De Freinetbeweging – Het werkelijke leven als leerstof

de freinetbewegin g het w e rkelijke l e ven als leersto f tineke kro l de moedertaalleraar zal aan de titel van het boekje de freinetbeweging een halve eeuw e rv aring in onderwijsvernieuwing niet kunnen aflezen dat de informatie in het boek voor hem waardevol is het werkje is in beperkte oplaag verschenen daarom lijkt het van belang een aantal ideeen weer te geven de franse onderwijzer freinet ontdekte in de jaren twintig dat h ij voortdurend doende was met kunst en vliegwerk de aandacht van de kinderen te trekken en vast te houden het kunst en vliegwerk bestond uit pogingen leerstof in allerlei vormen aan te bieden daarnaast wilden sancties nog wel eens helpen als ondanks aantrekkelijke leerstof vorderingen door baldadig gedrag uitbleven buiten de school bleken de kinderen in staat initiatieven te ontwikkelen in hun spelen met elkaar zij volgden met aandacht het leven en werk in het dorp buiten de school muur wordt een veelvormig geheel van leven en werk bepaald door de dorpsgemeen schap binnen de school wordt het leven bepaald door de van hogerhand opgelegde leerstof wanneer die leerstof is afgewerkt pretendeert de school dat de kinderen beter kunnen begrijpen denken kiezen en oordelen freinet meende dat het effect van onderwijs ver achterbleef bij deze pretentie hij weigerde verder te zoeken naar antrekkelijke leervor men die het verschil tussen school en de sociale realiteit van het kind niet principieel we gwerk t en2 in l education du traival schrijft freinet tegenwoordig is onderwijs voor ouders een technische en sociale noodzaak maar voorstanders van het schoolse systeem noemen de vormende deugden van het onder wijs net alsof dat de enige en beslissende factor is van vooruitgang en alsof het daa rvoor alleen is dat de scholen gebouwd worden het volk zich verheft en de wereld verandert er wordt ook gezegd dat de mens beter wordt door meer onderwijs en dat het daarom voor iedereen bevorderd wordt maar dat zijn maar redenen die achteraf bedacht worden door degenen die er belang bij hebben hun platvloerse materiele berekeningen of hun drang naar overheersing een idealistisch of humaan vernisje te geven scholen zijn niet gebouwd omdat men veronderstelde dat de kinderen in het gezin onvoldoende opgevoerd werden of onvoldoende voorbereid op hun menswor ding een dergelijke uitleg is te danken aan een aantal naieve idealisten wat er in feite gebeurd is is dat de toenemende gecompliceerdheid van de technieken in het werk een speciale vorming noodzakelijk maakte en een minimum aan uitleg en onderwijs aan de massa van het volk nog daargelaten de onmisbare vorming om de mensen te brengen tot volkomen tegennatuurlijke handelingen en levenswijzen het gaat erom de werkelijkheid van de dingen terug te vinden die verborgen en vervormd is onder de il lu sie van wo orden o pv a tting e n e n sys t em e n de v oo ruitgang 129 wordt niet geleid door scholen fakulteiten en akademies zij dienen die het is belang rijker te letten op de invloed van politici omdat die steeds groter wordt en omdat zij wetenschap en kultuur in hun dienst hebben weten te stellen ondanks deze kritische geluiden over de school trekt freinet zich niet terug maar zet zich in voor maatschappelijke en pedagogische veranderingen het kind heeft er recht op schrijft hij volledig kind te zijn kapaciteiten te verwerven en zijn persoonlijkheid te ontwikkelen freinet begreep dat in de volksschool een vernieuwing onmogelijk is zolang oorzaken van de inferieuriteit van een klasse niet zijn verdwenen en ze kunnen verdwijnen noch verzwakken in een kapitalistisch regiem wat voor initiatieven er ook genomen worden ook al hebben de freinetwerkers de illusie verloren hun scholen te kunnen omvormen tot nieuwe volksscholen ze benutten de kans wanneer hun school de gelegenheid krijgt om volledige vrijheid in de klassen te laten en proberen mede opvoeders onderwijzers te helpen zich los te maken uit het kapitalistische autoritaire systeem dat op school vertaald wordt met een pedagogiek van vals liberalisme en jaloerse overheersing ook werken zij aan verbetering van technieken geinspireerd door de ontwikkeling van psychologische kennis een aantal van die technieken zijn van belang voor het moeder taalonderwijs 1 t ec hni e ken waardoor het leven in de school kom t de bekendste hiervan is de vrije tekst het kind schrijft een tekst als het daarin zin heeft meestal wanneer het iets aan een ander heeft mee te delen aan de hand van zo n tekst leert het kind lezen gesproken tekst wordt door de juf opgeschreven en vormt zo d e inhoud van de eerste l ees schrijfles schrijven doe je al s je iets wil t vertellen en dat niet monde ling kunt doen je tekst stuur je aan andere kinderen en aan ouders die dan heel goed moeten kunnen begrijpen wat je bedoelt daarom is het van belang dat je tekst in de kl as wordt besproken en zonodig wordt verbeterd 2 techni e k e n voor uitwi s s e lin g centraal staan correspondentie en drukpers de correspondentie vindt zowel indivi duee l als gezamenlijk tussen leerlingen en klassen van verschillende scholen plaats brieven werkstukken bandopnamen en fi l ms worden opgestuurd bij het gezamenlijke werk schrijven de onderwijzers elkaar om het werk toe te lichten de drukpers is een van de technieken om het werk te kunnen uitwisse l en een voordeel van het gebruiken van een drukpers is de veranderde houding die de kinderen krijgen t a v gedrukte teksten het taboe wordt zo doorbroken dat iets als het gedrukt is ook juister zou zijn de kinderen leren kranten en boeken zien als kommunicatiemiddel de boeken etc bevatten ideeen van andere mensen die evenals het met hun eigen teksten het geva l is te bekritiseren zijn het is mij opgevallen bij bezoeken aan de weinige freinetscho len in nederland hoe weinig bang de kinderen zijn voor dat moeilijke schrijven h oe ze spelen met woorden basisscholen die zich vrij hebben weten te houden van permanente toetsing en se l ectie en ook het i b o dat minder aan leerstof gebonden is kunnen overwegen deze druk typ stencil bandtechnieken toe te passen 130 noten 1 annelies r asker d e freine tbeweging een halve eeuw ervari ng in onderwijsvernieuwing uitgave van d e frei net b eweging nederland corres p ondentiead res b g d onkersloot i lpervel d straa t 119 amsterdam 1972 2 e l ise freinet na i ssance d une ped agogie populaire masperol place p aul pain l eve paris ve 1970 3 tineke krol beste levende taaloefening werken me t vrije tekst in onderwijs en opvoeding april 1970 de von na 3 4 jaar een supjektive beschauwin g korte to e spraak gehaud e n tijd e ns d e ledenvergad e ring van 4 oktober 19 7 2 j s ten brinke het is misschien achteraf toch niet zo n goet idee geweest om een half uurtje want meer zal er toch wel niet inzitten te rese rveren voor een beschauwing ook al is die supjektief over de von de von is namelik een tamelik belangwekkende vereniging in een half uurtje kun je daardoor in verhauding tot het totale aantal dingen dat besproken zau kunnen worden maar heel weinig aanstippen en in ider geval niets uitdipen als u deze prekaire situaatsie begrijpt w il ik wel proberen een poging te doen het is waarschijn li k ook goet dat af en toe eens imant in de von probeert de verschillende drijfveren waardoor we met z n allen bij ons werk bewogen worden tot een samenhangent geheel bijeen te voegen het werk dat door ons zeer uitgebrijde kader wo rt gedaan is altfijt inspannent temeer daar het bovenop de gewone werktaak komt in zo n situaatsie is het belangrijk dat men zo presies mogelik weet waa rv oor en waa rv anuit men bezig is ik w il er nog aan toevoegen dat ik niet vanaf een zekere afstapt naar onze vereniging heb gekeken toen ik deze toespraak voorberijde ik heb me steets gevoelt als imant die e ri n zit en om zich heen kijkt naar het ingewikkelde beweeg dat de von in die drie en een half jaar is gaan ontwikkelen een beweeg dat ik overi gens beslist niet meen kompleet te hebben doorgroet om enig hauvast te krijgen op wat de von nu wel en niet is moeten we eerst de doelstellingen in het vizier proberen te krijgen en dan niet de doelstellingen zoals die in de statuten staan maar de werkelike levende met emootsie geladen doelstellingen het zijn er twee 1 we proberen mensen die we soms met een wijnig aansprekent woort onderwijzen den noemen te inspireren 2 we proberen een bepaalde mentalitijt vriendelik kortzichtighijt geheten te bestrij den deze twee komponenten verklaren m i het wezen van de von vrij volledig ze verkla 131