Documenten
jan lips willem spee betske tans salverd a de functie va n expressief schrijven bij het lere n hoe het project gericht schrijven schrijven 1 zijn tweede kans grijpt in moer 1981 5 benadrukt jan sturm het belang van meer inzicht in de relatie schrijven en leren waarbij hij er op wijst dat in het project gericht schrijven havo vwo de nadruk heeft gelegen op het schrijven aan anderen het praten met elkaar kortom op de commu nicatieve functie van taal dat daardoor de rol van taal bij het leren de conceptualiseren de functie te veel verwaarloosd is noemt hij een gemiste kans 3 de medewerkers van het project gericht schrijven mavo lbo hebben de koers bijgesteld geinspireerd door het engelse project 1nriting across the curriculum waarvan sturm een korte beschrijving geeft samen met de ervaringen uit het project mavo lbo leidde dit tot een herwaardering van de functies die schrijven kan hebben in een tweetal artikelen wordt ingegaan op de functie van expressief schrijven bij het leren bij expressief schrijven zijn de schrijfactiviteiten gericht op het expliciet maken van al aanwezige kennis en op het koppelen van nieuwe concepten aan al bestaande con cepten de conceptualiserende functie de teksten die in dit kader ontstaan kunnen vaak niet op zichzelf functioneren maar ze zijn didactisch van belang omdat ze kunnen aangeven waar de verwerkingsproblemen van de leerlingen liggen en dus spelen ze een belangrijke rol in het leerproces e e n korte histori sche schets ven projecten kunnen varieren van enkele lessen tot tamelijk langlopende soms wel van twee in de beginjaren van het project gericht schrij maanden maar hoe men ook werkt altijd heeft ven mavo lbo 1976 1979 hebben de docenten dat consequenties voor de lessen en de planning het model dat in het havo vwo was ontwikkeld daarvan verwerven verwerken verstrekken gebruikt d enk maar aan groepswerk begeleiding van leer daarbij merkten ze dat het goed mogelijk is de lingen het beschikbaar stellen van materiaal het taalvaardigheden te integreren dan blijkt dat ge bekijken van de documentatiemappen en het rea richt schrijven meer is dan alleen maar vervan geren daarop het maken van schrijfopdrachten ging van het traditionele opstel gericht schrij en het beoordelen al dat werk was de moeit e 24 waard want het bevorderde de motivatie van de moeten kunnen brengen met betekenissen die in leerlingen ze vonden dat ze op deze manier zin bepaalde vakgebieden aan begrippen zijn gegeven vol bezig waren wetenschappelijke vakconcepten in dit proces al werkende kwamen er ook nadelen naar voren van zingeving speelt taal een belangrijke rol de min of meer strenge scheiding tussen de fasen traditioneel zoekt men oplossingen in het verbe verwerven verwerken en verstrekken sloot vaak teren van de receptieve taalvaardigheid van de niet aan bij de natuurlijke manier van omgaan leerlingen zoals in het oefenen van tekstbegrip en met informatie en was daarom te kunstmatig in het verbeteren van de luistervaardigheid in het verwerken vindt eigenlijk plaats in alle fasen zo n situatie betekent onderwijs het overdragen het tweede bezwaar was dat het strak hanteren van concepten van de docent e op de leerlingen van het model geen ruimte gaf om de leerlingen het zogenaamde transmissiemodel echt individueel te begeleiden leraren besteden zelf ook aandacht aan hun taal een ander punt was dat de zogenaamde eindpro en de taal van de boeken die ze gebruiken om de dukten vaak matig waren de informatie die werd leerstof zo toegankelijk mogelijk te maken wat verstrekt was vaak weinig interessant voor de echter bij beide bemoeienissen opvalt is dat ken lezer want inhouden en formuleringen werden nis en ervaring de spontane concepten van kin vaak letterlijk uit de materiaalverzameling overge deren niet een wezenlijke rol spelen in het leer nomen daardoor groeide het inzicht dat de in proces wel worden ze natuurlijk wel gebruikt in formatie blijkbaar niet was verwerkt tot iets dat de voorbeeldsfeer of door aanpassing van het de leerling zelf aanging taalgebruik maar van echte integratie van het het werken met gericht schrijven had dus niet beeld dat leerlingen hebben van de wereld daar automatisch tot gevolg dat leerlingen zich nieu van is nog geen sprake de leerling kan dan vaak we informatie werkelijk eigen maakten en in zijn eigen kennis en ervaring niet herkennen in de staat waren belangwekkende informatie te ver onderwerpen die op school aan de orde zijn om strekken daarom werd besloten in de laatste fase dat deze behandeld worden vanuit het vak van het project 1980 t m 1983 de aandacht perspectief van de docent e vooral te richten op de rol die gericht schrijven en ook al gebruiken leerlingen en docent dezelf kan spelen in het proces van kennis verwerven en de woorden voor dezelfde begrippen dan kunnen verwerken op de relatie tussen taal en leren ze nog een volkomen verschillend begrip van de zaak hebben bijvoorbeeld verliefd school oor de conceptualiserende functie van taal log in gericht schrijven vaak wordt deze kloof tussen concepten niet duidelijk vooral niet in die gevallen waarin het als het je gaat om de conceptualiserende functie leerlingen goed lukt de leerstof te reproduceren van taal probeer je leerlingen via allerlei talige ac tiviteiten dus ook via schrijven steeds verder te poreus gesteente laten doordringen in de betekenis van begrippen concepten zodat die begrippen gaan leven het volgende voorbeeld laat zien hoe in een geen dode onveranderlijke kennis over de ogenschijnlijk succesvol leerproces toch geen atheense democratie maar kennis die ook te sprake is van echt leren het is ontleend aan de maken heeft met jezelf en die verandert naarmate mlrit ng across the curriculum publikatie erom je er meer over praat en schrijft 3 information to onderstanding en heeft betrek het moet mogelijk zijn in het onderwijs situaties king op het vak history te creeren waarin leerlingen met informatie om we kozen dit in het engelse project vaak aange gaan door een beroep te doen op al aanwezige haalde voorbeeld omdat het de rol van taal bij kennis ervaring en belangstelling leren of an het leren goed duidelijk maakt we zijn ons er ders gezegd informatie verwerken is immers evenwel terdege van bewust dat deze situatie uit het koppelen van nieuwe concepten aan al aan een zaakvak niet zonder meer over te hevelen is wezige concepten het is niet het reproduceren naar moedertaalonderwijs van concepten van anderen twee leerlingen hebben bestudeerd hoe in vroe dat wil onder meer zeggen dat leerlingen de bete ger tijden mensen woonden aan de upper kenissen die zij geven aan begrippen in verband thames van de gegevens die ze verzameld heb 25 ben zijn de volgende van belang voor het verloop 1 9 inte rviewer w hat would you say porous means then 20 terry i t means that it s not a hard base it s a vc ry van ons verhaal soft one and it s like e sponge and when you drop water on it it soeks in lt s like land and het gesteente van de heuvels waar de thames be flirt and that when you drop a piece of water on it it eoaka around gint is krijt 21 robert and then there s a harder forens of eend that krijt is een poreus gesteente dat wil zeggen dat if you found any quicksand if you dro ppel anythin g there you d start falling in so ak ing het water doorlaat daarom is het oppervlak niet in causa that s what the water lid water s erg vochtig en groeit er weinig op de dalen daar soal c ed info the er eend and made it much sof ter and it you know made a kind of forever en tegen zijn dicht bebost de vroegere bewoners hole in it the eend filled i t up and made it a ll bewerkten de lichte aarde op de heuvels en lieten muddy water so if anybody stepped on it or daar tarwe groeien ze konden echter niets met anything went on i t a discussion of quicksand foll ows which we de dicht beboste dalen omit 2 2 interviewer anyway go i ng back to the porous rock are y ou op het eerste gezicht lijkt deze informatie niet both saying then that nothing w ilt gro ve on porous rock veel moeilijkheden op te leveren je zou kunnen 2 3 robert no most th ings naad wa ter zeggen dat deze informatie rechtstreeks overge 2 4 terry no 1 m sa ying tha t it wil gr ove on p oro u s rock dragen kan worden aan de leerlingen dit idee be cause if it s a wet rock then thin gs will grove on it because they naad moist u re and wate r wordt ook bevestigd als je het resultaat van een to l iv e door een van de twee leerlingen gemaakte schrijf 25 robe rt it s li ke saying t hat so mething c a n grove o n a spo nge then opdracht leest hij gebruikt alle informatie goed 2 6 terry ye s wall there s barth on th e porous rock isn t zie kader je zou dus kunnen zeggen dat het there there must be a lot of barth an d e r leerdoel bereikt is als de leerling gevraagd wordt 27 robert ye s but ba rth weed s moi st ure and moisture inaudi b le wat hij nu allemaal te weten is gekomen is hij in 28 te rry li ke er sha mroc k that grows i n er on rock and staat de gegevens nogmaals weer te geven that don t it maar als de medeleerling die aan hetzelfde on 29 robert yes you ein d derwerp gewerkt heeft de vraag stelt hoe er op de 30 interviewer what does 31 terry shamro ck s som e plants grow on ro ck do n t hellingen iets kan groeien dan rijzen er proble they men uit het gesprek tussen de twee jongens dat 32 robert if you dug fa r enough on po rou s ro ck you kn o w hierop ontstaat komen allerlei wilde vaak on on porou s roc k yo u know i f you dug far enough you d be a ble t o grove thi n gs b ut otherwise you waarschijnlijke verklaringen ter tafel kennis die havent got enou gh mois ture at the t o p ze zelf van het gebied hebben ze kennen de section omitt ed they say they haven t teen the cliffs of dover streek heel goed en hun gezond verstand betrek 33 interviewer you ve een other chalk cliffs ken ze er niet bij er blijkt een grote kloof te ga 34 terry yes pen tussen al aanwezige kennis en de vergaarde 35 inte rviewer now on the top of the cliffs was anything informatie growing 36 terry yes gris and er lome trees very rarely but 1 om een lang verhaal kort te maken uit het ge lid sec lome base and chef growing on it sprek tussen de twee leerlingen komt naar voren 37 interviewer ye s in tac t pass does gow on top of chalk and limestone er but not you wouldn t bet dat het concept dat zij zich hebben gevormd van forests growing there s lome there s lom e poreus integratie van nieuwe informatie in al water is held at the top you sec if it reins i t takes a bi t of t i me for the wat er t o soek down aanwezige kennis in de weg staat de omschrij right down info the chalk so w hile it s goi n g ving poreus gesteente laat water door heeft bij down that s somet imes time rnoug h for plants hun het beeld opgeroepen van een soort vergiet to bet all the moisture they weed out o f it so there s enough for base to grove and th en gesteente met gaten erin toch zo staat in hun the surface informatie is het gesteente vochtig en zo komen 38 robert there isn t enou gh for t rees zij aan voorstellingen van bronnen die de heuvels 39 int ervi ewer right fu rt he r explan a tion by interviewe r om i t ted natspuiten etc 40 in te rviewer now you sai d righ t at th e beginr i ng r ob ert door het gesprek wordt de kloof tussen de con t ha t t hese early men chose to live u p on t h e top of t he porou s rock an d not down i n the valleys cepten pas duidelijk en dan is het voor de leraar 41 terry bu t if t hey lid the rein woul d so e k them down ook vrij gemakkelijk deze op te heffen hij pakt they d link gradually and bink an d link if it een krijtje en stopt dit in de inkt en het be wa s a porous rock causa it d be grip poreus is daarmee voor de leerlingen duide 4 2 interviewer what w o u ld sink 43 terry the h ouse i f t hey if they was liv in g there lijk gemaakt 26 44 robert houses th e y didn t make proper hou ses did de rol van taa l the y 45 te rr y no tents de rol die taal speelt bij het uitvoeren van de bo 46 intervie w er no it s not likt sponge 1 mean it s wro ng t o think of it as like sponge porous rock s mor e venstaande schrijfopdracht verschilt nogal van die likt 1 mean it s likt a pi ece of c hal k you d i p tijdens het daaropvolgende gesprek met een me i t in the in k 4 7 terry it ll g o blu e deleerling bij het uitvoeren van de schrijfop 48 i ntervie w er yes it ll go blue all the way thro ug h b u t i t dracht maakt hij gebruik van niet geheel begre doesn t collapse does it it s stil hard eve n pen taal van de aangeboden informatiebron het when it s ful l of water well chalk ro ck is like that it stays hard all right bui it s jast that schoolboek in het gesprek wordt hij gedwongen it s got a lot of holes in it little hole s zijn eigen taal te gebruiken waardoor duidelijk 49 robert yes 1 know it s like a piece of carbon pun ch wordt dat er van werkelijk begrip nog geen spra a lot of hole in it 50 interviewer yes or expanded polystyre ne it s lik e that ke is 51 robert and it hasn t got big holes it s got holes tha t doordat leerlingen hun eigen taal kunnen gebrui you can t even sec unless y ou look t oo closely ken in de verwerkingsfase is het dus mogelijk in with a microscope or somethi ng you d b e a b le to sec somt of the bigger holes bu t e r zicht te krijgen in de spontane concepten die 52 interviewer you wou ld y e s leerlingen meebrengen en in stagnaties die kun 5 3 robe rt bat they c hose t o live up there because t h e y nen optreden in het leerproces als hun concep could go down the vall e y when they wanl e d t o bow things in the field s i n the fiel d s th ey on l y ten niet aansluiten op die van de leerstof het ge had to go to the t op in tact beca use grass w ould sprek is een middel zowel voor de docent als voor wow and they d be abl e t o gro ve t h e smaller things de leerling om greep te krijgen op betekenissen 54 inte rviewer like die aan een begrip gegeven worden een voor 55 robert likt wheat and barley an d nats and you k n o w beeld van leren door praten en omdat gericht little things a nywa y and tom and er so t he y di dn t ne e d t o g o d own i f they went down in schrijven een vorm van taalonderwijs is waarin de the v al l e y they wou ldn t have any w armt f or vaardigheden geintegreerd aan bod komen is pra anything c ause too many things would be growing qu i te q uickly cause the you know ten een goed middel voor het verwerken van in they d be g rowing because of w ate r d own ther e formatie maar gericht schrijven moet zich ook 56 te rry yes bat d own at the b ot t om the water s sunk bezig houden met de vraag in hoeverre schrijven through po rous rock and it makes undergroun d streams alo ng t he bottom ook een functie in zo n leerproces kan vervul 57 rob ert ikno w len 58 terry ho w do yo u hin k that the y ge l their w ate r 59 robert they gel it from be cause doesn t a ll m ak e wat e r it i it makes un d e rground streams i ets express ief schr i jv en say that s t ha t s the top welt lom e o f it would snak jast a bit over would n t i t w ould sna k i nt o the soit anyway dat wil zeggen dat schrijven niet alleen beoefend 60 terry th ere d be somt stream s ba t not on the t op wordt om te tonen wat geleerd is maar ook als 61 robe rt whet he r there s s trea ms or not th ey d soak the middel om te leren deze laatste schrijfactiviteit sp il wouldn t i hey with er w ater s o i t would 60 tics wouldny it the water would maks the moet leerlingen de ruimte geven hun eigen erva whole lot of the wil like a sponge er not like ringen kennis etc in te brengen ermee te expe q sponge rea1l y yes like a sponge because er rimenteren en hen te stimuleren nieuwe ervarin you know you dip anything you know a sponge jast a litue bit it ll go up the top wouldn t it gen kennis te exploreren deze vorm van schrij go all the way th rough ven noemen we expressive writing blijkens 62 terry yes bui what do you think they maks their housen o ut of het onderzoek dat ten grondslag lag aan het pro ject writing across the curriculum komt dit in de school heel weinig voor meestal is er sprake van transactional writing de vorm van schrijven die erop gericht is een ander meestal de docent duidelijk te maken wat je geleerd hebt schrijven is bij uitstek het onderdeel in het taalonderwijs waarbij leerlingen moeten tonen wat ze kunnen en waarop ze beoordeeld worden deze traditie is er waarschijnlijk ook mede oor zaak van dat de ideeen over de waarde van ex pressief schrijven niet doorwerkten expressieve 27 vormen van schrijven deden wel hun intrede in de de leerlingen centraal staat verschillende projectscholen maar ze kregen nog leren op de manier die jan sturm bedoelt kan geen duidelijke plaats in een schrijfcurriculum alleen als leerlingen laten zien hoe ze leren als het lukt niet het expressief schrijven volledig in leraren weten waar ze naar moeten kijken en hoe te passen in het proces van verwerken van infor ze daarop moeten reageren matie dit stelt bepaalde eisen aan het leerklimaat leer dit was de aanleiding een didactiek voor schrij lingen zullen in een situatie waarin ze zich onze ven te ontwikkelen waarin het expressieve schrij ker voelen geen behoefte hebben een persoonlij ven een functie moet hebben in de relatie tussen ke houding tegenover leerinhouden in te nemen taal en leren ze moeten erop kunnen vertrouwen dat er zorg overigens stelt jan sturm terecht dat de hypo vuldig met hun inbreng wordt omgesprongen bo theses over de rol van het schrijven bij het leren vendien moet hen duidelijk worden dat het zin in dit engelse project theoretisch zwak onder heeft een beroep te doen op eigen weten dat dat bouwd zijn het onderzoek van h zeiher over van belang is om verder te komen psychische leer en schrijfprocessen geeft de de docent zal daarom meer gesprekspartner moe hypotheses wel grond zeiher gaat ervan uit dat ten zijn dan een beoordelaar als je voor je eigen leren een proces is van het inbedden van nieuwe inbreng meteen een onvoldoende krijgt dan laat kennis in bestaande kennisstructuren hij laat je het de volgende keer wel maar als jouw uitleg zien dat bij schrijven een diepere verwerking van serieus genomen wordt bijvoorbeeld doordat de nieuwe kennis plaatsvindt dan bij het spreken leraar erop in gaat door het stellen van vragen om omdat bij schrijven grotere kennisgehelen struc opheldering door een reactie of een suggestie turen in werking worden gezet schrijven moet dan kun je gestimuleerd worden tot verder leren dan ook een belangrijke vorm van kennisverwer en taalgebruiken king zijn in het onderwijs verder zoeken in de alhoewel het leerklimaat van groot belang is voor wetenschappelijke literatuur levert helaas weinig het echt leren is het niet zo dat zodra het kli onderzoeksresultaten op die voor didactiekont maat gunstig is het teren vanzelf gaat dat vereist wikkeling bruikbaar zijn er zijn genoeg interes inzicht in leerprocessen dat wil zeggen hoe de sante onderzoeken gedaan naar leer en schrijf leerlingen leren en in de factoren die hierop van processen maar dergelijke onderzoeken laten invloed zijn de volgende aandachtspunten met zich weinig aan de didactiek gelegen liggen betrekking tot leren spelen een rol voorwaarden voor het echt verwerven a uitgaan van concreet materiaal en aanbieden van informati e van bruikbare verwerkingsvorme n starten met concreet materiaal voorkomt dat jan sturm noemt in zijn artikel3 een aantal ver leerlingen gedwongen worden zaken te abstrahe eisten voor echt leren hij besluit dat betekent ren waarvan ze zich geen voorstelling kunnen wel dat de gangbare klasseverhouding grondig maken je mag er van uitgaan dat het eigen ma veranderd moet worden geen allesweter tegen ken van nieuwe inhouden of zienswijzen beter over een stelletje cultureel ongeletterden maar gaat als daar een duidelijke voorstelling van zaken een gezamenlijk proces van zingeving waarin aan ten grondslag ligt dit betekent niet dat elke ieder zijn eigen gelijkwaardige inbreng heeft leerweg moet starten vanuit het tastbare dan geen geringe opgave situaties creeren waarin zouden we de werkelijkheid te veel geweld aan leerlingen uitgedaagd worden tot eigen inbreng doen wel kunnen we proberen bijvoorbeeld en het ingebrachte gezamenlijk zin geven ant door werkvormen te gebruiken die nopen tot woord krijgen op de vragen hoe je echt leren bin concretiseren het proces van beeldvorming zo le nen gericht schrijven mogelijk maakt en welke vensecht mogelijk te laten verlopen bij echt le rol schrijven daarbij kan spelen vraagt heel veel ren is het zaak dat het geleerde herkenbaar blijft van leraren en leerlingen leerlingen die niet ge in hei dagelijkse leven visualiseren en dramatise wend zijn hun eigen kennis en ervaring als leer ren zijn in dit opzicht goede vormen stof te gebruiken zijn niet zo maar bereid tot per de logboek fragmenten illustreren duidelijk dat soonlijke inbreng leraren kunnen niet zo maar iedereen zijn eigen idee had uit de voeten met situaties waarin de inbreng van 28 tjes waren gekomen er zaten wel wat dezelfde dingen in maar ieder een had toch zijn idee opzichzelf vond ik dit wel leuk maar de stukjes vond ik af en toe wat rommelig tijdens het project werden er foto s gemaakt zodat je als je de foto s ziet weer weet wat er ge beurd is ook kan concreet materiaal aanleiding zijn tot het exploreren van de fantasie fantasieverhalen schrijven gaat leerlingen vaak goed af omdat ze zich dan veel kunnen permitteren er is niet gauw sprake van goed of fout dat wil niet zeggen dat een fantasietekst geen aanleiding kan zijn tot een gesprek b leerinhoude n heeft een onderwerp veel aspecten is het van zeer verschillende kanten te benaderen kan het op verschillende manieren geinterpreteerd wor den dan is de bewerking ervan niet gemakkelijk dit houdt niet in dat we dergelijke onderwerpen dan maar moeten vermijden ze vereisen echter een weloverwogen aanpak om te voorkomen dat leerlingen verdrinken starten vanuit het overzicht dat leerlingen heb ben hoe beperkt dat naar onze volwassen visie ook is geeft leerlingen meer kans hun zicht te verbreden zo zal een buitenstaander bij het zien van de krant die de derde klas in zaltbommel een weinig optimaal leerklimaat produceerde wellicht opmerken dat het resultaat niet lijkt op een echte krant weinig echte ru brieken zijn terug te vinden de ordening is nogal logboe k va n wi m eigenzinnig dat klopt de leerlingen hebben hun eigen verhalen geschreven en in vaak moeizame les 1 5 10 18 1 discussies zijn ze gekomen tot eigen categorieen daarbij werd veel taal gebruikt bijvoorbeeld om dit was de eerste les van het project over schrij argumenten aan te dragen waarom een cavia ven niet in de categorie hobby maar in natuur we kregen een blaadje met een foto erop op de thuishoort foto stonden 2 jongens en 1 meisje in een snack bar we moesten een toneelstukje maken met als logboek van margree t beginscene de foto we moesten dit doen in groepjes van 4 bij ons in de groep zaten anita daarna gingen we even naar fik kijken want die tony mark en ik we hebben allemaal geholpen moest de rubrieken opschrijven op het bord dus het toneelstukje te maken toen iedereen klaar daar was iedereen het niet zo erg mee eens toen was gingen we de stukjes spelen het eigenlijk voorbij was kregen we een groot wit naar dat we dat gedaan hadden gingen we erover blad waar we een pagina van kranten moesten praten wat voor verschillen erin zaten wat er ge maken linda annemarie marja fik en ik zaten lijk aan was en dat soort dingen er kwam toen in een groep omdat we allemaal iets over de na uit dat met dezelfde foto 5 verschillende verhaal tuur op hadden geschreven ik vond het een leu 29 ke les iedereen deed mee met discussieren ik opdrachten te brengen heb nu pas echt geleerd mijn hersens te gebrui een beschrijving van wat je ziet ooggetuigever ken slag is gemakkelijker dan er een beschouwing aan te wijden opstel het registreren van wat je c het gebruik maken van eigen ervaringe n ziet denkt ervaart voorkomt dat leerlingen in uit nvriting across the curriculum blijkt dat leer een te vroeg stadium overgaan tot een afstande lingen het boeiender vinden om te schrijven over lijke houding en daardoor iets beschouwen wat hun eigen verwachtingen en ideeen dan over die ze nauwelijks kennen van een ander het geeft de leerlingen een stimu bij het verstrekken van de opdrachten moeten we lans tot verdere exploratie ze doen een beroep steeds nagaan of we deze relatie van de leerling op wat ze al weten ontdekken tevens wat ze nog met zijn onderwerp niet verbreken het is vooral niet weten en wat ze nog willen weten van belang om te zoeken naar terloopse schrijf opdrachten die uitdagen tot eigen inbreng hel mogelijkheden die een ondersteuning kunnen zijn pen bovendien voorkomen dat ervaringen en me van andere activiteiten zoals bijvoorbeeld het ma ningen van anderen nagepraat of overgeschreven ken van aantekeningen voor het logboek leerlin worden vaak lucht het leerlingen op als ze ge gen raken er aan gewend schrijven te gebruiken woon hun eigen ervaringen en belevenissen mo als weg tot leren en worden zo niet alleen gecon gen gebruiken een leerling uit 4 mavo had voor fronteerd met de definitieve eindopdrachten dit zijn map het onderwerp wijn gekozen hij had kan schrijfangst voorkomen daarvoor zeer veel materiaal bij elkaar gekregen in haar eindverslag merkt een leerlinge van de onder andere uit wijn encyclopedieen toen de derde klas mavo op dat ze altijd dacht niet te docent hem vroeg waarom hij dit onderwerp ge kunnen schrijven maar als ze haar logboek en an kozen had vertelde hij enthousiast dat ze thuis der werk nog eens doorleest vindt ze dat dat een restaurant hadden en dat zijn broer zich toe meevalt en dat schrijven best leuk en zinvol kan legde op de wijn deze broer maakte wijnproef zijn ik vond dit project best wel aardig zonder reizen naar frankrijk te leren heb je al schrijvend toch wat geleerd uit de docent stelde de leerling voor om zijn eigen het logboek van sylvia ervaringen vanuit het restaurant te beschrijven en die van zijn broer te gebruiken om zijn kennis op basis van deze overwegingen komen we tot over wijn uit te breiden dit bleek de manier om het volgende schema we proberen richting te ge de dode encyclopediekennis tot leven te brengen ven aan het ontwikkelen van een schrijfdidactiek voor gericht schrijven die ruimte biedt aan con d de moeilijkheidsgraad van de opdrachten cepten van leerlingen en stimuleert tot verdieping het zicht op de moeilijkheidsgraad van de op en verbreding drachten is een voorwaarde om continuiteit in de 30 voor een onbekende n abstract voor jeze l f voor een bekende n reflectie op notities maken b v kritisch leesverslag boekbesprekin g ervaring uit in agenda voor klasgenote n tweede hand reflectie op b v dagboek b v leslogboek b v ingezonden stu k ervaring uit aan de kran t eerste hand weergave van leesaantekeningen aantekeningen op prikbord b v informatie folde r ervaring uit klassekrant over de school voo r tweede hand lagere schoolleerlinge n weergave van b v aantekening b v brief aan oma over ingezonden brie f ervaring uit van telefoon je verjaardag aantekeningen voo r eerste han d gesprek ooggetuigeverslag een foru m brainstorm c onc ree expressief transactionee l een voorbeeld uit de praktij k literatuur 1 slo een tussentijdse balans enschede 1982 blz 15 op de buys ballotmavo te zaltbommel worden 25 de ontwikkelde ideeen geconcretiseerd in een 2 slo uitvoeringsplan ge ric h t sch rijven voor mavo en aantal projecten het doel van de activiteiten lbo periode augustus 1981 december 1983 ensche d e 1982 daar is zoveel mogelijk zicht te krijgen op de 3 sturm j leren door schrijven een verkenning in functie van schrijven in het leerproces dat het moer 1981 5 blz 22 30 mogelijk wordt op grond van schrijfdidactische 4 barnes d from communication to curriculum har overwegingen inzicht te krijgen in keuzen die een mondsworth 1976 rol spelen bij het maken van lessenseries projec barnes d language across the curriculum nate lecture papers no 1 z p ten en deelschoolwerkplan de resultaten moeten barnes d britton j and rosen h language the gegevens opleveren die het mogelijk maken con learner and the school harmondsworth 1969 sequent te doordenken 5 britton j e a the development of writing abiliries welke vormen van schrijven op welke momen 11 18 london 1976 6 martin n writing and learning across the curriculum ten en in welke volgorde aan de orde moeten 11 18 l ondon 1976 komen koning m de schrijven en leren een vrije bewerking welke soorten teksten de continuiteit van het van writing and learning across the curriculum 11 leerproces het beste waarborgen 18 van n martin e a enschede 1980 interne pu welke eindprodukten door leerlingen gereali blikatie slo 7 ze t her h die nutzung aufgaben induzierter prozesse seerd kunnen worden fiir selbstgesteuertes lernen int publ max planck welke eindvormen het meest adequaat en sti i n stitut fut bildungsforschung berl i n 1980 mulerend zijn ze t her h e a textschreiben als produktives und welke voorwaarden met betrekking tot de di kommunikatives handeln bnd 11 ans tze zu einet dactische context vervuld moeten zijn psychologie denkgesteuerten handeins publ max planck i n stitut fut bildungsfo rschung berlin n v t 8 des a language for life bu l lock report london 1 975 9 medway p from information to understanding publ schools council london 1973 medway p finding a language london 1981 31