De jonge onderzoekers van het R.I.T.P.

de jonge onderzoekers van het r i t p fie van dijk eind vorig jaar ontving ik van de stichting research instituut voor de toegepaste psychologie aan de universiteit van amsterdam een bulletin no 1 over een project 0259 moedertaalonderwijs voor iedereen wat is het doel ervan luidde de kop dat sprak me wel aan eindelijk eens de vraag waarom moedertaalonderwijs voordat een onderzoek erover aangevat wordt de eerste zin van datzelfde bulletin vertoont echter een geraffineerde wending nu luidt de vraag wat moet elke nederlander op het gebied van de moedertaal minstens op school hebben geleerd als hij zij niet meer leerplichtig is en een eindje verder lees ik dat het onderzoek zich op twee hoofdvragen richt a wat moet het onderwijs in de moedertaal bij elk kind aan het eind van de leerplicht tenminste hebben bereikt b is er een onderzoeksmethode te ontwikkelen waarmee dit soort doelstellingspro blemen nader tot een oplossing gebracht kunnen worden zodat het onderzoeksresul taat algemeen aanvaardbaar en toepasbaar wordt in ons onderwijs d e h o o fdvr aag waartoe dient de leerplic ht w o rdt wel ges teld ma ar niet beantwoord er staat zelfs dat het gaat om een zaak van algemeen belang nog sterker moedertaal en leerplicht een volkszaak deskundigen zijn daarbij natuurlijk onmis baar maar hun werk wordt meer verantwoord als ze rekening kunnen houden met de gefundeerde mening van de gewone man in dit geval de man die niet beroepshalve door een onderwijsbril kijkt tekstverklaring wat is het verschil tussen de kop moedertaalonderwijs voor iedereen etc de eerste zin wat moet elke nederlander etc en de twee hoofdvragen a en b wat betekent leerplicht probeer uit te vinden wanneer en waarom die ingevoerd is in verband hiermee heb je wel eens gehoord van permanente opvoeding wie of wat is het onderwijs wat voor onderwijsvisie spreekt uit de formulering het onderwijs moet bij eik kind hebbe n bereikt in dit verband hiermee heb je wel eens gehoord van dialoog wat betekent algemeen aanvaardbaar en toepasbaar in verband hiermee heb je wel eens gehoord van centralisatie en onderwijstechnolo gie wat betekent rekening kunnen houden met de gefundeerde mening van de gewone man ga na in de volgende publikaties van het r i t p in hoeverre de onderzoekers moeite doen om die gewone man te bereiken raadpleeg bijvoorbeeld ook blaadjes 244 van oudercommissies wierings weekblad de waarheid het vrije volk het antwoordenboekj e voor allerlei problemen die met de twee hoofdvragen a wat moet het onderwijs hebben bereikt b is er een onderzoeksmethode algemeen aanvaardbaar en toepas baar wordt in ons onderwijs te maken hebben verwijst bulletin 1 naar de subsidie aanvrage waarin het onderzoeksplan wordt uiteengezet en naar de publikaties die in de loop van het onderzoek zullen verschijnen ik vraag dus de subsidie aanvrage aan en wacht zes publi katies af voordat ik dit artikel schrijf onderzoek naar moedertaalonderwijs in de praktijk is zo belangrijk dat ik net als de gewone man een gefundeerd oordeel wil hebben t lijkt spijkers op laag water zoeken maar waarom staat wel bij de gewone man dat hij een gefundeerd oordeel moet hebben en niet bij de deskundigen nou ja t kwaad straft zichzelf want in de bulletins 4 en 5 komen de deskundigen aan het woord en dat wordt lachen geblazen hoor maar nu nog even serieus de subsidie aanvrage voor het verrichten van een empirisch doelstellingenonderzoek voor het moedertaalonderwijs zestien pagina s vol 3 3 l en fases 1 tot en met 88 en doctorandussenproza kortom minstens tien pagina s te veel op al die nonsens zal ik de lui niet aanvallen want ik weet uit universitaire e rv aring dat je voor onweten schappelijk wordt uitgemaakt als je op een halve bladzij vertelt wat je wilt die subsidie wil je hebben wel dan doe je even deftig bij zo n aanvraag hoef je ook niet t achterste van je tong te laten zien maar bij het r i t p hebben ze hun tong verloren dat is kwalijker de subsidie aanvrage zit zo in elkaar 1 en 2 sommen aanvrager en medewerkers op 3 doel voorgeschiedenis en achtergronden 4 betekenis van het onderzoek voor het onderwijs 5 organisatie omvang en situering 6 onderzoeksmethoden technieken en hulpmiddelen 7 werkkalender en 8 tijdstip en wijze van rapporteren het doel van het onderzoek wordt hier omschreven als het verrichten van een empi ri sch onderzoek naar doelstellingen van het moedertaalonderwijs zowel voor het ni veau einde leerplicht als voor het niveau einde basisschool de toelichting vermeldt dat binnen het r i t p hoge prioriteit wordt toegekend aan een onderzoek naar communale einddoelstellingen voor moedertaalonderwijs communale onderwijsdoel stellingen zijn einddoelstellingen die gelden voor alle leerplichtigen gelden impliceert hier dat deze doelstellingen metterdaad door alle leerlingen aan het eind van de leerplicht uitgezonderd b l o leerlingen bereikt moeten worden lees ik nu de spelregels voor het ganzebord of hebben we het echt over onderwijs die communale doelstellingen komen me daar even uit de lucht vallen zonder dat een woord gesproken is over een visie op het onderwijs hoe ik ook zoek in die 16 pagina s en in de 6 volgende publikaties ik vind nergens een onderwijsvisie geformuleerd ik vind wel een onuitgesproken onderwijsvisie en dat is een behoudende een statische centralise rende individualistische vertikale technologische visie dat zal ik aantonen e n d e rgelijk e punt 4 van de subsidie aanvrage betekenis van het onderzoek voor het onderwijs 245 onthult een mateloze overschatting van technieken in drie punten wordt die betekenis geschet s t a doelstellingenonderzoek is voorwaarde voor elke positieve innovatie pas als men weet wat men met het onderwijs wil zo precies mogelijk is vruchtbare onderwijs vernieuwing mogelijk b hiermee samenhangend alleen op basis van doelstellingenonderzoek kunnen activi teiten als onderwijsevaluatie leerplanontwikkeling toetsconstructie selectie onder zoek e d goed tot hun recht komen c er is een grote behoefte aan empirische methoden voor doelstellingenonderzoek deze methoden moeten ontwikkeld en beproefd worden door empirisch doelstel lingenonderzoek metterdaad uit te voeren hiermee is naar onze mening de beteke nis van dit onderzoek voor de onderwijsresearch voldoende duidelijk gesteld bovendien heeft het onderzoek uiteraard betekenis voor het veld de leerlingen de docenten en het ontwikkelingswerk met name de leerplanontwikkeling einde citaat om met c te beginnen zo kan ik elk onderzoek goedpraten eerst zeggen dat er een grote behoefte is zonder aan te tonen waaruit dat blijkt en wie die behoefte heeft en dan concluderen dat daarmee de betekenis van dit onderzoek duidelijk is leerl ingen en docenten kunnen een graantje meepikken evenals de leerplanontwikkeling is dat ook iets wat een eigen leven gaat leiden los van behoeftes uit het veld dit hele gedoe lijkt een beetje op het volstoppen van winkels met deodorantsprays en als die gekocht worden zeggen dat er een grote behoefte aan bestaat ik weet pas door bulletin 6 wat het r i t p onder doelstellingen verstaat daar zien we ook het getob over globale formuleringen en meer concrete formuleringen en de eisen die deskundigen stellen aan operationele formuleringen ik ben wat bezorgd over die zo precies mogelijke formuleringen van a want pas daarna is vruchtbare onderwijsver nieuwing mogelijk en vruchtbare vernieuwingen wil ik best volgens de werkkalender loopt dit onderzoek tot eind 1976 zouden de preciese formuleringen uit 1974 dan al weer niet verouderd zijn waarom staat nergens wie op grond van welke onderwijsvisie maatschappijvisie telkens weer nieuwe doelstellingen formuleert kunnen leer li ngen ouders leraren dat niet zelf doen in hun telkens veranderende situatie en dus niet alleen aan het eind van de basisschool of aan het eind van de leerplicht de adder in het gras is allang tevoorschijn gekomen aan het eind van de basisschool of van de leerplicht moet er immers geselecteerd worden op grond van centraal geformu leerde tjpp lc tp llinaan mnttn de juiste man 00 de l i ste b33 p u 0 t 3 ku je tenminste spreken over het onderwijs en zo valt de zaak nog enigszins in de hand te houden het systeem moet bestuurd worden door een gecentra li seerde professionele bureaucratie als de school het niet goed doet is de enige remedie grotere en betere scholen betere professionele training meer centralisatie grotere macht voor de op voedkundige bureaucratie enzovoorts in een artikel over ongelijkheid en opvoeding schrijft christopher lasch dat een drastische nivellering van de inkomens de vraag naar verdere scholing zeer zou verminderen en dat de overontwikkelde educatieve bureau cratie v an zelf zou verdwijnen lasch pleit e rvoor de algemene leerplicht ter discussie te stellen 246 bij de bespreking van bulletin 6 zal ik laten zien dat de doelstellingen die het r i t p voor het leesonderwijs formuleert gericht zijn op het vormen van leesconsumen ten en niet van bewuste informatiezoekers de zogenaamde waardevrije opstelling dwz over waarden wordt niet gesproken v an het r i t p leidt tot het formuleren van behoudende doelstellingen nogmaals en dergelijk e mijn verhaal zou te eentonig worden als ik al mijn vraagtekens bij de subsidie a anvrage zou opnoemen alleen op het hoofdstuk onderzoeksmethoden technieken en hulp middelen wil ik nog wat nader ingaan daari n worden voornamelijk de fasen uiteenge zet waa ri n het onderzoek is opgedeeld een belangrijk punt daarbij is informatie van het veld door middel van publicaties de reacties op deze publicaties zijn namelijk van belang bij het trekken van een steekproef van relevante correspondenten voor enquete ri ng relevante correspondenten zijn degenen die kunnen en willen oordelen over de vraag welke doelstellingen nagestreefd dienen te worden geformuleerde doelstellingen worden gevalideerd a an het oordeel van het forum van relevante correspondenten dat als toetsingcriteri um fungeert bulletin 2 bevat dan ook een oproep voor twee groepen medewerkers werkgroep medewerkers tegen betaling en correspondent medewerkers ze kunnen hun deskun dig kritische medewerking inbrengen of hun onderwijs en of levenspraktijkervaring van elke medewerker wordt een kritisch realistische houding verwacht ten aanzien van de problematiek van het project maar een werkgroep is geen discussie club die in vage algemeenheden blijft praten over onderwijs maatschappelijke en levensbeschouwelijke opvattingen e d deze zaken zullen uiteraard wel herhaaldelijk aan de orde komen verwacht wordt dat men hierover heeft nagedacht een werkgroep stelt zich echter vooral ten doel een concreet stuk werk over moedertaaldoelstellingen voor iedereen aan het eind van de leerplicht af te leveren waarover vervolgens in brede kring een duidelijke meningsvorming kan plaats vinden zie je die jongens van het r i t p zijn ook niet op hun achterhoofd gevallen die weten heus wel dat maatschappelijke en levensbeschouwelijke opvattingen e d aan de orde horen te komen als je het over onderwijs hebt en het belangrijkste wat ze daarover te vertellen hebben is dat je daarmee gauw afzakt tot een discussieclub en vage algemeenheden nee bij het r i t p dient een concreet stuk werk geleverd te worden en daar komt het eind van de leerplicht ook al weer om de hoek aanzetten dat wordt langzamerhand net de dood van pierlala en een duidelijke meningsvor ming in brede kring mijn opvatting is dat je niet alleen moet hebben nagedacht over maatschappelijke en levensbeschouwelijke zaken maar dat je een standpunt moet hebben ingenomen voordat je uitspraken doet over onderwijszaken dat standpunt kan veranderen en dan veranderen je opvattingen over onderwijs eveneens grofweg gesproken heb je de keus tussen onderwijs als bewustwordingsproces bevrijdend onderwijs of onderwijs als kennisoverdracht onderdrukkend onderwijs uit die keuze leid je doelstellingen voor taalonderwijs af 24 7 het handvest van de ecole moderne freinetbeweging zegt het zo wij zijn tegen iedere indoktrinatie we pretenderen niet van te voren vast te stellen wat het kind dat we opvoeden zal worden we bereiden het niet voor om de wereld van vandaag te dienen en voort te zetten maar om de maatschappij te bouwen die zijn ontplooiing het beste zal waarborgen we weigeren zijn geest te vormen naar welk feilloos en vooraf gesteld dogma ook we leggen ons op toe van onze leerlingen be wuste en verantwoordelijke volwassenen te maken die een wereld zullen bouwen waar oorlog racisme en alle vormen van diskriminatie en exploitatie van de mens uit verwor pen zullen zijn we verwerpen de illusie van een opvoeding die op eigen benen zou staan los van de grote sociale en politieke stromingen die haar bepalen de opvoeding is een element maar dan ook niet meer dan een element van een onmisbare sociale revolutie de sociale en politieke koptekst de werk en leefomstandigheden van de ouders zowel als van de kinderen zijn van beslissende invloed op de vorming van de jonge generaties we moeten de opvoeders de ouders en alle vrienden van de school de noodzaak tonen van de sociale en politieke strijd aan de zijde van de arbeiders opdat het openbare onder wijs zijn uitstekende opvoedende funktie kan vervullen 2 kies je voor onderwijs als bewustwordingsproces dan is de verhouding leerling leraar die van een dialoog kies je voor onderwijs als kennisoverdracht dan richt je je op effectiviteit en efficientie en is de rol van de leraar die van een uitvoerder aan de basis van het sentralisties onderwijsbeleidi3 een citaat uit fase 4 van de subsidie aanvrage door de werkgroep wordt ook in deze fase gewerkt aan operationalisering van doelstellingen op basis daarvan worden enkele communale taaltoetsen samengesteld die afgenomen zullen worden op het niveau einde basisschool en einde leerplicht er wordt contact gelegd met scholen en de onderwijsinspectie een representatieve steekproef van scholen voor basisonderwijs wordt getrok ken hetzelfde wordt gedaan met betrekking tot scholen voor l a v o i e a o l b o m a v o h a v o v w o instructies bij de enquete bij de taaltoetsen en voor de proefleiders worden geschre ven de proefleiders die aangetrokken worden vanuit pedagogische academies worden bovendien mondeling geinstrueerd beste brave leerlingen van pedagogische academies en leraren pikken jullie dat alle maal in dezelfde fase 4 wordt een ontwerp gemaakt voor verwerking en analyse van de onderzoeksgegevens overleg wordt gepleegd met het technisch centrum van de uni versiteit van amsterdam ten aanzien van de data verwerking fase 5 strekt zich ook uit over de werkzaamheden betreffende codering computerverwerking en analyse van de onderzoeksgegevens een kleine parabel in brazilie is door de regering het tech nisch functioneren van de methode freire alfabetisatie en bewustwording in de com puter gezet op grond daarvan is de officiele alfabetisatie de vorming van letterconsu menten in elkaar geknutseld de techniek is overgenomen ontdaan van de visie kortom je zal meewerken aan dit project en je gegevens zullen even van hun waarden ontdaan worden v an bo ve n n aa r b ene d e n fase 9 bevat het eindrapport dat tenminste acht punten aan de orde moet stellen ik noem de eerste vier 248 a welke concrete actueel geldende doelste ll ingen komen gezien de gepeil de meningen gevoeglijk het eerst in aanmerking voor minder aandacht in het kader van de algemene taak van de school inzake moedertaalonderwijs voor leerplichtigen b in aansluiting op a welke doelen verdienen blijvende welke oersterke aandacht c welke aanbevelingen kunnen naar aanleiding van a en b gedaan worden in het bizonder voor methodenschrijvers toetsconstructeurs leerplanontwikkelaars d welke aanbevelingen kunnen gedaan worden voor leerkrachten mede gezien de huidige presta ties en lacunes daarin van leer li ngen koper gepoetst huis schoon zegt mijn buu rvrouw lientje altijd als de gegevens binnen zijn is het werk afgerond er is over geoordeeld wat goed en wat slechts is en de uitvoe ri ng van wat goed is wordt centra li serend h h uitgevers en methodenschrij vers u kunt weer boekjes in elkaar zetten die zeker 88 drukken zullen beleven want de universiteit van amsterdam staat achter u en vertikaal doorgegeven op hori zontaal niveau wordt het gesprek niet op gang g ebracht bij het onderzoek van het r i t p zijn de woorden in het veld en de gewone man van hun werkelijke betekenis ontdaan als het ze echt een moer zou kunnen schelen wat het veld en de gewone man te zeggen hebben hadden ze hun onderzoek anders opgezet dan hadden ze een horizontale communicatie bevorderd tussen lera ren ouders leerlingen vrienden van de school en andere leraren ouders leerlingen vrien den van de sch o ol me t al s vr a ge n wat voor mensen zitten er in jullie buurt stad regio wat zijn de eigenlijke vragen van die mensen dus niet de geprefabriceerde opge drongen vragen als mijn kind moet naar de havo of mijn kind moet een goed cijfer krijgen waarnaar je de strategie van je onderwijs bepaalt hoe zitten jullie in friesland met het fries in zeeland met het zeeuws in limburg met het limburgs op school speelt bij jullie het onderwijs ook m eer in op de hogere klassen van de samenleving dan op de lagere klassen volgens mij moet juist veel tijd besteed worden aan opvattingen over mens en samenle ving omdat alleen vanuit een visie een strategie kan voortkomen pas daarna komt de methode aan de orde een instelling als het r i t p zou de antwoorden moeten ordenen zo mogelijk van commentaar voorzien en weer terugspelen blijf zitten waar je zit en verroer je niet bulletin 3 gaat nader in op onderwijsdoelstellingen het eerste doel van onderwijs is dat leerlingen iets leren de meest voor de hand liggende eerste vraag in het onderwijs is wat moeten de leerlingen weten en waarom bij praktisch elk onderwijs probleem doet zich deze vraag direct of indirect voor bij elk onderwijsvraagstuk kan men zoveel beter a an een bevredigende oplossing werken naarmate men duidelijker weet wat de leerdoelen zijn leerdoelen in de zin van een niet mis te verstane omschrijving van de kundigheden die een leerling aan het eind van het onderwijsleerproces op grond van ontvangen onderwijs moet bezitten duidelijke leerdoelen zijn in het bijzonder van belang voor leerplanontwikkeling voor toetsontwik keling voor het schrijven van goede leerboeken bij evaluatie en innovatie van onderwijs vooral vanaf ca 1960 wordt de betekenis en de problematiek van de onderwijsdoelstellingen ook in vele nederlandse publicaties benadrukt de problematiek van onderwijsdoelstellingen en onderzoek daarvan is zeer ingewikkeld tal van praktische en principiele vragen doen zich voor we noemen slechts enkele 249 hoe kunnen algemene globale onderwijsdoelstellingen op aanvaardbare wijze worden gespecifi ceerd zodat nauwkeurig wordt aangegeven wat de leerling moet kunnen na ontvangen onder wijs wie kunnen het best de belangrijkheid van onderwijsdoelste llingen vaststellen moet in dit opzicht onderscheid gemaakt worden tussen beoordelaars van globale doelstellingen en beoor delaars van concrete uiterst gespecificeerde doelstellingen hoe moet het probleem van het verschil tussen wenselijke en haalbare doelstellingen worden aangepakt betekent het bepalen van concrete doelste llingen niet een rem op de spontaneiteit en creativi teit van leerling en docent leidt concrete doelomschrijving niet tot verstarring en verschraling van het onderwijs komt het onderwijs daardoor niet in de ban van de toetstechniek is het nauwkeurig vooraf bepalen van onderwijsdoelen niet in strijd met de idee van democra tische inspraak optimale ontplooiing van de individuele aanleg e d wordt de in de grondwet verankerde vrijheid van onderwijs niet aangetast we laten deze en nog vele andere vragen voorlopig merendeels onbeantwoord we willen er voorals nog slechts mee aangeven dat ons onderzoek problematischer is dan de korte beschrijving ervan in dit bu ll etin zou kunnen suggereren even denk je nog dat het sein op rood gaat staan eindelijk wordt de vraag gesteld wie kunnen de belangrijkheid van doelstellingen vaststellen ik verwacht na zo n vraag de toevoeging moeten leerlingen leraren ouders dat doen of moet het centraal door des kundigen gebeuren op grond van welke visie moeten die doelstellingen bepaald wor den en wie maakt dat uit onderwijs als kennisoverdracht of als bewustwordingspro ces maar dan blijkt dat aan dit soort vragen helemaal niet gedacht wordt je krijgt weer dat geemmer over globale en uiterst gespeci ficeerde doelstellingen het bepalen van concrete doelstellingen wordt wel even gezien als een rem maar alleen als een rem op spontaniteit en creativiteit van leerling en docent ook hier gaat het niet om de inhoud van het onderwijs maar om de vorm en om de ontplooiing van het individu zonder dat een verband aangegeven wordt tussen het individu en de samenleving de lessen kunnen saai worden voor leerling en docent als de leerstof te veel vastligt hun enthousiasme zal misschien ver flauwen een probleem maar de onderwijsgangsters zullen wel weer wat didaktische werkvormen uit hun mouw schudden om daarin te voorzien spontaneiteit en creativiteit zijn trouwens ook van die neo progressieve slogans wie zal het een zorg zijn of de school hun kinderen stimuleert om spontaan en creatief te zijn dat wordt ze wel gauw afgeleerd als ze achter de lopende band terecht komen bovendien mogen ze ook weer niet zo creatief worden dat ze hun eigen doelstellingen gaan bepalen het is me een raadsel waarom deze en nog vele andere vragen voorlopig merendeels geheel onbeantwoord gelaten worden e r hadden veel meer en veel belangrijker vragen gesteld moeten worden en beantwoord voordat je een stap verder kan doen uit de boeken die bulletin 3 over onderwijsdoelen aanraadt blijkt nogmaals uit welke hoek de wind waait ze benaderen het onderwerp alleen technisch o a a d de groot h p stroomberg r r mager auteurs die het onderwijs als geheel ter discussie stellen freinet freire illich en vele anderen worden niet genoemd wi e slec ht sp e l t krij g t ee n ru gge m e r g zi e kt e bulletin 4 en 5 bespreken in kort bestek de interviews die 18 personen zijn afgenomen de achttien behoren tot een of meer van de volgende categorieen taaldidacticus 250 taaltheoreticus onderwijsbegeleider docent auteur van een taalmethode het r i t p hoopte via deze inte rviews onder andere een globale inventarisatie te verkrijgen van globale communale eind doelstellingen voor moedertaalonderwijs en van motieven bulletin 4 gaat nader in op de motieven bulletin 5 op de doelstellingen de motieven zijn in vier groepen ondergebracht a directe betekenis voor de algemene levenspraktijk trefwoorden zijn hier maat schappelijke weerbaarheid direct praktisch nut algemeen menselijk functioneren ideele motieven als de algemene levenspraktijk veranderen onder deze begrippen kan je van alles verstaan maar uit de 20 regels die aan deze groep besteed worden leid ik af dat het vage naieve passieve en individualistische motieven zijn het onderwijs moet de mensen verdraagzamer maken ten aanzien van bepaalde maatschappelijke normen die overgewaardeerd worden b betekenis voor de persoonlijkheidsontwikkeling en voor algemene opvoedingsdoe len op lange termijn trefwoorden denken willen en voelen optimaal ontplooien ook hier een zeer individualistische opstelling de ander komt alleen voor in kritisch na denken over eigen gedrag en dat van anderen de wereld alleen in passieve zin een kritische belangstelling ontwikkelen ten aanzien van alles wat in de wereld te koop is nu maken ze het me te gemakkelijk te koop staat hier tussen aanhalingstekens dus ze bedoelen niet helemaal echt te koop toch gebruiken ze nou net precies een term uit de wereld van de handel voel je trouwens het verschil tussen die k ritische belang stelling en wat freinet hierover zegt bewuste en verantwoordelijke volwassenen te maken die een wereld zullen bouwen waar oorlog racisme en alle vormen van diskrimi natie en exploitatie van de mens uit verworpen zullen zijn dat is wel wat anders dan leren belangstellend toekijken freinet verbindt overigens direct alle vormen van dis kriminatie en exploitatie met de klassenstrijd en kiest daarbij partij voor de arbeiders daarover kan geen misverstand ontstaan c betekenis ontleend aan het systeem onderwijs onder de kop lezen we motieven als het examen vraagt dit nou eenmaal en omdat op andere scholen hieraan veel aandacht wordt besteed dit is zelfs het r i t p te doel het zal duidelijk zijn dat het in ons onderzoek gaat om doelstellingen die men echt belangrijk vindt daarvoor zal men wel betere motieven kunnen vinden maar toch ve rv ang het examen en andere scholen door communale eindtoetsen of cito toets en je hebt de realiteit te pakken d motieven ontle end aan onderwijskundige en leerpsychologische opvattingen hoe meer het woord onderwijskundig opduikt hoe minder ik begrijp wat het inhoudt hier blijkt het motieven te dekken als de leraar duits engels frans etc moeten er toch vanuit kunnen gaan dat de leerlingen de spraakkunst van de moedertaal enigszins beheersen anders moet dat bij elke taal afzonderlijk onderwezen worden en dat is erg inefficient of elke leerling moet een flink aantal geselecteerde goede boeken lezen voor de ontwikkeling van zijn literaire smaak echt er staat niets bij over probleem pjes die hierbij zouden kunnen opduiken of het wel de taak van de school is om een literaire smaak te ontwikkelen laat de betekenis van literaire smaak maar zitten wie selecteert wat goede boeken zijn hier spraken 18 deskundigen in de twee pagina s enkele uitspraken waaruit motieven blijken duikt een enkele kee r 251 het woord maatschappij op maar ook hier wreekt zich het ontbreken van een visie daarop een motief luidt het kunnen verzamelen van belangwekkende informatie er staat niet bij waarom die informatie verzameld moet worden wat ermee gedaan moet worden ontwikkeling van een bewustzijn van de omgeving een soort milieuzorg het taalonderwijs moet o a een luisterbereidheid bijbrengen in bulletin 5 lees ik een variant hierop in een gesprek of discussie moet men de communicatie gaande hou den d w z men moet actief op de spreker of luisteraar betrokken zijn de spreker moet bereid zijn tot herformulering gericht op het niveau van zijn luiste raar s de hoorder moet duidelijk laten merken dat hij bezig is met wat de spreker zegt hij moet bereidwillig zijn d w z zich zb opstellen dat de spreker tot volle gelding komt allemaal prachtig hoor en ik ben ervoor maar ik stel wel de vraag waarom al die bereidwilligheid om de communicatie op gang te houden ik kan me genoeg situaties indenken waarin je het gesprek beter kan afbreken bijvoor beeld als je ontdekt dat je aan t lijntje gehouden wordt of dat de ander informatie achterhoudt gesprekken over bedrijfssluitingen zijn aan de orde van de dag zullen je leerlingen daar niet mee te maken krijgen de leerling de leraar trouwens ook moet onder andere via de taal situaties leren herkennen en communicatieprocessen leren doorzien en beoordelen en op grond daarvan handelen wat kunnen deskundigen verder nog voor oncontroleerbare uitspraken doen ik geef er een paar cadeau lezen is van belang voor de spreek en schrijfvaardigheid maar ook voor het ont wikkelen van estheti sche gevoelens voor het verruimen van je wereld voor de persoonlijkheidsontwikkeling het taalonderwijs moet het respect voor andermans kunnen ontwikkelen taalbeschouwing is van belang voor een betere taalbeheersing vooral als middel om de zelfontwikkeling op het gebied van de taalverwe rv ing te stimuleren ook als een stuk cultuur is taalbeschouwing voor het onderwijs van belang spellingonderwijs heeft niet alleen een direct nut bevordering van de eenduidigheid in de communicatie maar ook een indirect nut vergroting van zelfdiscipline de heilige communicati e bulletin 5 geeft een sterk ingedikt verslag van de verschillende doelstellingen die in de inte rv iews met 18 respondenten uit fase 1 naar voren kwamen er volgt weer een opsomming van communicatieve vaardigheden die de leerling moet verwerven en eer lijk gezegd zie ik geen verschil met wat i1 1 bulletin 4 motie ven werden genoemd in ieder geval zijn mijn bezwaren precies gelijk het gaat alleen over technische en niet over inhoudelijke zaken en alles is even glad geformuleerd vol met sommigen menen dit anderen menen echter dat ik wordt gewoon wee van dit soort handelsreizi gersproza eigenlijk moet de school voorbereiden op alle situaties waarin een leerling zou kunnen komen te verkeren ook de communicatie met superieuren moet moge lijk zijn de verhouding s tudent docent werknemer werkgever vakbondsvertegenwoor diger mag geen problemen opleveren kortom men moet zb uitgerust zijn dat men ook in vrij extreme situaties optimaal kan communiceren van de ene dag op de andere op de keien staan is vandaag de dag niet zo n extreme situatie en maar optimaal communiceren met je superieuren tussen aanhalingstekens 252 rij k na bulletin 5 hebben alle lezers van de projectbulletins een vragenlijst over de versche nen publikaties ontvangen de antwoorden zullen weer verwerkt worden in het onder zoek de jonge onderzoekers zitten niet stil dat staat vast wij gaan ondertussen over op bulletin 6 dat nader ingaat op het zo te noemen concretiseringsvraagstuk betref fende onderwijsdoelen er worden voorbeelden gegeven van globale formuleringen leerlingen moeten in verschillende situaties mondeling kunnen communiceren en dan volgt een voorbeeld v an een meer concrete formulering de leerling moet teksten kunnen lezen en begrijpen dat betekent ondermeer dat hij bepaalde informatie bepaalde deta ils uit een tekst moet kunnen halen hij moet daarover bepaalde vragen kunnen beantwoorden hij moet dus in een tekst o a zinnen kunnen aanwijzen die het antwoord bevatten op vragen naar wie wat hoe wanneer of waar hij moet dit soort vragen waarop het antwoord in de tekst zelf geformuleerd is kunnen beantwoorden hij moet bv bij het volgende stukje de daarbij gestelde vragen kunnen beantwoorden de boerderij van de tv komiek rijk de gooyer in giethoorn is vannacht tot de grond toe afgebrand rijk de gooyer zijn vrouw en zijn zoontje waren in de boerderij toen de brand uitbrak zij konden zich echter bijtijds in ve il igheid stellen de politie vermoedt dat kortsluiting de oorzaak is geweest van de brand de schade wordt geschat op twee ton a wat gebeurde met de boerderij b waar lag de boerderij c van wie was de boerderij d wanneer is de boerderij afgebrand e hoe ontstond de brand antwoorden a de boerderij brandde tot de grond toe af b in giethoorn c de tv komiek rijk de gooyer d vannacht d w z de nacht voorafgaand aan het verschijnen van deze krant e door kortsluiting op deze doelformulering is nog veel aan te merken hij voldoet nog niet aan alle eisen die deskundi gen stell en aan het operationeel formuleren van doelstellingen we willen met deze meer concrete beschrijving slechts duidelijk maken dat een uiterst specifieke formulering een vrij omslachtige zaak is daarbij merken we op dat veel doelstellingen nog veel moeilijker zijn te beschrijven dan die welke we hier als voorbeeld hebben genomen beste lezer wees eens eerlijk vind jij het formuleren van zo n doelstelling nou echt zo moeilijk als de heren ons willen doen geloven ik niet ik vind dat zelfs de gewone man onder de schoolmeesters dat kan en de gewone man onder de ouders ook en de leerlingen ook in het onderwijs dat ik voorsta gaan we echter niet zomaar van teksten uit in dat onderwijs zou een tekst als die over onze tv komiek alleen kunnen opduiken wanneer leerlingen uit giethoorn bezig waren met een vraag als waar zijn onze boeren gebleven die leerlingen moeten dan leren vragen stellen aan die tekst zoals waarom woont die tv komiek in een boerderij waarom heeft meneer de gooyer twee huizen dat staat niet in de tekst maar dat weten die kindertjes wel waarom mogen wij niet zwemmen in dat zwembad van meneer de gooyer waarom staat er een stuk in de krant over deze brand en niet over andere boerderijen die op dezelfde dag afbrandden waarom staat er in de telegraaf een artikel van vier kolom men met een foto over deze brand en in trouw een berichtje van vier regels op deze vragen kunnen verschillende antwoorden gegeven worden en wat relevante vragen en goede antwoorden zijn moeten de leerlingen en de leraar al discussierend uitmaken het r i t p gaat uit v an de tekst leerstof die al aanwezig is en die begrepen geconsu 253 meerd moet worden ik wil leerlingen niet opleiden tot tekstconsumenten maar tot informatiezoekers armfin gutt en ruth slaffner die uitgaan van de marxistische klassentheorie noemen als kriteria voor taalvaardigheid het precies beschrijven van maatschappelijke situaties het aangeven van de eigen positie in die situati e het verbaal weergeven van emotionele reaktie s het ontwikkelen van strategieen ter oplossing van problemen en van aanwijzingen hoe te handelen naar aanleiding van de beschreven situaties en de eigen positie daarin4 als je deze kriteria onderschrijft moet je inzien dat onderwijsdoelstellingen alleen geformuleerd kunnen worden tijdens het onderwijsproces zelf en dat toetsing van die doelstellingen alleen kan plaatsvinden door degenen die aan dat proces deelnemen de verlossin g veel onderwijsmensen zijn onzeker ze voelen zich bedreigd door onderwijsver nieuwingen vol technisch didaktische snufjes en modellen die boven hun hoofd ge dropt worden door te grote klassen door moeilijk op gang te krijgen contact met de ouders door angst dat het peil van de school zakt en ga zo maar door deskundigen van universitaire instituten onder andere hebben hen tot nu toe aardig in de kou laten zitten over dat onderwerp kunnen wij niets zeggen hoor dat is zo complex we moeten eerst aan theorie vorming doen er zal dan ook met smart gewacht worden op verlossende woorden van deskundigen die zo n groots en op de praktijk gericht moedertaalproject opgezet hebben ik heb niets tegen deskundigen maar wel tegen de manier waarop ze zich meestal inzetten project 0259 van het r i t p was een aanleiding om mijn opvattingen hier over op een rijtje te zetten en aan te geven hoe het anders zou kunnen dat anders kunnen begint bij mensen die binnen hun eigen school experimenteren en zich bewust worden van een probleem s zij kunnen een deskundige erbij halen die als katalysator kan werken helpen bij het analyseren van het probleem ervaringen en feiten in brengen uit die kritische bezinning gekoppeld aan de praktijk van het onderwijs kan een alternatieve opleiding ontstaan geen enkele opleiding staat los van de maatschappelijke structuren waarbinnen ze functioneert werkelijk revolutionair onderwijs is dan ook alleen te realiseren in een revolutionaire situatie maar niets zeggen over politiek is op zijn minst de status quo handhaven mo edertanlnndvn ij s voor iedereen blijft mo ador tn4 nn l r y ijs voor be voorrechten noten 1 christopher lasch inequality and education in new york review of books may 17 1973 volume 20 number 8 2 uit annelies rasker de freinetbeweging een halve eeuw e rvaring in onderwijsvernieuwing uitg van de freinet beweging nederland 1972 p 29 30 3 jan bran ds onderwijsvernieuwing vanuit de basis kan dat zomaar in meermoer 3 1973 p 8 4 armfin gutt ruth salffner sozialisation und sprache didaktische hinweise zur emanzipato rischer sprachschulung fr an kfurt am main 1971 p 23 5 zie martin bartling voor een kind is de wereld niet in vakken gescheiden in moer 1973 2 254