De jacht op de chimère van de literaire canon

versla g 1987 tegen de do it yourself ideologie die sinds de jaren zestig in het literatuuronderwijs opgang had gemaakt volgens hem had juist een multiculturele en dynamische samenle frans ruiter ving als de amerikaanse waar normen en waarden een grote diversiteit vertonen en ook de jacht op de chimere van nog eens aan snelle verandering onderhevig zijn de behoefte aan een vast repertoire van de literaire canon klassieke meesterwerken op die manier was er tenminste nog iets dat als een houvast en toetssteen voor het denken kon dienen anders dreigde alles te verzinken in een radeloos rela de canon 0 jee dat zijn die afschuwelijke tivisme zoals in ons land de criticus carel werken die je voor je examen moet lezen op peeters het wel eens heeft genoemd de canon 7 november vond aan de vrije universiteit een als rustpunt in jachtige tijden symposium plaats over de literaire canon het de hele controverse is in amerika allerminst was georganiseerd door het werkverband em tot de universiteit beperkt de politieke druk pirische literatuurwetenschap wel waarin van sociale en etnische groeperingen binnen empirisch georienteerde onderzoekers van het onderwijs is groot en het feit dat christe verschillende letterenfaculteiten zich hebben lijke fundamentalisten als ze de kans krijgen er verenigd een interessante groep vooral om niet voor terugschrikken tot daadwerkelijke dat men er een bijzondere belangstelling voor censuur over te gaan geeft de ernst van de het literatuuronderwijs aan de dag legt dat situatie wel aan bleek uit de in i99o verschenen bundel litera in nederland gaat het er vooralsnog wat ge tuur in functie waarin werd gepoogd weten moedelijker aan toe maar ook hier ontwikkelt schappelijk onderzoek af te stemmen op prak zich een vergelijkbare discussie over de ver tische didactische problemen plichte literatuurlijst op school heeft intussen iedereen zijn zegje wel gedaan maar met de ook het onderwerp van dit symposium de toenemende etnische vermenging binnen onze canon was boeiend genoeg voor een ieder die samenleving zal het wel een topic blijven een in het literatuuronderwijs werkzaam is in de relatief nieuw geluid viel onlangs te beluiste verenigde staten woedt al enige tijd een felle ren in de bundel de canon onder vuur onder re discussie over de invulling of zelfs de wen dactie van ernst van alphen en maaike meijer selijkheid van een literaire canon waarbij in de bijdragen aan deze bundel wordt op zoek voor en tegenstanders onverzoenlijk tegen gegaan naar de schaduwkanten van canonieke over elkaar zijn komen staan leslie fiedler en werken uit de nederlandse literatuur hetgeen houston baker bestormden daar al aan het betekent dat naarstig gespeurd wordt naar begin van de jaren tachtig het bastion van de seksisme racisme en homofobie in de literaire canon in opening up the canon stellen zij dat kritiek maakte dit nogal wat verontwaardigde de strekking van veel werken in de traditionele reacties los en ook op het symposium in am canon racistisch seksistisch en nationalistisch sterdam gingen verschillende sprekers onder is de literaire canon zou een verlengstuk zijn andere dick schram en jozien moerbeek op van de conservatieve ideologie van een minder dit boek in heid en een instrument om allerlei onwelgeval dick schram deed dit niet om de ethische lige opvattingen van het beschaafde discours zuiverheid van gekoesterde auteurs te verdedi uit te sluiten daar moest wat hen betrof snel gen maar omdat zich aan de uitgangspunten verandering in komen van meijer en van alphen bijzonder goed laat op dit radicale voorstel tot hervorming van demonstreren waar de empirische literatuur de bestaande canon kon een reactie natuurlijk wetenschap een zinvolle bijdrage aan de zo niet uitblijven de behoudende partij werd juist geschetste canon discussie kan leveren aangevoerd door allan bloom deze waar meijer en van alphen gaan namelijk uit van schuwde in de the closing ojthe american mind tal van zaken die wetenschappelijk nauwelijk s 294 moer 1991 7 8 gefundeerd te noemen zijn zij veronderstellen len onmisbaar is daarvoor dat zij leren de ne bij voorbeeld dat bepaalde werken uit de ne derlandse literatuur in europees of nog breder derlandse literatuur een soort vormende in perspectief te plaatsen binnen de les neder vloed op de geest van de lezers uitoefenen en lands zou dus meer aandacht aan buitenlandse vervolgens op de historische realiteit dit is in literatuur geschonken moeten worden aldus feite de rechtvaardiging van hun hele onderne vervliet ming om kwalijke maatschappelijke invloe den vanuit de literatuur tegen te gaan vinden in de volgende lezingen passeerden diverse in zij tegengif geboden maar het is ten zeerste de stituties de revue waarvan verondersteld mag vraag of het handjevol literaire werken dat in worden dat ze reele invloed uitoefenen op het deze bundel aan bod komt wel zo intensief ge proces dat uiteindelijk tot canonisatie leidt de lezen wordt en uiterst dubieus is of ze zelfs bij literaire kritiek de uitgevers het onderwijs intensieve en herhaalde lezing wel zo n ideolo het is jammer dat in deze serie een bijdrage gische invloed op de karaktervorming hebben over de rol van de bibliotheken ontbrak het en voor wie zijn dit eigenlijk belangrijke titels zou boeiend zijn geweest eens te horen hoe de zou het niet heel goed kunnen dat er diverse keuzen voor de titelaanschaf gemaakt worden vaak zeer diffuse canons naast elkaar bestaan zullen bij bezuinigingen controversiele boe ieder met hun eigen publiek op dit soort psy ken minder gauw in de collectie worden opge chologische en sociologische vragen wil aldus nomen dick schram de empirische literatuurweten schap graag een antwoord vinden zonder in adriaan venema achtig gemorali seer te vervallen hield j koldijk duits semi op deze gedachte werd voortgeborduurd door narium universiteit van amsterdam een r vervliet seminarie voor vergelijkend en relaas over ontzettend foute nederlanders die sociologisch literatuuronderzoek rijksuni tijdens de bezetting de schoolboeken duits versiteit gent hij stelde dat de canon discus van de nazi s onwelgevallige passages en sie van meet af aan volledig is gepolitiseerd schrijvers hadden gekuist uitgevers en sa waardoor zij is verworden tot een belangen menstellers hebben soms uit overtuiging soms strijd dit terwijl er nog volstrekt onvoldoen vanwege het geldelijke gewin zonder al te veel de inzicht bestaat over de mechanismen vol tegenstribbelen hun medewerking aan de gens welke een canon tot stand komt het is bezetter verleend het gevolg was dat tijdens zelfs onduidelijk of aan het begrip canon wel de oorlog een aangepaste literaire canon werd een fenomeen in de werkelijkheid beant onderwezen overigens sympatiseerde van de woordt veel canonhervormers en bestormers leraren duits die van deze boeken gebruik menen dat de canon iets inperkende is waar moesten maken slechts een heel klein aantal mee van alles moedwillig buitengesloten ook daadwerkelijk met de nazi ideologie wordt deze opvatting doorstaat een toetsing met volgens jozien moerbeek onderzoeksinsti de werkelijkheid niet historisch onderzoek tuut voor geschiedenis en cultuur rijksuni heeft uitgewezen dat velen vergeefs gepoogd versiteit utrecht zijn tegenwoordig op de ca hebben een bepaalde canon door te drukken nonvorming twee factoren van grote invloed maar zelfs iemand als stalin is er niet in ge zij besprak als eerste verschijnsel de taste slaagd dostojewski uit de russische canon te cultures die dwars door de sociale klassen krijgen in de praktijk blijkt de canon een tame heenlopen en die een pluralisering van de eens lijk ongrijpbaar en in hoge mate flexibel feno zo homogene canon tot gevolg hebben het meen geen restrictieve lijst titels maar een tweede verschijnsel is de voortschrijdende po pluriform historisch gegroeid conglomeraat pularisering van de cultuur dit laatste lijkt op van teksten die principiele openheid van de gespannen voet te staan met stabiele ook de canon zou idealiter ook in het literatuuronder pluriforme canonvorming cultuurbeleving wijs recht gedaan moeten worden de leerlin verwordt tot vluchtige normeloze consump gen zouden de competentie moeten verwerven tie cultuurpessimisten worden niet moe op hun eigen persoonlijke canon samen te stel de gevaren hiervan te wijzen toch wijzen de 1991 7 8 moer 2 95 resu ltaten van empirisch onderzoek eerder in het wetenschappelijk onderzoek zou zich een positieve richting m et name de laatste de moeten richten op het mechanisme van de cennia hebben een enorme groei van het cul reputatieverwerving waarom wordt het ene tuuraanbod te zien gegeven en ook zijn de mo boek na verloop van tijd belangrijk gevonden gelijkheid tot cultuurparticipatie aanzienlijk en het andere niet hoe is dit oordeel tot stand verbeterd het zou aardig zijn als de onheils gekomen profeten van het cultuurverval hun stellingen volgens van rees kan de kwaliteit van het eens wat meer met empirische gegevens zou literaire werk bij een beantwoording op deze den schragen vraag gerust buiten beschouwing gelaten wor den deze controversiele stelling ontlokte ver frank de glas vakgroep literatuurweten rassenderwijs geen protesten uit de zaal wil schap rijksuniversiteit utrecht ging na in een auteur een reputatie verwerven dan zal hij hoeverre uitgevers invloed konden uitoefenen bij een gerenommeerde uitgever moeten ver op de samenstelling van de canon op de schijnen en ook door een criticus met het no beeldvorming rondom hun auteurs hebben de dige gezag besproken moeten worden vervol uitgevers ondanks al hun promotie activi gens moet hij er in zien te slagen voor langere teiten varierend van wervende flapteksten tot tijd de aandacht van de literaire kritiek op zich het uitgeven van verzamelde werken geen gevestigd te houden hetgeen over het alge doorslaggevende invloed de macht van de meen alleen kan als hij in de gelegenheid ge uitgevers ligt vooral in bemoeienissen in de steld wordt om een oeuvre op te bouwen bijna voorwaarden scheppende sfeer de selectie uit alle gecanoniseerde auteurs hebben dan ook het enorme aanbod van manuscripten en de een omvangrijk oeuvre op hun naam staan exploitatie van de uitgegeven titels dat neemt niet weg dat de grootste hobbel die een auteur als laatste voerde de literatuurdidacticus wam moet nemen op zijn lange en moeizame weg de moor vakgroep algemene kunstweten naar de parnassus van eeuwige meesterwerken schappen katholieke universiteit nijmegen er uit bestaat geaccepteerd te worden door een het woord volgens de moor moet een van de uitgever dit maakt de vraag naar de criteria centrale doelstellingen van het literatuuron die de uitgevers bij hun selectie hanteren be derwijs zijn de leerlingen te leren nadenken langrijk het economisch criterium speelt een over hun leeservaringen deze reflexiviteit zou rol zal deze titel het goed doen maar toch ertoe moeten leiden dat de leerlingen een zeke nemen literaire uitgevers over het algemeen re samenhang in hun leesgewoonten gaan zien met een geringe winst genoegen is kwaliteit en ze zo tenminste tot mondige literatuurcon dan het doorslaggevende motief om tot uit sumenten maakt een van de didactische in gave van een manuscript over te gaan ook dat strumenten om dit te bereiken is het laten is slechts gedeeltelijk waar hoewel een fonds schrijven van een zogenaamde leesautobiogra redacteur naar de kwaliteit zal kijken maar fie dit is het verslag iemands leescarriere van werkelijke kwaliteit blijkt pas achteraf spe af zijn vroegste jeugd meestal het verhaaltjes len overwegingen van heel andere aard een be vertellen voor het slapen gaan tot heden dit langrijke rol past het boek in het fondsprofiel soort verslagen blijkt een ware goudmijn aan heb ik niet al te veel van dit genre in huis enzo informatie over leesgedrag leeservaring en voorts leesmotivatie te bevatten hetgeen voor de moor aanleiding was een grootscheeps onder cees van rees vakgroep marketing en socio zoek onder scholieren vwo en h avo en stu logie van het boek katholieke universiteit denten letteren op touw te zetten aan meer tilburg stelde de invloed van de literaire kri dan vijfhonderd van hen werd gevraagd een tiek op de canon aan de orde overigens meen leesautobiografie te maken om niet al te zeer de hij dat het canonbegrip te weinig scherp op het feilbare geheugen aangewezen te zijn omlijnd is om wetenschappelijk bruikbaar te werden ze aangemoedigd informatie in te win zijn men verzandt al snel in normatieve dis nen bij familie vrienden docenten bij ouders cussies en die kunnen niet wetenschappelijk op de zolder te neuzen naar kinderboeken en beslist worden maar alleen op basis van macht zovoorts 2 96 moer 1991 7 8 uit de verslagen valt van alles te destilleren versla g en ook ontstaat een heel aardig beeld van wat er door de jeugd feitelijk gelezen wordt verte derend is dat de belangrijkste lees motivatie voor de allerkleinsten blijkt te zijn het in een merie heijne geborgen omgeving gezellig samen naar plaatjes kijken op de lagere school ontwik kees van oenen kelt zich bij veel kinderen een ware leeswoede veelal ingeluid door een lidmaatschap van de dyslexie in openbare bibliotheek in de leestop to in deze periode bevinden zich allemaal serieboeken het hoger onderwij s althans bij de onderzochte studenten bij de wat jongere scholieren bleken zich enige indi viduele titels genesteld te hebben volgens de moor een succes voor de betere kinderlitera dyslexie is een redelijk bekend probleem in tuur dramatisch is de daling in leesplezier die het basis en voortgezet onderwijs dit in tegen zelfs bij de meest fanatieke lezertjes op de mid stelling tot het hoger onderwijs universitei delbare school optreedt een beschamend re ten en hogescholen worden echter in toene sultaat voor de literatuurdidactici de door de mende mate geconfronteerd met dyslectische autobiografen in deze periode gelezen titels studenten een van de oorzaken hiervoor zou kenden we ook al uit de diepzee onderzoekin kunnen zijn dat door de aandacht die in het gen naar de leeslijsten van een lezen buiten de basis en voortgezet onderwijs aan dyslectische lijst om is zoals te verwachten geen sprake leerlingen gegeven wordt er meer leerlingen meer doorstromen naar het hoger onderwijs maar voor studenten met dyslexie is op de meeste de verschillende sprekers slaagden er goed in hogescholen en universiteiten niets tot weinig normatieve stellingnames over de inhoud van geregeld om in deze situatie enige verbete de canon te vermijden de opzet was om te ring te brengen door de onbekendheid met het laten zien welke factoren er in een complex verschijnsel dyslexie weg te nemen werd op samenspel uiteindelijk toe leiden dat sommige 8 november in amsterdam een landelijke the literaire werken tot de canon gaan behoren madag dyslexie in het hoger onderwijs geor andere zich met de kwalificatie literair tevre ganiseerd hieronder volgt een kort verslag den moeten stellen en verreweg het meeste in van de lezingen de vergetelheid raakt voor wie het allemaal nog eens na wil lezen de bijdragen aan dit na de opening en het welkomswoord gaf symposium zullen volgend jaar verschijnen in j hoeks ontwikkelingspsycholoog universi het literatuurwetenschappelijke tijdschrift teit van amsterdam kort aan welke theorieen spiegel der letteren er bestaan over dyslexie en welke volgens hem de juiste is mensen met dyslexie hebben pro literatuu r blemen met schrijven spellen en lezen deze problemen worden niet veroorzaakt door so alphen e van m meijer red de canon onder ciale emotionele of maatschappelijke omstan vuur nederlandse literatuur tegendraads lezen digheden het is een taalprobleem en heeft bij amsterdam van tiennep 1 99 1 voorbeeld niets te maken met hand oog of andringa e d schram red literatuur in voetvoorkeuren het is ook geen visueel of functie empirische literatuurwetenschap in didac perceptueel probleem mensen met dyslexie tisch perspectief houten bohn stafleu van hebben problemen met taal bij voorbeeld met loghum t99o het lezen met niet talige symbolen figuren bloom a the closing of the american mind bij voorbeeld hebben zij geen enkel probleem new york simon and schuster 1987 volgens hoeks is dyslexie voornamelijk een fiedler l a h a baker eds english litera lexicaal fonologisch probleem de fonolo ture opening up the canon baltimore lon gische verwerking bij voorbeeld uit afzonder don johns hopkins up 198i 1991 7 8 moer 2 97