De eindtermen als hefboom voor beter moedertaalonderwijs

kees slui s de eindtermen als hefboom voor bete r eindterme n moedertaalonderwijs een van de doelen van de eindtermenoperatie is het bieden van een kwaliteits garantie voor het onderwijs kees sluis docent aan de lerarenopleiding van hogeschool holland in dienren bekeek welke mogelijkheden de voorgestelde eindtermen op dit vlak bieden hoewel hij kritiek heeft kunnen de eindtermen volgens hem ook steun bieden bij een zinvolle invulling van het moedertaalon derwijs wel signaleert hij dat invoering niet realistisch is zolang er niet aan een aantal voorwaarden is voldaan tegen de gelatenhei d ik zou daar niet gelukkig mee zijn het voort gezet onderwijs lijkt in een diep dal binnen ik heb nog geen enkele leraar gesproken die veel schoolteams en secties lijkt het alsof de zei he he nou zijn er eindelijk eens eindter dood in de pot is de onderwijsbezuinigingen men voor mijn vak leraren zitten kennelijk gevoegd bij het teruglopende leerlingaantal niet te wachten op eindtermen en toch denk hebben op veel plaatsen tot afvloeiing van een ik dat er wettelijk vastgestelde eindtermen hele generatie nieuwe leraren geleid daarente voor alle vakken in het voortgezet onderwijs gen is de hoeveelheid werk voor leraren voort en dus ook voor nederlands zullen komen durend vermeerderd de overgeblevenen zijn het ministerie van o w heeft er hoge ver gedwongen voor een overlevingsstrategie te wachtingen van de slo en het cito hebben kiezen hierbij hoort onder andere niet teveel er groot belang bij en het veld moderniseren en ook sneller dan vroeger het veld zal zich wellicht weinig van deze de hoop voor sommige leerlingen opgeven nieuwe oekaze uit zoetermeer aantrekken 2 vanuit deze constatering is op korte termijn het veld heeft zich immers ook nooit veel aan een kwaliteitsverbetering nodig maar dan zal getrokken van het examenbesluit zoals dat nu er wel meer moeten gebeuren dan het wette voor het voortgezet onderwijs geldt als dat lijk maken van eindtermen zo gaat zal de hele eindtermenoperatie de door de eindtermen nederlands beoogde mislukken doelstellingen bevatten enkele punten die de moeite van het realiseren waard zijn zij slui 61 ten aan op de vernieuwingen in het moeder de aanleiding kunnen zijn om de samenwer taalonderwijs in de laatste twintig jaar en op king met die andere vakken nu eens serieus de visie op moedertaalonderwijs van de von aan te pakken ik denk hierbij aan uitwisseling ik noem een vijftal punten van te lezen leerteksten een eenduidige me a het belang van ons vak voor de meeste an thode van tekstaanpak vergelijkbare schrijfad dere vakken benadrukken en dit in school viezen op het gebied van materiaalverzame beleid vertalen ling structurering formulering en een zich b nieuwe ideeen voor beter lees en schrijf over alle vakken uitstrekkende beoordeling van onderwijs die de laatste twintig jaar ontwik de schrijftechnische kwaliteit van leerlingpro keld zijn verankeren in de onderwijsprak dukten tijk naar mijn mening zouden zulke afspraken over c spreek en luisteronderwijs eindelijk een het taalgebruik van de leerlingen moeten wor verantwoorde invulling geven den vastgelegd in een soort school taal beleid d vastleggen dat nederlands eerst en vooral m aar ook hier geldt dat een intentie uitspreken een communicatievak is in eindtermen en de realisatie afschuiven naar e werk maken van het feit dat nederlands individuele leraren geen goede weg lijkt ik een vak voor alle leerlingen behoort te zijn pleit daarom voor experimenten die duidelijk in het vervolg van dit artikel wil ik deze pun heid geven over de manier waarop zo n beleid ten becommentarieren en proberen te om het beste vorm kan krijgen de goede voor schrijven via welke instrumenten en voorwaar beelden kunnen dan op grotere schaal worden den deze punten te realiseren zijn nagevolgd hoewel ik ervan overtuigd ben dat het hier gaat om essentiele doelstellingen is het te ge n i euwe ideeen voor beter lee s en makkelijk om de realisatie ervan zonder meer sc hrijfonderwijs op het dak van de toch al overbelaste leraren te schuiven een van de verworvenheden van de jaren ze ventig vind ik de aandacht voor het normaal het belang van neder l and s voor de mees te an functionele hierbij wordt onderwijs gegeven dere vakken met als uitgangspunt dat het voor de leerling iets moet opleveren wat op korte termijn de eindtermencommissie nederlands schrijft bruikbaar is en of dat het voor leerlingen boei op pagina 10 van haar advies dat het wense end is dit betekent onder meer dat bij lezen lijk is dat men op schoolniveau komt tot mini ook andere teksten dan uit de literaire canon male afspraken over de eisen die aan taalvaar kunnen worden behandeld en dat creatief digheid en het taalgebruik van de leerlingen schrijven onderdeel van de lessen uitmaakt worden gesteld lezen we de adviezen van de eindtermencom dat er goede redenen zijn om met andere vak missie nederlands dan lijkt deze verworven ken samen te werken ervoer de commissie heid als het gaat om lezen en schrijven zo toen ze overleg pleegde met de eindtermen goed als geelimineerd er is wel sprake van commissie voor moderne vreemde talen ste functioneel lezen en functioneel schrijven ven ten brinke de voorzitter van de eindter maar dit betreft voornamelijk een zakelijke mencommissie nederlands zegt hierover in functionaliteit een interview in uitleg wij hadden het idee het lezen van fictionele teksten heeft zijn ei dat zij meer grammatica zouden willen het gen plaats verloren en gaat op in de door za was een geweldige steun voor ons de eindter kelijke functionele vaardigheden beheerste mencommissie nederlands k s toen we eindterm voor lezen daar doen sub hoorden dat dat niet zo was het vergemakke eindtermen als vragen over de relatie tussen lijkt de taak van de leraar moderne talen als de tekst en werkelijkheid en over de waarde van leerlingen geen spreekangst hebben in het ne de tekst voor henzelf en voor anderen kunnen derlands omdat de stap naar het praten in het beantwoorden weinig aan af wel moet ik de engels of het frans dan minder groot is g commissie nageven dat zij zich niet heeft la de meeste andere vakken bedienen zich van ten verleiden tot het tot eindterm verheffen het nederlands tijdens het leerproces invoe van het elementair doornemen van de literai ring van eindtermen zou eindelijk eens re canon 62 bij de eindterm voor het schrijven wordt het om zulk spreek en luisteronderwijs te kunnen creatieve aspect helemaal niet meer genoemd geven zal minimaal aan twee voorwaarden betekent dit dat we nog louter verzakelijkte moeten worden voldaan schrijfvaardigheidslessen moeten geven en a llereerst zal er bruikbaar werkmateriaal voor moeten we de schrijfprodukten alleen nog be een gedegen aanpak van deze vaardigheden oordelen op de vraag of ze voldoen aan nood moeten worden ontwikkeld de von heeft sa zakelijk geachte conventies en doel en pu men met de vereniging voor leraren in leven blieksgerichte strategieen de talen hiertoe reeds een onderzoeksaan gelukkig is de eindtermencommissie zich ook vraag bij de svo ingediend bewust van het gevaar van het doorslaan daarnaast zal voor oefeningen in lees en van het lees en schrijfonderwijs naar het za luistervaardigheid de mogelijkheid moeten wor kelijke in haar toelichting op de geformuleerde den geschapen om klassen te splitsen twee eindtermen benadrukt zij zelf het belang van gesprekken oefenen met 32 leerlingen tegelijk gaan of blijven lezen en creatief schrijven is niet zinvol het moet mogelijk zijn om leerplannen te ont wikkelen die een zeker evenwicht laten nederland s eerst en vooral een bestaan tussen het creatieve en het zakelijke commun i cat ieva k ik pleit ervoor dat dat gebeurt tevens zullen leraren moeten worden nageschoold in het met de eindtermencommissie vind ik dat ne omgaan ermee derlands in de eerste plaats een communicatie vak is dat heeft een aantal ingrijpende conse verantwoorde i nvulling van s preek en quenties voor ons onderwijs luis teronderwij s a spreek luister schrijf en leesvaardig heidstraining moet de hoofdmoot gaan de eindtermencommissie kiest ervoor spreek vormen en luisteronderwijs een duidelijke plaats binnen b taalsituaties die zich buiten de school voor nederlands te laten behouden c q te geven doen moeten we proberen binnen ons on spreek en luisteronderwijs lijken op hun re derwijs te halen om er de vaardigheden in tour blijkens schouw van der geest6 wor samenhang met elkaar te beproeven den spreken en luisteren steeds minder expli c de analyse van taalsituaties moet een regel ciet in het schoolonderzoek opgenomen dit matig terugkerend element in onze lessen duidt op steeds minder expliciete aandacht in worden de lessen voor deze vakonderdelen d de aandacht voor de taal als systeem met een belangrijke oorzaak hiervan kan liggen in name de grammatica moet ondergeschikt het ontbreken van een langdurig leerplan met worden welomschreven doelstellingen en leerinhouden daarmee verandert het karakter van ons vak voor deze vakonderdelen bovendien lijkt het van een leervak wordt het meer een doe vak voor velen een probleem dat de resultaten bij misschien is het zelfs wel zo dat ons vak het onderwijs hierin minder tastbaar en dus daarmee enige status zal verliezen doe minder makkelijk toetsbaar zijn vakken staan momenteel in het onderwijs niet zo hoog in aanzien toch is het belangrijk een ik vind niet dat we hierin maar moeten be keuze te maken de beschikbare 400 uur ge rusten en spreek en luisteronderwijs een ven leraren bepaald niet de gelegenheid om zachte dood laten sterven zowel op het ge alles te doen bied van het spreken als van het luisteren kan bij 11 tot 15 jarigen veel bijgeleerd worden de eindtermencommissie legt veel nadruk op hierbij valt te denken aan de taalvaardigheden en op het beschouwen het voeren van telefoongesprekken met van taalgebruikssituaties dit ten koste van winkeliers informanten autoriteiten amb het aanleren van de zinsontleding en de tenaren e d woord soorten benoeming ik ben het met de het kritisch volgen van en eventueel bijdra ze keuze eens ik wil zelfs nog een stapje ver gen aan de meningsvorming in discussies der gaan ik zou leerlingen niet alleen willen het kiezen van strategieen in het onderhan opleiden tot gladde taalgebruikers waar het delen met iemand nu op gaat lijken maar ook tot kritische 63 taalgebruikers dat betekent dat ze ook het maal communaal niveau willen brengen maar vermogen ontwikkelen om manipulatie en pro we beschikken niet over de instrumenten om paganda te doorzien geen machtsspelletjes te dat te doen bovendien worden de voorwaar laten spelen en op tijd te zwijgen ook dit den waaronder dit onderwijs moet worden ge behoort mijns inziens tot de inhoud van een geven steeds ongunstiger denk bijvoorbeeld communicatievak aan het afbouwen van faciliteiten voor het on ik realiseer me dat dit van de leraar ook atten derwijs aan anderstaligen tie op het gebied van sociale vaardigheden de logische conclusie is dat onderzoekers vereist de meesten van ons zullen in hun eerst de leerwijzen en middelen moeten ont opleiding weinig oefening in het onderwijs van wikkelen die leraren en leerlingen uit deze deze vaardigheden hebben gehad gaat dit problemen helpen sociale terrein tot ons vakgebied behoren dan zal een goede bijscholing onontbeerlijk zijn niet gelaten maar gelade n nederlands een vak voor alle leerl i nge n a lles overziend vind i k het de moeite w aard om de eindtermenoperatie als een hef b oom te basisvorming is voor alle leerlingen heeft mi hanteren voor b eter moedertaalonderwijs wij nister deetman vanaf het begin betoogd maar k unnen regering en parlement voorleggen de vervolgens lijken alle door het ministerie ont hele eindtermenoperatie mislukt tenzij u in wikkelde voorwaarden het tegendeel te beo strumenten laat ontwikkelen en u voorwaar gen eind van zijn liedje is dat maar 80 een den creeert waaronder van deze eindtermen ibo b en maar 40 een mavo d niveau operatie een vernieu w ingsimpuls uitgaat al hoeft te halen binnen de basisvorming voor leen dan is een k w aliteitsverbetering te berei nederlands moeten we met zo n gedachte ken in principe bieden de verschillende geen genoegen nemen nemen we ons vak se d oelstellingen van de eindtermencommissie rieus dan moet de 100 score een streefdoel n ederlands hiertoe gelegenheid wel zal er nog blijven veel moeten gebeuren waarvoor de verant wel heeft de eindtermencommissie oog gehad woordelijkheid niet zonder meer bij leraren kan voor de speciale problematiek van allochtone en mag worden gelegd en ibo leerlingen getuige paragraaf 4 van het advies maar dit heeft niet geresulteerd in eni samengevat omvat mijn pleidooi drie punten gerlei aanpassing van de eindtermen voor deze a stel de daadwerkelijke invoering van d e groepen er wordt alleen gesproken over de eindtermen uit totdat er voorwaarden en ontwikkeling van aangepaste leermiddelen en instrumenten zijn gecreeerd waarmee lera leerplannen ik acht dit streven ontoereikend ren in hun onderwijs werkelijk iets kunnen om vol vertrouwen met deze leerlingen in de doen basisvorming aan de slag te gaan b zet didactische onderzoekers en leerplan bovendien hebben de commissieleden zich in ontwikkelaars met het veld aan het werk meerderheid neergelegd bij het aanbrengen om voor de nieuw op te zetten vakonder van een onderscheid tussen een algemeen en delen bruikbare instrumenten te maken hoger niveau ik zal niet ontkennen dat een c creeer voorwaarden waaronder leraren be deel van de leerlingen meer en moeilijker stof reid en in staat zijn om de hooggespannen aan kan maar dat verschil is niet zo strikt als verwachtingen over het onderwijs waar te de commissie aanneemt zo wordt het overtui maken geef hen hiertoe de gelegenheid gen met argumenten gerekend tot een vaardig door heid waaraan alleen de leerling van het hogere scholings en overlegtijd binnen de nor niveau toekomt in een dergelijk onderscheid male werkuren te laten vallen ligt een zekere discriminatie naar kennis en het maximum aantal leerlingen per klas vaardigheid besloten voor bepaalde vakonderdelen en voor bepaalde groepen te verlagen uit de hier besproken opties blijkt dat we ei het aantal aan nederlands te besteden genlijk voor een dilemma staan we zouden al lesuren binnen de basisvorming te bren le leerlingen in de basisvorming op een maxi gen van 400 op 500 64 is dit pleidooi realistisch noten de lezer moet dit natuurlijk zelf beoordelen ik heb geprobeerd aan te tonen dat het in ieder 1 ook a l s de we tt eli jke invoer ing van ba s i svorm i ng niet zou doorgaan verwacht ik dat zoge geval niet realistisch is om te veronderstellen naamd omw i l l e van de kwa li te i t van het ond er dat de voorgestelde eindtermen de kwaliteit w ijs de eindte r men tot het n iveau van w et van het onderwijs verhogen als er niet aan een zu ll en worden verheve n aantal voorwaarden is voldaan het is een kwestie van alles of niets oefenen 2 ik ga er gemakshalve van uit dat er n i et te vee l leraren al dan niet via veldverenigingen scho l andeli jke toets en zu ll en komen lingsinstituten en vakbonden voldoende druk uit dan kan de eindtermenoperatie wel dege ik r eageer vanui t mi j n bemoe ien issen met de ba lijk iets opleveren s isvorming tot nu toe vori g j aa r be n i k d oor de ve ldadv iescommissie leerp l anontw i kkeling moe de rtaa l valo m gevraagd deel te nemen aan een spec i aal i ngestel de stud i ecomm iss i e deze comm i ssi e heet ad ho c s ubcomm issie moeder taa l onde r w ij s en basisvo rm i ng met e en tiental repres entanten uit a lle delen van h et voo rtgezet ond erwijs ste l len wij een advies op over d e door ons gewenste invull i ng van het vak nederland s in de basi svo rming en de gewenste lee r pl anont w i kke ling daa r voo r van haa r werkzaamheden za l midd e n 1989 ee n ve rs lag ver sc h i jnen onde r au sp ici en van de valo m se cretar i aat po s tbus 2061 7500 cb enschede deze doelste l l i ngen zijn te vi nden in het advi es v an de commissi e de vol l ed i ge titel van het ad v i es i s advies over de voorlopige eindte rmen ba sisvorm ing in het voortgezet onde r wijs deel 8 nederlands dit advies is opgesteld doo r de ein d termencomm issi e nederland s onder lei d i ng v an j s ten br in ke het advies is versp r ei d op a ll e sc ho l en voor voo rtgezet onderwij s z ie ook de e l ders i n d it nummer opgenomen concrete doel stell ingen 5 z i e het a rt ike l in uitleg n r 2 7 16 november 1 988 m e t al s t i tel commu nic at ie c entra al i n het moede rt aa l onderw ij s 6 z i e l schouw e van der geest vij ftien jaar sc ho ol onderzoek nederlands re s taurat i e en ver n i euw ing in moer 1987 5 6 p 8 i n de i n n oot 3 ve r me l de s t ud i eco mm issi e heb b e n wij ee n g l obal e bere ken i ng gemaakt van de b en od igde l es u ren om e i ndtermen ve r ge lijkbaar met d ie van de eindte r mencommissi e te reali se ren voor lbo mavo leerlingen kwamen we op een getal van 500 a 550 uren u i t vo o r ha vo ath en e um lee r l ingen zou 400 u u r n et toe reikend z ij n 65