje leren lezen en schrijven maar het gaat hierbij om geschreven omgevings is dat weer vergeten hij wil graag de woorden die ze al vaker gezien zouden ondertiteling op tv de borden op het station kunnen hebben zoals de plaatsnaam een bord en de teksten op de computer kunnen lezen gesloten bij een winkel of het woord wc hij wil bouwvakker worden sadia yamina en emin herkennen die opschriften niet sadia herkent alleen het beginvaardigheden woord wc en emin vertelt dat hij de woorden rotterdam en tv wel eens gezien eerst werd nagegaan aan de hand van een heeft maar hij weet niet wat er staat dat is aantal taken met welke beginvaardigheden goed om te weten want het illustreert nog deze leerlingen binnenkomen eens dat de meeste leerlingen niet vanzelf leren lezen door goed te kijken naar geschre kennen ze de letters van het latijnse alfabet ven taal in hun omgeving sommige oudere leerlingen hebben immers 118 moer 1998 3 wat we t en z ij over taal d a a rv oor werd e n e e n paar take n afg enom e n om n a te gaan we lk e ideee n ze h e bbe n ov e r ges proken e n ges chre ven ta a l e n o f z e kunnen rijme n er we rd bijvoorb ee ld ge vra ag d of ze wi s ten wat e en woord was of z e een voor b e eld k o nd e n noe m e n van ee n l a ng woord of ze zi ch voor kond en s te ll en d a t j e n a me n zou v e rwisse l e n of ze een gegev e n zin in s tukj es wilde n v e rd ele n e n o f t wee woord e n al d an ni e t rijmd e n n e t al s d e voo rb ee ld e n di e ze geh oo rd h a dde n di e tak e n bl ek e n ove r h et a lge me e n mo e ilijk a f te n e me n d e l ee rlinge n b eg re p e n s om s ni e t wa t de b edo e ling was e n li c hting ze ga v e n bij hun oord ee l g el ett erd e d e t o lk e n hadde n g raag vee l m ee r v o o rbee l l ee rlin ge n reagere n mees t al op de rge lijke zin d e n gegev e n d an hi e r d e b e do e lin g was v o or n en me t d e opmerking d a t z e we l gesc hreve n a nalfab e te l eerlinge n i s het blijkb aar net als kunn e n word e n all es kan gesc hreven wor voo r j o nge kind e re n m oe ilijk o m uit te d e n e n v o ege n e r e ve ntu ee l a a n to e dat d e l egge n w a t zij o nd e r een w o ord ve rsta an e n b eweri ng ni e t klopt o f dat h e t gee n go ed e zin om voorb eelde n t e ge v en v a n wo orde n van i s d e ze l ee rlinge n re a ge re n d ee ls ande rs op mo e ilijke wo o rd e n of lan ge woorden s adia d e uitsprak en emin bijv oorbeeld vond d a t en y a mina n oem de n voo ra l co n cre t e voo r o nwaarhe de n nie t geschreve n kunn en wor wer p en uit d e o mge v i n g stoel e n l ek e n bij de n o ok ni e t als do orgevraagd we rd j a he t d e voo rb eeld e n v an mo e ilijk e e n l a n ge w o or klopt wel ni e t m aar zou iem a nd h e t op d e n v ooral geric ht t e zijn op d e b e t ek e ni s ee n kunn e n sc hrijv e n n ee vond emin d a t kun l an g wo ord i s ie ts d a t la n g is o f ve r w eg j e ni e t sc hrij ve n s a dia reagee rde op d e z elfd e trein bij voo rb ee ld o f vli egtuig emin ma ni e r to en ze ze i dat d e zin l e ze n i s g e droeg zi c h i e t s m ee r a ls ee n b eginn e nd e mo e ilijk ni e t op gesc hr eve n kan word e n ge l ett e rd e ee n wo ord i s ie ts da t l e tt e rs h eeft want ik vind l e z e n ni e t mo e ilijk ove r e n k orte w oo rde n ve rge lijk h et n e d e rl a ndse on gr a mma ti cal e zinn e n d ac ht e n d e z e l ee rlin e n en of z ijn gee n woo rd en o mdat ze t e ge n ande rs di e kunn e n we l o p gesc hreven wei ni g l e tte rs h ebb e n bo ek no e mt hij ee n worde n ook al wi s t e n z e h ee l go ed d a t die l an g woo rd waa rsc hijnlijk omd a t daa r h ee l zin ne n ni et klo pt e n blijkba a r li e t e n z e zi ch vee l l ett er s i n s t aan bij dat oord ee l l e ide n do or d e inmidde l s emin vond oo k rijm b eo o rd e l e n h ee l op ge dan e e rvari ng dat i e ma nd fouten kan l as ti g hij s n apte d e voorb ee ld e n le ek h e t mak e n bij he t sc hrijv en m aa r eve n l a te r vond hij d a t z es e n vi e r o ok rijmd e n e n h aa r e n k a m tr o u wen s kunnen ze formeel c lass ifi ce ren o ok want di e p asse n ook bij elkaa r yaniina bij e en c lass ifi c ati e taak we rd d e l ee rlin gen e n sadi a vonde n dat v ee l gema kk e lijk er hun gevraa g d va n v i er woorde n aa n te geve n we lk reac ti es wa r e n in d e m ees t e ge v a lle n c orr ec t w o ord er ni et bijhoord e bijvoorb eeld sto e l b ank kruk te levi s i e e n toe te li c ht en hoe d en ken ze o ver geschreven taa l w aar om da t er niet bijh oord e die taak w e rd d e l e erlin gen kr ege n ook zinn e n v o orge legd ni e t zoz eer opge nome n om na te ga an of m e t de vraag o f di e gesc hr eve n zoude n a nalfabe t e l eerlin gen kunn e n cla ss ifi cere n onge kunn e n worde n daarbij war en e nke l e c or tw ijfeld kunn e n ze d a t m aa r om te kijk e n of re c te uitinge n ma a r ook zinne n di e qu a zij da t op e en and e re wijz e doen dan l ee rli n b e t ek e nis ni e t klopt en bijvoorb ee ld mijn gen die zijn sc hoolge g a a n vak er is nam elijk m oe de r i s ee n ma n of gi s t e re n regende h e t op ge m erkt d a t analfab e t en ni e t formeel r e d e o f di e ongrammatica al ware n de m a n lop e n n e r en bij h e t m ak e n van zo n taak m a ar m ee r ove r stra a t ui teraard weer a lle maal in hun vanuit hun eigen er va ri n ge n t e we rk gaa n e i ge n taal int e r essa nt was vooral w elke toe de me es te g e s choolde leerlinge n zu lle n bij 1998 3 moer ii9 zo n vraa g de t e l evis i e e ruit lic ht e n want de ande re drie zijn om te zitten e e n mind e r formele argumentatie zou bijvoorbe e ld kun n e n zijn d e kruk hoort er niet bij want di e staa t in d e k e uke n of d e bank ho ort e r ni e t bij want wij h e bben gee n bank alles bij elka ar o p ge t eld bleek da t d ez e l eerlin ge n vee l vak e r g ebruik m a akt en va n ee n forme l e r ed en e ring ook al was dat s oms ee n a nde r e da n we zoud en ve rwac ht e n dan van e en functionele nageno eg alle gesch oolde le er linge n h a l e n bij v oorbe e ld bij he t kw art e t koe vi s ho nd konijn d e vi s e ruit m et d e opme rking dat d e and e r e zoogdiere n da t de d e n z e heel v e rsc hille nd s a di a bij zijn dat h ebb e n ze on getwijfe ld op s c h ool voo rb ee ld v e rt elde e en sa m e nh angend v e rh a al ge l ee rd de hond e ruit licht e n ond er d e wa a ri n bijna all e e l em e nt en uit het ve rh aal toevoeging da t d e and er e dieren ee tba a r zijn v e rme ld we rde n e n w a arin ze duid elijk een e n ee n ho nd ni e t i s een a nde r e c lassifi cati e v e rb a nd l egd e tussen d e v e rschill ende plaa tj es m aar ook ee n forme l e z e w ees er bij vo orb ee ld op da t d e man h a ar mee n am om ee n ande re b allon te kop en m e t kunn e n ze ee n sam e nhangend verh aal ve rtelle n dat woord and e re maa kt ze al met ee n duide b ij ee n ree ks plaaijes lijk dat d e b allo n voo r h e t m ei sj e i s y amin a uit onde rzo e k bij p e ute r s e n kl e ute rs i s verte ld e v e e l m ee r a l s of e lk pl aa tj e op zi c hzelf b ek e nd d a t z e a l s ze e e n v e rh aa l v e rt ell en bij staa t deze i s pata t aa n h e t e te n d ez e i s op plaa tjes pa s h e el g el e id e lijk a an eri n s la ge n de g rond gevalle n d ez e hier grijpt het d a t sam e nha nge nd t e d oe n v aak b eginn e n z e me i sj e e n brac ht ni e t of nauwelijks sam e n m e t i e ts te b e no e me n va n d e plaa tj es la t e r h a ng aa n emin de ed d a t ook ni e t v e rte ll e n z e h et v e rhaal zodani g d a t all ee n d ege ne di e h e t verh aa l k ent en m ee kijkt naa r geen van deze drie leerlingen zal veel erva d e pla atj es het kan vo lge n e n n og wee r la t e r ring hebben gehad met het op deze wijze s lage n z e eri n ee n ve rh aal te ve rt ell e n da t vertellen van verhalen sadia zeker niet toch goe d te vol ge n is d o or ee n lui s te raa r di e ni e t had zij daar na vier weken onderwijs al geen m eekijkt enkele moeite mee emin en yamina hadden emin s adia e n yamin a kre g en ee n t ek s tl oos daar wel moeite mee er is niet nagegaan hoe s tripv e rh a al v o or gel eg d dat uit acht pla atj es zij een verhaal na zouden vertellen dat hun b es taat in he t verh aa l ko opt een man ee n eerst verteld was of dat ze al kenden het kan zakj e p a ta t me t mayo naise e n gooit h et zakj e zijn dat ze dat wel goed konden emin en w eg e ve n la t e r komt er ee n meisj e m e t ee n yamina moeten in elk geval nog leren dat in b allon z e g lijdt uit o ve r d e p a ta tza k z e valt het lees onderwijs plaatjes en afbeeldingen d e ballon v li egt we g en ze b e gint te huilen ook gebruikt worden in een volgorde die d e ma n loopt t e rug zi et h e t mei sj e huil e n verhaalverloop suggereert en dat het meisje loopt met haa r t e ru g n a ar de b a ll o nne nm a n e n op plaatje 3 hetzelfde meisje is als dat op ko o pt voor haa r ee n nie uwe ballon d an l oo pt plaatje i ook al ziet ze er daar heel anders uit ze weer vrolijk v e rd e r en waarom zou dat niet verwarrend zijn als emin s a dia en y amina w e rd expli c i e t ze verhalen vooral kennen in orale vorm verte ld dat h e t om ee n verha a ltj e gin g waar of als ze in de lessen nt2 ook heel veel plaatjes he t b ego n e n waa r h e t e indigde e n wa t de krijgen voorgelegd die juist wel bedoeld zijn volgorde wa s in d e pla a tj es o o k we rd e v en om te benoemen plaatjes in woordenschatles na gevraa gd of z e wis ten w a t p at a t me t mayo sen bijvoorbeeld nais e wa s dat wi s ten z e all e drie d e le e rlin ge n mo c ht e n v e rvol ge n s d e pla a tj es be kijk e n en verte lle n wat er geb e urde 120 m o er 1998 3 schoolse kennis en vaardighede n desgevr a agd v e rtell en ze alle vier dat ze die dingen klokkijke n o f t e ll e n gele e rd h e bben tijdens het ge sprek aan h et begin w erd v a n hun ouders of oudere broers en zu sse n kaplid yamina sadia en j a mil van alle s ge vraagd over wat w e gemaks halve s choolse leesontwikkeling ke nnis en vaa rdigheden h ebben geno e md kun j e t ek e n e n en kl eur e n knippen e n d e tijd was wat kort om de lees ontwikk e ling pl a kken kun j e t e llen tot ho ever klokkij va n de z e l ee rlinge n uitvo eri g na te gaan ken ken je d e d a gen v a n de week d e maar h e t lijkt e r op dat d e ze le erlingen maande n van he t jaar w e et j e j e geboorte on g ev ee r op d e ze lfd e ma ni e r leren le zen in da tum kun j e j e naam sc hrijven bij d e e en twe e d e taal al s jonge kinderen in hun me es te vr agen we rd m etee n ook ev en g ec on moed e rt a al de m eest e kinde ren b eginn e n trol ee rd of h e t klopte wat d e leerlin g al s met h et van bu i ten l ere n va n een aanta l antwoord gaf we lk e d a g i s h et d a n v andaag woorde n m ees tal de ke rnwoorde n d a arna ho e la a t i s h e t nu s c hrij f j e naam ee ns o p le ren ze lett e rtje voor le ttertje spell e nd lez e n v a n d e s ch rijf moto risc h e vaardigh ed e n als de didactiek d a arop i s afg estemd te nmin werd e n tijde ns d e observa ti es notiti es gem aakt s t e en no g wee r lat er l e re n ze gesc hr e v e n all e l ee rlinge n gave n a an dat z e kond e n woorde n die z e no g no oit g ezi e n h e bben t e k en e n kle ure n knipp e n pla kk en e n ee n direct t e h erke nn e n m aa r op da t mo m e nt is b eetj e schrij ven d a t we rd tijd en s d e ob s e r d a t ee n and e r e mani e r va n he rkenn e n dan in vaties b eve s ti gd ge e n va n d ez e le erlin ge n ha d h e t b egin omdat z e gel ee rd he bb e n hun e cht mo eite m e t d e z e moto risc he vaa rdi g h e k e nnis van re la ti es tu s se n l e tt ers e n klanken t e de n w el bl ee k uit d e ob se rva ti es dat e en p aar ge bruike n lee rling en h e t m oe ilijk vind en een schrijf sad ia bij voo rbe e ld is n e t twee we k e n b ezig oefening ee n oe fe nin g m e t d e l ett erd oos o f me t l eesonde rwij s al s de ob servati es beginn e n ee n puzz e l o rde lijk e n ee n b ee tj e syste ma m e t vi su el e e n auditi ev e di scri min a ti e heeft tisc h aan te pakken h e t was bijvoorb ee ld z e we ini g moeit e ze hee ft op d a t moment niet vo o r all e vier v anze lfspre ke nd v a n link s twe e ke rnzinn en ge ha d tw ee glob aalwoord e n naa r recht s t e w e rke n of va n bov e n n aar ge l ee rd e n d e l ett er s v s k i o op dat b e n ede n mom ent h e rke nt z e allee n de glob aalwo orde n all e vie r kunn e n ze t e lle n y amin a tot di e z e ge had h ee ft na zes w e k e n l ees t sadia hond e rd e n jamil z e gt da t hij tot duiz end kan d e mees t e woorden di e z e mo e t l e z e n zac htj es t ell e n d at i s o ve rigens ni e t na gegaan alle s p ellend rad e n op ba s i s van ee n of ande r v i e r kunne n ze klokkijke n maar niet alle maal vis u e el ke nmerk bijvoorbeeld me t ee n vis ev e n ge d e t aill eerd yamina kent alleen de l e z e n a l s z e ee n i zi e t d oe t z e na geno eg niet he le e n hal ve ur e n e n j amil a ll ee n d e h e le in a nde r e opzi chte n i s z e i s nog een ec ht e uren drie van d e vi e r kunn e n hun e i ge n b eginn e r in he t l ees en schrijfonde rwij s z e na am sc hrij ven alle en ya mina kan dat nog drukt b ij voorb eeld hard op h e t potlood vindt niet g ee n v a n de leerlinge n k e nt alle m a an h e t moeilijk om op de lijntjes te schrijv en en de n v a n h et ja ar ernin ke nt er e nkele maar he eft ve el en va ak fee db ac k van d e do ce nt ni e t in de jui s t e v olgord e j a mil k ent gee n nodi g na m e n va n d e ma a nd e n d e d agen van de we e k ke nn en ze alle ma a l w e l en beh alve enun y amin a is even ve r als d e ob se rv a ti es be gin wete n z e ook aa n te gev e n welke da g het is op nen ma a r zij h ad a nd ers d a n sadia eerde r al dat moment sadi a en jamil kennen hun ee n paar maande n lees onderwij s ge had in de geboortedatum pre c i e s emin w ee t wel hoe ee rs t e p eri ode van d e ob s erv aties blijft z e oud hij i s e n in we lk jaar hij ge bore n is e n vo o ral ee n visuel e rade nd e strate gi e gebrui yamin a wee t we l in we lk e maa nd en hoe oud k e n als z e ee n woord probeert t e h e rkenn e n ze i s z e z egt bij voorbeeld m e t e en ha ak al s ze h et same ngev at va n de elf nage trokken va ar woord h aa r mo et l e z e n zev enti g pro ce nt dighede n beh e ers en twee l ee rlinge n er n ege n van de foute n die ze lees t in de e e rs t e d ri e sadia en jamil emin acht en yamina zeven weke n zijn van dat type in de tweed e 1998 3 m o er 121 p e riod e b egint z e ge l e idelijk a an v a n strat eg i e oo k bij de opschriftentaak i s e r een ove r te verandere n en s teeds mee r woorde n pro ee nkom st met jon ge no g ni e t le ze nd e kind e b e ert ze sp ellend te l e zen dat g a at ha a r r en b e k e nd is dat j o n ge kinde r e n g esc hrev en w eli s waa r mind e r g oed af dan s adia maar nu omge vin gs w o o r den niet kunn e n h e rk e nnen i s nog m a ar v eerti g pro ce nt van de fouten di e al s e r ge en c ontex t bij i s bijvoorb ee ld m c ze l ees t te rug t e v o e r e n op e en raa dstra teg i e d o nalds zo nd e r de kl eur e n d e goud e n o o k y a min a heeft al s b e ginn e nd e l e zer m oe i b ogen d e l eerlin gen uit dit onderzoek k o n te ha a r mani er van werk e n t e s tructur eren d e n da t ev e nmin een l ee rling die me teen waar mo et ik b eginnen wa t moet ik nu m cdon alds ro ept a ls h e t log o te zi e n i s le es t do en en ook zij h ee ft v eel fee dback no di g da n o ok ni e t maa r h e rk e nt ee n c ontex t en h aa r t e mp o li g t vee l lager da n d a t van and e rs dan op b as i s va n d e lite ra tuur ve r s a dia wac ht zou wo rd en war en d e ze leerlin ge n r ed elijk in s taa t tot h et hant e r en v a n form el e emin e n j a mil di e alle b ei al e ni ge ervari n g argum ent e n bij ee n c l assifi c ati e t aak al wa r e n h e bb e n m e t lees ond e rwij s z ijn in di ezel fde voo r a l d e ree k se n di e t e m a ke n h add en me t p erio de a f e n toe ook a l in st aa t ee n wo ord taal ge bruik bij vo orbee ld kra nt fot o brief me tee n te l ez e n maar e cht v l oe i end l ez en b oe k l as ti g do en ze no g ni e t aan jamil i s we l t e zi e n d a t d e v e rte lv aardi gh e id va n d e l ee rlinge n hij al m ee r erv ari ng h ee ft m e t o nde rwij s hij vari ee rd e zee r voo ral d e m a te waa rin ze kan la n ge r geco n ce ntr ee rd aan een opdrac ht sa m enha ng aa n wisten t e bre n gen missc hi e n w erke n e n wee t vanaf h e t b egin go e d h oe hij i s ni e t ee n s zo bijz o nd er dat twee l eerlin ge n me t bijv o orb ee ld ee n sc hri ft mo e t o m ga a n daa r m oe it e m ee h a dde n p e r sl o t v a n rek e en ne t a l s voor jon g e kind e r e n di e l e r en nin g h ee ft e lke o uds t e kl eute r daar m ee r le z e n i n hun moe dertaal zijn l e tt e rs di e op ervari ng m ee op ge da a n da n de z e l ee rlin ge n elka a r lijk e n p b d ee n tijdlang moe ilijk uit maa r vee l ee r d a t sa di a daar a l na ee n p aa r elka a r te houde n e n vraagt d e ov e rga n g n aar wek en ond e rwij s geen e nk ele m oe it e m ee s pelle nd l e z e n m e t auditi e v e a naly se e n sy n h a d in e lk geval zal te kstv aa rdi gh e id ee n th ese veel inz e t e n b ege leiding da a rn aas t i s be la n grijk aa nd ach ts punt m oe t e n zijn vo o r uite raa rd hun k e nni s va n h e t nederlands als de ze l ee rlin ge n t e n aa nzi e n van d e sc h ool se tw ee d e taa l b e la ngrijk l e r e n le z e n gaa t ge mak ke nni s e n vaa rdi g he de n was de ve rwac htin g ke lijke r na a rmat e de woord e n sc ha t in d e da t an a lfab e t e l ee rlinge n di e ni e t op in form el e twe e de taal g rot er i s een w oo rd dat j e k e nt wij ze zoud e n ve rw erve n d ez e vi er l ee rlin i s ge makk elijk e r t e leze n da n een onbeke nd ge n l a te n ee n h eel ander b eeld zi e n all e m aa l w oo rd ook a l s j e alle l ett e rs ke nt bl ek en z e te kunne n te ll en knipp en pl a kk en sc hrij ve n e n kl e uren en e n ig z i c ht t e he bb e n co n c lu s i es op d e tijd s ind e lin g we l bleek tijd e n s d e ob serva ti es dat de le erlin ge n typi sc h e b egin uit de literatuur is bekend dat jonge nog niet n e rs zijn als h e t gaa t om h e t h a nt e r en va n lezende kinderen moeite hebben met het sc h o ol se c on ve nti es z e we te n ni e t zo goed nadenken en praten over taal deze vier waar z e m oe t e n beginn en h oe z e o p ee n leerlingen vonden dat ook moeilijk analfa p agin a mo e te n werk e n z e duwe n h a rd o p h e t bete leerlingen gebruiken taal maar zijn niet potlo od h e rh al e n veel e n v rage n va ak om gewend om over taal te praten daarin fee db ac k v a n d e l ee rkra c ht di e h ebb e n z e verschillen ze van mensen die al zijn school dan o o k veel no di g gegaan en die al uitgebreid kennis hebben gemaakt met geschreven taal dat is voor kortom oud e r e ana lfa b e t e l eerlin ge n z ijn docenten in het voortgezet onderwijs gewend nie t alle maal h etz e lfd e z e he bb e n op infor als ze zijn te praten tegen groepen die al me l e wijze van familie e n v rie nd e n a l h ee l minstens zes jaar onderwijs achter de rug w a t ke nni s o p ge daa n ove r h oe d e we re ld hebben goed om te weten praten over taal geor d e nd i s hun motori e k is ontwikke ld e n is voor deze leerlingen nieuw en helemaal ook a ls h e t ga at om red e n ere n zijn z e ni et t e niet vanzelfsprekend verge lijke n m et kle uters 122 mo er 1998 3 ne t zo min al s a nde re l ee rlin ge n m oe t e n an a lfa b e t e l ee rlingen over ee n ka m gesc hor e n marktpositioneringsonderzoek worde n e r kunne n leerlingen tu sse n zitt e n di e mo e ilijk l e r e n e n l a n g zaa m vord e re n e r kunn e n l ee rlinge n tu sse n zitt e n m e t h ee l sp e moer op de drempel van de c ifi e k e lees pr o bl em en soms is d at missc hie n eeuwwisseling d e r e de n d a t z e in h e t l a nd v a n he rk o ms t ni e t of na uwe lijks l e ze n h e bb e n gel eerd en e r kunn e n l ee rlin gen tu sse n zitt e n di e raze nd s n e l vorig jaar is door moeropdracht gegeven do or d e leersto f h ee ngaa n en n a ee n halfjaar een zogenaamd marktpositionerings al moeit e l oos leze n e n heel vee l n e d erla nds onderzoek uit te voeren een grootschalig ge leerd h ebb e n onderzoek naar de naamsbekendheid en het h e t zo u aardi g z ij n al s tijd e ns ee n inta k e zo imago van moer de behoefte aan een goe d m oge lijk k a n w orde n n agegaa n wa t ee n dergelijk blad en de positie van moer ten l ee rli ng we l e n ni e t b eh eers t e n h oe he t zit opzichte van vergelijkbare bladen en me t d e l eesva ardi gh eid in d e e i ge n ta a l en natuurlijk ook naar de waardering van moer h e t zo u n atuurlijk i d eaa l zijn a ls aa n al di e door de lezers verschille nd e tal e nt e n o ptimaal o nd erw ijs gegeve n zo u kunn e n wo rd en h et zo u bij voo rb eeld toc h d oo dz o nde zijn al s een m ei sj e lisette bergsma doctoraalstudente al s s adia driekwart va n h aa r tijd zo u moete n bedrijfscommunicatie letteren aan de kl eu re n e n knipp en omdat de d ocent m aa r katholieke universiteit nijmegen en een uurtj e of wat p e r d ag v rij zo u kunne n uitvoerster van het onderzoek heeft een make n onderzoeksrapport geschreven over de belangrijkste bevindingen literatuu r voor meer informatie over dit onderzoek of adams m b eg i n ring to read think i ng a nd het aanvragen van een exemplaar of lea rning abo u t prin t c amb ridge mit press diskette van het rapport kunt u contact r9 9 o opnemen met bu s a ontluiken d e ge l ett e rdh eid in l herman giesbers bedrijfscommunicatie v e rhoeve n r e d handboek lees e n sch riffdidac letteren kun ti ek li sse s wets z eitlin ge r 1992 dijk a va n an alfab e t en in he t voort geze t postbus 9103 o nd e r wij s in moe r 1997 2 bl z 52 61 6500 hd nijmege n gies b e r s h m van de r loop e en l ee rpl an tel 024 361 28 78 dinsdag en donderdag alfab etise rin g moe t d a t n o u in moe r fax 024 361 21 7 7 1 9 97 4 blz 20 4 206 e mail h giesbersqlet kun n l kurve rs j c v a n d e gu c ht e analfa b e te zij ins tro me rs in he t o n derw ij s fei t en fic tie bergsma l moer op de drempel van de i n moe r 1 997 4 blz 1 65 175 eeuwwisseling een marktpositionerings ku rvers j k va n de r z o uw in de ban van onderzoek voor een tijdschrift het schrift over analfabet ism e en a fabetise ring in doctoraalscriptie bedrijfscommunicatie een tweede taa l ams t e rd am swe t s z e itlin letteren nijmegen kun 1997 ge r t 99o smal n analfabeten i n het voo rtgezet onde rwijs e en onde rzoe k n aar lin gui s tisc h e vaa rdig h e d en e n h e t aan va nk elijk lees pr oces bij vi er all oc hto ne an a lfab e te n in de ee r s te o pva ng d octo ra a l sc ript ie tilbur g ku s 1997 ste rn m er loo pt ee n 17jari ge kle ute r in mijn klas in moer 1993 2 blz 50 54 1998 3 moer 12 3