De Engelse landschapsdroom. Vakoverschrijdend literatuuronderwijs en milieu-educatie.

de engelse landschapsdroom vakoverschrijdend literatuuronderwijs en milieu educatie andre mottart ive verdoodt milieu is in de reden hiervan hoeven we gezien de vele problemen die er op dat vlak bestaan en dagelijks de gesproken en geschreven pers halen op deze plaats niet meer uiteen te zetten en terecht vindt ook de overheid dat het onderwijs hier aan aandacht moet besteden we vinden de vraag naar milieu educatie dan ook als vakoverschrijdende eindterm zowel voor de basisschool als voor de eerste graad van het secundair onderwijs terug en wie twijfelt eraan dat deze eindterm ook in de tweede en de derde graad zal gehandhaafd worden ilieuonderwijs wordt vaak enkel een bewustwording ontstaat van het feit dat met vakken als biologie en aard onze visie op de natuur voor een groot deel rijkskunde geassocieerd uiter als een historische constructie te begrijpen aard leveren deze vakken heel valt en hopen zo de leerlingen een eindje wat nutt ige want gespecialiseer op weg te helpen om aan het maatschap de kennis over de natuur en onze pelijk debat rond milieu en natuureducatie natuurbeleving maar we denken dat ook te kunnen participeren zeg maar wat vanuit de alfa wetenschappen een belang milieugeletterdheid mee te geven rijke bijdrage kan worden geleverd en dit vooral vanuit het inzicht dat milieubewustzijn niet altijd een gevolg is van rationeel den ken maar in hoge mate gecreeerd wordt het engelse landschap in daarin spelen literatuur en kunst in hun de film ruimste betekenis een niet onbelangrijke rol films stripverhalen romans essays foto grafie journalistiek lijken mensen wel in richard attenboroughs film shadowlands vaker en makkelijker bepaalde inzichten te 1993 gaan de hoofdpersonages op zoek verschaffen en zelfs tot actie aan te zetten naar de golden valley een bijzonder idyl dan menig wetenschappelijk traktaat lisch stukje natuur in herefordshire op een bepaald moment vraagt een van hen zich af in ons artikel willen we tonen hoe we via lite waarom ze die zoektocht eigenlijk onderne ratuur en kunst de leerlingen argumenten men want het is toch vast allemaal veran aanreiken die in het milieudebat meetellen derd of bedorven even later blijkt dat het daartoe kijken we hoe engelse landschap landschap in kwestie er decennia later pen in diverse cultuuruitingen worden ver nog altijd even onbezoedeld uitziet deze beeld in films schilderijen foto s en litera sequentie vertelt ons veel over de beeldvor tuur we pogen de blik zo te leiden dat er ming van het engelse landschap in de film maart april 1998 nummer 4 27e jaargang engelsen hebben iets met het eigen land interieur van een huis binnentreden de schap en dan vooral met het tijdloze arca tocht door het in die tijd rond 1800 onge dische en geidealiseerde landschap dit is twijfeld grauwe en vervuilde londen past een engeland waar de verhouding tussen duidelijk niet in het opzet en dus niet in de mens en natuur onproblematisch en bijzon film een montage van beelden uit bovenge der harmonieus lijkt noemde films laat ons toe te zien hoe ver voermiddelen door de tijd veranderen maar shadowlands is niet het enige voorbeeld hoe het landschap eromheen altijd even tijd de lijst is lang the portrait of a lady jane loos onveranderlijk en arcadisch blijft campion 1996 carrington christopher hampton 1995 sense and sensibility ang dit geldt zowel voor de film die op het einde lee 1995 tom viv brian gilbert 1994 van de 18de eeuw in de jaren 50 van onze remains of the day james ivory 1993 a eeuw of heel recent in de tijd geplaatst room with a view james ivory 1985 wordt cfr inspector morse de beeldvor maurice james ivory 1987 howards end ming van het groene albion in voornoemde james ivory 1991 zelfs een recente prenten geeft dan ook de indruk alsof het detectiveserie als inspector morse misstaat landschap er van nature altijd zo geweest is in dit opzicht niet in het lijstje het zijn alle en zo zal blijven in werkelijkheid is het uiter maal films die zowat de belangrijkste aard de mens die eeuwenlang het land omwenteling in de geschiedenis van de schap heeft bewerkt en gevormd zelfs de voorbije twee eeuwen namelijk de landschappen die naar ons idee volkomen industriele revolutie ontkennen negeren of onaangetast zijn door onze cultuur blijken tenminste maskeren en dit geldt des te bij nadere inspectie daar vaak een product meer voor engeland waar de industriele van te zijn schama 1995 p 19 dit gaat revolutie zich reeds tussen 1760 en 1830 ongetwijfeld in hoge mate op voor het beeld voltrok dat we van het engelse landschap hebben daarom precies is de deconstructie een logischerwijze verwachten we dus ook dat problematisering van het natuurlijke van we er het vroegst te maken krijgen met een het onveranderlijke arcadische engelse ingrijpende transformatie van het land landschap een boeiende oefening schap de culturele en esthetische ver beelding van het met de resten van uiige in de onthullende franse documentaire film bloeide industrieen gelittekende landschap hebden bridge 1996 toont jean 1 6c ontbreekt echter vaker zo zien we dat ook portron ons hoe de industriele revolutie verstedelijking en versnippering van het land engeland ingrijpend heeft veranderd we in bovengenoemde films voortdurend wor zien hoe een specifiek camerastandpunt den ontkend dit gebeurt door selectie en een schijnbaar tijdloze omgeving tevoor een eenzijdig beklemtonen van bepaalde schijn tovert die bij nader inzien alle teke idyllische elementen uit het engelse land nen van de tand des tijds vertoont zo schap begrijpen we hoe de eerder vermelde kunst films ons het rad van het geideali kijken we naar een film als sense and sen seerde landschap voor de ogen draaien sibility dan blijft ons een beeld bij van het ook andere filmmakers hebben gepoogd engelse landschap als een grote land om de engelse droom te deconstrueren schapstuin een groen waas blijft na het een van de belangrijkste is ongetwijfeld bekijken van de prent voor de ogen hangen derek jarman edward ii the garden een zelfs als de personages naar de stad trek korte montage van fragmenten uit zijn film ken toont de regisseur enkel de aankomst jubilee 1978 toont ons hoe hij het engelse waarna allen onmiddellijk in een of ander landschap ziet enkele verschrompelde yg 27e jaargang nummer 4 maart april 1998 ip stukjes natuur blijven overeind in een apo vermelde amerikaanse en engelse films die calyptische visioen en als er toch arcadi overigens alle makkelijk in videotheken en sche natuurbeelden getoond worden situ bibliotheken te ontlenen zijn zonder mon eert jarman ze in een mythologisch tage kan het uiteraard ook gewoon een verleden fragment toont net zo goed de idealiseren de beeldvorming van het landschap op aan de hand van fi lmbeelden hebben we overtuigende wijze aan en een streepje film het beeld dat leerlingen hebben van het doet het in onze tijd van beeldcultuur als engelse landschap geproblematiseerd door motiverende inleiding voor een les senreeks het te confronteren enerzijds met reacties altijd goed van medeleerlingen die uiteraard bein vloed zijn door eigen reiservaringen maar volgend lesprotocol is illustratief voor hoe ook door populaire films strips reclame leerlingen in een ode jaar aso zo n anderzijds met de blik van de leraar rol van gesprek best aankunnen doorheen het de expert hiervoor hebben we gebruikt gesprek komen de leerlingen bijna als van gemaakt van een zelfgemaakte montage in zelf tot het inzicht dat onze kijk op de natuur chronologische volgorde van korte frag geconstrueerd wordt menten uit de verschillende hierboven lk in welke tijd situeren jullie de fragmenten ll1 de l 9de eeuw ll2 na wo ii ll1 we zien een auto uit de jaren 50 lk we zien inderdaad fragmenten die zich in verschillende perioden afspelen ll3 er zat ook een fragment uit inspector morse bij en dat speelt zich in onze tijd af ll4 ik denk dat in alle fragmenten een bepaalde sfeer wordt opgeroepen lk namelijk ll4 iedereen is vriendelijk tegen elkaar alles is daar koek en ei door de muziek en het landschap proberen ze een ideaal beeld te geven lk wie denkt dit ook wie vindt dat dit beeld niet beantwoordt aan de realiteit lets minder dan de helft van de leerlingen steken de hand op ll5 het landschap vind ik realistisch ik denk dat je dat in engeland zo vindt ll6 toen ik in engeland was vond ik dat het landschap er anders uitzag dan ik ver wacht had het zag er meer uit zoals bij ons ll7 ik denk dat je in die serie met inspecteur morse een vrij realistisch beeld krijgt van wat engeland te bieden heeft de ene keer krijg je het platteland te zien de andere keer zie je een stedelijk landschap lk krijg je in onze montage een juist beeld ll6 nee hier krijgje alleen maar natuurbeelden lk bestaan zulke beelden ook in de realiteit in engeland ll6 ja waarschijnlijk wel maar je zal ze niet zoals hier alleen maar zo zien maart april 1998 nummer 4 27 e jaargang t1 ii ii i q t t r ix y t v r k ti u p x i ti 1 x a v 1 n i uk 2 t t tt ti y t t k t ttt t ti t r 5 v ti rt iy t r titil t tit ttik i x t 4i tlt r w k i ti 1 de engelse landschapstuin en english country house it seemed then that de country life style the ancestral seats which were our chief national artistic achievement were doomed to dat engelsen iets met het landschap hebben decay and spoliation brideshead today blijkt niet alleen uit film ook het voor de would be open to trippers its treasures rear engelse cultuurgeschiedenis belangrijke ranged by expert hands and the fabric better begrip landscape garden duidt in die rich maintained than it was by lord marchmain ting the landscape garden is the most influ much of this book therefore is a panegyric ential of all english innovations in art its preached over an empty coffin waugh effects can be studied all over the continent 1945 p 10 of hoe een nationale preoccu and from the united states to russia zo patie haar levenskracht ook in onze eeuw luidt het in nikolaus pevsners beroemde behoudt zo zal ook niemand ontkennen dat essay the englishness of english art 1956 een constructie als de national trust haar 1993 bij de notie van de landschapstuin le obsessionele werk het conserveren van het jardin anglais opgebouwd zoals het verras natuurlijk erfgoed niet toevallig in het land sende landschap van een meanderende rivier van de engelse landschapsdroom verricht ging het erom het landschap er zo te laten uitzien alsof het er van nature altijd zo had uit als een flauw afkooksel van dit alles zou je gezien terwijl het in werkelijkheid volgens de 20ste eeuwse fascinatie van de strenge regels door de mens werd ontwor engelsman voor tuinieren kunnen zien dat pen een kijk op de ideale natuurtoestand van die fascinatie voor tuinen en landschappen mens en omgeving zo werden de overgan de hele 20ste eeuw door blijft bestaan zien gen met de aanpalende graasweiden en bos we in allerhande periodieke publicaties sen onzichtbaar gemaakt de tuin als een bekijken we foto s van het tijdloze rurale organisch deel van de natuur volgens de engeland uit magazines uit de eerste helft 18de eeuwse dichter alexander pope moest van deze eeuw dan merken we hoe die in elke tuin ontworpen worden zoals de roman niets verschillen van de glossy pictures die tici hun landschappen schilderen het is dui vandaag in toeristische brochures van de delijk dat de deconstructie van het natuurlij automobile association verschijnen ke uit schama s bovenvermelde boek nergens meer op zijn plaats lijkt dan hier in onze lessenreeks vroegen we de leerlin gen na de inleidende les waarin ze met film in verband met de country life style stellen fragmenten kennis hadden gemaakt zelf we vast dat tot op de dag van vandaag wei materiaal te verzamelen waarin het beeld nig beelden meer brits zijn dan de talloze van het eeuwig groene engeland bevestigd sport en jachttaferelen waarbij ruiters hun wordt zoals we verwachtten hadden de paarden over hagen het veld injagen ook al leerlingen geen moeite heel wat voorbeelden staat in het britse lagerhuis vandaag de te vinden toeristische brochures tuinboe dag een wetsvoorstel dat de jacht met hon ken kalenders stripverhalen bijvoorbeeld den wil verbieden ter discussie het beeld suske en wiske de krachtige krans zal wellicht nog lang in het collectieve geheugen blijven hangen over het met de landschapstuin nauw ver de engelse bonden english country house en de count ry life style zegt evelyn waugh in een voor landschapsschilderkunst woord van zijn roman brideshead revisited het volgende it was impossible to foresee in de beroemdste engelse schilders zijn niet the spring of 1944 the present cult of the toevallig landschapsschilders john con 27e jaargang nummer 4 maart april 1998 stable en william turner zijn nationale hel england my england ook in den schilders waar engeland mateloos de literatuur trots op is vandaag kennen we het werk van turner vooral door reproducties van zijn vroege beelden van engeland als bekoorlijk olieverfschilderijen maar in de 19de eeuw groen paradijs vinden we in de literatuur al bij waren het vooral de vele gravuresets naar shakespeare marlowe the passionate zijn werk die bijzonder populair waren titels shepherd to his love en spenser the faerie als picturesque views of england and wales queene prothalamion de grote romanti en picturesque views of the southern sche dichters uit de 19de eeuw de lake coasts of england zijn veelzeggend voor poets byron keats zijn met hun over ons onderwerp weldigende aandacht voor de natuur tot van daag populair gebleven ook in schoolboe reeds eerder ontwikkelde de vakgroep ken in de werken van de grote 19de en opleiding nascholing van leraren van de 20ste eeuwse engelse romanschrijvers universiteit gent een lessenreeks waarbij het speelt de landschappelijke omgeving even kijken naar landschapsschilderijen centraal eens een toonaangevende rol zo zijn er de staat hierbij krijgen leerlingen in groepjes de verbondenheid van de mens met zijn omge opdracht om impressionistische landschaps ving en het landschap als een waarde die het schilderijen zo nauwkeurig mogelijk te menselijk bestaan bepaalt als voorbeelden beschrijven zowel wat het onderwerp als zijn hier brbnte s wuthering heights en zowat wat de gebruikte techniek betreft de doel alle romans van d h lawrence of thomas stellingen van deze lessen hebben zowel te hardy te vermelden die laatste betitelde zijn maken met competentie in verband met boek under the greenwood overigens als a schilderkunst de opkomst van het impres rural painting of the dutch school sionisme als met bewustwording van het feit dat onze visie op de natuur een historische anderen brengen hun personages vanuit constructie is soetaert mottart 1996 diverse geografische en klimatologische perspectieven in verband met spanning tus in deze lessen staat de vraag centraal sen stad en platteland bijvoorbeeld waarom werd precies toen het landschap howards end van e m forster dit laatste op die manier afgebeeld om die vraag te gegeven is uiteraard ook van groot belang beantwoorden wordt net zoals bij het kij voor wie het over romantische dichters als ken naar filmfragmenten de manier van wordsworth en coleridge wil hebben kijken en oordelen van de jongeren gecon bovenal zijn veel romans van voornoemde fronteerd met de blik van experts geinspi auteurs verholen nostalgische werken over reerd door de kunst geschiedenis speci de chaos die de modernisering van fiek in het kader van lessen rond het engeland in de 19de en in de eerste helft engelse landschap worden twee schilderij van de 20ste eeuw teweeggebracht heeft en gekozen vivenhoe park 1816 van john er spreekt een onmiskenbaar verlangen uit constable en de eolische harp van naar een vriendelijk arcadia zoals dat zo thomson 1809 van william turner turner mooi wordt opgeroepen in het eerste deel is hier een dankbaar voorbeeld omdat hij van evelyn waughs eerder vermelde behalve als eminent engels landschaps brideshead revisited charles ryder vertelt schilder ook als een voorloper van het daar over zijn dagen in universitair oxford impressionisme wordt beschouwd zo spo en op het buitengoed van zijn vriend ren de doelstellingen uit de lessenreeks sebastian dit eerste deel van de roman rond impressionistische landschapsschilde kreeg niet voor niets de titel et in arcadia rijen voor een deel met die uit de lessen ego ook ik leefde eens in arcadie waar het engelse landschap centraal staat waugh 1945 wie in de klas aan de slag wipa maart april 1998 nummer 4 27 e jaargang on ti iti h k 1 1 h e 1 h 5 a1 ll5 l 1 y 1 ia y1 5 q y ll y y 11 x zou willen met een literaire tekst die iets ver ten slotte telt over de engelse landschaps droom en de relatie tussen mens en natuur hoeft dus uit de vele lessuggesties die we hierboven niet lang te zoeken voorstellen dient uiteraard een keuze te worden gemaakt of ze kunnen enkel als bijzonder interessant is bovendien het feit dat voorbeelden worden beschouwd om met heel wat auteurs zich net als regisseurs ander materiaal dezelfde doelstelling te ook met de deconstructie van de beeldvor bereiken zo lijkt het ons mogelijk vanuit ming van engeland als groen paradijs ingela dezelfde principes gelijkaardige lessen te ten hebben in dit verband spreekt de titel concipieren rond het beeld dat we hebben van t s eliots beroemde bundel the waste van bijvoorbeeld het vlaamse landschap land voor zich een mooie deconstructie van centraal staat echter altijd de poging leerlin het beeld van het tijdloze onveranderlijke gen meer bewust te maken van hun ver landschap vinden we ook in de in 1983 ver houding tot de natuur door ze te confronte schenen roman waterland van graham ren met literatuur en plastische kunsten of swift omdat een vergelijking van the fens ruimer met verhalen en beelden en de de streek in norfolk waar de roman zich ervaring mee te geven hoe het landschap afspeelt met diverse eveneens op het water een niet te onderschatten aspect van de veroverde gebieden in zowel vlaanderen het nationale identiteitsvorming kan zijn at the zwin als nederland zich opdringt lijkt right point and at the right hour along the waterland op zijn beurt een mooi voorbeeld avon one is disposed to say it is the most om het in de klas interdisciplinair over het english thing in england even scenically fenomeen landschap te hebben the strand magazine 1938 andre mottart lve verdoodt departement voor lerarenopleiding universiteit gent sint pietersplein 5 9000 gent noot l de lessen vonden plaats in het sint amandusinstituut in gent onder leiding van flip de proft bibliografie pevsner n the englishness of english art london penguin 1993 schama s landschap en herinnering amsterdam antwerpen contact 1995 soetaert r a mottart milieu in woord en beeld een aanzet tot discussie over milieu educatie in het onderwijs leefmilieu 1996 1 waugh e brideshead revisited london penguin 1881 1945 n r 8 27 jaargang nummer 4 maart april 1998